Орталық жүйке жүйесі

Презентация қосу

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атыдағы мемелекеттік университеті

БӨЖ

Тақырыбы: Орталық жүйке жүйесі.

Орындаған: Берікбол.Назира
Тексерген: Сатиева.К.Р

Семей-2015
Мазмұны
1. Кіріспе
2. Орталық жүйке жүйесі
3. Орталық жүйке жүйесіндегі тежелу, оның
түрлері.
4. Орталық жүйке жүйесінің эмбриогенезі
5. Жұлын
6. Ми
7. Қортынды
8. Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
Кіріспе
Жүйке жүйесі жан-жануарлар мен адамда ұзақ эволюциялы қ даму
нәтижесінде қалыптасқан. Ол сыртқы ортаның түрлі
құбылыстарының әсерінен өзгеріп күрделеніп отырады. Осыған
байланысты, ішкі-сыртқы тітіркендіргіштерін қабылдап, о ғаи жауап
беріп ағзаны өзгермелі жағдайларға бейімдейді. Сонымен қатар әр
түрлі мүшелердің, тканьдердің және торшалардың қызметін
реттеп оларды өзара және сыртқы ортамен байланыстырып,
ағзаның біртұтастығын жүзеге асырады. Жүйке жүйесінің осы
айтылған жұмысына байланысты ағзаның мүшелері мен
тканьдерінің арасында күрделі физиологиялық процестер де
жүреді.
Жүйке жүйесі тек қарапайым жануарлар өкілдерінде ғана
болмайды. Бірақ тітіркену процесі барлық тірі материя ға т ән
қасиет болғандықтан, оларда да тітіркену, тітіркендіргіштерді
қабылдау, оған жауап қайтару процестері өтеді. Тітіркендіруден
туған жүйке процесін және оның нерв бойымен өтуін жүйке
импульсі деп атайды.
Адамда жүйке жүйесі еңбекпен айналысуына байланысты өте
күрделі және жоғарғы дәрежеде дамыған, ол ой органына
Жүйке-жүйесі
Ми мен жұлыннан және олардан тарайтын
нервтерден тұрады. Ми мен жүлынды
орталық нерв жүйесі, олардан
тарамдалған нервтерді шеткі нерв жүйесі
деп атайды. Жалпы нерв жүфйесі нерв
тканінен - нейрондар мен нейроглиядан т.
б. тканьдерден түзілген. Нейроглия жүйке
торшасының тірегі болумен бірге, оған
белгілі бір пішін беріп, оларды
қоректендіру (трофикалық) жұмысына
қатынасады.
ОРТАЛЫҚ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ
ОРТАЛЫҚ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ
Нейрондардың ерекшеліктері

Жүйке жүйесіне жатады Соматикалық және вегетативтік

Қызметі Секреторлық, өткізгіштік

Рефлекс доғасындағы Қимылдық , сезгіш, аралас
орны мен қызметі бойынша

Псевдоуниполярлы,
Өсінділер саны бойынша
биполярлы, мультиполярлы

Медиатордың химиялық Холинергиялық, моноаминерги-
ерекшеліктері бойынша ниялық, пептидергиялық, т.б.

