Жылқылар мен түйелердің гигиенасы Қойлар мен ешкілердің гигиенасы

Презентация қосу

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым
Министірлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік
университеті

Факультет:аграрлық
Кафедра:ветеринариялық санитария

БӨЖ
Тақырыбы: Жылқылар мен түйелердің гигиенасы
Қойлар мен ешкілердің гигиенасы

Орындаған:Амиргалина Ж.К
Тексерген : Садуақасов М.С
Жоспар:
I КІРІСПЕ
II НЕГІЗГІ БӨЛІМ
• Жылқы малдарының гигиенасы
• Түйе малдарының гигиенасы
• Қой, ешкі малдарының гигиенасы
III Қорытынды бөлім
IV ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

• Жылқы (лат. Equus ferus caballus)
– тақтұяқтылар отрядының бір тұқымдасы.
Жылқы адамзат өркениетіндегі, әсіресе, дала
өркениетіндегі дамудың жарқын да елеулі
көрсеткіштерінің бірі болады. Жылқыны
қолға үйрете бастау көшпелі
шаруашылық пен өркениет дамуының негізін
қалады. Қолға үйретілген жылқының (E.
caballus) шаруашылықта маңызы зор.
•Жылқы малдарын ұстау
жүйелері:
Жылқы малдарын өсіру көптеген
шаруашылықтар үшін, әсіресе табынды-
жайып ұстауға қолайлы Қазақстан,
Қырғызстан, Башкирстан, Бурят, Якут,
Алтай т.б. елдерде кең тараған. Олардан
тек құнарлы, сіңімді ет, сүт алып қана
қоймай, міну және жегіп жүк тасу
жұмыстарына пайдаланады және
көптеген жарыс ойындарына қосып,
жүлделі орындарға ие болады.

Сол сияқты жылқылардан биологиялық
препараттар (гипериммунді қан сөлдері,
гамма-глобулиндер, қарын сөлдерін т.б.)
алуға пайдаланады.
Өнімдік Спорттық
бағыты бағыт

Селекцияла
Жұмыс уға
бағыты Жылқылард арналған
ы бағыт
ерекшелікте
ріне қарай
өсіру
бағыттары
Жұмыс бағытына арналған жылқылар –
шаруашылық ішіндегі жүк тасымалдау, бір
жерден бір жерге қатынасу, малдарды айдау,
жайып-бағу, шағын жерлерді жыртып өңдеу
т.б. үшін пайдаланады;
Өнімдік бағыттағы жылқылар – ет, қымыз, өндірістерді
табында ұстау кезінде, жыл бойына, арзан құнарлы өнімдермен
әсіресе жоғарғы сортты жылқы колбаса – шұжықтармен ұлттық
дәмді – қазы, қарта, жал, жая тағамдарымен, дем алу
орындарына (курорттарға) құнды емдік қасиеті мол сусын-
қымыз дайындау, емдеу мекемелеріне арналған емдік
биологиялық активті препараттар жасап шығару т.б. алуға;

Спорттық бағытындағы жылқылар - әртүрлі мәдени-спортты
ойындарға, туристік саяхаттарға, арнайы жарыстарға арналған;

Жаңа тұқымды жылқыларды өсіріп және ескіні жаңарту
бағытындағы селекциялық жұмыстарды жүргізу.
Жылқы шаруашылығында екі ұстау жүйесі: қорада және
жайылымда - табында қолданылады.
Табында жайып ұстау жүйесі –Бұл жұйені малдардың бағыты,
шаруашылықтың мүмкіншілігіне және жер орайына байланысты екі тәсілде
пайдаланады. Мәдениетті табында және жақсартылған табында ұстау болып
бөлінеді.

