Кәсіпорынның ақша ағымын басқару
Мазмұны
КІРІСПЕ
1.КӘСІПОРЫННЫҢ АҚША АҒЫМЫН БАСҚАРУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1Ақша қаражаттарының мәні және түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2Кәсіпорынның ақша қаражаттарын бөлу механизмі және есептеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.3 Кәсіпорынның ақша ағымын басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2. «ӨЗЕНМҰНАЙГАЗ» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ АҚША АҒЫМЫН БАСҚАРУ МЕХАНИЗМІН ТАЛДАУ
2.1 «ӨзенМұнайГаз» АҚ қаржылық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.3 Ақша қаражаттары ағымын басқаруды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
3.КӘСІПОРЫННЫҢ АҚША ҚАРАЖАТТАРЫН ТИІМДІ БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУДІҢ ЖОЛДАРЫ
3.1 Кәсіпорынның ақша қаражаттары ағымын оңтайландыру әдістері ... ..25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
КІРІСПЕ
1.КӘСІПОРЫННЫҢ АҚША АҒЫМЫН БАСҚАРУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1Ақша қаражаттарының мәні және түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2Кәсіпорынның ақша қаражаттарын бөлу механизмі және есептеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.3 Кәсіпорынның ақша ағымын басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2. «ӨЗЕНМҰНАЙГАЗ» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ АҚША АҒЫМЫН БАСҚАРУ МЕХАНИЗМІН ТАЛДАУ
2.1 «ӨзенМұнайГаз» АҚ қаржылық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.3 Ақша қаражаттары ағымын басқаруды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
3.КӘСІПОРЫННЫҢ АҚША ҚАРАЖАТТАРЫН ТИІМДІ БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУДІҢ ЖОЛДАРЫ
3.1 Кәсіпорынның ақша қаражаттары ағымын оңтайландыру әдістері ... ..25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Қазіргі таңдағы шаруашылық шарттарында көптеген кәсіпорындарда өз дамуының стратегиясы мен тактикасын жеке таңдау мүмкіндіктері бар.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2007 жыл 28 ақпандағы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты халыққа Жолдауындағы «Жаңа кезеңнің негізгі міндеттері» деп аталатын бесінші бөлімнің «Өндіруші сектордың тиімділігін арттыру» атты үшінші міндетінде мұнай-газ саласы кәсіпорындарының тиімділігін арттырудағы маңызды мәселелер мен алға қойылған міндеттерді атап өтті. «Қазақстанның өңірлік, содан кейінгі жерде әлемдік энергетикалық кеңістіктегі тұғырларын одан әрі нығайтудың толымды стратегиясын әзірлейтін уақыт жетті. Өзіміздің энергетикамыз бен мұнай химиясын дамытудың басты мәселесі – энергия өнімдерінің қосылған құнын ұлғайту арқылы бұл секторлардың кірістілігін көтеру. Әсіресе, мұнай химиясы, газ ресурстары, экспорттық энергия дәліздері сияқты басым секторларды басқару тиімді болуға тиіс. Әлбетте, бұл – рынокқа қатысушылардың барлығына қойылатын, бірақ, ең алдымен, Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі мен “Самұрық” мемхолдингіне қойылатын талаптар.
Біздің энергетика мен мұнай-химия салаларын дамытудың басты мәселесі – энергия өнімдеріне қосылған құнды ұлғайту арқылы осы секторлардың табыстылығын арттыру. Әсіресе, мұнай-химия, газ ресурстары, экспорттық энергия маршруттары сияқты басым секторларды басқару пәрменді болуы тиіс. Біріншіден, Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі мұнай мен газ өңдеу кәсіпорындарын жаңарту мен қайта жарақтау, жаңа мұнай-химия өндірістерін құру жөніндегі бағдарламалар әзірлеп, оларды іске асыруы қажет. Біз мұнай мен газ секторында қосылған құны жоғары және ілеспе әрі аралас өндірістерді дамытуға тиіспіз», - деп елбасы жолодауында нақтылап көрсетдендей, мұнай химия саласын дамыту ең алдымен осы секторларда қызмет атқаратын компаниялардың даму саясатымен тығыз байланысты. Кәсіпорынның ел экономикасы мүддесіне тиімді қызмет атқару үшін алдымен бәсекелестік шарттарында және тұрақсыз қоршаған орта жағдайына кәсіпорынның тез бейімделіп, қалыпты қызметінен ауытқымауы маңызды /1/.
Ақша қаражаттары нарықтық экономикадағы ең дефицитті ресурстар болып табылады. Кәсіпорыннның қызметінің табысқа жетуі ең алдымен оның басшыларымен ақша қаражаттарын тарту және оларды тиімді мақсаттарда бөлуне байланысты. Кәсіпорынның тұрақты қызмет етуі үшін негізгі шаруашылықтың бірі ақша қаражаттарымен қамтамасыз етілу деңгейі болып табылады.
Кәсіпорынның белгілі бір уақытқа алынған жалпы капиталы тұрақты, алайда уақыт өте келе ол өзгеріске ұшырайды. Кәсіпорынның капиталы үнемі қозғалыс үстінде. Кәсіпорындар арасындағы бәсекелестік үнемі өзгерістегі шарттарға тез бейімделуді қажетсінеді. Мұндай шарттарға: біршама капитал салымын қажет ететін технологиялық жетістіктер,
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2007 жыл 28 ақпандағы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты халыққа Жолдауындағы «Жаңа кезеңнің негізгі міндеттері» деп аталатын бесінші бөлімнің «Өндіруші сектордың тиімділігін арттыру» атты үшінші міндетінде мұнай-газ саласы кәсіпорындарының тиімділігін арттырудағы маңызды мәселелер мен алға қойылған міндеттерді атап өтті. «Қазақстанның өңірлік, содан кейінгі жерде әлемдік энергетикалық кеңістіктегі тұғырларын одан әрі нығайтудың толымды стратегиясын әзірлейтін уақыт жетті. Өзіміздің энергетикамыз бен мұнай химиясын дамытудың басты мәселесі – энергия өнімдерінің қосылған құнын ұлғайту арқылы бұл секторлардың кірістілігін көтеру. Әсіресе, мұнай химиясы, газ ресурстары, экспорттық энергия дәліздері сияқты басым секторларды басқару тиімді болуға тиіс. Әлбетте, бұл – рынокқа қатысушылардың барлығына қойылатын, бірақ, ең алдымен, Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі мен “Самұрық” мемхолдингіне қойылатын талаптар.
Біздің энергетика мен мұнай-химия салаларын дамытудың басты мәселесі – энергия өнімдеріне қосылған құнды ұлғайту арқылы осы секторлардың табыстылығын арттыру. Әсіресе, мұнай-химия, газ ресурстары, экспорттық энергия маршруттары сияқты басым секторларды басқару пәрменді болуы тиіс. Біріншіден, Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі мұнай мен газ өңдеу кәсіпорындарын жаңарту мен қайта жарақтау, жаңа мұнай-химия өндірістерін құру жөніндегі бағдарламалар әзірлеп, оларды іске асыруы қажет. Біз мұнай мен газ секторында қосылған құны жоғары және ілеспе әрі аралас өндірістерді дамытуға тиіспіз», - деп елбасы жолодауында нақтылап көрсетдендей, мұнай химия саласын дамыту ең алдымен осы секторларда қызмет атқаратын компаниялардың даму саясатымен тығыз байланысты. Кәсіпорынның ел экономикасы мүддесіне тиімді қызмет атқару үшін алдымен бәсекелестік шарттарында және тұрақсыз қоршаған орта жағдайына кәсіпорынның тез бейімделіп, қалыпты қызметінен ауытқымауы маңызды /1/.
Ақша қаражаттары нарықтық экономикадағы ең дефицитті ресурстар болып табылады. Кәсіпорыннның қызметінің табысқа жетуі ең алдымен оның басшыларымен ақша қаражаттарын тарту және оларды тиімді мақсаттарда бөлуне байланысты. Кәсіпорынның тұрақты қызмет етуі үшін негізгі шаруашылықтың бірі ақша қаражаттарымен қамтамасыз етілу деңгейі болып табылады.
Кәсіпорынның белгілі бір уақытқа алынған жалпы капиталы тұрақты, алайда уақыт өте келе ол өзгеріске ұшырайды. Кәсіпорынның капиталы үнемі қозғалыс үстінде. Кәсіпорындар арасындағы бәсекелестік үнемі өзгерістегі шарттарға тез бейімделуді қажетсінеді. Мұндай шарттарға: біршама капитал салымын қажет ететін технологиялық жетістіктер,
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2007жыл 28 ақпандағы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Қазақстан халқына Жолдауы, 28.02.2007 ж. Астана
2. Балабанов И.Т. «Финансовый менеджмент» //учебник – М.: Финансы и Статистика, 1994 г.
3. «Финансовый менеджмент: теория и практика» //под ред. Стояновой Е.С.- М.: Перспектива, 1996 г.
4. Балабанов И.Т. «Основы финансового менеджмента. Как управлять капиталом?» – М.: Финансы и Статистика, 1994 г.
5. Бланк И.А. «Финансовый менеджмент» : Учебный курс.-К.:Ника – Центр, 1999.-528с.
6. Ковалев В.В. «Введение в финансовый менеджмент» – М.2000 г., стр.538
7. Литвин М.И. «Управление финансами предприятий»- / Финансовый менеджмент/ - 2002 г. №6.
8. Кошкарбаев К.У. «Финансовые ресурсы корпорации: теория, парктика и менеджмент» – Алматы 2004 г.
9. Шеремет А.Д. «Экономический анализ в управлении производством» – М. 1994 г.
10. Афоничкин А.И., Андрющенко И.В. «Управление финансами корпораций»-/ Финансы и кредит/ 2005 г. №36Тургуова А.К., Кошкарбаев К.У. «Направления рыночных преобразований в транзитной экономике Казахстана» //Сборник научных трудов/ Алматы: Экономика, 2000 г.
11. Родионова В.М. «Финансы»//Учебник.М.-1992 г.
12. Нурханова Г. «Экономическое содержание финансовых корпораций»-/ Финансы Казахстана/-2004 г. №1.
13. «Экономика предприятия»: Учебник/ под ред. проф. О.И. Волкова.-М.:Инфра-М,1998.-416 с.
14. «Экономика организаций»: /Учебник под редакцией Н.А. Сафронова-2- е изд.,перераб. и доп.-М.: Экономист,2004.-618 с.
15. Сагинова Ж.Н. «Роль финансовых ресурсов для функционирования предприятия в рыночных условиях»-/Вестник НАН РК/- 2003г. №5.
16. www.umg.kz
17. «ӨзенМұнайГаз» ӨФ АҚ қаржылық есептілігі мен бухгалтерлік құжаттары.
18. Есымханова З.К. «Проблемы формирования финансовых ресурсов предприятий» - /Статистика, учет и аудит/ 2005 г. №1.
19. Федулова С.Ф. « Управление финансовыми ресурсами и оценка эффективности их использования»-/ Финансы и кредит/-2005 г №3.
20. www.kase.kz
1. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2007жыл 28 ақпандағы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Қазақстан халқына Жолдауы, 28.02.2007 ж. Астана
2. Балабанов И.Т. «Финансовый менеджмент» //учебник – М.: Финансы и Статистика, 1994 г.
3. «Финансовый менеджмент: теория и практика» //под ред. Стояновой Е.С.- М.: Перспектива, 1996 г.