Постсинапстық нейрондарға Қозғыштық, тежегіш
әсер етуіне қарай
Нейрон — толық келген
негізгі бөлімінен —
денесінен және одан
тарамдалған ұзынды-
қысқалы өсінділерінен
түзілген. Денесі сұр
түсті протоплазма мен
ядродан тұрады. Қысқа
тарамдалған өсінділерін
дендриттер, ал ұзын
өсіндісін аксон (нейрит)
деп атайды.
Аксон өсінділері нерв импульсін торша
денесінен, шығарып отырса, дендриттер,
керісінше, торша денесіне жеткізіп
отырады. Осы аталған нерв клеткасының
өсінділерін жүйке талшықтары деп атайды.
Ми мен жұлынды кесіп қарағанда олардың сұр және ақ заттан
тұратынын байқаймыз. Олардың сұр заттары әрдайым жүйке
торшалары денелерінің шоғырлануынан пайда болса, ақ заттары
жүйке талшықтарының топтануынан пайда болады. Ми мен
жұлынның сұр заты мен ақ заты біркелкі орналаспаған. Мидың сұр
заты сыртқы, ақ заты ішкі жағында жатса, жұлында, керісінше, сұр
заты ішінде, ақ заты сыртында жатады. Алдыңғы үлкен ми
сыңарларының сыртын жалпы жауып жатқан сұр затты ми қыртысы
немесе сұрғылт қабық деп атайды. Ми қыртысының іш жағын ала
жүйке талшықтарынан түзілген ақ зат жатады. Осы ақ заттың
қалыңында, торша денелерінің шоғырланған жерлерін ядролар деп
атайды. Мұндай ядролар ми мен жұлыннан тыс жерлерде де
кездеседі. Оларды омыртқааралық түйіндер, жұлын түйіндері, жүйке
түйіндері деп атайды. Жұлын мен ми құрамындағы жүйке
талшықтары ақ заттар түзіп, орталық жүйке жүйесінің бөліктерін
бір-бірімен байланыстырып тұратын өткізгіш жолдар түзеді. Жұлын
мен ми бөліктері қан тамырларына өте бай келеді, олар арқылы нерв
тканіне қоректік заттар мен оттегі үнемі жеткізіліп тұрады.
Жүйкелерді атқаратын қызметіне қарай
үш түрге бөледі

1)
1) егер
егер жжүүйке тек қ
йке тек қана
ана 2) егер жүйке құрамы 3) егер
қ
қозозғалтқ
ғалт қыш
ыш сезімтал жүйке нервтер құрамына
торшаларының
торшаларыны жү
ж үйке талшықтарынан түзілсе,
ң йке әрі қозғалтқыш
талшық
талшы тарынан ттү
қтарынан үзілсе,
зілсе, оны «сезімтал» немесе
«орталыққа тепкіш»
әрі сезімтал
оны
оны ««қ озғ
қоз алтқ
ғалт қыш»
ыш»
жүйке деп атайды. жүйке
немесе
немесе «орталық
«орталы қтан
тан талшықтары
тепкіш»
тепкіш» жү
ж үйке
йке деп
деп Сезімтал жүйкелер
сезімтал торшалардың кіретін болса,
атайды.
атайды. Ж Жұ ұлын
лын менмен ми
ми
ббө
өліктерінде
ліктерінде жатқ
жат қан
ан өсінділері болып оларды аралас
қ озғ
қоз алтқ
ғалт қыш
ыш торшалар
торшалар саналады. Бұл торшалар жүйкелер деп
жинағ
жина ғы ядролар ттү
ы ядролар үзеді;
зеді; шоғырланып жүйке атайды.
түйіндерін түзеді;
Ағзаның орталық жүйке
жүйесінің қатысуымен өтетін
және ішкі-сыртқы
тітіркендіргіштерге
қайтаратын жауап
реакциясын рефлекс деп
атаймыз. Мысалы, төрт
басты еттің сіңірін, тізеден
төмендеу жерден балғамен
жайлап ұрсақ, еттің
жиырылу нәтижесінен аяқ
тізе буынынан дереу
жазылады, жарық көзге
түссе, көздің карашығы
дереу кішірейеді, ауызға бір
нәрсе түссе сілекей белінеді.
Рефлекстің (нерв
импульсінің) жүретін жолын
рефлекторлық доға деп
атайды.
Рецептолық жүйке ұштары

Қабылдауы бойынша Морфологиясы
Тітіркеніс көзіне қарай
бойынша

1. Механорецепторлар
1. Экстерорецепторлар
2. Хеморецепторлар Бос
(сыртқы ортадан)
3. Терморецепторлар ( осьтік
2. Интерорецепторлар
4. Фоторецепторлар цилиндр ұштары)
(организмнен)

