Ақша қаражаттар қозғалысының есебі



ЖОСПАР

1. Ақша қаражаттар қозғалысының есебі
2. Касса операцияларының аудиті.
3. Банкте ашылған шоттардағы ақша қаражаттарының аудиті.
4. Есебі берілуге тиісті сомалардың аудиті
5. Тексерілуге тиісті басшылардың негізгі пайымдаулары.

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер тізімі
1.Ақша қаражаттар қозғалысының есебі.

Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің жанындағы «Бухгалтерлік есеп жәнне аудит есептеесі департаментінің» 4
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп – деп аталатын бухгалтерлік есеп сандартының бірінші бабында: «кәсіпорындар мен ұйымдардың, яғни субъектілердің ақша – қаражаттарының қозғалысы туралы есебі осы деректі пайдаланушыларды түрлі операциялық және инвестициялық қаржы қызметі бойынша есепті кезеңдегі ақша-қаражаттарының келіп түсуі, кірістелуі ол қаражылардың жұмсалуы туралы ақпараттармен қамтамасыз етіп және оларға осы заңды тұлғаның, яғни субъектінің қаржы жағдайындағы өзгерістерін бағалауына мүмкіндік береді» делінген. Ал осы стандарттың екінші бабында: «Заңды тұлғалар, субъектілер ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті осы стандарттың талаптарына сай жүргізіледі және есепті кезеңдегі қаржы нәтижелері есептемесінің ұрамында тапсырады» делінген.
Жалпы ақша қаражаттары ҚЕХС-ң шоттар кестесіндегі 10.1 «Қысқа мерзімді активтер» деген алғашқы бөлімнің бірінші тобына кіреді. Бұл бөлімнің шоттары қысқа мерзімді ретінде жіктелетін ұйымның активтерін есепке алуға арналған. Актив, егер:
Оны іске асыру болжамдалса, немесе ұйымның қалыпты операциялық циклінің барысында ол сату немесе пайдалану үшін ұсталынады;
Ол негізінен сауда мақсатында немесе қысқа мерзімге және оны іске асыру баланстың күнінен кейін он екі айдың ішінде күтілсе;
Пайдаануда шек қойылмайтын ақша немесе оның баламасында болса, қысқа мерзімді актив ретінде жіктеледі.
Барлық қалған активтер ұзақ мерзімді активтер ретінде жіктеледі.
1000 – «Ақша қаражаты» кіші бөлімі – ақша қаражаттарын есептеу үшін қолданылады және өзіне мына 7 топты кіргізеді.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1. З.Н.Әжібаева, Н.А.Байболтаева, Ж.Ғ.Жұмағалиева. «Аудит» 2006ж.
2. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә. «Қаржылық есеп» Алматы, Экономика, 2001 ж.
3. Міржақырова С.Т. «Банктегі бухгалтерлік есеп» Алматы, Экономика, 2004 ж.
4. М.А.Вахрушина, Л.А.Мельникова, Н.С.Пласкова «Международные стандарты учета и финансовой отчетности» Москва, 2005 г.
5. Назарова В.Л, «Шаруашылық жүргізуші субъектілеріндегі бухгалтерлік есеп» Алматы, Экономика, 2005 ж.
6. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы, 2003 ж.
7. Төлешова Г.Қ. «Дамыған қаржылық есеп» Алматы, Экономика, 2005 ж.
8. Төлешова Г.К. «Финансовый учет и тчетность в соответствии с международными стандартами», часть 1, Алматы, 2004 г.
9. И.В.Хегай «Дисконтирование денежных потоков для целей учета» //МСФО// №4, 2003 г.
10. М.Черемицына «Приложение №41,42 Отчет о движении денег» //Бюллетень бухгалтера//№4,5, январь, 2006 г.
11. Д.Мәжітов «Ақша айналысы – экономиканың айнасы» //Егемен Қазақстан// 15 желтоқсан,2004 ж.
12. ҚЕХС бойынша шоттар жоспары //Бухгалтер бюллетені// №3, қаңтар, 2006 ж.
13. Ш.Мырзабеков «Ақша – экономиканың қан айналымы» //Егемен Қазақстан//19 мамыр, 2004 ж.
14. Э.Нурпейісов «МСФО 7, Отчеты о движении денежных средств» //Файл бухгалтері// №41(138),7-13 октября, 2003 г.
Насыров М.Р., Тоқсанбай С.Р., Құлпыбаев С.Қ., ГуляеваС.П. «Қазіргі

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі:  Курстық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:   
ЖОСПАР

1. Ақша қаражаттар қозғалысының есебі
2. Касса операцияларының аудиті.
3. Банкте ашылған шоттардағы ақша қаражаттарының аудиті.
4. Есебі берілуге тиісті сомалардың аудиті
5. Тексерілуге тиісті басшылардың негізгі пайымдаулары.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі

1.Ақша қаражаттар қозғалысының есебі.

Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің жанындағы Бухгалтерлік
есеп жәнне аудит есептеесі департаментінің 4
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп – деп аталатын бухгалтерлік
есеп сандартының бірінші бабында: кәсіпорындар мен ұйымдардың, яғни
субъектілердің ақша – қаражаттарының қозғалысы туралы есебі осы деректі
пайдаланушыларды түрлі операциялық және инвестициялық қаржы қызметі бойынша
есепті кезеңдегі ақша-қаражаттарының келіп түсуі, кірістелуі ол
қаражылардың жұмсалуы туралы ақпараттармен қамтамасыз етіп және оларға осы
заңды тұлғаның, яғни субъектінің қаржы жағдайындағы өзгерістерін бағалауына
мүмкіндік береді делінген. Ал осы стандарттың екінші бабында: Заңды
тұлғалар, субъектілер ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті осы
стандарттың талаптарына сай жүргізіледі және есепті кезеңдегі қаржы
нәтижелері есептемесінің ұрамында тапсырады делінген.
Жалпы ақша қаражаттары ҚЕХС-ң шоттар кестесіндегі 10.1 Қысқа мерзімді
активтер деген алғашқы бөлімнің бірінші тобына кіреді. Бұл бөлімнің
шоттары қысқа мерзімді ретінде жіктелетін ұйымның активтерін есепке алуға
арналған. Актив, егер:
Оны іске асыру болжамдалса, немесе ұйымның қалыпты операциялық
циклінің барысында ол сату немесе пайдалану үшін ұсталынады;
Ол негізінен сауда мақсатында немесе қысқа мерзімге және оны іске
асыру баланстың күнінен кейін он екі айдың ішінде күтілсе;
Пайдаануда шек қойылмайтын ақша немесе оның баламасында болса, қысқа
мерзімді актив ретінде жіктеледі.
Барлық қалған активтер ұзақ мерзімді активтер ретінде жіктеледі.
1000 – Ақша қаражаты кіші бөлімі – ақша қаражаттарын есептеу үшін
қолданылады және өзіне мына 7 топты кіргізеді.
1010 – Касадағы теңгемен ақша қаражаты, онда кассадағы ұлттық
валютамен ақша қаражатының қозғалысы есепке алынады. Жалпы касса
операцияларының есебі 1010 (451) Кассадағы теңгемен ақша қаражаты және
1020 (452) Кассадағы валютамен ақша қаражаты-деп аталатын шоттарда
жүргізіледі. Кәсіпорындар мен қаражаты, яғни шарушылық субъектілердің
кассадағы ұлттық валюта түріндегі (теңге түріндегі) нақты ақша
қаражаттарының кірісі мен шығысының (қозғалысының) есебі Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банк мекемесі бекіткен кассалық операциялар есебін
жүргізудің тәртібіне сәйкес жүргізілуі тиіс.
1020 – Кассадағы валютамен ақша қаражаты, бұл жерде кассадағы шетел
валютасымен ақша қаражатының қозғалысы есептеледі.
Жалпы кәсіпорынның кассасадағы шетел валютасы түріндегі ақша
қаражаттарының есебі кассадағы ұлттық валюта түріндегі нақты ақша
қаражаттарының есебіне ұқсас жүргізіледі.
1010 (451) Кассадағы теңгемен ақша қаражаты және 1020 (452)
Кассадағы валютамен ақша қаражаты-деп аталатын шоттар бойынша
жүргізілетін операциялардың есебі: кредиті бойынша нөмері бірінші журнал –
ордері, ал дебеті бойынша осы журнал – ордердің ведомосында жүргізіледі.
Яғни кассаның кірісі бойынша операциялар 1санды журнал – ордердің
ведомосында, ал шығысы бойынша операциялар 1 санды журнал – ордерде
есептеліп жүргізіледі.
1030 – Жолдағы теңгемен ақша қаражаты, бұл жерде жолдағы ақша
қаражаттар қозғалысы көрсетіледі. Бұл шот аударылған, бірақ әлі
кәсіпорынның шотына келіп түспеген, яғни кіріске алынбаған ақша қаражаттары
жолдағы ақшалай қаржылар болып саналады.
1040 – Ағымдағы банктік шоттардағы теңгемен ақша қаражаты, онда
банктік шоттардағы ұлттық валюта түріндегі ақша қаражаттар қозғалысының
есебі көрсетіледі.
Жалпы субъектілердегі есеп айырысу шоты бойынша операциялардың есебі
1040 (441) – шотта жүргізіледі. Бұл шот дебеті бойынша 1210, 2110 (301),
1420 – 2810 (331 - 334), 1010 (451), 3010 – 3020 (601 - 603) және т.б.
шоттардың кредитімен, ал кредиті бойынша 1040 (141-143), 1610 (351-352),
1150 (401-403), 1010 (451), 3010, 3020 (601-603), 3310 (671) тағы басқа
шоттардың дебетімен корреспонденцияланады.
1040 – шоттың кредитіне жазылған операциялар номері 2-журнал –
ордерінде, ал дебетінде жазылған операциялар осы журналдың ведомысында
есептеледі.
1050 – Ағымдағы банктік шоттардағы валютамен ақша қаражаттары, мұнда
ағымдағы банктік шоттардағы шетелдік валюта түріндегі ақша қаражаттар
қозғалысының есебі көрсетіледі.
Ақша қозғалысы жөніндегі есепті дайындау кезінде пайданың көбею
кездерін және олардың пайдалану әдістерін бөліп көрсету қажет.Сондықтан
кәсіпорынның таза табысы – тапқан табысы – егер есепті кезенде ақша
нысанында алынса ақша көзі болып табылады, ал шығымдар, егер олар есепті
кезеңде ақша нысанында жүргізілсе, онда ақшаның азаюымен байланысты болады.
Ақша қозғалысымен байланыссыз, алынған таза табыстар мен шығыстардың
көлеміне келесі баптар бойынша түзету қажет:
- амортизациялық аударымдар;
- провизияны құруға кеткен нақты шығындар самасы.
- есептелген, бірақ алынбаған табыс сомасы және сыйақы түрінде жұмсалған
шығымдар;
- сыйақы төлеумен және алумен байланысты емес, алынбаған табыс немесе
кеткен шығымдар сомасы.
Ақша қаражаттар қозғалысының есебі, олардың операциялық, инвестициялық
және қаржылық қызметі бойынша жіктей отырып кезеңдегі ағымын көрсету қажет.