4. Балабанов И.Т. «Основы финансового менеджмента. Как управлять капиталом?» – М.: Финансы и Статистика, 1994 г.
5. Бланк И.А. «Финансовый менеджмент» : Учебный курс.-К.:Ника – Центр, 1999.-528с.
6. Ковалев В.В. «Введение в финансовый менеджмент» – М.2000 г., стр.538
7. Литвин М.И. «Управление финансами предприятий»- / Финансовый менеджмент/ - 2002 г. №6.
8. Кошкарбаев К.У. «Финансовые ресурсы корпорации: теория, парктика и менеджмент» – Алматы 2004 г.
9. Шеремет А.Д. «Экономический анализ в управлении производством» – М. 1994 г.
10. Афоничкин А.И., Андрющенко И.В. «Управление финансами корпораций»-/ Финансы и кредит/ 2005 г. №36Тургуова А.К., Кошкарбаев К.У. «Направления рыночных преобразований в транзитной экономике Казахстана» //Сборник научных трудов/ Алматы: Экономика, 2000 г.
11. Родионова В.М. «Финансы»//Учебник.М.-1992 г.
12. Нурханова Г. «Экономическое содержание финансовых корпораций»-/ Финансы Казахстана/-2004 г. №1.
13. «Экономика предприятия»: Учебник/ под ред. проф. О.И. Волкова.-М.:Инфра-М,1998.-416 с.
14. «Экономика организаций»: /Учебник под редакцией Н.А. Сафронова-2- е изд.,перераб. и доп.-М.: Экономист,2004.-618 с.
15. Сагинова Ж.Н. «Роль финансовых ресурсов для функционирования предприятия в рыночных условиях»-/Вестник НАН РК/- 2003г. №5.
16. www.umg.kz
17. «ӨзенМұнайГаз» ӨФ АҚ қаржылық есептілігі мен бухгалтерлік құжаттары.
18. Есымханова З.К. «Проблемы формирования финансовых ресурсов предприятий» - /Статистика, учет и аудит/ 2005 г. №1.
19. Федулова С.Ф. « Управление финансовыми ресурсами и оценка эффективности их использования»-/ Финансы и кредит/-2005 г №3.
20. www.kase.kz
КІРІСПЕ
Қазіргі таңдағы шаруашылық шарттарында көптеген кәсіпорындарда өз
дамуының стратегиясы мен тактикасын жеке таңдау мүмкіндіктері бар.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2007 жыл 28
ақпандағы Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты халыққа Жолдауындағы Жаңа
кезеңнің негізгі міндеттері деп аталатын бесінші бөлімнің Өндіруші
сектордың тиімділігін арттыру атты үшінші міндетінде мұнай-газ саласы
кәсіпорындарының тиімділігін арттырудағы маңызды мәселелер мен алға
қойылған міндеттерді атап өтті. Қазақстанның өңірлік, содан кейінгі жерде
әлемдік энергетикалық кеңістіктегі тұғырларын одан әрі нығайтудың толымды
стратегиясын әзірлейтін уақыт жетті. Өзіміздің энергетикамыз бен мұнай
химиясын дамытудың басты мәселесі – энергия өнімдерінің қосылған құнын
ұлғайту арқылы бұл секторлардың кірістілігін көтеру. Әсіресе, мұнай
химиясы, газ ресурстары, экспорттық энергия дәліздері сияқты басым
секторларды басқару тиімді болуға тиіс. Әлбетте, бұл – рынокқа
қатысушылардың барлығына қойылатын, бірақ, ең алдымен, Энергетика және
минералдық ресурстар министрлігі мен “Самұрық” мемхолдингіне қойылатын
талаптар.
Біздің энергетика мен мұнай-химия салаларын дамытудың басты
мәселесі – энергия өнімдеріне қосылған құнды ұлғайту арқылы осы
секторлардың табыстылығын арттыру. Әсіресе, мұнай-химия, газ ресурстары,
экспорттық энергия маршруттары сияқты басым секторларды басқару пәрменді
болуы тиіс. Біріншіден, Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі
мұнай мен газ өңдеу кәсіпорындарын жаңарту мен қайта жарақтау, жаңа мұнай-
химия өндірістерін құру жөніндегі бағдарламалар әзірлеп, оларды іске асыруы
қажет. Біз мұнай мен газ секторында қосылған құны жоғары және ілеспе әрі
аралас өндірістерді дамытуға тиіспіз, - деп елбасы жолодауында нақтылап
көрсетдендей, мұнай химия саласын дамыту ең алдымен осы секторларда қызмет
атқаратын компаниялардың даму саясатымен тығыз байланысты. Кәсіпорынның ел
экономикасы мүддесіне тиімді қызмет атқару үшін алдымен бәсекелестік
шарттарында және тұрақсыз қоршаған орта жағдайына кәсіпорынның тез
бейімделіп, қалыпты қызметінен ауытқымауы маңызды 1.
Ақша қаражаттары нарықтық экономикадағы ең дефицитті ресурстар болып
табылады. Кәсіпорыннның қызметінің табысқа жетуі ең алдымен оның
басшыларымен ақша қаражаттарын тарту және оларды тиімді мақсаттарда бөлуне
байланысты. Кәсіпорынның тұрақты қызмет етуі үшін негізгі шаруашылықтың
бірі ақша қаражаттарымен қамтамасыз етілу деңгейі болып табылады.
Кәсіпорынның белгілі бір уақытқа алынған жалпы капиталы тұрақты,
алайда уақыт өте келе ол өзгеріске ұшырайды. Кәсіпорынның капиталы үнемі
қозғалыс үстінде. Кәсіпорындар арасындағы бәсекелестік үнемі өзгерістегі
шарттарға тез бейімделуді қажетсінеді. Мұндай шарттарға: біршама капитал
салымын қажет ететін технологиялық жетістіктер, инфляция, пайыздық
мөлшерлемелердің өзгерісі, салықтық заңдылықтар – бұлардың барлығы
кәсіпорын капиталының қозғалысына үлкен әсер етеді. Сондықтан да кәсіпорын
аясындағы капитал қозғалысын тиімді басқара білу қажет 2, 49-50б.
Ақша қаражатының негізін, бөліну механизімін, оны жоспарлай және
болжай білу, кәсіпорын қызметінің күтілетін нәтижеге жету, яғни пайда
табудағы басты құралы болып табылады. Зерттеу тақырыбы осындай шарттарға
негізделген.
Курстық жұмыс мақсаты – қарастырылған кәсіпорынның өндірістік-
шаруашылық қызметін талдау негізінде ақша қаражаттарының бөліну механизмін
жүргізілу тәртібін зерттеп, оларды жақсарту ұсыныстарын жасақтау.
Зерттеу объектісі – ӨзенМұнайГаз АҚ ақша қаражаттарының қозғалу
процесі. Зерттеу пәні – кәсіпорынның ақша қаражаттарының бөліну механизмі.
Курстық жұмыста қойылған мақсаттарға жету үшін келесі мәселелерді
шешу қажет:
• кәсіпорын қызметіндегі ақша қаражаттарының мәні мен маңызын
анықтау;
• ақша қаражаттарын бөлу механизмінің және есептеу әдістерін
қарастыру арқылы қазақстандық нарықта қызмет атқаратын
кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жүргізу;
• зерттелген кәсіпорын бойынша ақша қаражаттарының тәжірибе
жүзіндегі бөліну механизмін анықтау және негізгі, қаржылық,
инвестициялық қызмет бойынша ақша ағымының оптималды құрылымын
анықтап, жақсарту жолдарын ұсыну.
Курстық жұмыс кіріспеден, үш негізгі бөлімнен, қорытынды, қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші бөлімде, ақша қаражаттары түсінігіне қатысты теориялық сұрақтар,
кәсіпорын қызметіндегі ақша қаражаттарының маңызы мен атқаратын қызметі,
олардың бөліну механизмі, есептеу әдістері, ақша ағымын басқару және
болжауға қатысты мәселелер қарастырылды.
Екінші бөлімде, нақты кәсіпорынның қаржы - шаруашылық жағдайын, ақша
қаражаттарының қозғалысын талдау, ақша қаражаттарының айналымын бағалау,
олардың қозғалысының негізгі көрсеткіштері талданды.
Үшінші бөлімде, ақша қаражаттарын тиімді пайдалану және оларды бөлу
механизмін жақсарту жолдары мен оңтайландыру әдістері қарастырылған.
Курстық жұмыста ақша қаражаттарының қозғалысы, оларды басқару
аясындағы отандық және шетел әдебиеттері мен әдістемелері, сондай-ақ кезең
бойынша кәсіпорынның бухгалтерлік құжаттары пайдаланылды.
1 КӘСІПОРЫННЫҢ АҚША АҒЫМЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1Ақша қаражаттарының мәні және түрлері
Кәсіпорынды барлық уақытта әр түрлі көздерден келіп түсетін
капиталдар жиынтығы ретінде қарастыруға болады. Оларға: инвесторлардан,
кредиторлардан келіп түскен ақша - қаражаттары, сондай-ақ фирма
қарекеттері негізінде алынған кірістер жатады. Бұл қаражаттар түрлі
мақсаттарда қолданылады: негізгі құралдарды алу, тауарлық запастарды құру,
дебиторлық қарыздарды қалыптастыру және де өзгелер.
Кәсіпорынның белгілі бір уақытқа алынған жалпы капиталы тұрақты,
алайда уақыт өте келе ол өзгеріске ұшырайды. Кәсіпорынның капиталы үнемі
қозғалыс үстінде. Кәсіпорындар арасындағы бәсекелестік үнемі өзгерістегі
шарттарға тез бейімделуді қажетсінеді. Мұндай шарттарға: біршама капитал
салымын қажет ететін технологиялық жетістіктер, инфляция, пайыздық
мөлшерлемелердің өзгерісі, салықтық заңдылықтар – бұлардың барлығы
кәсіпорын капиталының қозғалысына үлкен әсер етеді. Сондықтан да кәсіпорын
аясындағы капитал қозғалысын тиімді басқара білу қажет.
Ақша қаражаттары – бұл кәсіпорынға жоғарғы өтімділікті қалыптастыратын
және қызметті таңдаудағы еркіндік беретін активтердің ең өтімді
категориясы.
Өндірістік – коммерциялық цикл – ақша қаражаттарының қозғалысына
байланысты басталады және оған байланысты аяқталады.
Пайда алуға бағытталған кәсіпорын қызметі өнімді өткізу процесінде
дебиторлық қарызға айналатын ақша қаражаттарының түрлі активтерге ауысуын
талап етеді. Бұл қызмет өз нәтижесіне жетті деп есептелінеді, егер
инкассациялау процесі ақша қаражаттарының ағымын әкелсе. Осының нәтижесінде
пайда табуды қамтамасыз ететін жаңа цикл басталады.
Қаржылық есеп беру аясының талдаушылары атап көрсеткендей, ақша қаражаттары
ссудаларды, дивидендтерді, өндірістік қуатты кеңейту сияқты қызметтерде
қолданылуы керек. Бұл айтылғандар ақша қаражаттары ағымы деген түсініктің
мағынасының тереңде екенін көрсетеді .
Отандық және шетел әдебиеттерінде бұл ұғым (түсінік) түрліше түсіндіріледі.