Бос емес
(осьтік
цилиндр ұштары арнайы
структуралармен байланысты)
2.сезімтал жүйке
нейрондарының 3.рефлекстің
1.мүшелерден сезім
афференттік жүйке орталығы болып
мүшелерінен
талшықтары; саналатын жұлын
басталатын рецепторлар
мен мидағы жүйке
(сезімтал нейрондар
ұштары); торшаларының
шоғары:

Рефлекторлық доға
бес бөлімнен түзілген

5.кызметке енетін
мүшелерде аяқталатын 4.қозғалтқыш
эффекторлық жүйке нейрондарының жүйке
ұштары. талшықтары;
Сонымен, қорытып айтқанда, бүкіл жүйке жүйесін
(функциональды жағдаймен қарағанда) үш туынды
элементтермен қарастырамыз.

. Рецепторлар (қабылдағыштар)—афференттік (орталыққа
тепкіш) сезімтал нейрондрамен байланысты. Олар пайда
болған қозуды орталыққа өткізгіш (апарушы) нейрондар

2. Кондукторларға (өткізгіштер)—косымша немесе
ассоциативті нейрондар жатады. Олар нерв қозуын
«орталыққа тепкіш» нейроннан «орталықтан тепкіш»
нейронға өткізеді.

3. Эфференттік (орталықтан тепкіш) нейрон —
орталықтан шетке (перифериялық жұмыс органдарына)
беретін эффекторға жеткізу, жауап беру реакциясын
қамтамасыз етеді
Жүйке жүйесінің
эмбриогенезі.
Жүйке жүйесі ұрықтың даму кезеңінде өте
ерте пайда бола бастайды. Екі апталық
ұрықтың денесінің, дорзальді (арқа жақ)
бөлігінде эктодермадан (сыртқы ұрық
жапырақшасынан) ми — жүйке
пластинкасы қалыптасады. Даму
нәтижесіне байланысты пластинканың екі
жақ ұзына бой жиегі қалыңдап, бір-бірімен
бірігіп, ұзынша келген жүйке түтігін түзеді.
Жүйке түтігі хорданың үстіңгі жағында
параллель жатады. Оның алдыңғы бөлігі
біртіндеп ми бөліктеріне айнала бастаса,
артқы ұзынша бөлігінен жұлын пайда
болады. Ал түтіктің қалыңдап қеліп
қосылған жиегі ганглиозды пластинкаға
айналады. Осы ганглиозды пластинкадан
бара-бара омыртқааралық жұлын түйіндері
мен ми нервтерінің түйіндері дамиды.
Нерв түтігінің алдыңғы жақ қуысы
кеңейіп, өзгеріп ми қарыншаларын түзсе,
артқы бөлігінің қуысы жұлын каналына
айналады.
Жұлын
Жұлын (спинной мозг). Жұлын омыртқа каналының ішінде жатады. Оның
ұзындығы ересек адамда 45 см, ені 1,5 см, салмағы 80 г.
Жұлын ауыз омыртқасының тұсында сопақша миға жалғасады. Т өменгі жағынан
соңғы жіпшесі арқылы құйымшақ омыртқасына бекиді. Соңғы жіпшеден айнала
жұлынның төменгі сегменттерінен таралған түбіршіктер «ат құйрығын» т үзеді.
Олардың көбі сегізкөз тесіктері арқылы омыртқа каналынан сыртқа тебеді.
Жұлын жаңа туған балада омыртқа каналын толығымен толтыра жатса, ал бара-
бара өсуі баяулап бірінші бел омыртқа тұсында қалады.
Жұлынның көлденең қимасы ұзына бойында бірдей емес, ол жоғарыдан төмен
қарай жіңішкере бастайды. Жұлын төменгі мойын омыртқалары мен төменгі
көкірек омыртқаларының тұсында екі буылтық түзеді. Оның біреуін мойын
буылтығы десе, екіншісін бел буылтығы деп атайды. Осы буылтықтар тұсынан қол
мен аяқты жүйкелендіретін ірі әрі ұзын нервтер басталады. Сол жүйкелердің
торшалық денелері буылтықтар тұсында шоғырланған жұлын буылтығын түзеді.
Жұлынның алдыңғы және артқы бетімен ұзына бойына алдыңғы орталы қ сай
және артқы орталық сай өтеді. Алдыңғы орталық сай өте терең жатқандықтаи,
оны кейде алдыңғы орталық саңылау деп те атайды. Осы сайлар арқылы жұлын оң
және сол екі бөлікке бөлініп тұрады. Алдыңғы орталық сайдың екі жағында
алдыңғы бүйір сай жатса, артқы орталық сайдың екі жағында артқы бүйір сай
орналасқан.
Жұлын тізбектеліп жатқан 31 сегменттен түзілген. Оның әрбір сегментінің екі
жанынан алдыңғы және артқы жұлын түбіршіктері шығып омыртқаар-лық тесік
тұсында бір-бірімен қосылып, 31 пар жұлын нервісін түзеді. Жұлынның ішімен
ұзына бой жұлын каналы өтеді. Ол жоғарғы жағында мидың төртінші
қарыншасына жалғасады.
ЖҰЛЫН

