Салық және салық жүйесі. Қазақстан Республикасының салық жүйесі

Жоспар

Жоспар:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

I.Тарау. САЛЫҚ ЖӘНЕ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 4
1.1. Салық ұғымы және оның әлеуметтік.экономикалық мәні ... ... ... ... 4
1.2. Салық жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Салық алуды ұйымдастыру

II.Тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ
2.1. Қазақстан Республикасындағы салықтардың түрлері
2.2. Қазақстан Республикасындағы салық салу принциптері ... ... ... . 41.43
2.3. Салық салудағы өзгерістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 43.46

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

I.Тарау. САЛЫҚ ЖӘНЕ САЛЫҚ
ЖҮЙЕСІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 4

1.1. Салық ұғымы және оның әлеуметтік-экономикалық
мәні ... ... ... ... 4

1.2. Салық
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...

1.3 Салық алуды ұйымдастыру

II.Тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ

2.1. Қазақстан Республикасындағы салықтардың түрлері

2.2. Қазақстан Республикасындағы салық салу принциптері_____________ 41-
43

2.3. Салық салудағы өзгерістер_________________________ ____________ 43-
46

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе
Салық - кез келген өркениетті мемлекеттің негізгі табыс көзі.
Салық жүйесі – мемлекет пен салық төлеушінің арасындағы күрделі,өзара
байланысты әлеуметтік – экономикалық қатынастардың жиынтығы.
Осы қарым-қатынастар неғұрлым үйлесімді болса, соғұрлым салық жүйесі
мемлекеттің экономикалық саясатына ықпалды болады. Салық жүйесі
экономикалық саясаттың құралы ретінде кәсіпкерлік қызметті ынталандыруға,
елдің тұрмыс-жағдайын жақсартуға, елде болып жатқан экономикалық
процестерге белсене қатысуы тиіс.
Ұйымдық – құқықтық жағынан салықтар - бұл мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке
төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні оолардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлеект жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады,олар мемлеектпен
бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып
саналады.
Салықтар барлық елдерде, олардың қоғамдық –экономикалық құрылысы мен
саяси іс-бағытына қарамастан, ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық
құралы, мемлекеттің кірістерін және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың
шешуші көзі болып табылады.
Салықтар мемлекеттің қаржы ресурстарын қалыптастыруда заңды және жеке
тұлғалардың қатысу міндеттілігін білдіреді.
Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу –әрбір азаматтың
қасиетті борышы деген еді.ҚР-сы Конститутциясының 35-ші бабында:заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады,- деп жазылған.
Салықтың экономикалық мәні-шаруашылық субъектілерінен, азаматтардың
ұлттық табыстың бір бөлігін алу жөніндегі өндірістік қатынастардың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтың мәні мемлекет өз пайдасына жалпы ішкі өнімнің белгілі мөлшерін
нақтылы жарна ретінде алып қалады.
Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің негізі болып саналады. Мемлекетті
ұстау үшін, халықтың ақшалай немесе натуралдық формада тұрақты түрде
төлейтін жарналары қажет болады.Адамзаттың даму тарихында салықтың
нысандары мен әдістері мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне қарай
бейімделіп, өзгерістерге ұшырап отырды.

I.Тарау. САЛЫҚ ЖӘНЕ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ
1.1. Салық ұғымы және оның әлеуметтік - экономикалық мәні