2. Касса операцияларының аудиті.

Касса операцияларына аудиторлық тексеруді объектіге қатысты
төмендегі реттілікпен жүргізуге болады.
❖ кассаға түгелдеу жүргізу және ақша қаражаттарының сақталу жақтайын
тексеру;
❖ операциялардың құжаттық рәсімделуінің дұрыстығын тексеру;
❖ ақшаның толық және өз уақытында кіріске алынуын тексеру;
❖ ақшаның шығысқа есептеп шығарылуының (жұмсалынуының) дұрыстығына
аудиторлық тексеру жүргізу;
❖ операциялардың бухгалтерлік есеп шоттарына көрсетілуінің дұрыстығын
тексеру.
Тексеру жүргізу жоспарын құру кезінде ақша қаражаттарының және
кәсіпорын кассасындағы басқа құндылықтардың қозғалысы мен сақталуына ішкі
бақылаудың тиімділігін бағалау керек.Тестілеудің көмегімен аудитор
кәсіпорынның касса операцияларын жүргізуіне алдын – ала баға береді, осы
аралық участоктарды анықтайды, негізгі бақылау процедураларының құрамын
жоспарлайды, есеп жүргізу ерекшеліктерін анықтайды.Аудиторға мүмкіндігіне
қарай касса операцияларына ішкі бақылаудың жағдайы туралы толық ақпарат
алуы қажет.Ол үшін ең бірінші оған алдын – ала дайындалған сұраунама
бойынша тест жүргізу керек.Сұрақтар мен жауаптардың шамамен алынған тізімі
төмендегі кестеде (16.3.) келтірілген.

16.3. Касса операцияларының аудиті бойынша ішкі бақылау құралдарының
тиімділігін сипаттаушы тест сұрақтары.


№ Тест сұрақтарының мазмұны Иә Жоқ Ескерту

1 2 3 4 5

1. Кәсіпорында жасалынған және
басшылар бекіткен касса
операцияларын жүргізу Ережесі бар
ма?
Кассирмен жасалынған толық
материалдық жауапкершілік туралы
келісім - шарт бар ма?

2. Кассирмен жасалынған толық
материалдық жауапкершілік
туралы келісім-шарт бар ма?

3. Касса операцияларын жүргізу
Ережелерімен кассир таныстырылған
ба?

4. Кассирлерді ауыстыру кезінде
түгелдеу жүргізіле ме?

5. Тұрақты жұмыс істейтін түгелдеу
комиссиясын тағайындау басшысының
бұйрығы шыққан ба?
Тоқсан
6. Кассаға күтпеген жерден ревизия сайын бір
жиі жүргізіле ме? рет

7. Кассада ақшаның кем шығуы
анықталған жағдайда кассирден
жазбаша түсініктеме алына ма?

8. Касса бөлмесі күзеттік сигнал беру
жүйесімен жабдықталған ба?
Екі бақылау
9. Кәсіпорында қанша бақылау – - кассалық
кассалық машиналар бар? машина бар

10. Бақылау – кассалық машиналар
органдарында тіркелген бе?

11. Кассалық кіріс жәнет шығыс
ордерлерін бухгалтерлік осы
мақсаттар үшін пайдаланылатын
журналда тіркеп отыра ма?
Бас
12. Нақты ақшаны алуға арналған чек бухгалтерде
кітапшасы тиісті орында сақтала сақталады
ма?

13. Касса кітабын толтыру оған
қойылатын талаптарға сәйкес келе
ме?

14. Кәсіпорында ақшаны ұрлау және
жұмсап қою жағдайлары бола ма?

15. Шығыс құжаттарында өшіру іздері
немесе түзету жоқ па?
Депоненттер
16. Бухгалтер депонеттелген сомалардың дің есепке
тізімдемесін жасай ма? алу журналы
бар

17. Депоненттелген сома банкке өз
уақытында өткізіле ме?