1 — СОПАҚША МИ;
2 —МОЙЫН АЙМАҒЫНДАҒЫ
ЖУАНДАҒАН ЖЕРІ;
3 — ЖҰЛЫН ЖҮЙКЕЛЕРІ;
4 — МОЙЫН ЖҮЙКЕЛЕРІ;
5 — ЖҰЛЫННЫҢ АРТҚЫ ОРТАЛЫҚ
ТЕСІГІ;
6 — АРТҚЫ БҮЙІР ЖҮЛГЕСІ;
7 — КЕУДЕ ЖҮЙКЕЛЕРІ;
8 — БЕЛ АЙМАҒЫНДАҒЫ
ЖУАНДАҒАН ЖЕРІ;
9 — МИ КОНУСЫ;
10 — БЕЛ ЖҮЙКЕЛЕРІ;
11 — СЕГІЗКӨЗ ЖҮЙКЕЛЕРІ;
12 — ОТЫРЫҚШЫ ЖҮЙКЕЛЕР;
13 — ТЕРМИНАЛДЫ ЖІПШЕ
ЖҰЛЫННЫҢ РЕКОНСТРУКЦИЯСЫ

1 — АҚ ЗАТ;
2 — СҰР ЗАТ;
3 — АРТҚЫ СЕЗГІШ ТАЛШЫҚ;
4 — ЖҰЛЫН ЖҮЙКЕЛЕРІ;
5 — АЛДЫҢҒЫ СЕЗГІШ ТАЛШЫҚ;
6 — ЖҰЛЫН ГАНГЛИЙІ
ЖҰЛЫН (КӨЛДЕНЕҢІНЕН ҚАРАҒАНДАҒЫ
КӨРІНІСІ)

1 — АРТҚЫ БУДАСЫ;
2 — АРТҚЫ АШАСЫ;
3 — БҮЙІР БУДАСЫ;
4 — ОРТАЛЫҚ КАНАЛЫ;
5 — АЛДЫҢҒЫ АҚ ЖАЛҒАМА;
6 — АЛДЫҢҒЫ АШАСЫ;
7 — АЛДЫҢҒЫ БУДАСЫ
Жұлынның көлденең кесіндісін қарағанда оның ақ ж әне
сұр заттан түзілгенін байқаймыз.