Салықтар – тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінумен және
мемлекеттің пайда блуымен, оған әсер, сот, қызметкерлер ұстауға қаражаттың
қажет болуынан пайда болды.
Салықтың экономикалық мәні-шаруашылық субъектілерінен, азаматтардың
ұлттық табыстың бір бөлігін алу жөніндегі өндірістік қатынастардың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтың мәні мемлекет өз пайдасына жалпы ішкі өнімнің белгілі мөлшерін
нақтылы жарна ретінде алып қалады.
Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің негізі болып саналады. Мемлекетті
ұстау үшін, халықтың ақшалай немесе натуралдық формада тұрақты түрде
төлейтін жарналары қажет болады.Адамзаттың даму тарихында салықтың
нысандары мен әдістері мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне қарай
бейімделіп, өзгерістерге ұшырап отырды.
Салық дегеніміз-белгілі бір мерзімде және белгілі бір көлемде алынатын,
заң бойынша қарастырылған міндетті төлемдер.
Қорыта айтқанда, барлық анықтамалар бір негізді құраушы жүйе екендігін
байқауға болады.
Салықты басқа да төлемдерден ажырата білуіміз керек. Себебі, салық
белгілі бір объектілерден (табыс, мүлік, тауар, жер, көлік,мұра)төленеді.
Сонымен қатар салықты төлеудің өзіндік бір мерзімі болады (салық кезеңі
–бір күндік, он күндік, айлық, тоқсандық, жылдық) және белгілі бір көлемде
немесе мөлшерде (салық ставкасы) алынады.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетке салықтардың меншікті
салмағы 70 пайызын құрайды.
Салық материалдық тұрғыдан алғанда, бұл белгілі бір уақытта,
белгіленген тәртіппен белгілі мөлшерде салық төлеушінің мемлекетке төлейтін
ақшалай сомасы, ал экономикалық мағынада – белгілі уақытта белгіленген
тәртіппен белгілі бір мөлшердегі құнының мемлекет пен төлеуші арасындағы
бір жақты қозғалысын байланыстарын ақша қатынастары, заңдық не құқықтық
мағынада – бұл тұлғаның мемлекетке белгілі бір мөлшердегі ақшалай беретін
міндеттемені тудыратын мемлекеттік қарар.
Салықтардың экономикалық мәні салықтарды мемлекеттің өзінің функциялары
мен міндеттерін жүзеге асыру үшін жұмылдырылатын шаруашылық жүргізуші
субъектіден, азаматтардан ұлттық табыстың белгілі бір үлесін алу жөніндегі
өндірістік қатынастардың бөлігі болып табылатындығында және мемлекеттің
заңды және жеке тұлғалармен қалыптасатын ақша қарым–қатынастарымен
сипатталады, сондықтан салықтар экономикалық категория ретінде қаралады.
Салықтардан мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал
салықтардың әлеуметтік–экономикалық мәні, олардың түрлері мен ролі қоғамның
экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен
айқындалады.
Белгілі философ Френсис Бэкон салықтарды төлеу – әрбір азаматтың
қасиетті борышы деген еді.
Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі
бір мөлшерде қаржы көздері қажет. Салықтар – мемлекеттің тұрақты қаржы
көзі.
Салықты бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерден
ерекшелендіретін айрықша белгілері бар, атап айтсақ:
- Салық – мемлекетке тиесілі қоғамдық жиынтық өнімді бөледі;
- Салық – ақшалай нысанда төленеді;
- Салық – қайтарылмайтын төлем болып табылады;
- Салық – баламасыз сипатта болады;
- Салық – салықты төлеген кезде меншік нысандары айқындалады;
- Салық – тұрақты экономикалық қатынас туғызады;
Ал, енді осы белгілердің мазмұнын тереңірек қарастырайық.
1.Салық – мемлекетке тиесілі қоғамдық жиынтық өнімді бөледі.
Мемлекеттік апппарат мемлекетке тиесілі ақша сомасын өндірмейді.
Сондықтан мемлекет заңды және жеке тұлғаларға салық салу арқылы қажетті
соманы өндіріп алып отырады. Мұның экономикалық сипаттамасы мемлекет
салықты белгілеу және өндіріп алу арқылы өндірілген қоғамдық жиынтық
өнімнің бір бөлігін өзіне тиесілі сома ретінде айналдырып алады. Бұл жерде
салық қатынасы бөлуші сипатта болады.
2. Салық – ақшалай нысанда төленеді.
Натуралдық нысанда төленуі де мүмкін. Мәселен, ауыл шаруашылығы
саласында жиналған өнімнің бір бөлігі салық ретінде төленеді.
Салық кодексінде салық ақшалай нысанда төленуі тиіс деп атап
көрсетілген.
3. Салық – қайтарылмайтын төлем болып табылады.
Салықты төлеген кезде ақша тек бір бағытта ғана қозғалады, яғни салық
төлеушіден мемлекетке бағытталады.
Мұның қайтарымды төлемдерден (мысалы, мемлекеттік қарыз) айырмашылығы:
- Біріншіден, ақша салық төлеушілерден мемлекетке қарай қозғалады;
- Екіншіден, кері қайтады, яғни мемлекеттен салық төлеушілерге
бағытталады.
Ал, қайтарымсыздық дегеніміз – ақшаны мерзімсіз алудыбілдіреді, яғни ол
соманы қашан қайтатыны белгісіз.
4. Салық – баламасыз сипатта болады.
Салық құнның ақшалай нысанда бірбағытта қозғалысын айқындайды, төлеген
салыққа қарсы тауар түрінде болса да қозғалыс жоқ. Толығырақ айтқанда,
салық қандай да бір тауарға, немесе мемлекеттік қызметке төлем болып
есептелмейді, яғни ақшаның өтеусіз алынуын көрсетеді.
Сондықтан салық – баламасыз төлем болып табылады.
5. Салықты төлеген кезде меншік нысандары айқындалады.
Салықты төлеген кезде меншік нысандары ақша қаражаттарына, немесе
материалдық құндылықтарда жеке меншіктен мемлекеттік меншікке өтеді. Анығын
айтқанда, салық салу мемлекетке тиесілі меншіктерді иеліктен шығарады, ал
меншік иелері арасындағы туындайтын салық қатынастарында мемлекет жеке
меншіктен мемлекеттік меншікке салық төлемдерінде меншік құқықтарын өзгерте
алады.
6.Салық – тұрақты экономикалық қатынас тудырады.
Салықты белгілеуде тұрақты салық қатынастары пайда болады. тұрақтылықты
мынадан байқауға болады, яғни салық жеке түрде емес, нормативті құқықтық
актілермен белгіленеді. Мәселен, бір тұлғаның нақты салық салу объектісі
бар болса, ол салық міндеттемелерін орындаушы болып табылады.
Салық қатыастарының тұрақтылығы салық төлеу арқылы жүйелі төлемдерге
бармауы тиіс. Кейбір салықтарда салық төлеушілер үшін салық төлеу жеке
төлемдік сипатта болады (мысалы, мүлік салығын жеке азаматтар жылына бір
рет төлейді) немесе кейде кенеттен салық төлеу сипаты пайда болады
(мәселен, ойламаған жерден жасаған жұмысына жалақы алады).
Азаматтардың мүлік салығын төлеген кезде, оның салық қатынастары
қысқартылмайды, қайта салық төлеушілердің ағымдағы кезеңдегі төлеген
салықтарымен қоса, келесі салық кезеңдерінде де салық төлеуге міндетті
болады. бұл процесс салық төлеушілердің меншік иесі ретінде құқынан
айрылғанға дейін жалғасын таба береді.
Сонымен қатар салықтың құқықтық бірнеше белгілері бар, атап айтқанда:
1. салықты – мемлекет немесе уәкілдік берілген мемлекеттік орган
белгілейлі;
1. салық – құқықтық нысанда жүзеге асады;
1. салық – мемлекеттің бір жақты белгіленімі болып табылады;
1. салықты белгілеу арқылы салық міндеттемесі туындайды;
1. салық – мәжбүрлеме сипатта болады;
1. салық төлеу арқылы ақшаны алу құқықтық сипатта жүзеге асырылады;