18. Айдың аяғындабухгалтер касса
кітабында қалдықтарды бухгалтерлік
есеп регистрлермен салстыра ма?

19. Кассирдің есебі өз уақытында
өткізіле ме?

20. Касса құжаттарында реквизиттер
дұрыс толтырыла ма?

21. Кассаға түгелдеу жүргізу
нәтижелері бухгалтерлік есепке өз
уақытында көрсетіле ме?

Кассаға түгелдеу жүргізу және ақша қаражаттарын сақтау жағдайларын тексеру.

Тексеру орнына келгеннен кейін, аудитор кассада сақталуы ақша
қаражаттарына түгелдеу жүргізеді.
Кассир түгелдеу жүргізу сәтіне кассаның есебін жасауға және касса
кітабы бойынша ақшаның қалдығын шығаруға тиіс.Кассирден барлық кіріс және
шығыс құжаттары есепке кіргізігендігі және кіріске алынбаған, есепке
шығарылмаған сомалардың кассада жоқ екендігі жөнінде қолхат алынады.Аудитор
кассадағы ақшаның қайта салынуына бақылау жасайды, ал содан кейін кассадағы
нақты бар ақша сомасы бухгалтерлік есепке тіркелген олардың қалдықтары
жөніндегі мәліметтермен салыстырылады.
Түгелдеу нәтижесі кассир мен кәсіпорынның бас бухгалтер қол қоятын
актімен рәсімделеді. Акт жазбаша аудиторлық дәлелдеу болып табылады және
оның мәліметтері ары қарайғы тексерулер үшін қажет.
❖ банктен жеткізу кезінде және ақы төлеу уақытында ақшаның
сақталуының қамтамасыз етілуін;
❖ кассада ақшаны және басқа құндылықтарды сақтау үшін сейф немесе
жанбайтын шкафтардың бар - жоқтығын;
❖ кәсіпорын кассасын сақтандырылуын, сейфтің (жанбайтын шкафтың)
кілттерін сақтау ережелерінің орындалуын;

Операцияларды құжаттық рәсімдеудің дұрыстығын тексеру кезінде
төмендегілерге мұқият тексеру жүргізіледі:

❖ төлем ведомосттарында – ақша алушылардың қойған қолдарының
сенімділігіне, себебі бір ақша алушы ведомоста бірнеше адам үшін қол
қоятын жағдайлар орын алады;
❖ кассалық кіріс және шығыс ордерлерін тіркеу журналында – реттік
номерлеу мерзімі мен сомалардың кііс және шығыс ордерлеріндегі, касса
кітабындағы сондай мәліметтермен сәйкестігіне;
❖ кассалық шығыс ордерлеріне – алынған сомалардың жазылуының және ақша
алушының қолының, сонымен бірге кәсіпорынның штатында жоқ ақша
алушылардың төл құжаттарының мәліметтерінің жазылуының дұрыстығына;
❖ барлық құжаттарда – басшылардың қолдарының бар екендігіне.Кәсіпорын
басшысы барлық кассалық шығыс құжаттарына өзі қол қоятындығына назар
аударылады.Тек басшысының кәсіпорында болмаған және өзінің міндетті
қызметін бұйрығы арқылы басқа тұлғаға (уақытша орнында қалатын
тұлғаға) берген кезеңді (іс-сапар, кезекті еңбек демалысы, ауырып
қалған кез) қоспағанда;
❖ касса кітабында – оның жүргізілуіне, енгізілген дүзетулердің
дұрыстығына.
Жиынтық айналымдардың есептелуінің және күннің аяғында нақты ақша
қалдықтарының есептеп шығарылуының дұрыстығына ерекше назар аударылады.
Аудитор әрбір чек бойынша банктен алынған ақшаның толық және өз
уақытында кіріске алынуын чек түбіршектеріндегі және банк үзінділеріндегі
бірдей сомалармен салыстыру жолымен тексеріледі. Чек кітапшалары,
пайдаланылған чектердің түбіршектері, сонымен бірге пайдаланылмаған чектер
кәсіпорынның бас бухгалтерінде олардың жоғалып кетуі мүмкіндігін болдырмау
мақсатында сақталады. Бүлінген чектер жойылды деген жазу арқылы жойылуға
және чектердің түбіршектеріне желімдене отырып сақталуға тиісті. Уақытында
алынбаған еңбек ақы және басқа есептеулер бойынша депоненттелген сомалардың
төленуін тексеруге ерекше назар аудару керек. Мұндай кезде ең болмағанда
берілген сомаларды депоненттелген сомаларды есепке алу кітабында
(картотекасында) есепте тұрған тура сондай сомалармен ішінара салыстыру
қажет.
Ақшаның есептеп шығарылуын (жұмсалуының) дұрыстығына аудиторлық
тексеру жүргізу.
Ақшаны есептеп шығарылу бойынша касса операциялары мүмкіндігінше
тексерілуге жататын барлық кезең ішіндегі касса есебіне тіркелген құжаттар
арқылы тексеріледі. Мұндай кезде касса құжаттарының рәсімделуіне де назар
аудару қажет, яғни, әрбір құжатта алушылардың қолхаттарының болуы, касса
құжаттарының жабылуы: кіркс құжаттары алымды деген, ал шығыс құжаттары –
төленді деген штамптармен мерзімін көрсете отырып, расталуға тиісті.
Сонымен бірге құжаттардағы өшірулердің немесе түзетулердің бар-жоқтығы
тексеріледі.
Ақша қаражаттарының кассаға қабылдануы немесе есептен шығарылуы
бойынша барлық операцияларды кассир барлық беттері нөмерленуге,
баулықталуға және мөрмен расталуға тиісті касса кітабына жазады. Ондағы
парақтарының саны кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтердің қойған қолдарымен
расталуға тиісті. Иеленіп ету мақсатында кассадан ақшаны артық есептеп
шығарылуы әдетте арамдық жасаумен жүзеге асады бір құжатпен касса бойынша
ақша сомасын қайталап есептеп шығару пайдаланып кетуден аса қауіпті нысаны
болып табылады.
Аудитор тәжірибесі көрсеткендей, касса бойынша пайдаланып кетудің
көбісі еңбек ақы төлеу кезінде және есеп беруге тиісті сомалармен болады.
Бұл ерде ведомосттардың қайта пайдалануы оған жалған тұлғалардың
енгізілуі сомалардың жиынтығының тым көтеріліп кетуі орын алуы мүмкін.
Операциялардың бухгалтерлік есеп шоттарында көрсетілуінің дұрыстығын
тексеру. Қолма-қол ақшаның алынуының және есептен шығарылуының банк
үзінділерінде көрсетілген сомалармен кезең сайын салыстырып отырылуы қолма-
қол ақшаны алу негізгі бақылаушы процедуралар табылады. Егер қалдықтарды
салыстырудан басқа банк үзінділерінің мәліметтерін корреспонденцияланушы
шоттармен салыстыру орындалса, салыстыру процедурасы тиімдірек болады. Бұл
ақшаның қабылдануы және есептен шығарылуы бойынша барлық шоттардың
тіркелгендігінің кепілі болып табылады.
Міндеттердің тиімді түрде бөлінуі банк шоттары мен бухгалтерлік
шоттардың қалдықтарын салыстырумен айналысатын тұлғалардың қолма-қол
ақшаның кассаға қабылдануы мен шығыс етілуіне, кассалық ордерлердің
дайындалуына немесе қол қойылуына ешқандай қатысының болмауын талап етеді.
Клиенттің шоттарды салыстыру тиімділігін аудитордың бағалауы кассадағы
нақты ақшаға қатысты жүргізілген көптеген тексерулердің сипатын, уақыт
бойынша бөлінуін және дәрижесін анықтайды. Есеп жүйесінің бірдейлігі
салыстыруды орындаушы жұмыскерлердің терең білімділігі және міндеттердің
бөлінуі негізгі факторлар болып табылады. Клиеттің шоттарды салыстыруының
тиімділігі жоғары болған сайын, яғни, бақылау тәуекелдігінің бағалау
деңгейі төмен болған сайын, аудитордың шоттарды салыстыру процедураларының
толықтығы да аздау болады. Бұл процедуралар жылдың аяғында шоттардың
салыстырылуын қарапайым қарап шығудан, кассадағы ақша қаражаттарының нақты
барын дәлелдеудің тиісті нысанын пайдалана отырып, жыл бойғы шоттарды
тәуелсіз салыстыруды орындауға дейін (жаппай тексеру жүргізу) өзгеруі
мүмкін. Ол ерекше жағдайларда, яғни, аудитор ақшаның ұрлануы, ысырап болуы
мүмкін деген болжам жасаған кезде ғана қажет. Сондай-ақ,еңбек ақы беру
кезіндегі, өндірісітік шығыстарды төлеу кезіндегі, есеп берілетін сомаларды
беру және пайдалану кезіндегі қолма-қол ақшалармен орындалатын
операциялардың міндетті жаппай тексеруді талап ететіндігін атап айту керек.
Аудитордың кәсіпорында заңды түрде рұқсат етілген жағдайда шет елдік
валютамен касса операцияларының орындалуы мүмкін екендігін ескеру қажет.
Шет елдік валюта түріндегі кассадағы қолма-қол (нақты) ақшаның есебі
бухгалтерлік есептің 9 Шет елдік валютамен орындалатын операциялардың
есебі деп аталатын ұлттық стандартына сәйкес 452 Кассадағы шет елдік
валюта түріндегі нақты ақша шотында жүргізіледі. Валютаның әрбір түрі
бойынша кәсіпорында орындалған операциялар шет елдік валютамен көрсетілетін
жеке касса кітабы жүргізілуге тиісті екендігін есте ұстау керек.
Шет елдік валютадағы операциялар бойынша жазулар бухгалтерлік есеп
шоттарында Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы теңгеге айналдырып
көрсетеді. Шет елдік валютаға қатысты ұлттық валюта теңгенің бағамы
өзгерген кезде бағамдық айырмашылық ескерілуге тиісті. Егер шет елдік
валютаның теңгеге қатысты бағамы өсетін болса, оң бағамдық сомасына:
452 кассадағы шет елдік валюта түріндегі нақты ақша шоты дебеттеліп,
725 Бағамдық айырмашылықтан алынбаған табыс шоты кредиттеледі, ал егер
шет елдік валютаның теңгеге қатысты бағамы төмендейтін болса, онда теріс
бағамдық сомасына: 844 Бағандық айырмашылық бойынша шығыс шоты
дебеттеліп, 452 Кассадағы шет елдік валюта түріндегі нақты ақша шоты
кредиттеледі.
Касса операциялары бойынша бухгалтерлік есепте болуы мүмкін
бұрмалаушылықтар:
❖ кассирдің міндетін атқарушы тұлғамен толық материалдық жауапкершілік
туралы келісім-шарттың жоқ болуы;
❖ бастапқы касса құжаттарының жоқ болуы;
❖ касса құжаттарының белгіленген талапртарды бұза отырып рәсімделуі;
❖ кассаға түгелдеудің формалды түрде жүргізілуі;
❖ айналымдар мен қалдықтарды есептеу кезінде арифметикалық қателердің
болуы
Касса перациялары заңдылығының бұзылуы.
Болуы мүмкін бұзушылықтар мен пайдаланып кетушілікті анықтау – касса
операцияларына бақылау жасаудың неізгі міндеті. Мұндай кезде бір уақытта
олардың іске асырылуына мүмкіндік туғызған жағдайларды анықтайды.
Іс-тәжірибеде касса операцтяларын жүзеге асыру процесінде кездесетін
пайдаланып кетушілік пен заң бұзушылықтар орындалу тәсіліне қарай былайша
жіктеледі: рәсімделген құжаттармен және қолхаттармен бүркемеленіп ақша
қаражаттарының тікелей ұрлануы; банктен, әртүрлі тұлғалар мен ұйымдардан
кіріс ордерлері бойынша басқа ұйымдардан сенім хаттар бойынша келіп түскен
ақшаның кіріске алынбай меншіктеліп кетуі; кассадан артық ақшаның есептен
шығарылуы; бір құжаттың қайталанып пайдалануы; касса құжаттарында және
касса есебінде жиынтық сомалардың дұрыс есептелмеуі; жалған жасалған
құжаттар бойынша ақшаның негізсіз есептен шығарылуы; есептен шығарылатын
сомаларды өсіре отырып, заңды түрде рәсімделген құжаттарға қиянат жасау;
әртүрлі тұлғаларға және ұйымдарға заңды түрде есептелген сомалардың
меншіктеліп кетуі, оның ішінде еңбекақының және депоненттік сомалардың
меншіктелуі.