Мәдени-табындау тәсілі бойынша асыл тұқымды және жергілікті тұқымды
жылқыларды жылдың көп мезгілінде жайылымдарда ұстап күтіп бағады. Ал
қыстың суық кездерінде - іші байлау және бөлмелі орындарға бөліп
жабдықталған қораларда ұстайды. Ол үшін табындағы жылқыларды жасы
және жынысына қарап біркелкі топтарға бөледі

Жақсартылған табындарда ұстау тәсілі кезінде жылқыларды жыл бойы
жайылымда жаяды. Ауа райының өте қолайсыз кездерінде айғырларды ң
арық-жүдегендері, құлынды-буаз биелермен әлсіз, ауру тай-жаба ғылар ға
арнап, жеңіл, жергілікті арзан материалдардан ықтырма қоралар (15-20 % )
қаралады.
• Жылқыларды қорада ұстау жүйесі – кезінде, олардың өндірістік бағыты,
физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты жекелеп және топпен ұстайды.
Ол үшін жылқы қораларының ішінде жекелеп тұрғызып ұстау үшін жан-
жағы сырықтар мен шектелген бөлмелер – денниктер, топтап ұстауға ірі
секциялар жасалады. Денниктерде көбінесе, негізгі айғырларды, құлынды
биелерді, енесінен айырған жабағыларды және өнімдік бағалы тай-
құнандарды ұстайды. Қалған тұқымдық көрсеткіштері бойынша төмен
бағалы жылқылар, жұмыс аттары топтап 20-100 басқа дейін ірі секцияларда
(залда) ұсталады. Топта (залды) ұстайтын қораларды ң ішінде де билерді ң
құлындайтын орындар-денниктер қаралады.

Жылқылар зауыттарына, қораның ық жағынан серуен алаңдары (поддоктар)
қаралады. Жекелеме серуен алаңдарының ауданы негізі айғырлар үшін – 600
м², үйрететін жас жылқыларға - 400, басқа жылқылар топтарына – 200 м²
қаралады. Жұмыс аттары үшін серуен алаңдары қаралмайды, біра қ аттарды
тексеріп, тазалау жүргізу үшін сыртқы ат байлау орындары қаралады.

Жылқыларды суаруға таза құдық сулары пайдаланады. Санитарлық-
гигиеналық талаптарға суларының сапасы сәйкес келетін өзендер, көлдер,
бұлақ және тұма суларында пайдалануға болады.
•Жылқы фермаларының негізгі құрамдары
Жылқы фермалары, құрғақ, жер астының сулары жоғары емес жерлерге
орналастырылады. Ферманың территориясы рельефі бойынша табиғый жауын, қар
сулары ағатындай , жан-жағына еңіс болуы керек. Батпақты жерлер, әртүрлі ағынсыз
сулардың жағасына таяу орналастырылмайды. Ондай жерлерге салынған жылқы
қораларының іші сыз болып, әртүрлі аурулардың шығуына апарып соғады.

Жылқы фермаларын мал өнімін өңдейтін, өндіретін өндірістерден (тері зауыдтары, ет
комбинаттары т.б.) 3 км жақын, малдар өлекселерінің қоймаларынан, ірі жол
қатынастарынан 2 км таяу орналаспауы керек. Жылқы фермаларына орын тандағанда
ол жерлердегі ветеринариялық-санитарлық және зоогигиеналық талаптардың дұрыс
сақталып, ондағы эпизоотологиялық жағдайдың амандығы ескеріледі.
• Айғырларды күтіп-бағудың гигиенасы:
Жылқылардың шағылысуға түсетін кезі 1,0-1,5 жаста, ал жергілікті, жай пісіп-
толатын жылқыларда 2,5-3 жастарында басталады. Біра қ ай ғырларды ша ғылыс қа
ерте пайдалану, олардың жалпы өсуін тежейді. Сонды қтан ай ғырларды
шағылысқа 3-4 жастан, ал кейде 5 жасынан бастап қана қосады.