Салықты реттеудің тетіктері:
Салық түрлері;
Салық ставкалары;
Салық жеңілдіктері;
Салық салу әдістері;
Салық төлеуден қашу себептері:
1. Елеулі салық ауыртпалығы;
1. Салық заңының айқынсыздығы;
1. Субъектілердің саналы түрде алдын-ала салық мөлшерін төлемеуге
ұмтылуы;
1. Салық қызметін ұйымдастырудағы кемшіліктер болуы мүмкін.
Салық ауыртпалығы – салық жиналуының жалпы мөлшерінің бірлескен ұлттық
өнімге қатынас ретінде анықталатын көрсеткіш.
Ұйымдық – құқықтық жағынан салықтар - бұл мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке
төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні оолардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлеект жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады,олар
мемлеектпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі
болып саналады.
Салық салудың қазіргі қағидаттары мыналар:
Салық салудағы әділдік қағидаты екі аспектіде қарастырылады:
деңгейлес теңдікке жету салық төлеушілердің табыстарына тең жағдайда
біркелкі салық салынады;
сатылас теңдікті сақтау – жеке тұлғалардың табыстарына салық салу
табыстардың бір бөлігін қайта бөлу үшін прогрессивті шәкіл бойынша
сараланған мөлшерлемелерді қолдана отырып жүргізілуі тиіс.
Қарапайымдылық қағидаты. Салық механизмі салық төлеушіге түсінікті болуы
тиіс, ол рабайсыз әрі күрделі болмауы керек.
Салықтардың анықтығы – алдын ала белгіленген шарттар мен талаптардың
мызғымас теңдігі елдің барлық аумағында және барлық шаруашылық жүргізуші
субъектілер үшін түсіндіру мен қолданудың біркелкілігі.
Жеңілдіктердің ең аз саны. Жеңілдіктер құндық үйлесімдерді бұрмалайдыжәне
салық салу субъектілерін тең емесжағдайларға әдейі қояды.
Салық салудың экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономиканың жұмыс
істеуін жақсартуға және инвестициялардың өсуіне кедергі жасамауы тиіс.
Экономикалық қатынастар бойынша осы елдің басқа әріптес елдермен
салықтардың негізгі түрлері бойынша салық мөлшерлемелерінің салыстырмалығы.
Қазақстанның салық заңнамасында сонымен бірге салық және бюджетке
төленетін басқа міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың
айқындығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңнамасының
жариялығы қағидаттарына негізделеді.
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін толық
көлемінде және белгіленген мерзімдерге орындауға міндетті.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдер айқын болуы
тиіс.Салудың айқындығы салық төлеушінің салықтық міндеттемелері
туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін
салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып
табылады.Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тиым салынады.
Қазақстанның салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық
төлеушілерге қатысты бірыңғай болып табылады.
Фискалдық функция - барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның
көмегімен бюджеттік қор қалыптасады, мұның өзі салықтардың қоғамдық
міндеттерін арттыра түседі. Өйткені салықтар мемлекеттік бюджеттің
кірістерін толықтыра отырып, экономиканы, әлеуметтік-мәдени шараларды
жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Салықтардың реттеуші функциясы – мемлекеттің экономикалық қызметінің
ұлғаюымен байланыстыпайда болады. Ол ұлттық шаруашылықтың дамуына
қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл орайда салықтардың
нысандарын таңдау, олардың мөлшерлемелерінің, алу әдістерінің
өзгеруі,жеңілдіктер мен шегерімдер пайдаланылады.Бұл реттеуіштер қоғамдық
ұдайы өндірістің құрылымы мен үйлесіміне, қорлану мен тұтыну көлеміне ықпал
етеді.
Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі
мемлекеттің қарамағына өтеді.Бұл функцияның іс-әрекетінің ауқымы жалпы
ұлттық өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады;ол ұлттық табыстың
мемлекеттендірілу дәрежесін көрсетеді: бұлүлес 1997 ж-19,7%, 1998ж-16,6%,
1999ж-17,4%, 2000ж-22,6%, 2001ж22,2% болды (ал Ұлттық қорды есепке
алғанда -25,0% ),2003ж-21,3% (Ұлттық қорды есепке алғанда -25,3% )болды.
Салықтардың аталған функциялары олардың әлеуметтік –экономикалық
мәні мен мазмұнын толық аша түседі. Жалпы қаржы категориясы тұрғысынан
салықтар қосалқы категория болып табылатындығын есте ұстаған жөн, сондықтан
қаржыға қатысты салықтардың функцияларын қаржының бөлгіштік функциясының
құрамдас қосалқы функциясы ретінде қарастырған жөн.
Мемлекет салық саясатын – салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның
оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік – экономикалық және басқа мақсаттар мен
міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргізеді.
2007жылдан бастап салық саясаты экономиканың жекеленген
секторларының әлуетін іске асыруға және жекеше кәсіпкерліктің еркін дамуына
кедергі келтіретін әкімшілік рсімдеуді оңайлатуға бағытталған. Сонымен
бірге қосылған құн салығының мөлшерлемесі 14%-ға дейін төмендетілді; ең аз
жалақыны шегерімге жатқыза отырып барлық жеке тұлғалар үшін 10%деңгейіндегі
жеке табыс салығының тіркелген мөлшерлемесі енгізілді; шағын бизнес
субъектілері үшін патент негізінде 2%-ға дейін арнаулы салық режімінде
салық мөлшерлемесі төмендетілді, оңайлатылған мағлұмдама негізінде
оңайлатылған мағлұмдама негізінде 3%-дық бірыңғай мөлшерлеме енгізілді.
Бұдан басқа дивиденттерге жинақтаушы сақтандыру саласында қызметін
жүзеге асыратын сақтық ұйымдарының инвестициялық кірістеріне қос салық салу
жойылды, корпорациялық табыс салығы бойынша аванстық төлемдерді есептеу
механизмі жетілдірілді.
Рыноктық қатынастардың қалыптасуы жағдайларында салық саясатының
негізгі бағыты құтынудың орталықтандырылған қоғамдық қорлары арқылы
халықтың нақты табыстарының едәуір бөлігін қалыптастырудың өзін ақтамаған
қағидатынан шегіну болып табылады. Бұл еңбек белсенділігін күшейтуге
экономикалық мүдделіліктің уәждемелік механизмі арқылы халықтың еңбекке
жарамды бөлігініңтабыстарын айтарлықтай көбейтуге мүмкіндік жасайды.Салық
жүйесі арқылы қоғамның еңбекке жарамсыз мүшелерін неғұрлым тиімді әрі
сенімді қорғау қамтамасыз етіледі.