Американдық ғалым Л.А.Бернстайнның айтуы бойынша ақша қаражаттарының ағымы
терминінің тікелей мағынасы жоқ. Кәсіпорындарда келіп түсетін ақша
қаражаттары (яғни, ақшалай түсімдер) және шығатын ақша қаражаттары (ақшалай
төлемдер) болады. Сондай-ақ бұл ақша қаражаттарының кірісі мен шығысы түрлі
қызмет салаларына байланысты болуы мүмкін - өндірістік, қаржылық немесе
инвестициялық. Аталған қызметтердің әрқайсысына тиесілі ақша қаражаттарының
кірісі мен шығысын анықтауға болады. Бұл айырмашылықтарды ақша
қаражаттарының таза түсімі немесе таза шығысы деп қарастырған жөн. Осыған
байланысты ақша қаражаттарының таза түсімі берілген кезең бойынша ақша
қаражаттары қалдықтарының өсуіне негізделеді, ал таза шығыс есепті кезең
бойындағы ақша қаражаттары қалдықтарының кемуімен байланысты болады.
Көптеген авторлар, ақша ағымын түсіндіргенде, шаруашылық қызмет негізінде
қалыптасатын ақша қаражаттарын айтады.
Өзге американдық ғалым Дж. К. Ван Хорнның айтуы бойынша фирманың
ақша қаражаттарының қозғалысы үздіксіз процесс болып табылады. Фирма
активі – ақша қаражаттарының таза қолданысы, ал пассив – таза көздері.
Ақша қаражаттарының көлемі уақыт бойынша сату көлемінен, дебиторлық
қарыздар инкассациясына, капиталды шығындарға және қаржыландыруға
байланысты өзгереді.
Германиядағы ғалымдардың түсіндірмесінде бұл термин Cash-Flow (қолма-
қол қаражаттар ағымы) деп қолданылады. Олардың айтуы бойынша, Cash-Flow
жылдық шығынның, амортизациялық аударымның және зейнетақы қорына
салымдардың сомасына тең. Cash-Flow арқылы кәсіпорын өзінің бүгінгі және
болашақтағы капиталға сұраныстан анықтай алады 5,246б..
Ресейде ақша ағымдары түсінігі маңызды мәнге ие. Мұны, 1995 жылы
бухгалтерлік есеп беру құрамына енген қосымша № 4 ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есеп атты есеп беру түрінің енуі түсіндіреді. Бұл
қаржылық есеп беруді пайдаланушыларға кәсіпорынның ақша қаражаттарын
қолдану және тартудағы мүмкіндіктерін бағалауға көмектеседі.
Көптеген ғалымдар ақша қаражаттары ағымы астарында белгілі бір уақыт
аралығында кәсіпорынға келіп түсетін және төленген ақша қаражаттары
арасындағы айырмашылықты түсінеді: олар оны пайдамен салыстырады. Пайда –
кәсіпорынның тиімді қызметін көрсететін және оның жұмысының үздіксіздігінің
көзі болып табылады.
Ақша қаражаттарының пайдадан айырмашылығы : түсім – берілген
кезеңдегі өнімді өткізуден немесе қызмет көрсетуден түскен есепті кіріс.
Бұл ақшалай және ақшалай емес түрде болады.
Кәсіпорын және корпорация қызметіндегі ақша қаражаттарының және оның
ағымдарының экономикалық маңызын, ролін зерттеу қазіргі таңдағы қаржылық
менеджменттегі жаңа бағыттардың бірі болып табылады. Шетел
корпорацияларында ақша қаражаттарының ағымын басқару – қаржылық менеджердің
жұмысындағы басты бағыт.
Кәсіпорындағы жүйелік есеп, талдау және ақша қаражаттарының
қозғалысын бақылау, олардың ағымдағы және болашақтағы қаржылық тұрақтылығы
мен төлемқабілеттілігін қамтамасыз етеді.
Ақша қаражаттары ағымын басқарудың негізгі бағыты – кіріс көлемінің
баланстылығы және ақша қаражаты төлемі негізінде корпорация немесе
кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету .
Кәсіпорынның қызметін бағалау үшін келесі үш көрсеткіш маңызды:
• тауарды (өнім, қызмет көрсету) сатудан түскен түсім;
• пайда;
• ақша қаражаттарының ағымы.
Осы көрсеткіштердің шекті көлемі және жыл ішіндегі өзгеру динамикасы
белгілі уақыт аралығындағы (жыл, тоқсан, ай) оның жұмысының нәтижелілігін
көрсетеді. Алайда, төлемсіздік шарттарында, кәсіпорынның түрлі
қызметтерінен түсетін ақша қаражаттарының ағымы маңызды орынға ие. Төлемдер
бойынша ақша қаражатының түсімі артық болған жағдайда кәсіпорын ағымдағы
және болашақ даму үшін бәсекелестік артықшылықтарға ие болады. Яғни бұл
артықшылықтар, кәсіпорынның бос ақша қаражаттарын қосымша пайда табу
мақсатында, өзге де кірісті бизнес аясына немесе қызмет түріне салудан
көрінеді. Сондай-ақ, қажетті сомадағы тұрақты ақша қаражаттарының бар болуы
ағымдық төлемқабілеттілікті қалыпты деңгейде ұстауға мүмкіндік береді.
Кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметін анықтайтын түсініктерге келесілер
жатады:
• Тауар (өнім, қызмет) сатудан түскен түсім – бұл, шоттарда сатылым
және өзге де кірістер мен шығыстар есебінде көрінетін, қолма-қол
немесе қолма-қолсыз ақша түрінде болатын қарапайым немесе өзге де
қызметтен түсетін кіріс есебі.
• Сатудан түскен пайда - өндірілген өнімге кеткен шығын мен есепті кіріс
арасындағы айырмашылық.
• Ақша қаражаттарының кірісі келесілер есебінен жүргізіледі: тауарды
сатудан түскен пайдадан, алынған аванстардан, несиелер және
займдардан, бағытталған қаржыландыру құралдарынан, қаржылақ салымдар
бойынша дивидендтер мен пайыздардан және өзгелерден.
• Ақша ағымдарының шығысы – ағымдық операциялық және инвестициялық
шығындарды жабу барысында, бюджетке төлемдер және мемлекеттік
бюджеттен тыс қорларға салымдар жүргізуде, эмиссиялық бағалы қағаздар
иегерлеріне пайыздар мен дивидендтер төлеуден, қаржылық салымдардан
және өзге де жағдайлар нәтижесінде пайда болады.
• Ақша қаражаттарының таза кірісі – ақша қаражаттары бойынша барлық
түсімдер мен төлемдердің арасындағы айырмашылық. Осыған орай,
кірістерге есепті жыл басындағы қалдық ақша қаражаттары кіреді. Ол
кәсіпорынның ағымдық төлем қабілеттілігін қамтамасыз етеді 3,277б..
Соңғы есептік кезеңдегі кәсіпорын балансындағы ақша қаражаттар қалдығының
өсуі немесе кемуі, өткен есепті кезеңмен салыстырғанда актив пен пассив
құнындағы өзгерістерден тәуелді. Баланс активіндегі кез-келген мүлік
бабының құнының өсуі – коммерциялық банктер шотындағы ақша қаражаттарының
азаю факторы болып табылады. Керісінше, баланс пассивіндегі қаржыландырудың
меншікті немесе тартылған көздерінің өсуі ақша қаражаттары қалдығының өсу
себебі болып табылады.
Мұндай саясат нәтижесі болып:
• банктегі шоттарда және кассада қажетті ақша қаражаттарының болуы;
• кәсіпорынның жыл бойы несиеқабілеттілігін, төлемқабілеттілігін және
қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ететін баланстың актив пен пассив
құрылымын қалыптастыру.
Алынған пайда сомасы және келіп түскен ақша ағымының көлемі
арасындағы айырмашылық келесідей: пайда, кәсіпорынмен белгілі бір уақытта
(жыл, тоқсан) алынған таза кірісті түсіндіреді. Ол анық келіп түскен ақша
қаражатымен сәйкес келмейді. Оны ақша қаражаттары келіп түскеннен соң емес,
сату процесі аяқталған соң мойындайды. Бұл кәсіпорынның есептік саясатында
белгіленген. Пайда есебін жүргізгенде, өндіріске кеткен шығындарды сатылған
кезінен бастап емес, оны өткізу кезінде мойындайды.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау барысында, есептік кезең бойынша
кәсіпорынға келіп түскен пайда мен ақша қаражаттарының бір нәрсе еместігін
ажырата білген жөн. Пайда авансталған құнның өскендігін көрсетеді, бұл
кәсіпорынды басқарудың тиімділігін көрсетеді. Алайда, пайда көлемінің
өсіміне баға факторлары, есептік саясат тәрізді өзге де себептер әсер етуі
мүмкін. Сондай-ақ пайданың болуы кәсіпорында бос ақша қаражаттарының бар
екендігін білдірмейді.
Нарық заманының экономикасында ақша қаражаттары өте дефицит болып
табылады және көп жағдайларда кәсіпорынның табысқа жетуінде басқарманың
ақша қаражаттарын тиімді пайдалану қабілеттілігі ескеріледі.
Ақша ағымдарын басқару өзіне келесі аспектілерді қосады:
• ақша қаражаттарының қозғалысы есебі;
• қолма-қол ақша ағымын талдау;
• ақша қаражаттары қозғалысының бюджетін құрастыру;
• ақша қаражаттары қозғалысы бюджетінің жүзеге асырылуын қадағалау.
Бұл, кәсіпорын қызметіндегі, айналым және айналымнан тыс активтерді,
меншікті және қарыз капиталын қоса алғандағы басты бағыттарды қамтиды.
Кәсіпорын үшін ақша ағымын басқару келесі себептерге байланысты
маңызды болып табылады:
• баланс өтімділігін реттеу;
• қаржылық салымдардың, дебиторлық қарыздардың, қорлардың, айналым
активтерінің құрамы мен құрылымын оңтайландыру;
• уақытша капитал шығындары және оларды қаржыландыру көздерін жоспарлау;
• экономикалық өсуді жоспарлау.
Жоғарыда көрсетілген себептерді тиімді басқару кәсіпорынның ақша
қаражаттарын тиімді пайдалануды және кәсіпорынның тұрақтылығын қамтамасыз
етеді.
Ақша қаражаттарының қозғалу бағыты бойынша екі ақша ағымын көрсетуге
болады: келіп түскен және шыққан. Келіп түскен ақша ағымы – кәсіпорынға
белгілі бір уақыт аралығында келіп түскен ақша қаражаттары ретіне
қарастырылады, ал кеткен аша ағымына аналогиялық уақыт периодындағы
(тоқсан, жыл) пайдаланылған (төленген) ақша қаражаттары жатады.
Жүзеге асырылу түрлері бойынша ақша ағымын қолма-қол және қолма
қолсыз деп бөлеміз. Қолма-қолсыз ақша қаражаттары – бухгалтерлік есеп
шоттарында жазылу арқылы жүзеге асырылады. Қолма-қол ақша қаражаттары –
қолда бар ақша қаражаттын алу және жұмсау түрінде жүзеге асырылады.
Айналыс аясына байланысты ақша ағымы ішкі және сыртқы болады. Сыртқы
ақша ағымы кәсіпорынның конрагенттерінен келіп түскен және оларға төлеуге
жұмсалатын ақша қаражаттарын құрайды. Бұл операциялар кәсіпорын шотындағы
ақша қаражаттары қалдықтарының ұлғаюына немесе кемуіне әкеледі.