СҰР ЗАТ
Оның сұр заты қанатын жайған көбелек
Ақ зат
пішінді келеді. Ол жұлынның орталы қ каналын Жұлынның сұр затын қоршап жатады,
айнала орналасқан. Сұр заттың шығыңқы оның өзі жұлын бетінде жатқан сайлар
келген жерлерін мүйіздері деп атайды. арқылы үш жұп бағанға бөлінеді. Алдыңғы
Алдыңғы жағында алдыңғы мүйізі, артқы баған — алдыңғы орталық саймен алдынғы
жағында артқы мүйізі, ал бүйір бөлігінде б үйір бүйір сайының аралығында, бүйір бағаны —
мүйізі жатады. Бүйір мүйізі жұлынңың тек алдыңғы бүйір сайы мен артқы бүйір
көкірек сегменттерінде ғана кездеседі. Сұр зат сайының аралығында, ал артқы баған —
жүйке торшаларының шоғырынан түзілген, артқы бүйір сайы мен артқы орталық сайдың
осыған байланысты оның алдыңғы мүйізінде арасында орналасқан. Бұл бағандар жүйке
қозғалтқыш мотонейрондар орналасады. талшықтарынан түзіліп, жұлынның өткізгіш
Олардың нейриттері жұлыннан шыға алдыңғы жолдарын түзеді. Жүлынның сұр заты мен
қозғалтқыш түбір түзеді. Артқы мүйізінде бағандарының аралығында сегментаралық V
рефлекторлық доғаның афференттік нейронын келте талшықтар болады. Осы талшықтар
эфференттік нейронымен жалғастырып тұратын арқылы жұлынның сегментаралық
аралық нейрондар орналасады. Бүйір мүйізінде байланыстары өтетін болғандықтан оларды
вегетативті жүйке жүйесінің симпатикалық жұлынның өз аппараты деп атайды.
нейрондары шоғырланып симпатикалық
орталық түзеді. Олардың нейриттері алдыңғы
түбір құрамында жұлыннан шығып, ішкі
мүшелерді жүйкелендіруге бағыт алады.
АҚ ЗАТ СҰР ЗАТ
Жұлының құрлысы

Сұр зат Жұлын сұйықтығы Ақ зат

Қимылдат-қыш Нейронның ұзын
Сезімтал нейрондар
нейрондар өсінділері

Қозуды төменге Қозуды жоғары
өткізгіш жүйке өткізгіш жүйке
жолдары жолдары
Орталық жүйке жүйесіндегі тежелу,
оның түрлері.
ОЖЖ интеграциялық қызметі қозу
және тежелу үрдістері арқылы іске
асырылады.
1863 жылы академик М.И.
Сеченов «Орталықтағы тежелу»
атты тақырыпта тәжірибе жасап,
орталық жүйке жүйесінде қозумен
қатар тежелу де болатынын
дәлелдеді.
Ч. Шеррингтон, Н.Е.
Введенский, А.А. Ухтомский,
И.П. Павлов тежелу үрдісі мидың
барлық бөлімдерінде орын алатынын
көрсетті.
Жұлын рефлекстерінің тоқтауы
мұнда тежелудің дамығанын
көрсетеді.
Тежелудің
механизмдері:
Орталық жүйке жүйесінде тежелу арнайы тежеуші
нейрондар қозған кезде басталады (Экклс, Реншоу,
Пуркинье еңбектерінде дәлелденді).

Тежелуші жасушалар мидың әр жерінен табылды.

Тежеуші нейронның аксон ұшынан тежеуші медиатор
(гамма-амин май қышқылы – ГАМҚ, не глицин) бөлініп
шығады да нәтижесінде айналасындағы
мотонейрондарда тежелу үрдісін тудырады.
Орталық жүйке жүйесінде туатын тежелу
үрдістерінің пайда болу механизмдеріне қарай 4
түрге бөлінеді:
1. Постсинапстық (синапстан кейін) тежелу – Реншоу жасушасы
тәрізді тежеуші
нейрондардың қатысуына байланысты туады (постсинапстық
мембрана
гиперполяризацияланады).
2. Пресинапстық (синапсқа дейінгі) – Реншоу жасушасы қатысады
(деполяризация
салдарынан мотонейронды қоздыратын жүйке талшығынан
медиатор бөлінбей қалады).
3. Пессимальды тежелу - күшті серпіністердің жиі-жиі келіп түсуіне
байланысты медиаторлар
көбейеді де – постсинапстық мембранада тұрақты
деполяризация пайда болады.
4. Қозудан кейін туатын тежелу - реполяризация кезеңі аяғында
туындайтын
гиперполяризацияға байланысты.
Үйлестіру – бұл ОЖЖ-дегі

нейрондар мен жүйке

орталықтарының интеграциялық

бірлескен іс әрекет қызметі.