1.2.Салық жүйесі

Салық жүйесі – бұл, мөлшерлемелері төлеушілер және салық салу
объектілері, төлеу тәртібі, жағдайы және мерзімдері, есептеу мен тіркеу
әдістері көрсетілген, заңдарға сәйкес белгіленген, көрсетілген уақыт
аралығында әрекет ететін барлық салықтар тізімі.
1991 жылдың 25 желтоқсанында қабылданған Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы Заңында салық жүйесін
құрудың жалпы принциптері,салықтар және басқа да міндетті төлемдерді төлеу
тәртібі, әр деңгейде бюджетке есепке жатқызылуы, сондай-ақ салық
төлеушілердің құқығы мен міндеттері, олардың осы төлемдері толық және
уақытылы бюджетке аударылуына жауапкершілігі анықталған.
Осы заңға сәйкес салықтар үлкен үш топқа бөлінді:
Жалпы мемлекеттік салықтар;
Міндетті түрде төленетін жергілікті салықтар мен алымдар;
Жергілікті салықтар мен алымдар.
Жалпы мемлекеттік салықтарға;
Табыс салығы .
Қосылған құн салығы .
Акциздер.
Экспорт және импорт салығы.
Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық.
Кедендік тариф пен төлем.
Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемдері.
Көлік құралдары салығы.
Бекітілген төлемдер.
Автокөлік құралдарын иемдену салығы.
Автокөлік құралдарының ҚР-ның аумағына кіру салығы.
Заңды тұлғалардың мүлік салығы.
ҚР-ның азаматтарынан, шетел және азаматтығы жоқ азаматтардың алынатын табыс
салығы.
Мемлекеттік баж салығы.
Табиғи ресурстарды пайдаланушылардың салығы.
Колхозшылар еңбегінің төлеу қорына салынатын салықтар жатады.