Ішкі ақша ағымы кәсіпорынның ішіндегі айналысты құрайтындықтан,
(мысалы, материалдарды өндірістен қоймаға қайта өткізу, қалдықтарды қайта
тіркеу, материалды құндылықтар бағасын төмендету және т.б.) ішкі ақша ағымы
қалдық ақша қаражаттарына әсерін тигізбейді.
Ақша қаражаттарының түсіміне және жұмсалу көлеміне байланысты
артықшылықты, оптималды және дифицитті ақша ағымдары болып бөлінеді.
Артықшылықты ақша ағымы ақша қаражаттар түсімінің, олардың ағымдық
қажеттілігінен жоғары болған жағдайда қалыптасады. Оптималды ақша ағымы
ақша қаражаттарының төленуі мен келіп түсуінің арасындағы баланстылықты
(теңділікті) бейнелейді. Олардың қалдығы ағымдық қаржылық міндеттемелерді
өтеуге жеткілікті болады. Ал керісінше жағдай туындағанда, яғни төлемдердің
түсімдерден көп болуы дифицитті жағдайға әкеледі.
Жоспарланған ақша ағымын болжап, оны ақша қаражаттарының қозғалысы
бюджетіне алдын ала кіргізуге болады. Кәсіпорында жүйесіз пайда болған ақша
қаражаттарының қозғаласын жоспарланбаған ақша ағымы деп түсіндіріледі.
Қалыптасудың үздіксіздігіне байланысты тұрақты және дискретті ақша
ағымы қарастырылады. Тұрақты ақша ағымы қарастырылып отырған уақыт
аралығындағы бөлек интервал бойынша ақша қаражаттарының түсімі мен төлемін
білдіреді. Өзге де жағдайларда, бірегей қаржылық операциялар бойынша
дискретті ағым пайда болады.
Көлемді есептеу әдісі бойынша жалпы және таза ақша ағымын көрсетуге
болады. Біріншісі, қарастырылып отырған уақыттағы түскен және төленген ақша
қаражатының жиынтығын көрсетеді. Таза ақша ағымы бойынша қарастырылып
отырған уақыттағы түсім және төлем арасындағы айырмашылық қарастырылады.
Таза ақша ағымын келесі формула бойынша анықтайды:
ЧДП=ПДС–ВДС
(1)
Мұндағы, ЧДП – есепті кезеңдегі таза ақша ағымы;
ПДС – есепті кезеңдегі келіп
түскен ақша қаражаттарының сомасы;
ВДС – есепті кезеңдегі төленген ақша қаражаттарының сомасы.
Бірдей уақыт аралығында жүзеге асырылатын ақша қаражаттарының түсімі немесе
жұмсалуы бірқалыпты уақыт интервалындағы тұрақты ақша ағымын білдіреді,
әлемдік тәжірибеде бұл аннуитет түсінігіне сәйкес келеді.
1.2 Кәсіпорынның ақша қаражаттарын бөлу механизмі және есептеу әдістері
Кәсіпорынның қаржылық тәуелсіздігін қамтамасыз ету үшін қажетті
көлемде меншікті капиталы болуы керек. Бұл үшін кәсіпорын табысты қызмет
атқаруы тиіс. Осы мақсатқа жетуде ең маңыздысы ақша қаражаттарының келіп
түсуі мен кетуін тиімі басқару, яғни ақша қаражаттарын мақсатты бағыттарда
бөлу.
Ақша қаражаттары транзитті экономикадағы ең дефицитті ресурстар болып
табылады және кәсіпорынның жеңісі көп жағдайда басшылардың қаражаттарын
жинақтап оларды тиімді пайдалануында.
Кәсіпорынның ақша қаражаттарын басқару кәсіпорын қарекетінің басты
бөлігін қамтиды. Олардың қатарына айналым және айналымнан тыс активтерді,
меншікті және қарыз капиталын басқару кіреді.
Ақша ағымдарын басқару кәсіпорынның капитал айналымы жеделдетуді
қамтамасыз ететін қаржылық тетік болып табылады. Оған ақша ағымдарын
нәтижелі басқару процесінде қол жеткізілетін өндірістік және қаржылық
циклдардың мерзімі азайту және кәсіпорынның шаруашылық қырекетіне қызмет
ететін капиталға деген қажеттілікті төмендету әсер етеді. Ақша ағымдарын
тиімді басқару арқылы капитал айналымдылығын жеделдету негізінде кәсіпорын
пайда сомасын ұлғайтуды қамтамасыз етеді.
Ақша ағымдарын басқару арқылы ішкі көздерден қалыптасатын меншікті
қаржылық ресурстарды тиімді пайдалануды, тартылатын несиелерден
кәсіпорынның тәеуелділігін төмендетуді жүзеге асыруға болады.
Кәсіпорынның тұрақты қызмет етуі үшін негізгі шаруашылықтың бірі ақша
қаражаттарымен қамтамасыз етілу деңгейі болып табылады.
Ақша қаражатының ағымы үш түрлі қарекет бойынша бөлінеді:
• ағымдық;
• инвестициялық;
• қаржылық.
Қалыпты қызметін жүзеге асырып жатқан кәсіпорындарда ағымдық қызметіндегі
ақша қаражаттарының ағымы инвестициялық және қаржылық қызметке бағытталуы
мүмкін. Мысалы, қысқа және ұзақ мерзімді несиелер мен зайдарды өтеуге,
сонымен қатар займдарды берушілерге пайыздарды төлеу.
Негізгі қызмет бойынша ақша қаражатының түсімдері мен шығыстарының
негізгі бағыттары.
Кесте1
Түсімдер Шығыстар
Өнімді өткізуден 1. Жабдықтаушылар мен мердігерлердің
түскен табыс шоттары бойынша шығыста
сатып алушылар мен 2. Еңбекақы төлеу
тапсырыс берушілерден3. Әлеуметтік сақтандыруға және
аванс алу бюджеттен тыс қорларға аударымдар
Басқа да түсімдер 4. Салық бойынша бюджетпен есеп айырысу
(жабдықтаушылардың 5. несие бойынша пайыздар төлеу
ақша қаражаттарын 6. аванстар
қайтару)
Негізгі қызмет пайданың басты көзі болғандықтан ол ақша
қаражаттарының негізгі көзі болуы тиіс.
Негізгі қызмет – кәсіпорынның негізгі кірістерінің көзі болып
табылатын қызмет және инвестициямен, қаржымен байланыссыз басқа да қызмет
түрлері.
Тәжірбиеде ақша ағымын есептеудің екі әдісі қолданылады: тікелей және
жанама.
Тікелей әдіс – экономист-бухгалтерлерге, қаржыгерлерге түсінікті ең
қарапайым есеп жүргізу әдісі болып табылады. Бұл бухгалтерлік есеп
регистрларымен байланысты (бас кітап, журнал-ордер) және ақша
қаражаттарының түсімі мен шығуына бақылау жасау және көрсеткіштерін есептеу
үшін қолайлы. Кәсіпорынның ақша қаражаттарының қозғалысы туралы атты
тоқсандық есеп берудің түрі осы тікелей әдіс негізінде құрылған. Осылайша,
бүкіл кәсіпорын немесе оның жекелеген қызмет түрлері бойынша түсімдердің
төлемдерден артуы ақша қаражаттарының кірісі болып табылады. Ал,
төлемдердің түсімерден артуы шығын болады.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы аналитикалық есептілік.Кесте2
Көрсеткіштер Базалық Есепті жыл
жыл
1 2 3 4
1. Кезең басына арналған ақша қаражаттарының = =
қалдығы
І. Ағымдық қызметтегі ақша қаражаттарының + +
қозғалысы Өнімді өткізуден түскен түсім(ақшалай
және ақшалай емес формада)
2. Мүлікті сатудан түскен түсім + +
3. Жеткізушілер шоттары бойынша төлемдер - -
4. Еңбекақы төлемдері - -
5. Бюджетке және мемлекеттік әлеуметтік бюджеттен - -
тыс қорларға жарналар
6. Банк ссудалары бойынша пайыздар төлеу - -
7. Өзге де түсімдер мен төлемдер +,- +,-
8. Ағымдық қызмет нәтижесі (түсім+, шығын-) = =
ІІ Инвестициялық қызметтегі ақша қаражаттарының
қозғалысы
9 Негізгі құралдарды сатудан түскен түсім + +
10 Негізгі құралдарды алу - -
11 Өзге де баптар +,- +,-
12 Инвестициялық қызмет нәтижесі (түсім+, шығын-) =(+,-) = (+,-)
ІІІҚаржылық қызметтегі ақша қаражаттарының
қозғалысы
13 Банктік несие + +
14 Бюджеттік несие + +
15 Несиелерді жабу - -
16 Бағытты қаржыландыру + +
17 Ұзақ мерзімді қаржыландыру + +
18 Өзге де баптар +,- +,-
19 Қаржылық қызмет нәтижесі (түсім+, шығын-) =(+,-) =(+,-)
20 Түскен ақша қаражаттары, барлығы = =
21 Төленген ақша қаражаттары, барлығы = =
22 БАРЛЫҒЫ, ТҮСІМ (+), ШЫҒЫН (-) ақша қаражаттары =
Ескерту:www.kase.kz
Жоғарыда қаражаттарының қолданылуын талдау кестесі көрсетілген. Кесте
ай немесе тоқсан бойынша құрылуы мүмкін. Ол үшін бас кітапты, журнал-
ордерді, аналитикалық есеп көрсеткіштерін есепке ала отырып жасайды.
Берілген форма ақша қаражаттарын оперативті басқаруға мүмкіндік беретін
тікелей әдіс негізінде жасақталған.Ұзақ мерзімді қызмет нәтижесінде ақша
ағымын тікелей есептеу әдісі кәсіпорынның өтімділік
деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Ал оперативті басқаруда тікелей
әдісті қаржылық міндеттемелер бойынша есеп айырысуға ақша қаражаттарының
жеткілікті болуына қатысты бақылау жүргізуде қолданылады. Бұл әдіс
кемшілігі алынған қаржылық нәтиже мен ақша қаражаттарының абсолютті
көлемінің өзгеруі арасындағы байланыстың ескерілмеуі.
Жанама әдіс аналитикалық жағынан қолайлы. Ол алынған пайда мен ақша
қаражаттарының арасындағы байланысты анықтауға мүмкіндік береді. Ақша
қаражаттарын жанама әдіспен есептеу, бухгалтерлік есеп шоттары
бойынша нақты ақша қозғалысын көрсетпейтін таза пайда көрсеткіші бойынша
жргізіледі. Сондай-ақ, жанама әдіс қызмет түрлері бойынша ақша
қаражаттарының қозғалысын талдауға негізделген және кәсіпорынның пайдасының
нақты қайдан келетінін, қайда салыну керектігін көрсетеді.
Жанама әдіспен құрылған ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп,
есепті уақыттың басына және аяғына арналған бухгалтерлік баланстар
арасындағы байланыс құралы болып табылады. Себебі, ақша қаражаттараның
шоттар бойынша есебі өзгеруінің өзге баланс баптары өзгеруіндегі
айырмашылығын ашады.
Пайданың ақша ағымына айналуына бірнеше түзетулер қатары енгізіледі.
Шаруашылық операциялар және ақша қаражаттарының қозғалысы
жасақталу уақытына ақшалай емес факторлардың және уақытша келеңсіздіктің
әсерін азайтады. Ақшалай емес инвестициялық және қаржылық операциялар
мысалы ретінде, материалдық және материалдық емес айналымнан тыс активтерге
алмастырылған акция және облигация эмиссиясы жатады, немесе бір капиталдық
активтердің екіншісіне ауыстырылуы.