Айғырлардың рационы толық құнарлы болу үшін дәнді-бұрша қты шөптер, ш өп
ұнын, 2-3 құрама азық түрлерін (сұлы, арпа т.б.) ж әне сулы азы қ ( өндірілген
бидай, арпа, көк шөп, сәбіз т.б.) қосады. Ша ғылыс кезінде ұры қты ң сапасын
жоғарлату үшін, негізгі рационнан басқа қосымша қант, тауы қ ж ұмырт қаларын
және көк сүт береді.

Айғырларға арналған рационның толық құнарлылығы, оларды ң ұры қтарыны ң
(сперма) мөлшері, сапасы және айғырларды ң ша ғылыс қа т үсу жиілігі, т ұқымы,
тірі салмағы жасы тағы басқа көрсеткіштері мен сипатталады. Т әжірибеде
айғырларға протеиндердің, фосфордың және витаминдердің жетіспеушілігі жиі
кездеседі. Айғырлар мезгіл-мезгіл жаңа шабылған көк ш өп (т әулігіне 15-20 кг)
жеуі керек. Қоралардың ішінде тұрғызып айғырларды көк шөп пен к өректіргенде,
олардың аяғы ісетіндігі тәжірибеде дәлелденген. Сонды қтан олар ға активті
моцион белгіленуі қажет.

Құнарлы азықтандыру мен қатар айғырлар ға к үнделікті (желіп немесе ая ңдап) 7-
15 км жүріп серуендетеді.
• Құлындардың гигиенасы
Құлын туғаннан соң 1,0-1,5 сағаттың ішінде тұрып, енесінің емшегін еме бастайды. Жас төлдің
организмін иммунды белоктармен қамтамасыз ету үшін жаңа туған құлын уызға тойып ішу керек.
Құлын алғашқы үш апта бойына тек қана енесінің сүтімен көректенеді де, әр 0,5-1 сағатта еміп
отырады (тәулігіне 50-60 рет).

Енесі өліп жетім қалған құлынды, басқа құлынсыз биелерге телиді. Бірақ ондай жағдай сирек
кездеседі. Сондықтан сиыр сүтінің үштен біріне қайнаған су қосып және әр литіріне бір үлкен қасық
(столовай) қант салып құлынға ішкізеді.

Туғаннан соң 3-4 күннен кейін биелерді құлынымен бірге 10-15 минут манежде жүргізіп
серуендетеді де, құлынның енесінің соңынан еріп, жетілуін және биенің жыныс мүшелерінің тез
орнына келіп, қайта күйтінің тууын қамтамасыз етеді. Бір аптадан соң биені құлынымен бірге ашық
базаларға шығарып 20-30 минуттан бастап серуен мезгілін ұзарта береді. Алғашқы аптада биені
құлынымен бірге жеке серуенге шығарса, кейіннен 2-3 бастан біріктіріп, біртіндеп ұлғайта
береді.Бір апта өткен соң құлынға ноқта кигізіп, жетекке үйретіп, денесін щеткамен немесе солома
бумасымен тазалайды. Құлындарды екінші айлығынан бастап жаншылған сұлы мен бидай кебегін
беріп үйретеді. Ерте туған (қаңтар-наурыз) құлындар жайылымды жақсы пайдаланса, кеш туғандар
ыстыққа ұрынып, қан сорғыш шыбындардың көбейіп, тез жетіліп, өсуіне бөгет жасап дұрыс жайыла
алмайды.
• Түйелер (лат. Camelus) — сірітабандылар отряд тармағына жататын
сүтқоректі ірі жануарлардың бір туысы. Түйелер шөлге де, қатты аязға
да төзімді, күшті көлік малы. Мұның екі түрі бар: қос өркешті түйе
(Бактрия түйесі) — негізгі өсірілетін жерлері: Қазақстан, Қырғызстан,
Өзбекстан Астрахан, Сталинград, Саратов және Чита облыстары,
бұрынғы КСРО-да мұның Астрахан түйесі, Қазақстан түйесі, моңғол
түйесі деп аталатын негізгі үш тұқымы өсіріледі; бір өркешті түйе
(дромедар), — Түрікменстанда, көбінесе Тәжікстанда, Өзбекстанның
оңтүстік аудандарында және Қазақстанның кейбір жерлерінде өсіріледі
•Түйелердің азықтандыру және күтіп бағуына
қойылатын гигиеналық талаптар
Түйенің ауызының іші сүйектеніп, қатқан эпителиямен қапталған болып келеді де, олар басқа
малдар жей алмайтын тікенді, қатты өсімдіктермен, көбінесе шөлейт жерлерде өсетін, ащы,
жұсан, ши, қараған, шеңгелдермен көректенеді.