Міндетті түрде төленетін жергілікті салықтар мен алымдарға :
1. Жер салығы.
1. Жеке тұлғаның мүлік салығы.
2. Орман табысы.
3. Суға төленетін төлем.
4. Табыстарға салынатын салық.
5. Кәсіпкерлік әрекетті тіркеу үшін алынатын алым.
6. Кәсіпкерлік әрекеттің субъектісі ретінде тіркелмеген азаматтардан
алынатын алым.
7. Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеуге қою үшін алынатын алым.
8. Мұрагерлік және сыйға тарту тәртібімен аударылатын мүлік салығы
жатады.
Аталған салықтар мен алымдардан басқа жергілікті алымдар мен
салықтардың 17 түрі белгіленген.
Көріп отырғанымыздай, салық жүйесі көптеген әр түрлі салықтардан,
алымдардан және басқа да бюджетке төленетін міндетті төлемдерден құралған,
өте күрделі жүйе. Бюджетке төленетін төлемдердің көптігі салық
төлеушілердің көптеген қателіктер жіберуін тудырды және салық органдарының
тарапынан бақылау жасауын қиындатты.
Жаңа салық жүйесінің қалыптасуы әлеуметтік және психологиялық қолайсыз
жағдайларда өтті. Экономиканың дағдарысы кезінде түпкілікті ойластырылған
салық жүйесінің қажеттілігі жағдайында ҚР-да жаңа салық жүйесінің
қалыптасуы басталды. Салық заңдарында көптеген түпкілкті анықталмаған
жағдайлар болды, тәжірибе Қазақстанда болмаған терең теориялық
зерттемелердің қажеттілігін көрсетті. Ол жылдардағы салық жүйесі жаңа
әлеуметтік-экономиаклық қоғамның құрылымына сәйкес Қазақстандағы салық
қатынастарының жаңадан қалыптасу процесі болып табылды. Редикалық қоғамдық
өзгерістер кезінде осындай күрделі салық жүйесі оперативтік басқару және
жылдам сезіну құралы бола алмады.
1995ж 24 сәуірде Қазақстан Республикасының Призидентінің заңдық күші
бар Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
Жарлығы шықты.Осы жарлыққа сәйкес сол уақытқа дейін қызмет еткен салық
жүйесі бірыңғайланып, төлемдердің көпшілігі алынып тасталды. Салықтың 11
түрі тағайындалды. Қазақстан Республикасы Президентінің Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Жарлығы көптеген
өзгерістерді басынан кешірді, тіпті алдыңғысы соңғысымен қарама –қайшылықта
болып жатты. Бұл Қазақстан Республикасының ТМД елдерінің ішінде бірінші
болып, қателіктер мен сынау жолдарын басынан өткізе отырып өзінің Салық
Кодексін құруға әрекет жасағандығымен түсіндіріледі. Осы заң кейінгі
өзгерістері мен толықтырулары ескеріле отырып, кейін Қазақстан
Республикасының Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер Заңы болып аталып, 2002 жылдың 1 қаңтарына дейін қызмет етті. Осы
уақыт аралығында экономика, экономикалық қатынастардың құрылымы, меншіктену
құрылымы, мемлекет пен салық төлеушілердің арасындағы қаржы қатынастары
және,тіпті, адамдардың менталитеті қатты өзгерді. Бір тараптан, мемлекет
салық саясатының міндетін,қызметін және мақсатын терең сезінді,екіншіден,
көптеген экономикалық қатынастар өзгерді және қызмет ететін заңдармен
қамтылмай қалды.
Осының бәрін ескеріп,ҚР-сы өз дамуының жаңа, сапалық кезеңіне
жақындады,сондықтан жаңа салық заңдарын жасау қажеттілігі туындады.2002ж-ң
1 қаңтарынан ҚР-ның жаңа Салық Кодексі енгізізілді.Оны алдыңғымен
салыстырғанда,анағұрлым ойластырылған жаңа салық заңдарымен ерекшеленеді.
Салық Кодексі-кең көлемде және жүйелі құжат. Мұнда бюджетпен салық
төлеушінің арақатынасы толық реттелген және көптеген салық түрлері бойынша
халықаралық стандарттарға мейлінше сәйкестендірілген.
Салықтан басқа Қазақстан Республикасында Салық кодексінде белгіленген және
белгілі бір мөлшерде бюджетке төленетін басқа міндетті (міндетті ақша
аударымдары -алымдар , төлемақылар, төлемдер және т.б.) іс-әрекет етеді.
Алымдар, баждар және төлемдер -деп әдетте заңды және жеке тұлғалардың
мемлекеттік органдардың оларға көрсететін қызметтері үшін төленетін
міндетті төлемдерді айтады. Бұл төлемдердің сомасы жергілікті бюджеттердің
кірісіне не белгіленген үлестерде бюджеттер мен тиісті ұйымдарға не арнаулы
қызметтер көрсететін ұйымдардың, мекемелердің шығындарын ішінара немесе
толық өтеу қызметін дамытып, жетілдіру үшін түгелдей олардың қарамағына
түседі.
Алымдарды төлеу көбінесе қаржы аспектілерін де, сондай -ақ мүліктік
құықтарды, техникалық рәсімдер мен тіркеулерді, объектінің қызметтің және
т.б. белгілі бір халін белгілеуді рәсімдеумен байланыстырады да қоса
қызметтің айтарлықтай кең аясы бойынша жүзеге асырылады. Осыған орай
алымдар мен төлемдердің салық салу объектілері де сан алуан болып
келеді,алымдар мен төлемдерді есептеу мен төлеу тәртібі де әр түрлі болады.
Алымдардың сомасы Үкімет белгілеген мөлшерлемелер бойынша есептеледі
тіркеуші ооргандарға тиісті құжаттарды бергенге дейін төленеді.
Бірінші жағдайда Қазақстан Республикасында алынатын мына төлемдерді
бөліп көрсетуге болады:заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені және
филиалдар мен өкілдіктерді есептік үшін алым; жеке кәсіпкерлерді
мемлекеттік тіркегені үшін алым; жылжымайтын мүлікке құқықтарды және
олармен жасалған мәмілелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым; жылжитын
мүлікке кепілдікті және кеменің немесе жасалып жатқан кеменің ипотекасын
мемлекеттік тіркегені үшін алым; радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі
жоғары құрылғыларды мемлекеттік тіркегені үшін алым; көлік құралдарын
мемлекеттік тіркегені үшін алым; дәрілік заттарды мемлекеттік тіркегені
үшін алым; туындылар мен сабақтас құқықтар объектілеріне құқықтарды,
туындылар мен сабақтас құқықтар объектілерін пайдалануға лицензиялық
келісімшарттарды мемлекеттік тіркегені үшін алым; автокөлік құралдарын
Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру алымы; аукциондардан алынатын
алым; жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым;
телевизиялық және радиохабар ұйымдарына радиожиілік спектрін пайдалануға
рұқсат беру үшін алым.

