Ұдайы өндіріс теориясы. Ұлттық есептеу жүйе

Презентация қосу

С. Ж. АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ.

МЕДИЦИНАДАҒЫ ЭКОНОМИКА КАФЕДРАСЫ.

СӨЖ ТАҚЫРЫБЫ:

ҰДАЙЫ ӨНДІРІС ТЕОРИЯСЫ. ҰЛТТЫҚ
ЕСЕПТЕУ ЖҮЙЕСІ.
ОРЫНДАҒАН: ҚОЖАМҚҰЛОВА Г.
КУРС: 1.
ФАКУЛЬТЕТ: ЖАЛПЫ МЕДИЦИНА.
ТОП: 062.
ТЕКСЕРГЕН: СЕРИЕВА Ж. А.
АЛМАТЫ 2009 ЖЫЛ.
ЖОСПАРЫ:
I. МАКРОЭКОНОМИКА ЖӘНЕ ОНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ. ҰЛТТЫҚ
ЭКОНОМИКА ДЕҢГЕЙІНДЕГІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ АЙНАЛЫМ
МОДЕЛІ.
II. МАКРОЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРДІҢ ЖАЛПЫ
СИПАТТАМАСЫ.
1. ЖАЛПЫ ҰЛТТЫҚ ӨНІМ, ОНЫ ЕСЕСПТЕУ ӘДІСТЕРІ.
2. ҰЛТТЫҚ ЕСЕП ЖҮРГІЗУШІЛІК: БАЛАНСТЫҚ ӘДІС,
ҰЛТТЫҚ ЕСЕП ЖҮЙЕСІНІҢ ӘДІСІ.
III. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУ, ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ, ҚАРҚЫНЫ ЖӘНЕ
МОДЕЛІ. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУДІҢ ФАКТОРЛАРЫ.
МАКРОЭКОНОМИКА ( ГРЕК СӨЗІНЕН MARKS -
ҮЛКЕН) – БҰЛ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫҢ ЖАЛПЫ
БАҒЫТЫН ЖӘНЕ ДАМУ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫН ЗЕРТТЕЙТІН
ЖАЛПЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ІЛІМНІҢ БӨЛІМІ.

Макроэкономиканы
ң тұлғалары.

Орталық банктер

тұтынушылар
өндірушілер
кәсіподақ
үкімет
Халық шаруашылығын жалпы
сипаттайтын басты
макроэкономикалық көрсеткіштер:
Ж
лтт ал
Ұ қ пы
ы йл ұлт
ба қ т
ы ық
өні
м

Жұмыспе

табы

Ұлтт
н қамту

ық
с
ка т
ав е н
ор ың сы
ст роц

ға
ңг а

а
Б ең г
де таш

і
П

ей
н

д йі
е
МОДЕЛЬ
Бұл басты факторларды есепке
алатын және екінші реттіктерден
босатылған оңайлатылған
теориялық схема.
МОДЕЛДЕ ЕКІ ТОП
ЭЛЕМЕНТТЕРІ БАР:

Анықталу
Берілгендер, яғни
керектілері, яғни
белгілі өлшемдер
белгісіз өлшемдер
немесе
немесе
“экзогендер”
“эндогендер”
МОДЕЛЬ ТҮРЛЕРІ:

Қысқа мерзімді.
Ұзақ мерзімді.
Аз уақытқа
Неғұрлым ұзақ
белгіленеді,
уақыт кезеңі
көбінесе бір
беріледі.
жылға.