Жетімсіз азықтандырылып, күтімі нашар болған кездерде түйелер бойына-өркештеріне
жинаған майларын пайдаланып, шығындайды да, оны қайта қалпына келтіру үшін, кем
дегенде үш ай уақыт керек болады.

Түйелердің бойына май жинап, семірулері екі мезгілде көктем және күзде болады. Ол
кездерде олардың бар тұқымдарында да (нарлар-дромедарлар, қос өркешті-бактериандар та ғы
басқа олардың шаталары-гибридтары) өте көп мөлшерде май-жиналады (100 кг дейін). (сурет
15)

Оларды семірту кездерінде, көбінесе жынысы, жасына байланысты топтар ға табындар ға
бөледі. Шағын түйе шаруашылықтарында бір табынға жас тайлақтарды, үлкен түйелерді,
әртүрлі себептермен сұрыпталып, бракқа шығарғандарды да жатқызады. Көктемнің басында
құрылған табындардың үлкендігі 60 бастан артық болмайды. Табындағы түйелер санының
өте көп болуы, олардың шөлейт, жартылай шөлейт аймақтарда азық тауып көректенуі
қыйынға түсіп және сумен қамтамасыз ету ауырлайды да, олар арып, күйі төмендеп кетеді, ал
жас бота-тайлақтардың өсіп-дамуы тежеледі
•Түйелерді жұмысқа пайдалану гигиенасы:
Міңгі білетін түйелер мен күніне аяң мен, 10-12 шақырым жылдамды қпен са ғатына
алып, 100 км дейін жүруге болады.
Түйенің арқасына артқан жүктің ауырлығы өз салмағынан аспауы керек. Бірақ
тәжірибеде бір түйенің арқасына 750 кг жүк тиеп, тасылғаны д әлелденген. Т үйені ң
арқасына жүкті артар кезде де, оны түсіргенде де, оны шөгеріп жасайды. Сонды қтан,
түйенің шөгетін жері қатты тастақ болып, тізелерін жарақаттандырмай ж әне тай ға қ
болып, сіңірін созып, буынын шығарып алмауын қадағалау керек. Алыс жолдар ға
жүк тасыған кездерде әрбір 5-6 шақырым жүрген соң түйелерді тоқтатып, үстіндегі
теңін түзетіп, дем алдырады.
Түйелердің қалыпты жүк тартуға түсетін күші өз массасының 10 - 12% сәйкес
болуы керек. Түйені жұмысқа пайдалану мерзімінің ұзақты ғы тәулігіне 10 са ғаттан
• Қой малдарының гигиенасы
Қойларды төрт түрлі жүйелерде ұстайды: тұрғызып-жайып, жайып-
тұрғызып, жайып және жыл бойына тұрғызып қолда ұстайды.
Тұрғызып-жайып ұстау. Мұндай жүйеде қойларды жылдың ұзақ
уақытын қолда тұрғызып, ал шамалы мезгілін жайып күтіп-бағады.
Қолда тұрғызып көбінесе қойларды қыс айларында азықтандырып,
серуендететін алаңы қаралған қораларда ұстайды. Ашық
алаңдардың (база) ішінде азық науаларын орнатып, су ішетін
астаулармен тұз салатын орындар белгіленеді. Ауа райының қолайлы
кездерінде базаға шығарып азықтандырып, түнгі жатар кезде қораға
қамайды. Ал күннің жылынған мезгілдерінде жайып-бағады.
•Жайып-тұрғызып ұстау тәсілін – табиғи жайылымдары бар аймақтарда
қолданады. Біздің еліміздің көптеген жерлерінде мал жаятын, әсіресе ұсақ малдар
жайылатын жайылымдар жеткілікті кездеседі де оларды қыс кездерінде қар көп
баспайды. Мұндай аймақтарда ауа райының қолайсыз кездерінде пайдалану үшін
жеңіл, үш қабырғалы, төбесі жабылған қоралар немесе буылған қамыс, талдардан
жасалған, төбесі қазақ үйше тоқылған-катондар тұрғызылады. Үш қабырғалы
қораларда да, сол сияқты катондарда да қалың, құрғақ төсеніштермен қамтамасыз
етілуі керек. Қысқы айларда нашар, әлсіз, ауру малдарды көректендіру үшін азық
қорын дайындайды. Қысқы немесе ерте көктемгі мал төлдету кезінде
саулықтарды қозылары мен алғашқы айда ұстау үшін, табындағы малдың 30-35 %
шамалап жылыланған қора соғылады.