1.3Салық алуды ұйымдастыру

Салық алуды ұйымдастыру салықтық қатынастар нысандарының элементтерін,
яғни салық түрлерінің нақты атауларын, сондай-ақ оларды қолданудың тәртібі
мен әдістерін, іс-қимылының тәсілдерін қамтитын салық механизмін құруға
және оның жұмыс істеуіне саяды.
Салық механизмі
1. Салық салу қағидаттары;
1. Салық элементтері;
2. Ақпараттық қамтамасыз ету;
3. Салықтарды алудың әдістері;
4. Салықтық бақылау;
5. Салықтардың есеп құралдары;
6. Салықтарды басқару жүйесі;
7. Салық құқығы мен заңдылығы;
8. Салықты болжау мен жоспарлау;
9. Салықтар түрлерінің жиынтығы.
Салық механизмінде өзара байланысты элементтерден тұратын арнаулы салық
нұсқаулығы қолданылады.
Салық салудың негізгі элементтеріне мыналар жатады: объект,субъект,
салық салынушы, салық салу бірлігі, салық базасы, салық мөлшерлемесі,квота,
салықпұл, салық жеңілдіктері, төлеу мезгілі мен тәртібі, салық төлеушілер
мен салық органдарының құқықтары мен міндеттіліктері, салықтың төленуін
бақылау, салық заңнамасын бұзғаны үшін санкциялар,т.б.