Статикалық. Бір Динамикалық.
жағдайдан Статикалық
екіншіге ауысуды модельге
қарастырмайды. қарағанда
Оны қатып күрделірек.
қалған Ұлттық табыс бір
фотосуреттің жағдайдан
бейнеленуімен екінші жағдайға
салыстыруға өткен қозғалыста
болады. қарастырылады.
ЭКОНОМИКАЛЫҚ
АЙНАЛЫМ
МОДЕЛІ.
Ресурстар
рыногы

Үй
Фирмалар Үкімет шаруашылы
ғы

Өнім
рыногы
Ұлттық байлық – бұл қоғамның бүкіл
ғұмырында жинаған тұтыну құралдарының
жиынтығы. Бірінші рет ұлттық байлықты
Англияда 1664 жылы У. Петти есептеген.
Жүз жылдан кейін бұл әрекетті А. Смит
қайталаған. Францияда ұлттық байлықты
бірінші бағалау 1789 жылы болды, АҚШ-та
1805 жылы, Ресейде 1864 жылы болды. XX
ғасырда кеңестік статистик Вайнштейн 30-
шы жылдары Ресейдің ұлттық байлығының
мөлшерін 1914 жылдың 1 қаңтарындағы
жағдайымен есептеді. Ұлттық байлық мүлік,
табиғи байлықтарды, заттық емес
байлықтарды қамтиды. Шаруашылық
қызметтің негізгі жалпылаушы көрсеткіші
бір жылдық қоғамдық өнім болып табылады.
Оны бірнеше анықтауыштар көмегімен
көрсетеді: жалпы ұлттық өнім, ұлттық
табыс, таза ұлттық өнім, жалпы ішкі өнім.
Жалпы ұлттық өнімді елдің бір жыл ішінде
өндірген барлық дайын тауар және қызметтердің
жиынтық рыноктық құны ретінде анықтайды.
Ұлттық табыс – бұл жылдың ішінде жаңа
жасалған құны бар өндіріс нәтижесі. Ол ЖҰӨ
мен жылдың ішінде оны құруға кеткен
материалдық шығындар арасындағы
айырмашылық. Шетелдік статистикада оны
барлық табыстар сомасы ретінде анықтайды.
1. Жалақы, яғни жұмысшылар мен
қызметкерлердің еңбегіне ақы.
2. Пайда, яғни жеке шаруашылық,
серіктестіктер, кооперативтер,
корпорациялар иелері алатын табыс.
3. Рента, яғни жерді, ғимаратты, үйлерді
арендаға бергенде үй шаруашылығының
алатын табысы.
4. Процент, яғни орта капиталына ( несие,
банкке салым және т.б.) төлем.
рыноктық баға бойынша анықтау үшін
қосылады.
Жалпы ішкі өнім фирманың ұлттық
құрамында болуына байланыссыз, сол
мемлкеттің территориясында орналасқан
қызмет өрісінің және материалдық өндірісі
саласының ақтық өнімінің жиынтық құны
ретінде есептелінеді.
ЖІӨ-нің құрамына тек елдің ішінде өзінің
меншік өндіріс факторларын қолдану
арқылы өндірген қызметтер мен өнімдер
жатады. ЖІӨ-ге халықаралық
операциялардан түскен түсімдер
кірмегендіктен, ол әр түрлі елдердің
экономикалық даму деңгейін салыстыру
үшін қолданылады.
Халықтың өмірлік деңгейін сипаттау үшін
үш көрсеткіш қолданылады: жеке табыс,
қолда бар табыс, таза экономикалық
тұрмыс.
Жеке табыс – бұл салықты төлегенге дейінгі
жеке тұлғалар мен жанұялардың алатын
барлық табысы. Оған алынған табыс, жанұялар
мен жеке тұлғалардың мемлекеттен алатын
зейнетақы, стипендия, жұмыссыздыққа жәрдем
ақы және т.б. трансферттік төлемдер кіреді.
Қолда бар табыс – бұл салықты төлегеннен
кейін қалатын табыс.
ЖҰӨ пен экономикалық тұрмыс арасында
тікелей байланыс бар: ЖҰӨ көп болған сайын,
экономикалық тұрмыс жоғарылайды. Бірақ,
ЖҰӨ тұрмысқа тұрмысқа әсер ететін барлық
компоненттерді ескермейді. Сондықтан П.
Самуэльсон таза экономикалқ тұрмысты(ТЭТ)
есептеуді ұсынды.
ТЭТ – бұл көрсеткіш, қоғамның экономикалық
тұрмысын тек бар табыс емес, сонымен бірге
өмірлік сапасын есепке алып өлшейді.
ЖҰӨ-ДІ ЕСЕПТЕУ ӘДІСТЕРІ:
ЖҰӨ-ді есептеудің екі әдістері бар: елдегі жасалған өнімге
шығындар сапасы бойынша (“шығындар ағымы”) және
өнімді өндіру нәтижесінде алынған табыстар сапасы
бойынша (“табыстар ағымы”).
Бірінші әдісті қолдана отырып, барлық шығындарды қоссақ,
біз ЖҰӨ көлемін аламыз.
Шығындар мыналардан тұрады:
тауаржәне қызметтерді сатып алуға үй шаруашылығының
кеткен шығындары;
станок, ғимарат, үй құрылысы және т.б. алу үшін
инвестициялар;
мемлекеттің тауар және қызметті және трансферттік
төлемдерге кететін шығындар;
таза экспортты, яғни экспорт пен импорт көлемінің
арасындағы айырмашылық.
Екінші әдісті қолдана отырып, егер барлық табыстарды
қоссақ ЖҰӨ аламыз.