Жайып ұстау тәсілі – жайылым жерлерге бай аймақтарда қолданып, малды жыл
бойына жайып тек қыстың суығында, ерте көктемде қоздаған малдарға қатаң
және құрама азықтар дайындайды. Мұндай жыл бойы қойларды жаю мен күтіп-
бағуға оңтүстік жылы аймақтар қолайлы болады.

Тұрғызып қолда ұстау тәсілі – егін шаруашылығымен шұғылданып, мал жаятын
жерлері жоқ аймақтарда қолданылады. Мұндай жағдайда қойларды қораларда
ұстап, ал оларға азықты жасанды, екпелі шөптерден дайындайды. Жайылымға
малдары тек серуендеу үшін ғана бостады. Жазда оларды қоршалған алаңдарда
азықтандырып, ал қыста қораларда көректендіреді. Қораларды қыстың жайсыз,
суық мезгілдерінде және төл алатын кездерде пайдаланады. Қойларды жылы,
ылғалды және тығыз қораларда ұстауға болмайды, өйткені ондай жағдайда
малдар әлсізденіп, жүнінің өсуі бөгеліп, тұяқ аурулары пайда болып,
резистентілігі төмендеп ауруға жиі шалдыққыш келеді.
Бағыты бойынша қой
екіге бөлінеді:

• бірінші – тұқымдық, яғни малдардың
бұрынғы тұқымын жақсартумен қоса жас

‘
тұқымды тоқтыларды өсіріп, жаңа
тұқымды малдарды еңгізу

• екінші - өнім алуға (жүн, ет, елтірі т.б.)
негізделген. Алынатын негізгі өнімдеріне

‘
байланысты қойларды биязы, жартылай
биязы, қылшық жүнді ет-жүн-сүт.
бағытындағы, каракул (елтірі) және
тондық (сең-сең) терілер алуға
арналғандар болып бөлінеді
Қой қорасы. Қой қоралар табиғи жасанды жайылымдардың маңайында
орналастырылуы керек. Қой қоралардың сиымдылығы 1500 басқа дейін орналастыруға
арналады. Кең тараған қой қоралардың сиымдылығы 600-800 басқа болады. Қой
қораларды сол түстік және орталық аймақтарда көбінесе «Г» типті, ал оңтүстікте «П»
тәрізді тұрғызылады (сызба 12). Бұл қоралардың сыртқы бұрышы жел өтін азайтып және
қора ішінің суып кетпеуін қамтамасыз ету үшін, желдің басым соғатын жағына қаратып
орналастырады. Ал ық жағынан биіктігі 1,5 м дейін қоршау жасап, малдардың серуендеп
азықтанатын алаңын қалдырады. Олардың ішіне қатаң азықтарға және жемге арналған
науалар қойылады (кесте 11). Қорадағы әр басқа арналған орындардың размері әртүрлі
болып, олардың жасына, жынысына, ұстау тәсіліне, өніміне және физиологиялық
ерекшеліктеріне байланысты болады (кесте 12).

