Психолингвистиканың қысқаша тарихы

Презентация қосу

Психолингвисти
каның
қысқаша
тарихы.
Психолингвистика – психология мен лингвистиканың
аралығындағы ғылым саласы; ”адам - тіл” қатынастарын
(адамның зейінін, жігерін, ниетін т.б.) зерттейді, яғни
сөйлеу үрдістерін зерттейтін ғылым.
Ол сөйлеу үрдісін, оның мазмұны, коммуникативті рөлі,
сөздің ойға қатысы тұрғысынан зерттейді.
Осы бағыттың негізін салушы неміс ғалымы Г. Штейнталь
(1823-1899) тілді жеке адаммен қатар, этнос психологиясыны ң
көрінісі ретінде қарастырды. Оның пікірінше, тіл білімі адамның
жеке психологиясын ғана емес, халық психологиясына да с үйенуі
қажет.
Психолингвистика психологиялық эксперимент арқылы с өйлеу қызметіні ң үлгісін
жасап тексереді. Бірқатар практикалық мәселелердің теориялы қ м әнін т үсіндіру
үшін таза лингвистикалық тәсілдер жеткіліксіз. Ол үшін психолингвистиканы ң
тәсілдерін қолдану қажет.
Психолингвистика мынадай мәселелерді
шешеді: шет тілдерін үйрену, логопедия
мәселелері, ми қызметіне байланысты
сөйлеудің бұзылуы, бұқаралық ақпарат
құралдарындағы сөйлеудің рөлі, авиция мен
космостық психология, криминалистика мен
машина аудармасы мәселелері және т.б.
Психолингвистика термині 1954ж. бастап
қолданылып келеді (АҚШ);
Сөздің семантикасын зерттеу көп уақыт бойы жеке сөздерді зерттеумен шектеліп келді. Өткен
ғасырдың 20-жылдарынан бастап қана ғалымдар сөзді жеке қарастыру дұрыс емес екенін, жеке
сөздер мағынасы мен формасы жағынан бір-біріне туыс сөздермен бірігіп, сөздердің топтарын немесе
өрісін құрастыратынын, сөздің мәнін, мәнісін білу үшін оның құрамын бір-бірінен жеке алып
қарастырмау керектігін айтып, ортақ пікірге келді. Бұл қажеттілік тіл білімінде өріс теориясының
шығуына әкелді. Ол тіл білімін тың және жаңа жолға бағыттады.
Семантикалық өріс теориясының негізін
салушы неміс ғалымы Иост Трир. Ол
лексиканы жүйеге келтірудің жаңа
ұстанымдарын жете зерттеп, 1931 жылы
өзінің «Der deutsche Wortschatz im Sinnbezirk
des Verstandes» (сөзбе сөз: Неміс тілінің
сөздігі ұғым мағынасында) атты еңбегінде
алғаш рет өріс теориясы ұғымын қолданып,
осы теорияның лексикалық зерттеулерге
қажеттілігін көрсетті. Автор бұл еңбегінде:
«Сөз тек біртұтас бүтіндік және сол
тұтастық арқылы ғана мағынаға ие
болады», – деген қорытынды жасайды
Л. Вайсгербер тілдің заттар әлеміне
белсенді әсері туралы тезисті әрі қарай
дамытып, тілдің ойға және біздің
санамыздың дамуына әсерін зерттеді.
Тілдегі жүйелілікті негіздеу үшін ол өз
теориясын жасады.
Өткен ғасырдың 30-жылдары негізі
қаланған өріс теориясы туралы ілім
кезінде лингвист ғалымдар арасында
үлкен пікірталас тудырған болатын,
бірақ тіл білімінде әлі де өз шешімін
толық тапқан жоқ. Бұл мәселе –
ғалымдар арасында әр түрлі бағытта
зерттеліп келе жатқан тіл біліміндегі
өзекті мәселелердің бірі.
Өрісті лексика жүйесінің басты бірлігі
ретінде қарастырып, оның теориялық
мәселелерін жан-жақты зерттеген
ғалымдар: Ю. Д. Апресян [10], В. Г.
Гак [11], Е. В. Гулыга [12], Ю. Н.
Караулов [13], А. А. Уфимцева [14], Г.
С. Щур [15] және т.б.
Лексика-семантикалық өріс – лексиканы
зерттеудегі, семантикадағы негізгі
ұғымдардың бірі болып табылады. Бұл
ұғым лексикалық семантиканың басты
мәселелерін шешуде лексиканың
жүйелілігін басшылыққа алатын қағидаға
негізделген, өйткені өрісті және оның
құрылымын анықтауда лексикалық
бірлікте жеке күйінде емес, жүйеленген
бір топ түрінде қарастырылады.

Ұқсас жұмыстар

Кәсіби қазақ тіліндегі психолингвистиканың қысқаша тарихы

Психолингвистика тарихы

Психолингвистика ғылымының қалыптасу тарихы мен даму кезеңдері

Шетел тілдерін оқытудың психолингвистикалық мәселелері

Когнитивтік лингвистика ғылымының лингвистика ғылымының басқа салаларымен байланысы

Функционалды прагматика Жасырын прагматика

Бағдарламалау және бағдарлама

Лептоспироздың індет ошағында жүргізілетін шаралар

Алгоритм ұғымы

Жерді қашықтықтан зондтау

Пәндер