ЖҰӨ-ДІ ЕСЕПТЕУДІҢ ӘДІСІ

ЖҰӨ-ді шығындар сомасы бойынша ЖҰӨ-ді табыстар сомасы бойынша
есептеу. Тауар ағымының әдісі. есептеу. Шығындар ағымының әдісі.
Жеке тұтыну шығындары 3226 Тұтынылған капиталдың көлемі 505
Жалпы жеке ішкі инвестициялар 765 Бизнеске салынған жанама 393
салықтар
Тауар және қызметтерді 964 Жалақы 290
мемлекеттік сатып алу 5
Таза экспорт -93 Арендалық төлем 20
ЖҰӨ 4862 Проценттер 392
Амортизациялық шығындар -505 Жеке салымдардан түскен табыс 325
ТҰӨ 4357 Корпорацияның пайдасына 145
салынған салық
Бизнеске салынған жанама -393 Дивиденттер 98
салықтар
Ұлттық табыс 3964 Корпорацияның бөлінбеген 79
пайдасы
Әлеуметтік сақтандыруға -445 ЖҰӨ 486
салымдар 2
Корпорацияның пайдасына -145
салынған салық
Корпорацияның бөлінбеген -79
пайдасы
Трансферттік төлемдер 768

Жеке табыс 4063
ЖҰӨ номиналды және нақты фактіге
негізделген потенциалды болып бөлінеді.
Номиналды ЖҰӨ деп өндірілген жылдық
ағымды бағасымен есептегенде айтады.
Бірақ бағалар өзгеріп тұруы мүмкін.
Сондықтан, баға индексі түрінде
көрсетілетін баға деңгейі ЖҰӨ-мен
салыстыру үшін әр түрлі жылдарға
есептелінеді.
Потенциалды ЖҰӨ – бұл толық жұмыспен
қамтылған кездегі өндіріс көлемі.
ҰЕЖ – бір жағында ресурстардың бәрі, екінші жағында олардың
қолданылуы көрсетілген арнаулы кестелер мен баланстар.
Ұлттық есеп жүргізушіліктің өзінің тарихы бар. Экономистер
баланссыз, табыстар мен шығыстарды салыстырмайынша
экономиканы зерттеу мүмкін еместігін бұрын түсінген.
Балансты жасаудың бірінші әрекетін 1758 жылы Франсуа Кенэ
“Экономикалық кесте” құрып жасады. Біақ оның кестесі тәжірибелік
маңыз алмады. Оның ойының тарихи шектеулігі мынада болды, ол
ауыл шаруашылығымен айналысатын немесе меншік иесі
болмағанның барлығын “өнім бермейтін клсақа” жатқызды. Нақты
шаруашылық өмірді көрсететін жаңа модель қажет болды.Бұл
мәселені жалпы түрде К Маркс 1885 жылы “Капиталдың” II
томында, өзінің капиталдың ұдайы өндірістік схемасында орындаған.
Оның ойы бойынша, өндірісте екі бөлім бар: біріншісінде, өндіріс
құралдары өндіріледі және екіншісінде тұтыну заттары жасалынады.
Бұл екі бөлімнің бөліну қажеттілігі өндіріс құралдары мен тұтыну
заттарының түрлі қызмет атқаруымен қамтамасыз етілген: біріншісі
өндіріс күштерінің заттық элементтерін ұдайы өндіру үшін қызмет
етеді, екіншісі адам факторын ұдайы өндіру үшін.
Әр бөлімшеде өндірілген барлық тауар өнімдерінің құны былай
көрінеді:
W=c+v+m
W – тауарлық құн;
C – тұрақты капитал;
V – айнымалы капитал;
M – қосымша құн.
САЛААРАЛЫҚ БАЛАНС МЕРЗІМІ
Өндіріс салалары шоты
Ауыл Қазып Өңдеуш Қызмет Жиыны
шаруаш шығара і тер
ылығы тын өнеркәс
өнеркәс іп
іп
№ 1 2 3 4 5