Нәтижесінде адекватты

рефлекстер пайда болады.
ОЖЖ рефлекстерді үйлестіру негізін құрайтын
құбылыстар:
1.Иррадиация (қозудың жайылуы);
2.Концентрация
3.Индукция – қарама-қарсы үрдістің туындауы.
Индукция түрлері:
-.бір мезгілді;
-.бір ізді;
-.оң;
-.теріс.
Iv. Соңғы жалпы жол
құбылысын
(конвергенцияға негізделген
«алқым»), Ч. Шеррингтон
анықтаған.
V. Реципроктық (ілеспелі)
тежелу – рефлекстердің
бір бірімен үйлесуін
қамтамасыз етеді.
Мысалы антагонист
еттердің арасындағы
(бүгілу, жазылу)
жауаптың үйлесуі. Дем
алу мен дем шығару
кезектесуі.
vi. кері байланыс (кері афферентация) принципі.
vii. доминанттық (үстемдік) қозу - уақытша бір қозу
ошағының үстем болуы (а.а. ухтомский).
ерекше қасиеттері:
1.өте қозғыш келеді;
2.қозу тез жинақталады;
3.қозу созыңқы (инертті) болады;
4.басқа орталықтарда тежелуді тудырады;
5.басқа орталықтарға бағытталған серпіністерді
өзіне тартып, күшейе түседі.
Ми
(мозг).
Ми (мозг).
Жүйке жүйесі ұрықтың арқа бөлімінде жүйке пластинкасы— эктотермадан пайда болады. Ол
пластинканың екі шеті жиырылып нерв түтігіне айналады. Оны ң алды ңғы толы қ б өлігінен ал ғаш қы үш
ми көпіршіктері пайда болады. Одан мидың бес бөлігі дамиды.
Осы ми бөлімдерінің әр түрлі қарқында
дамуына байланысты алдыңғы және артқы ми
көпіршіктері екіге бөлінеді

Алдыңғы ми
көпіршігінен артқы ми көпіршігінен
алдыңғы ми мен артқы ми мен сопақша
аралық ми пайда ми пайда болады.
болса
Ми бөліктерінің дамуына байланысты көпіршіктердің қуысы да өзгере бастайды.
Алдыңғы ми көпіршігінің қуысынан екі ми сыңарларының ішінде жатқан екі
бүйір қарыншалары пайда болса, аралық мида — үшінші қарынша пайда болады.
Ал ортаңғы мидың қуысы жіңішке түтік тәрізді болғандықтан оны су өткізгіш
деп атайды. Ол жоғарғы жағынан үшінші қарыншамен байланысып жатса,
төменгі жағынан төртінші қарыншаға жалғасады. Артқы ми қуысында төртінші
қарынша пайда болады, ол төменгі жағынан жұлын каналына жалғасады. Бұл
аталған ми қарыншалары мен түтіктері өзара тығыз байланыста жатып,
ішіндегі жұлын-ми сұйықтығын бір-біріне өткізіп тұрады.
Ми бөлімдерінің әр түрлі дәрежеде дамуына байланысты ортаңғы ми тұсындағы
төбе, артқы мидағы көпір, сопақша ми мен жұлын аралығындағы шүйде иіндері
пайда болады.
Ұрықтың бес айлық мерзімінде ми сыңарларының беттерінде сайлар пайда
болады. Оларға орталық (Роланд), бүйір (Силвьев) және төбе — шүйде сайлары
жатады. Осы тұрақты сайлардан кейін екінші, үшінші қатардағы тұрақсыз
сайлар пайда бола бастайды. Бір жасар мерзімде тұрақты және тұрақсыз
сайлардың саны көбейіп, бес жасқа дейін мидың құрылысы мен кесіндісі қатты
өзгереді. Ал бес жастаи кейін мидың даму жолы алғашқы кезден баяулай
бастайды. Екі ми сыңарларын қосып жатқан сүйелді дене жас нәрестеде әрі
жіңішке, әрі қысқа келеді. Бұл да алғашқы бес жыл мерзімінде ұзарып
қалыңдайды. Жалпы ми 20 жасқа дейін біршама кемеліне келеді. Ми адам
организміндегі басқа мүшелерге қарағанда жылдам дамиды. Ми қыртыстары да
бес жаста ересек адамның ми қыртысындай болады. Нейрондар мөлшері де
(саны да) жасқа қарай өзгермейді. Бірақ нейрондар жалпы дамып, өздерінің
өсінділерін (талшықтарын) күрделілендіреді. Олардың сыртқы жағы
миеленденіп қозғалтқыш қызметі дамиды. Осыған байланысты рефлекстері де
қалыптасады. Ал көру, есту, тепе-теңдік сақтау анализаторларының
миеленденуі ұрық кезеңінен басталып, туғаннан кейін аяқталады. Осыған
байланысты үш айлық болған балалар дыбыс пен жарыққа көңіл аудара
бастайды. Ал, алты айдағы баланың көру қабілеті тұрақтап, заттарды ұстауға
Қортынды