3. Банкте ашылған шоттардағы ақша қаражаттарының аудиті.

Банкте ашылған шоттар бойынша операциялар аудитінің мақсаты – ағымдағы
шот және банкте ашылған басқа да шоттар бойынша операциялардың есебін
ұйымдастырудың дұрыстығын тексеру. Бұл мақсатқа қол жеткізу үшін аудиторға
төмендегілерді тексеру керек:
❖ банкте ашылған ағымдағы және валюталық шоттар бойынша операциялардың
орындалуының заңдылығын;
❖ кәсіпорынның банктік шоттарына ақша қаражаттарының келіп түсуі және
есептен шығарылуы бойынша операциялардың негізділігін;
❖ банк операцияларының бухгалтерлік есепте көрсетілуінің дұрыстығын.

Банкте ашылған ағымдағы және валюталық шоттар бойынша операциялардың
орындалуының заңдылығын тексеру. Ағымдағы шоттар бойынша операцияларға
тексеру жүргізу кезінде олардың қолданыстағы заңдарға, есеп саясатының
ережелеріне, сонымен бірге ішкі бақылау саясаты мен процедураларына
сәйкестігіне ерекше назар аудару керек.
Егер аудитор міндеттердің бөлінуі мен активтердің қозғалуына бақылау
жасау процедураларының тиімді болып табылатындығын анықтайтын болса, онда
шоттардың салыстыруына бақылау жасау масштабы шектеулуі мүмкін. Ол үшін
аудиторға ішкі бақылау жүйесін төмендегі кестенің (16.4) мәліметтері
бойынша тестілеу қажет.

Банк операцияларының аудиті бойынша ішкі бақылау құралдарының
тиімділігін сипаттаушы тест сұрақтары


№ Тестілік сұрақтардың мазмұны Иә Жоқ Ескерту

1 2 3 4 5

1. Кәсіпорында қандай да бір шоттарды ашу
туралы тиісті банк мекемелерімен
жасалынған келісім-шарттар бар ма?

2. Ішкі аудит қызметі кезең сайын банк
құжаттарының түп нұсқа екендігін
тексере ме?