Әр түрлі типті қораларында қойларды орналастыру кезінде бір басқа шаққандағы еденнің
ауданы саулықтарға көктемде қоздағанда – 1,0-1,2 м², қошқарларға жекелеме ұстағанда –
3-4 м², топта – 1,5-1,7 м².
Қошқарлардың гигиенасы:

Мал басын өсіруде қошқарлардың тұқымы мен қатар күйі, ұстау жүйесі және одан алынатын
ұрықтың сапасы оларды азықтандыру мен күтіп-бағуына тікелей байланысты болады.
Сондықтан қошқарларды мезгіл-мезгіл әртүрлі ауруларға, әсіресе ұрық арқылы тарайтын
бруцеллез, инфекциялық эпидидимит, вирусты іш тастау т.б. тексеру ж үргізіп отырады. Жа ңа
шаруашылыққа әкелінген қошқарларды 30 күн карантинге ұстайды. Карантин кезінде оларды
инфекциялық және инвазиялық жұқпалы аурулардың барлығына мұқият зерттеулер
жүргізеді. Егер қошқарларда жұқпалы аурулар байқалса оларды изоляторға жекелеп
ауыстырып, емдеу жұмыстарын жасайды. Карантин аяқталған со ң, инфекциялы қ аурулар ға (3-
айда бір реттен кем емес) қайталап тексеруден өткізеді де, н әтижелерін арнайы ж ұрнал ға
тіркейді.
Ешкі малдарын күтіп –бағудың ерекшеліктері
Ешкілер-қойларға ұқсас келеді де олардың дене пішіндері,салммағы,өмірінің
ұзақтығы т.б көрсеткіштері қайталанады.Ешкілердің ең басты ерекшеліктері
олардың жабайы шыққан тегі және екеуінің бір-бірімен шағылысып
ұрықтанбауы болып саналады. Ешкілер қойлар мен салыстыр ғанда ауа райыны ң
құбылыстарына ,өзгеріс жағдайларға тез бейімделеді және ешкілердің
асқорыту мүшелері жақсы дамыған,сондықтан құрамында 65%арты қ
клетчаткасы бар азықтарды жеп ,жақсы қорытып сіңіреді.Мұнымен қоса ешкі
малының өнімдері де ерекшелінеді .Мысалы ,ешкі сүтіндегі белокта 17% арты қ
казеин болады. Ешкі сүтінің құрамында қой сүтіне қарағанда белоктар мен
Қорытынды:
Қорыта келгенде, малды күтіп бағу жүйесі адамдардың оларға
жасайтын жағдайына байланысты.Атап айтқанда
микроклиматы,азық сапасы,азықтандыру режимі
,орналастыруы . Малдардың гигиенасы жалпы өндірістік
дақылдардың ,өткізетін өнімдердің сапасын
арттыруға,шығатын өнімді көбейтуге мүмкіндік береді.Мал
гигиенасының негізгі мақсаты малды бағып күтудің
азықтандырудың , төл өсірудің ,асыл тұқымды малдардың
тәртібін анықтау болып табылады
Қолданылған әдебиеттер
тізімі:

Ауыл шаруашылық малдары мен құстардың гегиенасы
.Алматы 2010 жыл Садуақасов М.С
Мырзабеков Ж. «Ветеринарлық гигиена» Алматы, 2004 ж.

Интернет желісі
Назарларыңыз
ға рахмет!!!

Ұқсас жұмыстар

Іңгендерді сауудың гигиенасы

Қой шаруашылығы гигиенасы

Қойлар гигиенасы

Жылқы гигиенасы

Жануарлардың жануар тектес улы заттардан улануы

Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы

Шаш гигиенасы

Бағалы терілі аңдар гигиенасы

Балалар мен жасөспірімдерге гигиеналық тәрбие беру

Еңбек гигиенасы

Пәндер