Салық нұсқаулығы

Салық көзі Еңбек табысы
Кәсіпкерлік табысы
Капитал
Табыс
Мүлік

Салық объектілері Мүлікті табыстау
Айналымдар
Жер

Салық субъектісі Жеке тұлға
Заңды тұлға

Салық салынушы Жалдамалы жұмыскерлер, фермерлер,
Раньте, жер
иеленушілер, кәсіпкерлер

Салық салу бірлігі Ақша бірлігі
Тауар бірлігі
Басқадайы

Салық мөлшерлемесі Салық салу бірлігіне пайызбен
Тұрлаулы мөлшерде

Алу әдісі Бағалардың жүйесі арқылы
Тікелей табыс
арқылы

Салықтың негізгі базасы мыналар болып табылады:
Табысқа салынатын салық.Бұған корпорациялық табыс салығы мен жеке табыс
салығы жатады;
Тауарға салынатын салықтар.Олар қосылған құн салығын,акциздерді,кеден
баждарын кіріктіреді;
Капиталға салынатын салық.Оған жер салығы, мүлік салығы және басқалар
жатады.
Салық өлшемі - есеп – қисап үшін белгіленген салық объектісін өлшеу
бірлігі (1теңге, 1метр, жердің 1 гектары, тауарды өлшеу бірлігіжәне
басқалары);
Салық мөлшерлемесі. Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне
есептеулерінің шамасын білдіреді. Ол салық салу нормасын сипаттайды және
салық базасының өлшем бірлігіне пайызбен немесе абсолюттік сомамен
белгіленеді; салық төлеушінің табысына пайыздармен тұлғаланатын мөлшерлеме
салық квотасы деп аталады.
Салық салу практикасында мөлшерлемелердің мынадай түрлерін ажыратады:
Тұрақты салық мөлшерлемесі, табыс көлеміне қарамастан салық салу
бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді (мысалы, мұнайдың 1 тоннасына,
газдың 1 текше метріне); пайыздық мөлшерлемелер. Олардың үш түрі болады:
үйлесімді, прогрессивті және регрессивті.
Үйлесімді салық мөлшерлемесі. Ол салық объектісіне бірдей пайыздық
қатынаста іс-әрекет етеді. Прогрессивті салық мөлшерлемесі, табыстың
артуына қарай мөлшерлеменің өсуін қажетсінеді. Нәтижесінде салық төлеуші
салықтың үлкен абсолюттік сомасын ғана емес, сонымен бірге оның үлесін де
төлейді. Прогрессивті мөлшерлемелер ең алдымен табысы көп тұлғаларға
ауыртпалық түсіреді.
Регрессивті салық мөлшерлемесі. Табыстың кемуіне қарай мөлшерлеменің
төмендеуін қажетсінеді және табысы көп тұлғаларға тиімді болып келеді, ал
табысы көп тұлғаларға тиімді болып келеді, ал табысы аз адамдардың иығына
ауыртпалық түсіреді.
Рыноктық экономика жағдайларында мөлшерлемелер салық төлеушілердің
төлем қабілеттілігі мен жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қамтамасыз ету
ескеріле отырып пайдаланылады. Мөлшерлемелер заңнамалық жолмен белгіленеді
және тиісті жылға арналған мемлекеттік бюджетті бекіту кезінде түзетілуі
мүмкін.
Салықпұл - субъектінің бір объектіден төлейтін салық сомасы.
Салық режим і- салықтарды және бюджетке төленетін басқа міндетті
төлемдерді төлеу жөніндегі барлық салықтық міндеттемелерді есептеу кезінде
салық төлеуші қолданатын салық заңнамасы нормаларының жиынтығы.
Салық жеңілдіктері – заңнамаға сәйкес төлеушілерді салықтан толық
немесе ішінара босату.
Салық жеңілдіктеріне мыналар жатады:
Инвестициялық салық преференциялары –корпорациялық табыс салығын
төлеуден босату немесе жаңа өндіріс құру, жұмыс істеп тұрған өндірісті
кеңейту және жаңарту мақсатымен инвестициялық жобаны іске асыратын салық
төлеушілердің – заңды тұлғалардың жиынтық жылдық табысынан қосымша
шегерімдер жасау құқығын беру, мұндай салық төлеушілерді пайдалануға
жаңадан енгізілген тіркелген активтер бойынша инвестициялық жоба шектерінде
жаңа өндіріс құру, жұмыс істеп тұрған өндірістерді кеңейту және жанарту
мақсатымен мүлік салығын төлеуден босату, сондай-ақ инвестициялық жобаны
іске асыруға арналынған жер учаскелері бойынша жер салығын төлеуден босату;
преференциялардың іс-әрекет мерзімі әрбір жеке жағдайда тіркелген
активтерге жұмсалатын инвестициялардың көлеміне байланысты анықталады,бірақ
жер және мүлік салықтары бойынша бес жылдан, корпорациялық салық бойынша он
жылдан аспауы тиіс.
Салық салынбайтын минимум – салық салудан толық босатылатын салық
объектісінің ең аз бөлігі;
Табыстың есептелген сомасынан шегерілетін шегерімдер (асыраудағы
жандарға, мүгедектерге – халықтан алынатын табыс салығы бойынша; күрделі
қаржыларға, әлеуметтік объектілерді ұстауға, табиғат қорғау шараларына
жұмсалатын шығындардың сомасынан – пайдаға салынатын салық бойынша
жәнет.б.);
Салық салынатын табыстың құрамына кіріктірілмейтін сома (мысалы, босату
кезіндегі ұйғарымды жәрдемақы, халықтан алынатын табыс салығы бойынша
өтемақы төлемдерінің сомасы);
Салық салудың жеке субъектілері мен төлеушілердің санаттары үшін салық
мөлшерлемесін төмендету.
Салық жеңілдіктеріне сонымен бірге төлеу мерзімін ұзарту және салық
бойынша бересіні есептеп шығару да жатады.
Жеңілдік кезеңі – салықтар бойынша заңмен белгіленген жеңілдіктердің іс-
әрекет ететін уақыты.
Салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен міндеттіліктері
–билік пен басқару органдарының салық заңнамасымен реттеледі.
Салықтық бақылау – салық службасы органдарының салық заңнамасының
орындалуын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы қорларына
міндетті зейнетақы жарналарының және Әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік
қорына әлеуметтік аударымдардың толық және уақытылы аударылуын бақылауы.
Салық элементтері - салық заңды регламенттелген салықтың қолданылу
жағдайын анықтайтын құрамдас бөліктерінің жиынтығы.
Салықтың бірнеше элементтері бар:
* Салық субъектісі;
* Салық объектісі;
* Салық көзі;
* Салық мөлшері;
* Салық жеңілдіктері;
* Салық ставкасы;
* Салық кезеңі;
* Салықты есептеу тәртібі;
* Салық есептілігі;
* Салық төлеу тәртібі.
1. Салық субъектісі -заңды немесе жеке тұлға, яғни салықты төлеушілерді
атаймыз.
Салықты төлеушілер:
* Қызметкелер - өз еңбегімен материалдық және материалдық емес
игілік жасайтын, сонымен бірге белгілі бір түсім алатындар, яғни
жеке тұлғалар;
* Шаруашылық субъектілері - капитал иелері, яғни заңды тұлғалар.
Салық төлеуші - салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеуші болып табылатын тұлға.
Тұлға - жеке тұлға және заңды тұлға болып бөлінеді.
2. Салық объектісі - салық есептелетін база, яғни салық не үшін
төленетінін қарастырады, мәселен: табыс, тауар,мұра, жер және т.б. Осы
аталғандардан салық төленеді.
3.Салық көзі - салық төлеу үшін белгіленген және қолданылатын ақша
қаражаттары, бұл- жалақы, кіріс, дивидендтер, яғни салық неден
төленетіндігін анықтау.
Салық төлеушілердің салық төлеу үшін негізінен 5 көзі бар:
4. Салық мөлшері - салық төлеушінің табысына қарай алынатын салық
сомасын білдіреді және ол шекті, жеңілдікпен, орташа, нөлдік болып
бөлінеді.
5. Салық жеңілдіктері - төлем қабілетін, қоғамдық өндіріске қатысу және
басқа да факторларды ескеріп заңмен қарастырылған жалпы ережеден шығару.
Салық жеңілдіктерін бірнеше белгілері бойынша топтауға болады:
1. Салық субъектілері бойынша жеңілдіктер.
2. Салық объектісі бойынша жеңілдіктер
3. Салық базасы бойынша жеңілдіктер.
4. Салық ставкасы бойынша жеңілдіктер.
5. Салық кезеңдері бойынша жеңілдіктер.
6. Салықты есептеу тәртібі бойынша жеңілдіктер.
7.Салық төлеу тәртібі бойынша жеңілдіктер.
6. Салық ставкасы - салық базасының өлшем бірлігіне салық
есептеулерінің шамасын білдіреді.