3. Ішкі аудит қызметі орвндалған
операциялардың келісім-шарт бойынша
өзара қарым-қатынастарға сәйкестігін
тексере ме?

4. Банк үзінділері бойынша сомалар оларға
тіркелген бастапқы құжаттарда
көрсетілген сомаларға сәйкес келе ме?

5. Ішкі бақылау қызметі банк шоттарына
ақша қабылдануы бойынша операциялардың
дәл көрсетілуін тексере ме?
6. Банк үзінділері күн сайын өңделіп,
бухгалтерлік есепте көрсетіле ме?
7. Банк құжаттарына кәсіпорын басшысы мен
бас бухгалтердің қолдары қойыла ма?
8. Бас бухгалтер ақша қаражаттарының
тиісті шоттарға келіп түсуін
бейнелейтін құжаттарды тексере ме?
9. Ай сайынғы банк мәліметтерімен
салыстыру және шоттардағы ақша
қаражаттарының сальдоларын растау
жүзеге асырыла ма?
10. Бас бухгалтер тиісті шоттардан ақша
қаражаттарының есептен шығарылуын
бейнелейтін құжаттарды тексере ме?
11. Ішкі бақылыу қызметі банк шоттарынан
ақшаның есептен шығуы бойынша
операциялардың дәл тексерілуін тексере
ме?
12. Төлем құжаттары арнайы журналға
тіркеле ме?
13. Ақша қаражаттарына кіруге де,
шаруашылық операцияларын шешуге және
оларды есепте көрсетуге де шектеу
қоюшы ішкі лауазымдық нұсқаулар бар
ма?

