Экологияның заңдылықтары



Жоспар:
I. Кіріспе.
II. Негізгі бөлім.
1) Экологиялық валенттілік;
2) Либихтың минимум заңы;
3) Шелфордтың толеранттылық заңы;
4) Бергман ережесі;
5) Аллен ережесі.
6) Хонкинстің биоклиматтық заңы.
7) Коммонердің заңдары.
III. Қорытынды.
IV. Пайдаланған әдебиеттер.

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Құдайберген Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университеті

Экология кафедрасы
Физика - математика факультеті

Мәнжазба
Тақырыбы: Экологияның заңдылықтары

Орындаған: Жағыпарова Ш.Б., фко-201
Тексерген: Ташимова А. С.

Ақтөбе 2012жыл.
Жоспар:
I. Кіріспе.
II. Негізгі бөлім.
1) Экологиялық валенттілік;
2) Либихтың минимум заңы;
3) Шелфордтың толеранттылық заңы;
4) Бергман ережесі;
5) Аллен ережесі.
6) Хонкинстің биоклиматтық заңы.
7) Коммонердің заңдары.
III. Қорытынды.
IV. Пайдаланған әдебиеттер.

Кіріспе
Мекен ету ортасында тірі ағзаға әсер ететін экологиялық факторлардың көптүрлілігіне қарамай, олардың ағзаға әсер ету сипаты мен тірі ағзалардың жауап ретінде беретін реакциялары бойынша бірқатар жалпы заңдылықтары көрсетуге болады. Тірі ағзаларға экологиялық фактордың әсерінің қолайлы немесе қолайсыз болуы, ең алдымен оның әсер ету күшіне байланысты. Фактордың жетіспеуі немесе шектен тыс көп болуы ағзалардың тіршілігіне қолайсыз әсер етеді.
Экологиялық факторлардың организмге әсер етуі мен оған организмнің реакциясы бірдей болмайды.
Өзара әрекеттесу факторлар ережесі. Оның мәні келесіде: яғни бір факторлардың әсер ету күшін басқа факторлар күшейту немесе азайтуы мүмкін. Мысалы, жылудың көп мөлшері ауаның ылғалдылығын төмендетеді. Фактордың белгілі бір мәндерінде организмдердің тіршілік етуі үшін ең қолайлы жағдайлар туады.

Экологиялық валенттілік.
Ағзаның тіршілігі үшін анағұрлым қолайлы болатын экологиялық фактордың интенсивтілігін оптимум деп атайды. Көптеген түрлердің гүлденуі, көбеюі үшін оптималды температуралар белгілі.
Түрлердің мекен ету ортасының факторларының қандай да бір ауытқу диапазонына бейімделуге қабілетін экологиялық валенттілік деп атайды(1 - сурет).