Салық ставкасы бірнеше белгілер бойынша жіктеледі:

Салық сомасын анықтау тәсілі бойынша:
* Тең;
* Тұрлаулы;
* Пайызды.
Салық ставкаларын қолдану сипатына қарай:
* Жалпы;
* Жоғарлатылған;
* Төмендетілген.
Салық ставкасының мазмұнына байланысты:
* Маргинальды;
* Нақты;
* Экономикалық
7. Салық кезеңі - салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерге қатысты белгіленген уақыт кезеңі, ол аяқталған соң салық базасы
айқындалады және бюджетке төленуге тиіс салық және басқа да міндетті
төлемдер сомасы есептеледі.
Сонымен қатар мынадай салық кезеңдері бар:
* Бір күндік
* Он күндік
* Айлық
* Тоқсандық
* Жылдық
8.Салықты есептеу тәртібі.
Негізінде салықты есептеудің 5 кезеңі бар:
* Салық салынатын объектіні есепке алу;
* Салық салу объектісінен салық базасын есептеу;
* Салық ставкаларын қолдану;
* Салық жеңілдіктерін қолдану;
* Салық сомасын есептеу.
9. Салық есептілігі - салық төлеуші және салық агенті салық органдарына
табыс ететін, салық міндеттемелерін есептеу туралы ақпараты бар құжаттама.
Салық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.