Егер ақша қаражаттарымен байланысты шаруашылық операцияларына әсер
етуші бақылау сәттері дәл сақталған болса, онда банк үзінділері бойынша
ақша қаражаттарының қалдықтарын аулиторлық тестілеу көлемін азайтуға
болады. Клиенттің ақша алумен немесе ақша қабылдануы және есептен
шығарылуының есебін жүргізумен байланысты емес маманының банктегі ағымдағы
шоттарға ай сайын және кезең сайын тексеру жүргізуі – бұл, ақша
қаражаттарының сақталуын қамтамасыз етуге өте қажетті бақылау сәті.
Банктегі ақша сомасының шындыққа сәйкес келетіндігіне сенімді болу керек
болғандықтан, мұндай қайта тексерулердің маңызы зор.
Ақша қаражаттарына қайта тексеружүргізудің типтік аудиторлық
процедураларын зерттеуді аяқтағаннан кейін, жылдың соңында тек пайдаланып
кетушілікті анықтауға бағытталған процедуралар зерттеледі.
Банктің растауларын алу. Банктің растаулары – бұл, клиентпен
байланысты кез-келген банктен алынған тікелей жазбаша растау. Ол кез-келген
аудитті (клиентте айналымдары аз өте көп шоттар болатын сирек жағдайларды
қоспағанда) өткізу кезінде қажет болады. Банктік растаулар аудитор үшін
нақты ақшаның қалдығын қайта тексеруге қарағанда маңыздырақ. Банктер
көптеген қызметтердің түрін көрсететін болғандықтан, банктік растаулардың
мазмұнында төмендегі ақпараттар болуға тиісті:
❖ барлық банктік шоттардағы қалдықтар туралы ақпараттар;
❖ вексельдер, ипотека немесе басқа қарыздар бойынша банктің алдындағы
борыштар туралы (несие сомасы, олардың алыну және қайтарылу мерзімі,
сый ақы мөлшері және қамтамасыз етілуі жөніндегі мәліметтермен біріге)
ақпараттар;
❖ ашылған аккредитивтер және қаржылық қорытынды есепте ашылып
көрсетілуі талап етілетін басқа да сол сияқты пункттер туралы
ақпараттар.
Есепті кезеңде орындалған операциялардың аудиті банк үзінділеріне,
оларға тіркелген төлем құжаттарымен бірге, талдау жасау жолымен жүзеге
асырылады. Банк үзінділерінің толықтығын олардың беттік нөмілері және
шоттағы ақша қаражаттары қалдықтарының көшірілуі бойынша анықтайды. Алдыңғы
банк үзіндісіндегі шот бойынша есепті кезеңнің аяғындағы ақшаның қалдығы
келесі банк үзіндісіндегі есепті кезеңнің басындағы ақшаның қалдығына тең
болуы тиісті. Егер банк үзіндісіндегі түсіндірмесіз түзетулер мен өшірулер
анықталған болса, банк мекемесінде қарама-қарсы көрсету жүргізу керек.
Ондай тексеру ақшаның құжатсыз есептен шығарылуын немесе ақшаның
үзіндіге тіркелген құжатта көрсетілген мақсаттан басқа мақсаттарға
аударылғандығын көрсететін операцияларды анықтауға мүмкіндік береді. Банк
құжаттарына зерттеу жүргізу кезінде заңсыз банк операцияларының орындалуына
жол бергендігін; аккредитивтермен, вексельдермен және т.б. орындаған
операциялардың дұрыстығы мен заңдылығын анықтау қажет.
Кәсіпорынның банкте ашылған шоттарына ақша қаражаттарының келіп түсуі
және есептен шығарылуы бойынша операциялардың негіздігін тексеру. Аудит
процесінде ақша қаражаттарының ағымдағы шоттан және басқа да банктік
шоттардан есептеп шығарылуы бойынша операцияларға, шоттар
корреспонденцияларының дұрыстығына бақылау жүзеге асырылады. Банктен
кассаға алынған қолма-қол ақшаның өз уақытында және толық кіріске алынуына,
жабдықтаушылар және басқа кредиторлардың шоттары бойынша қаржаттарды
аударудың заңдылығына ерекше назар аударылады. Ондай операциялар құжатпен
расталуы тиісті (келісім-шарттармен, орвндалған жұмыстарды тапсыру-қабылдау
актілерімен, материалдық құндылықтарға накладнойлармен және т.б.). Ағымдағы
және басқа шоттардан ақша қаражаттарының есептен шығарылуы бойынша
шоттардан ақша қаражаттарының есептен шығарылуы бойынша шоттар
корреспонденциясының дұрыстығы есеп регистрлері мен тиісті ақша шоттарының
мәліметтері бойынша тексеріледі. Тексеру процесінде анықталған ауытқулар
аулитордың жұмыс құжаттарына жазылып, олардың қаржылық қорытынды есеп
көрсеткіштеріне тигізетін сандық әсері анықталады.
Валюталық шоттар бойынша операциялардың аудитін жүргізу кезінде
валюталық шоттардың саны анықталып, банк үзінділеріндегі және есеп
регистрлеріндегі шоттардың қалдықтары, сонымен бірге есеп регистрлеріндегі
және Бас кітаптағы шоттардың айналымдары мен қалдықтары салыстырылады.
Айырмашылық болған жағдайда олардың себебі анықталады. Қолданыстағы
валюталық заңдардың сақталуы тексеріледі. Резидент болып табылатын
экспорттаушы ұйымдардың өкілетті банктердегі валюталық транзиттік шотына
валюталық түсімдердің толық және өз уақытында қабылдануына назар аудару
қажет. Ол үшін жыл ішінде келіп түскен валюталық түсімдердің сомасы
контракт бойынша экспортталған тауарлардың құнымен салыстырылады.
Экспорттық-импорттық операциялар бойынша шет елдік партнерлермен жасалынған
контрактыларға зерттеу жүргізу кезінде аудитор оларда белгілі-бір
шарттардың бар екендігіне назар аударуға тиісті.
Мысалы:
❖ баға валютасы және бағаны анықтау тәсілі;
❖ төлем жасау валютасы;
❖ қайта есептеу бағамының белгіленуі;
❖ есеп айырысулардың қаржылық шарттары, яғни есеп айырысу нысандары
(аккредитив, инкассалық өкім және т.б.).
Банк операцияларының бухгалтерлік есепте көрсетілуінің дұрыстығын
тексеру. Бұл мақсатқа қол жеткізу үшін аудиторға банктегі операциялар
бойынша бухгалтерлік жазулардың дұрыстығын, яғни, бұл операциялардың
бухгалтерлік есептің тиісті шоттарында көрсетілгендінгін зерттеу қажет. Осы
жерде банк үзіндісінде көрсетілген жазулардың регистрлері және Бас
кітаптағы жазуларға сәйкестігіне назар аударылады. Банк үзінділерін өңдеу
кезінде пайдаланы кетушілікті жабу мақсатында шоттың дебеті бойынша да,
кредиті бойынша да айналымдарды әдейі бірдей сомаға азайтып көрсетуге жол
берілуі мүмкін. Сондықтан аудиторға банк үзіндісі және есеп регистрлерінің
мәліметтері бойынша шоттың дебеттік және кредиттік айналымдарының
сәйкестігін тесеру қажет.
Валюталық операциялардың бухгалтерлік есебі валютаның әрбір түрі
бойынша бөлек-бөлек жүргізіледі (АҚШ доллары, неміс маркасы және т.б.) және
операция орындалған күнге (мерзімге) ҚР Ұлттық банкі белгілеген бағам
бойынша теңгеге айналдырып көрсетіледі.
Валюталық шотбойынша операцияларға аудиторлық тексеру жүргізу ағымдағы
шот бойынша операциялардың аудитімен бірдей жүзеге асырылады. Яғни,
төмендегілер анықталады:
❖ банк үзіндісінде көрсетілген ақша ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Ақша қаражаттар қозғалысы
Кәсіпорындағы ақша қаражатының қозғалысы
Ақша қаражаттар қозғалысының мәні мен маңызы
Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу
Ақша қозғалысы
Ақша қаражаттарының қозғалысы
Валюталық шот операцияларының есебі
Кәсіпорынның қызметі
Ақша қаражаттарының есебі және аудиті
Касса операцияларының есебі. Кассадағы және есеп айырысу шотындағы ақша қаражаттар есебі
Пәндер