Шетел тәжірибесінде ақшалай емес операциялар ағымдық қызметке қатысты
бартерлік келісіммен ұсынылады. Мұндай келісімдерді ақша ағымдарын жанама
әдіспен есептеу кезінде түзетулер талдауы жолымен жасақталады. Мұндай
түзетулер таза пайда көрсеткішінің өсуіне немесе кемуіне әсер етеді.
Кәсіпорынның таза пайдасының өсуіне әсер ететін нақты түзетулер келесідей:
• негізгі құралдар және материалдық емес активтер бойынша аударылған
амортизация;
• запас қалдықтарының азаюы;
• дебиторлық қарыздың қысқаруы;
• болашақ кезең шығындарының азаюы;
• жеткізушілер мен жабдықтаушылар арасындағы кредиторлық қарыздың өсуі;
• бюджет және мемлекеттік бюджеттен тыс қорлардың алдындағы кредиторлық
қарыздың өсуі;
• өзге де қысқа мерзімді міндеттемелердің өсуі;
• алынған материалдық құндылықтар бойынша ҚҚС төмендеуі;
Ақша қаражаттарын оперативті басқаруда жанама әдісті қолдану
артықшылығы, ол қаржылық нәтижелер мен меншікті айналым қаражаттары
арасында байланыс орнатуға мүмкіндік береді. Оның көмегімен кәсіпорын
қызметіндегі кемшіліктерді анықтап, олардан шығу жолдарын қарастыруға
болады.
Әдіс кемшіліктері:
• ішкі қолданушылармен аналитикалық есепті жасаудағы жоғарғы
еңбектілік;
• бухгалтерлік есептің ішкі көрсеткіштерін қарастыру қажеттілігі (бас
кітап);
Аналитикалық жұмыс жүргізудегі екі әдіс бірін-бірі толықтырып, есепті
кезең бойынша кәсіпорындағы ақша қаражаттарының қозғалысы туралы нақты
түсінік береді.
1.3 Кәсіпорынның ақша ағымын басқару
Ақша ағымдарын басқару қаржы менеджері қызметінің маңызды бағыттарының
бірі болып табылады. Оған ақша қаражатының айналым уақытын есептеу, ақша
ағымын талдау, оны болжау, ақша қаражатының тиімді деңгейін анықтау,
бюджеттерді жасау және т.б. Джон Кейнстің пікірі бойынша ақша
қаражаттарының және олардың эквиваленттерінің маңыздылығы үш себеппен
анықгалады: ескішілдікке негізделген (ағымдағы операцияларды ақшамен
қамтамасыз ету кажеттігі), сактау (болжанбаған төлемдерді өтеу
қажеттілігі), алыпсатарлық (болжанбаған пайдалы жобаға қатысу мүмкіндігі).
Ақша қаражаттары айналымнан дерексізденген уақыт ағымын сипаттайтын қаржы
циклы қаржы менеджментінің басты сипаттамасы болып табылады. Ақша
қаражаттарының қозғалысын талдау ағымдық, инвестициялық, қаржы қызметінің
және т.б. нәтижесіндегі ақша ағымының сальдосын анықтауға мүмкіндік береді.
Ақша қаражаттары козғалысын талдауда схема колданылады. Тек қарапайым болуы
үшін кейбір көрсеткіштер агрегатталуы мумкін. Өйткені көптеген
көрсеткіштерді тура болжау өте қиын. Әдетте болжау жоспарлы кезеңдегі ақша
қаражатының бюджетін жасауға негізделеді. Мұнда тек ағымның негізгі
құрамдас бөліктері ғана ескеріледі: өткізу көлемі, қолма қол ақша түріндегі
түсімнің үлесі, дебиторлық және кредиторлық қарыздардың көлемі, ақша
шығындарының көлемі және т.б. Болжау әдістемесіне жататындар: түсімдерді,
шығыстарды болжау, таза акша ағымдарын есептеу, қысқа мерзімді
қаржыландырудың жиынтық қажеттілігін анықтау.
Қаржы-ақша ағымдарын басқару қызметтеріне келетін болсақ, онда тар
мағынада біздің ойымызша, олар келесілерді құрайды:
1.Капитал, табыс және қаржы-ақша қаражаттарының құрылуы;
2.Қаржы-ақша ағымдарын реттеу;
3.Капиталды, табысты және қаржы-ақша қаражаттарын пайдалану.
Басқару қызметтері мен құрылымы бір бүтіннің, экономикалық басқару
жүйесін ұйымдастырудың, екі жағы болып табылады және басқару үрдісінің
мазмұны мен нысанын анықтайды. Кәсіпорынның қаржы-ақша ағымдарын басқару
жалпы басқару жүйесінің құрамды бөлігі болғандықтан, ол да жалпы
ұстанымдарға негізделеді. Бірақ, профессор И.А.Бланкпен келіспеуге
болмайды, ол қаржы-ақша ағымдарын басқарудың келесі арнайы ұстанымдарын
құрды:ақпараттық дұрыстығы ұстанымы, балансты қамтамасыз ету ұстанымы,
тиімділікті қамтамасыз ету ұстанымы, өтімділікті қамтамасыз ету ұстанымы.
Сонымен қатар, авторлардың пікірінше, берілген тізбе қаржы-ақша ағымдарын
басқару негіздерін толық ашпайды, соған орай, қаржы-ақша ағымдарын кең
мағынада қарастыру арқылы, оның қозғалысының жүйелілігі мен жоспарлы
сипатын ескерген және ақпараттық дұрыстығы қағидасын кең ауқымдағы яғни,
ақша ағымының ақпараттық және материалдық ағымдармен біртұтастығы ретінде
қарастырған жөн. И.А.Бланк ұсынған қағидалардың тізбесін біздің ойымызша,
келесі кестедегі ұстанымдармен толықтырған дұрыс.
Компанияның ақша ағымдары ашық жүйе ретінде қарастырылады.
Компанияның жетістікке жетуі оның дер кезіндегі сыртқы әлеуметтік –
экономикалық ортаға жылдам бейімделуінде.Компанияның ақша ағымдарының
назарынан тыс қалдырмауы тиіс сыртқы жағжайларға: күшейген жаһандануы
ушыққан бәсекелестікті, шикізаттар мен материалдар бағасының жоғарылығын,
бұйымның өмірлік кезеңдетінің қысқаруын жатқызуға болады.
Кәсіпорынның ақша ағымдарын басқару үшін маңызды қаржылық құжат болып
кассадағы және банк шоттарындағы ақша қаражаттарының қозғалысының жоспары,
яғни төлем балансы табылады. Ол басқарушыға операциондық және инвестициялық
қарекетті оперативтік қаржыландыруды қамтамасыз етуге, мемлекет пен
серіктестердің алдындағы міндеттемелерді орындауға, төлем қабілеттілігінде
және кәсіпорынның активтерінің өтімділігіндегі өзгерістерді қадағалауға
мүмкіндік береді.
Төлем балансын қалыптастыпудың негізгі мақсаты - кәсіпорынның ақша
қаражаттары мен төлемдерінің келіп түсуінің нақты мерзімдерін бекіту және
олардың жоспарлы тапсырмалар түрінде филиалдарға жеткізу.Төлем
балансы меншікті қаражаттардың жағдайын бақылауға және қарыз құралдарын
тарту мүмкіндігін анықтауға мүмкіндік береді.
Төлем балансы негізінде басты қажеттіліктерге қаражаттарды жұмсауды
бақылайды. Бұл бақылаудың маңызы уақытша қаржылық қиыншылықтар туған кезде
арта түседі. Бұл құжатты дайындау қажеттілігі несиелер бойынша төлемдер
жасау тәртібінің өзгерісі кезінде, мемлекет, жабдықтаушылар, қызметкерлер
және құрылтайшылар алдында төлемдік міндеттемелер бар болған жағдайда
артады. Осының барлығы күн сайынғы ақша түсімдерінің ағымдары мен
төлемдердің арасындағы тепе-теңдікке басқарушының ерекше назар аударуын
қажет етеді. Егер, тепе-теңдік жоқ болса, онда кәсіпорын айналымына қосымша
ақша қаражаттарын тарту шаралары немесе ағымдағы инвестициялық шығындарды
төмендету шаралары қолданылады, ақша қаражаттарының қозғалысының жоспары
жасалады.
2.ӨЗЕНМҰНАЙГАЗ АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ АҒЫМЫН БАСҚАРУ
МЕХАНИЗМІН ТАЛДАУ
2.1 ӨзенМұнайГаз АҚ қаржылық жағдайын талдау
ӨзенМұнайГаз өндірістік филиалы ҚазМұнайГаз Ақ № 580 жарлығы
бойынша құрылып, Маңғыстау облысы Жаңаөзен қаласында орналасқан өндірістік
филиалы болып табылады.
Қоғам ЕмбіМұнайГаз Акциеонерлік Қоғамы мен Өзенмұнайгаз Акционерлік
қоғамын біріктіру нысанында қайта ұйымдастыру нәтижесінде құрылды.
ЕмбіМұнайГаз Акционерлік Қоғамы мен ӨзенМұнайГаз Акционерлік Қоғамының
барлық мүлкінің, құқықтары мен міндеттемелерінің құқықтық мұрагері болып
табылады. Сондай – ақ, Қоғам Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша
заңды тұлға болып табылады, дербес балансы, банктік шоттары болады, өз
атынан мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтарға ие болады және жүзеге
асырады, жауапкершілікте болады және сотта талапкер және жауапкер бола
алады. Өз қызметінде Қазақстан Республикасының Конституциясын, Азаматтық
кодексін, Акционерлік қоғам туралы Қазақстан Республикасының Заңын және
Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерін ( бұдан
әрі – Заңнама деп аталады), сондай – ақ осы Жарғыны ( бұдан әрі – Жарғы )
басшылыққа алады. Қоғам ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазіргі таңдағы шаруашылық шарттарында көптеген кәсіпорындарда өз
дамуының стратегиясы мен тактикасын жеке таңдау мүмкіндіктері бар.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2007 жыл 28
ақпандағы Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты халыққа Жолдауындағы Жаңа
кезеңнің негізгі міндеттері деп аталатын бесінші бөлімнің Өндіруші
сектордың тиімділігін арттыру атты үшінші міндетінде мұнай-газ саласы
кәсіпорындарының тиімділігін арттырудағы маңызды мәселелер мен алға
қойылған міндеттерді атап өтті. Қазақстанның өңірлік, содан кейінгі жерде
әлемдік энергетикалық кеңістіктегі тұғырларын одан әрі нығайтудың толымды
стратегиясын әзірлейтін уақыт жетті. Өзіміздің энергетикамыз бен мұнай
химиясын дамытудың басты мәселесі – энергия өнімдерінің қосылған құнын
ұлғайту арқылы бұл секторлардың кірістілігін көтеру. Әсіресе, мұнай
химиясы, газ ресурстары, экспорттық энергия дәліздері сияқты басым
секторларды басқару тиімді болуға тиіс. Әлбетте, бұл – рынокқа
қатысушылардың барлығына қойылатын, бірақ, ең алдымен, Энергетика және
минералдық ресурстар министрлігі мен “Самұрық” мемхолдингіне қойылатын
талаптар.