1 Ауыл а1 d1 n1 c1 a
шаруашылығы
2 Қазып a2 d2 n2 c2 d
шығаратын
өнеркәсіп
3 Өңдеуші a3 d3 n3 c3 n
өнеркәсіп
4 Қызметтер a4 d4 n4 c4 c
5 Барлығы
ЖАЛПЫ ҰЛТТЫҚ ӨНІМДІ ӨНДІРУ ШОТЫ

Дебет Кредит
Материалдық шығындар Отанда сату
Импортқа кеткен Экспорт
шығындар
Қосымша құн ЖҰӨ-нің құны
Экономикалық өсудің 3 түрі бар: экстенсивті, интенсивті, аралас(нақты).
Экстенсивті өсу дегеніміз – қосымша өндіріс факторларын тарту арқылы
ұлттық өнімнің көбеюі.
Интенсивті өсу дегеніміз – техника және технологияны толық жетілдіру
арқылы ұлттық өнімнің көбеюі. Нақты өмірде өсудің екі түрінің де болуы
мүмкін емес. Олар аралас түрінде келеді.
Аралас(нақты) өсу – өндіріс қуатының өсуі нәтижесінде өндіріс
факторларының пайдаланылу санының өсуі және техника және
технологияның жетілуі.
Экономикалық өсуді есептеу проценттік жылдық өсуі қарқынымен
есептейді. Қайсысы тиімді қарқындар мүмкіндік варианттары: жоғарғы
қарқын, нөлдік қарқын, теріс қарқын, қолайлы қарқын. Енді соларды
қарастырамыз.
Жоғары қарқын – бір қарағанда тиімді сияқты. Бірақ, біріншіден, өнімнің
сапалылығы ескерілуі керек: егер, жоғарғы қарқында өндірілетін жарылғыш
телевизорлар – әрине жаман. Екіншіден, өнімнің өсу құрылымы қажет:
әскери өнімнің өсуі салыстырмалы салмағынан көп болуы және тұтыну
заттарының аз болуы өмір сүру деңгейін төмендетеді, - бұл да жаман.
Өз кезегінде, нөлдік қарқын экономикалық өсуде негативті сипатқа ие бола
бермейді. Тек, егер олар материалдық сиымдылығы төмендесе, осымен
өндірісі факторларын шығындарын үнемдеуге алып келеді, - бұл жаман емес.
Милитаризиация шығынына, егер объективті себептері жоқ болса, онда
нөлдік өсу пайдалы.
Теріс қарқын – ұлттық экономикалық дағдарысты қолайландырады. Бұл 60-
90 ж.ж. Одақты бейнелейді. Қазақстан экономикалық дағдарысы әр түрлі
себептер жиынтығымен түсіндіріледі: рационал емес экономика
құрылымының үлкен үлес салмағы өндіріс құралы және әскери өнім, төмен
қор қайтарымдылығы, бұрынғы КСРО республикалық шаруашылық
байланысының бүлінуі, нарықтық экономикаға өту кезіндегі қиыншылықтар.
Қолайлы қарқын жоғарыда, төменде болмайды, олар макроэкономикалық
теңдікті қамту керек.
Экономикалық өсу көптеген факторлармен анықталады,
соның ішінде маңызды болып: ұсыныс, сұраныс, бөлу
факторлары табылады.
Ұсыныс факторларына мыналар жатады:
Табиғи ресурстың саны мен сапасы қаншалықты табиғи
жағдайы жақсы болса, соншалықты елде экономикалық
өсуге мүмкіндік бар;
халықтың еңбекке жарамдылығының саны мен сапасы: бұл
жағдайда да тәуелді;
негізгі капиталдың болуы;