Қорытып айтқанда, жүйке жүйесі барлық мүшелердің, тұтас
ағзаның жұмыс-әрекетін басқарып, күрделі физиологиялық
процестердің үйлесімді жүруін қамтамасыз етеді. Мысалы: бұлшық
еттердің жиырылуы, жүректің соғуы, бездердің сөл бөлуі, зат
алмасу процестерінің дұрыс жүріп отыруы. Сонымен қатар, әр түрлі
мүшелердің атқаратын қызметі бір-бірімен тығыз байланыста
келеді және ішкі-сыртқы ортаның өзгеруіне байланысты не
күшейеді, не нашарлайды. Бір мүшелер өзгеруіне байланысты
басқа мүшелер қызметі де өзгереді. Мысалы, бұлшық еттердің
жиырылуына байланысты қоректік заттар мен оттегіне
мұқтаждығы артады. Осыған байланысты жүрек пен өкпе
жұмысын күшейтіп, бұлшық еттерді қанмен қамтамасыз етеді және
зат алмасу процестерін арттырып, адам ағзасында жылу пайда
болады. Оның сыртқа бөлінуінен тері бездері мен несеп шығару
мүшелерінің жұмысы да күшейді. Осы сияқты ағзалардың сыртқы
және ішкі орталықтарда тұрған әсерлері мен өзгерістеріне
бейімделуі оның тіршілік етуінің негізі болып саналады. Осы
жағдайдың бәрі нерв реттелуімен іске асады.
Пайдаланған әдебиеттер
Негізгі әдебиеттер:
1. Л.Ф. Гаврилов, В.Г. Татаринов «Анатомия», стр. 248-261
2. Р.П. Самусев, Ю.М. Селин «Анатомия», стр. 6307-332
3. В.Я. Липченко «Атлас нормальной анатомии человека»
. Ф
. Қосымша әдебиеттер:
1. М.Г. Привес, Н.К. Лысенко «Анатомия человека», стр.
401-433
2. Р.Д. Синельников «Атлас анатомии человека», том 2
. Интернет көздері

Ұқсас жұмыстар

БЕЛ ЖҮЙКЕЛЕРІ

Жоғарғы жүйке жүйесінің онтогенензі

Жүйке жүйесінің физиологиясы

Рефлекстік доға

Орталық нерв жүйесінің өткізгіш жолдары

ОРТАҒА БЕЙІМДЕЛУІН РЕТТЕЙТІН ЖҮЙЕ

Орталық жүйке жүйесінің қалыптасуы

ШЕТКІ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ СОМАТИКАЛЫҚ БӨЛІГІ

ЖЕРДЕ ИМПУЛЬС МӘЛІМЕТТЕРІ ӨҢДЕЛІП ОРТАЛЫҚ ЖҮЙКЕ

Тыныс алу жүйесі

Пәндер