Біздің энергетика мен мұнай-химия салаларын дамытудың басты
мәселесі – энергия өнімдеріне қосылған құнды ұлғайту арқылы осы
секторлардың табыстылығын арттыру. Әсіресе, мұнай-химия, газ ресурстары,
экспорттық энергия маршруттары сияқты басым секторларды басқару пәрменді
болуы тиіс. Біріншіден, Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі
мұнай мен газ өңдеу кәсіпорындарын жаңарту мен қайта жарақтау, жаңа мұнай-
химия өндірістерін құру жөніндегі бағдарламалар әзірлеп, оларды іске асыруы
қажет. Біз мұнай мен газ секторында қосылған құны жоғары және ілеспе әрі
аралас өндірістерді дамытуға тиіспіз, - деп елбасы жолодауында нақтылап
көрсетдендей, мұнай химия саласын дамыту ең алдымен осы секторларда қызмет
атқаратын компаниялардың даму саясатымен тығыз байланысты. Кәсіпорынның ел
экономикасы мүддесіне тиімді қызмет атқару үшін алдымен бәсекелестік
шарттарында және тұрақсыз қоршаған орта жағдайына кәсіпорынның тез
бейімделіп, қалыпты қызметінен ауытқымауы маңызды 1.
Ақша қаражаттары нарықтық экономикадағы ең дефицитті ресурстар болып
табылады. Кәсіпорыннның қызметінің табысқа жетуі ең алдымен оның
басшыларымен ақша қаражаттарын тарту және оларды тиімді мақсаттарда бөлуне
байланысты. Кәсіпорынның тұрақты қызмет етуі үшін негізгі шаруашылықтың
бірі ақша қаражаттарымен қамтамасыз етілу деңгейі болып табылады.
Кәсіпорынның белгілі бір уақытқа алынған жалпы капиталы тұрақты,
алайда уақыт өте келе ол өзгеріске ұшырайды. Кәсіпорынның капиталы үнемі
қозғалыс үстінде. Кәсіпорындар арасындағы бәсекелестік үнемі өзгерістегі
шарттарға тез бейімделуді қажетсінеді. Мұндай шарттарға: біршама капитал
салымын қажет ететін технологиялық жетістіктер, инфляция, пайыздық
мөлшерлемелердің өзгерісі, салықтық заңдылықтар – бұлардың барлығы
кәсіпорын капиталының қозғалысына үлкен әсер етеді. Сондықтан да кәсіпорын
аясындағы капитал қозғалысын тиімді басқара білу қажет 2, 49-50б.
Ақша қаражатының негізін, бөліну механизімін, оны жоспарлай және
болжай білу, кәсіпорын қызметінің күтілетін нәтижеге жету, яғни пайда
табудағы басты құралы болып табылады. Зерттеу тақырыбы осындай шарттарға
негізделген.
Курстық жұмыс мақсаты – қарастырылған кәсіпорынның өндірістік-
шаруашылық қызметін талдау негізінде ақша қаражаттарының бөліну механизмін
жүргізілу тәртібін зерттеп, оларды жақсарту ұсыныстарын жасақтау.
Зерттеу объектісі – ӨзенМұнайГаз АҚ ақша қаражаттарының қозғалу
процесі. Зерттеу пәні – кәсіпорынның ақша қаражаттарының бөліну механизмі.
Курстық жұмыста қойылған мақсаттарға жету үшін келесі мәселелерді
шешу қажет:
• кәсіпорын қызметіндегі ақша қаражаттарының мәні мен маңызын
анықтау;
• ақша қаражаттарын бөлу механизмінің және есептеу әдістерін
қарастыру арқылы қазақстандық нарықта қызмет атқаратын
кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жүргізу;
• зерттелген кәсіпорын бойынша ақша қаражаттарының тәжірибе
жүзіндегі бөліну механизмін анықтау және негізгі, қаржылық,
инвестициялық қызмет бойынша ақша ағымының оптималды құрылымын
анықтап, жақсарту жолдарын ұсыну.
Курстық жұмыс кіріспеден, үш негізгі бөлімнен, қорытынды, қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші бөлімде, ақша қаражаттары түсінігіне қатысты теориялық сұрақтар,
кәсіпорын қызметіндегі ақша қаражаттарының маңызы мен атқаратын қызметі,
олардың бөліну механизмі, есептеу әдістері, ақша ағымын басқару және
болжауға қатысты мәселелер қарастырылды.
Екінші бөлімде, нақты кәсіпорынның қаржы - шаруашылық жағдайын, ақша
қаражаттарының қозғалысын талдау, ақша қаражаттарының айналымын бағалау,
олардың қозғалысының негізгі көрсеткіштері талданды.
Үшінші бөлімде, ақша қаражаттарын тиімді пайдалану және оларды бөлу
механизмін жақсарту жолдары мен оңтайландыру әдістері қарастырылған.
Курстық жұмыста ақша қаражаттарының қозғалысы, оларды басқару
аясындағы отандық және шетел әдебиеттері мен әдістемелері, сондай-ақ кезең
бойынша кәсіпорынның бухгалтерлік құжаттары пайдаланылды.
1 КӘСІПОРЫННЫҢ АҚША АҒЫМЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1Ақша қаражаттарының мәні және түрлері
Кәсіпорынды барлық уақытта әр түрлі көздерден келіп түсетін
капиталдар жиынтығы ретінде қарастыруға болады. Оларға: инвесторлардан,
кредиторлардан келіп түскен ақша - қаражаттары, сондай-ақ фирма
қарекеттері негізінде алынған кірістер жатады. Бұл қаражаттар түрлі
мақсаттарда қолданылады: негізгі құралдарды алу, тауарлық запастарды құру,
дебиторлық қарыздарды қалыптастыру және де өзгелер.
Кәсіпорынның белгілі бір уақытқа алынған жалпы капиталы тұрақты,
алайда уақыт өте келе ол өзгеріске ұшырайды. Кәсіпорынның капиталы үнемі
қозғалыс үстінде. Кәсіпорындар арасындағы бәсекелестік үнемі өзгерістегі
шарттарға тез бейімделуді қажетсінеді. Мұндай шарттарға: біршама капитал
салымын қажет ететін технологиялық жетістіктер, инфляция, пайыздық
мөлшерлемелердің өзгерісі, салықтық заңдылықтар – бұлардың барлығы
кәсіпорын капиталының қозғалысына үлкен әсер етеді. Сондықтан да кәсіпорын
аясындағы капитал қозғалысын тиімді басқара білу қажет.
Ақша қаражаттары – бұл кәсіпорынға жоғарғы өтімділікті қалыптастыратын
және қызметті таңдаудағы еркіндік беретін активтердің ең өтімді
категориясы.
Өндірістік – коммерциялық цикл – ақша қаражаттарының қозғалысына
байланысты басталады және оған байланысты аяқталады.
Пайда алуға бағытталған кәсіпорын қызметі өнімді өткізу процесінде
дебиторлық қарызға айналатын ақша қаражаттарының түрлі активтерге ауысуын
талап етеді. Бұл қызмет өз нәтижесіне жетті деп есептелінеді, егер
инкассациялау процесі ақша қаражаттарының ағымын әкелсе. Осының нәтижесінде
пайда табуды қамтамасыз ететін жаңа цикл басталады.
Қаржылық есеп беру аясының талдаушылары атап көрсеткендей, ақша қаражаттары
ссудаларды, дивидендтерді, өндірістік қуатты кеңейту сияқты қызметтерде
қолданылуы керек. Бұл айтылғандар ақша қаражаттары ағымы деген түсініктің
мағынасының тереңде екенін көрсетеді .
Отандық және шетел әдебиеттерінде бұл ұғым (түсінік) түрліше түсіндіріледі.
Американдық ғалым Л.А.Бернстайнның айтуы бойынша ақша қаражаттарының ағымы
терминінің тікелей мағынасы жоқ. Кәсіпорындарда келіп түсетін ақша
қаражаттары (яғни, ақшалай түсімдер) және шығатын ақша қаражаттары (ақшалай
төлемдер) болады. Сондай-ақ бұл ақша қаражаттарының кірісі мен шығысы түрлі
қызмет салаларына байланысты болуы мүмкін - өндірістік, қаржылық немесе
инвестициялық. Аталған қызметтердің әрқайсысына тиесілі ақша қаражаттарының
кірісі мен шығысын анықтауға болады. Бұл айырмашылықтарды ақша
қаражаттарының таза түсімі немесе таза шығысы деп қарастырған жөн. Осыған
байланысты ақша қаражаттарының таза түсімі берілген кезең бойынша ақша
қаражаттары қалдықтарының өсуіне негізделеді, ал таза шығыс есепті кезең
бойындағы ақша қаражаттары қалдықтарының кемуімен байланысты болады.
Көптеген авторлар, ақша ағымын түсіндіргенде, шаруашылық қызмет негізінде
қалыптасатын ақша қаражаттарын айтады.
Өзге американдық ғалым Дж. К. Ван Хорнның айтуы бойынша фирманың
ақша қаражаттарының қозғалысы үздіксіз процесс болып табылады. Фирма
активі – ақша қаражаттарының таза қолданысы, ал пассив – таза көздері.
Ақша қаражаттарының көлемі уақыт бойынша сату көлемінен, дебиторлық
қарыздар инкассациясына, капиталды шығындарға және қаржыландыруға
байланысты өзгереді.
Германиядағы ғалымдардың түсіндірмесінде бұл термин Cash-Flow (қолма-
қол қаражаттар ағымы) деп қолданылады. Олардың айтуы бойынша, Cash-Flow
жылдық шығынның, амортизациялық аударымның және зейнетақы қорына
салымдардың сомасына тең. Cash-Flow арқылы кәсіпорын өзінің бүгінгі және
болашақтағы капиталға сұраныстан анықтай алады 5,246б..
Ресейде ақша ағымдары түсінігі маңызды мәнге ие. Мұны, 1995 жылы
бухгалтерлік есеп беру құрамына енген қосымша № 4 ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есеп атты есеп беру түрінің енуі түсіндіреді. Бұл
қаржылық есеп беруді пайдаланушыларға кәсіпорынның ақша қаражаттарын
қолдану және тартудағы мүмкіндіктерін бағалауға көмектеседі.
Көптеген ғалымдар ақша қаражаттары ағымы астарында белгілі бір уақыт
аралығында кәсіпорынға келіп түсетін және төленген ақша қаражаттары
арасындағы айырмашылықты түсінеді: олар оны пайдамен салыстырады. Пайда –
кәсіпорынның тиімді қызметін көрсететін және оның жұмысының үздіксіздігінің
көзі болып табылады.
Ақша қаражаттарының пайдадан айырмашылығы : түсім – берілген
кезеңдегі өнімді өткізуден немесе қызмет көрсетуден түскен есепті кіріс.
Бұл ақшалай және ақшалай емес түрде болады.
Кәсіпорын және корпорация қызметіндегі ақша қаражаттарының және оның
ағымдарының экономикалық маңызын, ролін зерттеу қазіргі таңдағы қаржылық
менеджменттегі жаңа бағыттардың бірі болып табылады. Шетел
корпорацияларында ақша қаражаттарының ағымын басқару – қаржылық менеджердің
жұмысындағы басты бағыт.
Кәсіпорындағы жүйелік есеп, талдау және ақша қаражаттарының
қозғалысын бақылау, олардың ағымдағы және болашақтағы қаржылық тұрақтылығы
мен төлемқабілеттілігін қамтамасыз етеді.