өндіріс өніміне қолданылатын технология деңгейі.

Сұраныс факторына жатады:
Қоғамның тұтас сұранысын өндірілген өнімге көтерілуі
және сонымен бірге оның өсуін ынталандыру:
Еңбек ақы қаншалықты жоғары болса, соншалықты
сұраныс жоғары;
мемлекеттің фискалдық саясаты;

қаншалықты салық жоғары болса, соншалықты еңбек ақы
төмен, сондықтан экономикалық өсу және сұраныс төмен;
халықтың қор жинау бейімділігі де нақты сұрансты
төмендетеді, демек экономикалық өсу де төмендейді.
Өнімгнің өсуіне ресурстарды бөлу өте жақсы
ұйымдастырылған түрде болуы керек.
Факторлардың өсуі әсерінен экономикалық өсудің модельдері
құрылады, олар: көп факторлы, екі факторлы.
Көп факторлы модель – балық аталған факторлардың өсуіне
әсер етеді. Жалпы осы фактордың бірлесіп әсер етуі өндірісі
мүмкіндігінің қисық сызығын береді. Бұдан көретініміз осы
барлық фактордың ықпал етуі өндірілген мүмкіндік қисық
сызығын көрсетеді. Әр түрлі фактордың үйлестірілуі өндірілген
өнімнің санына әсерін тигізеді. Ұсыныстың кез-келген
факторының күшеуі өндіріс мүмкіндігінің қисық сызығын оңға
жылжытады.
Екі факторлы моделге – еңбек және капитал жатады.
Американдық экономист Дениссонның тұжырымы бойынша:
2/3 өнімнің өсуі еңбек өнімділігінің өсуіне байланысты жүзеге
асады, 1/3 еңбек шығыны өсуі есебінен туындайды. Екі
факторлы моделді екі вариантпен құруға болады: біріншіден,
ҒТП есептелмейді; екіншіден есептеледі.
Егер ҒТП болмаса, онда капитал қорлануы баяулап ақтық өнім
төмендеуіне әкеледі және экономикалық өсуді азайтады. ҒТП-
ның орындалу шартында капитал және еңбек өнімділігі артады,
ҒТП инвестицияны өсіреді. Инвестиция экономикалық өсуіне ә
түрлі әсер етуі мүмкін. Соның бірі, еңбек шығынын үнемдеу
және капитал шығыны өсуіне алып келеді. Оларды еңбек
жинақтаушы дейді.
Еңбекке қатысты капиталды көбейтуге кеткен инвестиция
еңбекті жоғары дәрежеде қысқартады. Оларды капитал
сақтаушы дейді. Еңбек пен капиталдың үнемділігі үйлестіретін
инвестиция теңесуін нейтралды деп атайды.

Ұқсас жұмыстар

Қор инвестициясы

Несие теориясы. Несие жүйесі және оның қазіргі жағдайы

Ұлттық Экономикалық

ЖҰӨ дефляторы номинальды ЖҰӨ нақты ЖҰӨ

Нақты ЖҰӨ номинальды ЖҰӨ баға индексі

Экономикалық жү йе

Халықаралық Валюталық жүйе және оның түрлері

Ұлттық экономиканың құрылымы

Экономикалық жүйе: мәні, элементтері, даму сипаты

Ұлттық байлық статистикасы

Пәндер