1 - сурет.
Әр түрдің өкілдері оптимум шамасына және экологиялық валенттілігіне қарай ерекшеленеді. Мысалы, тундрадағы қарсақ ауа температурасының шамамен 80℃ ауытқуына шыдай алса, ал жылы су шаяндары судың температурасының 6℃ жоғары ауытқуын көтере алмайды. Фактордың бір әсер ету шамасы бір түр үшін оптималды, екінші үшін зиянды, ал үшіншісі үшін төзімділік шегінен тыс болуы мүмкін. Экологиялық валенттілігі төмен түрлерді стенобионтты (грек тілінен аударғанда stenos - тар), ал төзімділігі жоғары түрлер - эврибионтты (грек тілінен аударғанда eyros - кең) деп атайды. Стенобионттылық пен эврибионттылық ағзада өзінің тіршілігін сақтауда пайда болатын әр түрлі бейімделу типтерін сипаттайды. Мысалы, температураға қатысты эври және стенотермді ағзалар; тұздардың концентрациясына байланысты эври және стеногалилі; жарыққа - эври және стенофотты; тамақ түріне байланысты эври және стенофагты ағзаларды бөліп көрсетуге болады.
Эврибионттылық түрдің кең таралуына жағдай жасайды. Көптеген қарапайымдылар, саңырауқұлақтар эврибионттарға жатады да олар барлық мекен ету орталарында таралған. Стенобионттылық таралу ареалын шектейді.
Либихтың минимум заңы
1840 жылы Ю. Либих (1803 - 1873) ағзалардың төзімділігі оның экологиялық қажеттіліктерінің тізбегіндегі ең әлсіз звеносымен анықталатынын дәлелдеді. Ол ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін анықтауда қоректік заттарға деген сұранысын зерттеуге бағытталған тәжірибелер жүргізді. Ю. Либих бидайдың өнімділігі оған көп мөлшерде қажет жеткілікті мөлшерде бар қоректік заттарға емес, оған аз мөлшерде қажет және топырақта жеткіліксіз болатын (мысалы, бор) заттарға тәуелді екенін анықтайды.
Қазір Либих ережесі шектеуші факторлар заңы немесе Либихтың минимум заңы деп аталады. Бұл заңды былай тұжырымдауға болады: экологиялық факторлар жиынтығында төзімділік шегіне ең жақын фактор күшті әсер етеді.
Экологиялық фактордың тек жетіспеуі (минимум) ғана емес, оның артық мөлшері де (максимум) шектеуші әсер ете алады.
Шелфордтың толеранттылық заңы
Минимуммен қатар максимумның да шектеуші әсері туралы түсінікті дамытқан 1913 жылы В. Шелфорд болды. Шелфордтың толеранттылық заңы:
Экологиялық фактордың минимумы ғана емес, оның максимумы да шектеуші фактор бола алады, ал олардың арасындағы ауытқу диапазоны толеранттылық шамасын (латын тілінен аударғанда tolerentia - шыдау төзім ) яғни ағзаның белгілі бір факторға төзімділігін анықтайды.
Салыстырмалы түрде тұрақты жағдайда ұзақ уақыт тіршілік еткен түрлер өзінің экологиялық серпімділігін жоғалтып, қоршаған ортаға стенобионттылық қалыптасады. Ал, орта факторларының айтарлықтай ауытқымалы жағдайында тіршілік еткен ағзалардың экологиялық серпімділігі жоғары болады да олар эврибионтты болады.
Тірі ағзалардың жеке дамуында, олардың қоршаған орта факторларының өзгеруіне сезімталдығы жоғары болатын кезеңдері белгілі. Мұндай кезеңдерді қауіпті кезеңдер деп атайды. Бұл кезеңдер көбіне көбею кезеңдеріне және онтоногенездің бастапқы кезеңіне сай келеді. Бұл кезде қоршаған ортаның көптеген факторлары шектеуші болып табылады. Ересек крабтар мен көптеген теңіз жануарлары тұздылығы төмен немесе тұщы суда да тіршілік ете алады., ал олардың дернәсілдері үшін міндетті түрде тек өте тұзды су қажет.
Бергман ережесі
Бергман ережесі (1847жылы ) бойынша түрдің немесе біртекті жақын түрлердің тобында дене мөлшері ірі, жылықанды жануарлар анағұрлым салқын аудандарда таралған.
Термодинамика тұрғысынан ағзаның жылуды жоғалтуы оның салмағына емес, бетінің ауданына тура пропорционал болады.
Неғұрлым жануарлар ірі және денесі шағын болған сайын оған тұрақты температураны ұстап тұру жеңіл. Ал неғұрлым жануарлар ұсақ болса, оның салыстырмалы ауданы жоғары және жылу жоғалтуы да, зат алмасу деңгейі де, энергия жоғалтуы да жоғары.
Аллен ережесі
Аллен ережесі (1877 жылы) ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Экологиялық дүниетаным
Өндірістік экология туралы жалпы түсінік
Экология түрлері
Экологиялық пирамидалар
Аналитикалық химия және экология.
Экология
Экология ғылымының өрлеу кезеңі
Экологияның қалыптасуы және даму тарихы
Экологиялық мектептердің қалыптасуы. Осы күнгі экологияның негізгі бөлімдері
Әлеуметтік экологияның мәні
Пәндер