Ақша қаражаттары ағымын басқарудың негізгі бағыты – кіріс көлемінің
баланстылығы және ақша қаражаты төлемі негізінде корпорация немесе
кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету .
Кәсіпорынның қызметін бағалау үшін келесі үш көрсеткіш маңызды:
• тауарды (өнім, қызмет көрсету) сатудан түскен түсім;
• пайда;
• ақша қаражаттарының ағымы.
Осы көрсеткіштердің шекті көлемі және жыл ішіндегі өзгеру динамикасы
белгілі уақыт аралығындағы (жыл, тоқсан, ай) оның жұмысының нәтижелілігін
көрсетеді. Алайда, төлемсіздік шарттарында, кәсіпорынның түрлі
қызметтерінен түсетін ақша қаражаттарының ағымы маңызды орынға ие. Төлемдер
бойынша ақша қаражатының түсімі артық болған жағдайда кәсіпорын ағымдағы
және болашақ даму үшін бәсекелестік артықшылықтарға ие болады. Яғни бұл
артықшылықтар, кәсіпорынның бос ақша қаражаттарын қосымша пайда табу
мақсатында, өзге де кірісті бизнес аясына немесе қызмет түріне салудан
көрінеді. Сондай-ақ, қажетті сомадағы тұрақты ақша қаражаттарының бар болуы
ағымдық төлемқабілеттілікті қалыпты деңгейде ұстауға мүмкіндік береді.
Кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметін анықтайтын түсініктерге келесілер
жатады:
• Тауар (өнім, қызмет) сатудан түскен түсім – бұл, шоттарда сатылым
және өзге де кірістер мен шығыстар есебінде көрінетін, қолма-қол
немесе қолма-қолсыз ақша түрінде болатын қарапайым немесе өзге де
қызметтен түсетін кіріс есебі.
• Сатудан түскен пайда - өндірілген өнімге кеткен шығын мен есепті кіріс
арасындағы айырмашылық.
• Ақша қаражаттарының кірісі келесілер есебінен жүргізіледі: тауарды
сатудан түскен пайдадан, алынған аванстардан, несиелер және
займдардан, бағытталған қаржыландыру құралдарынан, қаржылақ салымдар
бойынша дивидендтер мен пайыздардан және өзгелерден.
• Ақша ағымдарының шығысы – ағымдық операциялық және инвестициялық
шығындарды жабу барысында, бюджетке төлемдер және мемлекеттік
бюджеттен тыс қорларға салымдар жүргізуде, эмиссиялық бағалы қағаздар
иегерлеріне пайыздар мен дивидендтер төлеуден, қаржылық салымдардан
және өзге де жағдайлар нәтижесінде пайда болады.
• Ақша қаражаттарының таза кірісі – ақша қаражаттары бойынша барлық
түсімдер мен төлемдердің арасындағы айырмашылық. Осыған орай,
кірістерге есепті жыл басындағы қалдық ақша қаражаттары кіреді. Ол
кәсіпорынның ағымдық төлем қабілеттілігін қамтамасыз етеді 3,277б..
Соңғы есептік кезеңдегі кәсіпорын балансындағы ақша қаражаттар қалдығының
өсуі немесе кемуі, өткен есепті кезеңмен салыстырғанда актив пен пассив
құнындағы өзгерістерден тәуелді. Баланс активіндегі кез-келген мүлік
бабының құнының өсуі – коммерциялық банктер шотындағы ақша қаражаттарының
азаю факторы болып табылады. Керісінше, баланс пассивіндегі қаржыландырудың
меншікті немесе тартылған көздерінің өсуі ақша қаражаттары қалдығының өсу
себебі болып табылады.
Мұндай саясат нәтижесі болып:
• банктегі шоттарда және кассада қажетті ақша қаражаттарының болуы;
• кәсіпорынның жыл бойы несиеқабілеттілігін, төлемқабілеттілігін және
қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ететін баланстың актив пен пассив
құрылымын қалыптастыру.
Алынған пайда сомасы және келіп түскен ақша ағымының көлемі
арасындағы айырмашылық келесідей: пайда, кәсіпорынмен белгілі бір уақытта
(жыл, тоқсан) алынған таза кірісті түсіндіреді. Ол анық келіп түскен ақша
қаражатымен сәйкес келмейді. Оны ақша қаражаттары келіп түскеннен соң емес,
сату процесі аяқталған соң мойындайды. Бұл кәсіпорынның есептік саясатында
белгіленген. Пайда есебін жүргізгенде, өндіріске кеткен шығындарды сатылған
кезінен бастап емес, оны өткізу кезінде мойындайды.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау барысында, есептік кезең бойынша
кәсіпорынға келіп түскен пайда мен ақша қаражаттарының бір нәрсе еместігін
ажырата білген жөн. Пайда авансталған құнның өскендігін көрсетеді, бұл
кәсіпорынды басқарудың тиімділігін көрсетеді. Алайда, пайда көлемінің
өсіміне баға факторлары, есептік саясат тәрізді өзге де себептер әсер етуі
мүмкін. Сондай-ақ пайданың болуы кәсіпорында бос ақша қаражаттарының бар
екендігін білдірмейді.
Нарық заманының экономикасында ақша қаражаттары өте дефицит болып
табылады және көп жағдайларда кәсіпорынның табысқа жетуінде басқарманың
ақша қаражаттарын тиімді пайдалану қабілеттілігі ескеріледі.
Ақша ағымдарын басқару өзіне келесі аспектілерді қосады:
• ақша қаражаттарының қозғалысы есебі;
• қолма-қол ақша ағымын талдау;
• ақша қаражаттары қозғалысының бюджетін құрастыру;
• ақша қаражаттары қозғалысы бюджетінің жүзеге асырылуын қадағалау.
Бұл, кәсіпорын қызметіндегі, айналым және айналымнан тыс активтерді,
меншікті және қарыз капиталын қоса алғандағы басты бағыттарды қамтиды.
Кәсіпорын үшін ақша ағымын басқару келесі себептерге байланысты
маңызды болып табылады:
• баланс өтімділігін реттеу;
• қаржылық салымдардың, дебиторлық қарыздардың, қорлардың, айналым
активтерінің құрамы мен құрылымын оңтайландыру;
• уақытша капитал шығындары және оларды қаржыландыру көздерін жоспарлау;
• экономикалық өсуді жоспарлау.
Жоғарыда көрсетілген себептерді тиімді басқару кәсіпорынның ақша
қаражаттарын тиімді пайдалануды және кәсіпорынның тұрақтылығын қамтамасыз
етеді.
Ақша қаражаттарының қозғалу бағыты бойынша екі ақша ағымын көрсетуге
болады: келіп түскен және шыққан. Келіп түскен ақша ағымы – кәсіпорынға
белгілі бір уақыт аралығында келіп түскен ақша қаражаттары ретіне
қарастырылады, ал кеткен аша ағымына аналогиялық уақыт периодындағы
(тоқсан, жыл) пайдаланылған (төленген) ақша қаражаттары жатады.
Жүзеге асырылу түрлері бойынша ақша ағымын қолма-қол және қолма
қолсыз деп бөлеміз. Қолма-қолсыз ақша қаражаттары – бухгалтерлік есеп
шоттарында жазылу арқылы жүзеге асырылады. Қолма-қол ақша қаражаттары –
қолда бар ақша қаражаттын алу және жұмсау түрінде жүзеге асырылады.
Айналыс аясына байланысты ақша ағымы ішкі және сыртқы болады. Сыртқы
ақша ағымы кәсіпорынның конрагенттерінен келіп түскен және оларға төлеуге
жұмсалатын ақша қаражаттарын құрайды. Бұл операциялар кәсіпорын шотындағы
ақша қаражаттары қалдықтарының ұлғаюына немесе кемуіне әкеледі.
Ішкі ақша ағымы кәсіпорынның ішіндегі айналысты құрайтындықтан,
(мысалы, материалдарды өндірістен қоймаға қайта өткізу, қалдықтарды қайта
тіркеу, материалды құндылықтар бағасын төмендету және т.б.) ішкі ақша ағымы
қалдық ақша қаражаттарына әсерін тигізбейді.
Ақша қаражаттарының түсіміне және жұмсалу көлеміне байланысты
артықшылықты, оптималды және дифицитті ақша ағымдары болып бөлінеді.
Артықшылықты ақша ағымы ақша қаражаттар түсімінің, олардың ағымдық
қажеттілігінен жоғары болған жағдайда қалыптасады. Оптималды ақша ағымы
ақша қаражаттарының төленуі мен келіп түсуінің арасындағы баланстылықты
(теңділікті) бейнелейді. Олардың қалдығы ағымдық қаржылық міндеттемелерді
өтеуге жеткілікті болады. Ал керісінше жағдай туындағанда, яғни төлемдердің
түсімдерден көп болуы дифицитті жағдайға әкеледі.
Жоспарланған ақша ағымын болжап, оны ақша қаражаттарының қозғалысы
бюджетіне алдын ала кіргізуге болады. Кәсіпорында жүйесіз пайда болған ақша
қаражаттарының қозғаласын жоспарланбаған ақша ағымы деп түсіндіріледі.
Қалыптасудың үздіксіздігіне байланысты тұрақты және дискретті ақша
ағымы қарастырылады. Тұрақты ақша ағымы қарастырылып отырған уақыт
аралығындағы бөлек интервал бойынша ақша қаражаттарының түсімі мен төлемін
білдіреді. Өзге де жағдайларда, бірегей қаржылық операциялар бойынша
дискретті ағым пайда болады.
Көлемді есептеу әдісі бойынша жалпы және таза ақша ағымын көрсетуге
болады. Біріншісі, қарастырылып отырған уақыттағы түскен және төленген ақша
қаражатының жиынтығын көрсетеді. Таза ақша ағымы бойынша қарастырылып
отырған уақыттағы түсім және төлем арасындағы айырмашылық қарастырылады.
Таза ақша ағымын келесі формула бойынша анықтайды:
ЧДП=ПДС–ВДС
(1)
Мұндағы, ЧДП – есепті кезеңдегі таза ақша ағымы;
ПДС – есепті кезеңдегі келіп
түскен ақша қаражаттарының сомасы;
ВДС – есепті кезеңдегі төленген ақша қаражаттарының сомасы.
Бірдей уақыт аралығында жүзеге асырылатын ақша қаражаттарының түсімі немесе
жұмсалуы бірқалыпты уақыт интервалындағы тұрақты ақша ағымын білдіреді,
әлемдік тәжірибеде бұл аннуитет түсінігіне сәйкес келеді.
1.2 Кәсіпорынның ақша қаражаттарын бөлу механизмі және есептеу әдістері
Кәсіпорынның қаржылық тәуелсіздігін қамтамасыз ету үшін қажетті
көлемде меншікті капиталы болуы керек. Бұл үшін кәсіпорын табысты қызмет
атқаруы тиіс. Осы мақсатқа жетуде ең маңыздысы ақша қаражаттарының келіп
түсуі мен кетуін тиімі басқару, яғни ақша қаражаттарын мақсатты бағыттарда
бөлу.
Ақша қаражаттары транзитті экономикадағы ең дефицитті ресурстар болып
табылады және кәсіпорынның жеңісі көп жағдайда басшылардың қаражаттарын
жинақтап оларды тиімді пайдалануында.
Кәсіпорынның ақша қаражаттарын басқару кәсіпорын қарекетінің басты
бөлігін қамтиды. Олардың қатарына айналым және айналымнан тыс активтерді,
меншікті және қарыз капиталын басқару кіреді.
Ақша ағымдарын басқару кәсіпорынның капитал айналымы жеделдетуді
қамтамасыз ететін қаржылық тетік болып табылады. Оған ақша ағымдарын
нәтижелі басқару процесінде қол жеткізілетін өндірістік және қаржылық
циклдардың мерзімі азайту және кәсіпорынның шаруашылық қырекетіне қызмет
ететін капиталға деген қажеттілікті төмендету әсер етеді. Ақша ағымдарын
тиімді басқару арқылы капитал айналымдылығын жеделдету негізінде кәсіпорын
пайда сомасын ұлғайтуды қамтамасыз етеді.
Ақша ағымдарын басқару арқылы ішкі көздерден қалыптасатын меншікті
қаржылық ресурстарды тиімді пайдалануды, тартылатын несиелерден
кәсіпорынның тәеуелділігін төмендетуді жүзеге асыруға болады.
Кәсіпорынның тұрақты қызмет етуі үшін негізгі шаруашылықтың бірі ақша
қаражаттарымен қамтамасыз етілу деңгейі болып табылады.
Ақша қаражатының ағымы үш түрлі қарекет бойынша бөлінеді:
• ағымдық;
• инвестициялық;
• қаржылық.
Қалыпты қызметін жүзеге асырып жатқан кәсіпорындарда ағымдық қызметіндегі
ақша қаражаттарының ағымы инвестициялық және қаржылық қызметке бағытталуы
мүмкін. Мысалы, қысқа және ұзақ мерзімді несиелер мен зайдарды өтеуге,
сонымен қатар займдарды берушілерге пайыздарды төлеу.
Негізгі қызмет бойынша ақша қаражатының түсімдері мен шығыстарының
негізгі бағыттары.
Кесте1
Түсімдер Шығыстар
Өнімді өткізуден 1. Жабдықтаушылар мен мердігерлердің
түскен табыс шоттары бойынша шығыста
сатып алушылар мен 2. Еңбекақы төлеу
тапсырыс берушілерден3. Әлеуметтік сақтандыруға және
аванс алу бюджеттен тыс қорларға аударымдар
Басқа да түсімдер 4. Салық бойынша бюджетпен есеп айырысу
(жабдықтаушылардың 5. несие бойынша пайыздар төлеу
ақша қаражаттарын 6. аванстар
қайтару)
Негізгі қызмет пайданың басты көзі болғандықтан ол ақша
қаражаттарының негізгі көзі болуы тиіс.
Негізгі қызмет – кәсіпорынның негізгі кірістерінің көзі болып
табылатын қызмет және инвестициямен, қаржымен байланыссыз басқа да қызмет
түрлері.
Тәжірбиеде ақша ағымын есептеудің екі әдісі қолданылады: тікелей және
жанама.
Тікелей әдіс – экономист-бухгалтерлерге, қаржыгерлерге түсінікті ең
қарапайым есеп жүргізу әдісі болып табылады. Бұл бухгалтерлік есеп
регистрларымен байланысты (бас кітап, журнал-ордер) және ақша
қаражаттарының түсімі мен шығуына бақылау жасау және көрсеткіштерін есептеу
үшін қолайлы. Кәсіпорынның ақша қаражаттарының қозғалысы туралы атты
тоқсандық есеп берудің түрі осы тікелей әдіс негізінде құрылған. Осылайша,
бүкіл кәсіпорын немесе оның жекелеген қызмет түрлері бойынша түсімдердің
төлемдерден артуы ақша қаражаттарының кірісі болып табылады. Ал,
төлемдердің түсімерден артуы шығын болады.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы аналитикалық есептілік.Кесте2
Көрсеткіштер Базалық Есепті жыл
жыл
1 2 3 4
1. Кезең басына арналған ақша қаражаттарының = =
қалдығы
І. Ағымдық қызметтегі ақша қаражаттарының + +
қозғалысы Өнімді өткізуден түскен түсім(ақшалай
және ақшалай емес формада)
2. Мүлікті сатудан түскен түсім + +
3. Жеткізушілер шоттары бойынша төлемдер - -
4. Еңбекақы төлемдері - -
5. Бюджетке және мемлекеттік әлеуметтік бюджеттен - -
тыс қорларға жарналар
6. Банк ссудалары бойынша пайыздар төлеу - -
7. Өзге де түсімдер мен төлемдер +,- +,-
8. Ағымдық қызмет нәтижесі (түсім+, шығын-) = =
ІІ Инвестициялық қызметтегі ақша қаражаттарының
қозғалысы
9 Негізгі құралдарды сатудан түскен түсім + +
10 Негізгі құралдарды алу - -
11 Өзге де баптар +,- +,-
12 Инвестициялық қызмет нәтижесі (түсім+, шығын-) =(+,-) = (+,-)
ІІІҚаржылық қызметтегі ақша қаражаттарының
қозғалысы
13 Банктік несие + +
14 Бюджеттік несие + +
15 Несиелерді жабу - -
16 Бағытты қаржыландыру + +
17 Ұзақ мерзімді қаржыландыру + +
18 Өзге де баптар +,- +,-
19 Қаржылық қызмет нәтижесі (түсім+, шығын-) =(+,-) =(+,-)
20 Түскен ақша қаражаттары, барлығы = =
21 Төленген ақша қаражаттары, барлығы = =
22 БАРЛЫҒЫ, ТҮСІМ (+), ШЫҒЫН (-) ақша қаражаттары =
Ескерту:www.kase.kz
Жоғарыда қаражаттарының қолданылуын талдау кестесі көрсетілген. Кесте
ай немесе тоқсан бойынша құрылуы мүмкін. Ол үшін бас кітапты, журнал-
ордерді, аналитикалық есеп көрсеткіштерін есепке ала отырып жасайды.
Берілген форма ақша қаражаттарын оперативті басқаруға мүмкіндік беретін
тікелей әдіс негізінде жасақталған.Ұзақ мерзімді қызмет нәтижесінде ақша
ағымын тікелей есептеу әдісі кәсіпорынның өтімділік
деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Ал оперативті басқаруда тікелей
әдісті қаржылық міндеттемелер бойынша есеп айырысуға ақша қаражаттарының
жеткілікті болуына қатысты бақылау жүргізуде қолданылады. Бұл әдіс
кемшілігі алынған қаржылық нәтиже мен ақша қаражаттарының абсолютті
көлемінің өзгеруі арасындағы байланыстың ескерілмеуі.
Жанама әдіс аналитикалық жағынан қолайлы. Ол алынған пайда мен ақша
қаражаттарының арасындағы байланысты анықтауға мүмкіндік береді. Ақша
қаражаттарын жанама әдіспен есептеу, бухгалтерлік есеп шоттары
бойынша нақты ақша қозғалысын көрсетпейтін таза пайда көрсеткіші бойынша
жргізіледі. Сондай-ақ, жанама әдіс қызмет түрлері бойынша ақша
қаражаттарының қозғалысын талдауға негізделген және кәсіпорынның пайдасының
нақты қайдан келетінін, қайда салыну керектігін көрсетеді.
Жанама әдіспен құрылған ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп,
есепті уақыттың басына және аяғына арналған бухгалтерлік баланстар
арасындағы байланыс құралы болып табылады. Себебі, ақша қаражаттараның
шоттар бойынша есебі өзгеруінің өзге баланс баптары өзгеруіндегі
айырмашылығын ашады.
Пайданың ақша ағымына айналуына бірнеше түзетулер қатары енгізіледі.
Шаруашылық операциялар және ақша қаражаттарының қозғалысы
жасақталу уақытына ақшалай емес факторлардың және уақытша келеңсіздіктің
әсерін азайтады. Ақшалай емес инвестициялық және қаржылық операциялар
мысалы ретінде, материалдық және материалдық емес айналымнан тыс активтерге
алмастырылған акция және облигация эмиссиясы жатады, немесе бір капиталдық
активтердің екіншісіне ауыстырылуы.
Шетел тәжірибесінде ақшалай емес операциялар ағымдық қызметке қатысты
бартерлік келісіммен ұсынылады. Мұндай келісімдерді ақша ағымдарын жанама
әдіспен есептеу кезінде түзетулер талдауы жолымен жасақталады. Мұндай
түзетулер таза пайда көрсеткішінің өсуіне немесе кемуіне әсер етеді.
Кәсіпорынның таза пайдасының өсуіне әсер ететін нақты түзетулер келесідей:
• негізгі құралдар және материалдық емес активтер бойынша аударылған
амортизация;
• запас қалдықтарының азаюы;
• дебиторлық қарыздың қысқаруы;
• болашақ кезең шығындарының азаюы;
• жеткізушілер мен жабдықтаушылар арасындағы кредиторлық қарыздың өсуі;
• бюджет және мемлекеттік бюджеттен тыс қорлардың алдындағы кредиторлық
қарыздың өсуі;
• өзге де қысқа мерзімді міндеттемелердің өсуі;
• алынған материалдық құндылықтар бойынша ҚҚС төмендеуі;
Ақша қаражаттарын оперативті басқаруда жанама әдісті қолдану
артықшылығы, ол қаржылық нәтижелер мен меншікті айналым қаражаттары
арасында байланыс орнатуға мүмкіндік береді. Оның көмегімен кәсіпорын
қызметіндегі кемшіліктерді анықтап, олардан шығу жолдарын қарастыруға
болады.
Әдіс кемшіліктері:
• ішкі қолданушылармен аналитикалық есепті жасаудағы жоғарғы
еңбектілік;
• бухгалтерлік есептің ішкі көрсеткіштерін қарастыру қажеттілігі (бас
кітап);
Аналитикалық жұмыс жүргізудегі екі әдіс бірін-бірі толықтырып, есепті
кезең бойынша кәсіпорындағы ақша қаражаттарының қозғалысы туралы нақты
түсінік береді.
1.3 Кәсіпорынның ақша ағымын басқару
Ақша ағымдарын басқару қаржы менеджері қызметінің маңызды бағыттарының
бірі болып табылады. Оған ақша қаражатының айналым уақытын есептеу, ақша
ағымын талдау, оны болжау, ақша қаражатының тиімді деңгейін анықтау,
бюджеттерді жасау және т.б. Джон Кейнстің пікірі бойынша ақша
қаражаттарының және олардың эквиваленттерінің маңыздылығы үш себеппен
анықгалады: ескішілдікке негізделген (ағымдағы операцияларды ақшамен
қамтамасыз ету кажеттігі), сактау (болжанбаған төлемдерді өтеу
қажеттілігі), алыпсатарлық (болжанбаған пайдалы жобаға қатысу мүмкіндігі).
Ақша қаражаттары айналымнан дерексізденген уақыт ағымын сипаттайтын қаржы
циклы қаржы менеджментінің басты сипаттамасы болып табылады. Ақша
қаражаттарының қозғалысын талдау ағымдық, инвестициялық, қаржы қызметінің
және т.б. нәтижесіндегі ақша ағымының сальдосын анықтауға мүмкіндік береді.
Ақша қаражаттары козғалысын талдауда схема колданылады. Тек қарапайым болуы
үшін кейбір көрсеткіштер агрегатталуы мумкін. Өйткені көптеген
көрсеткіштерді тура болжау өте қиын. Әдетте болжау жоспарлы кезеңдегі ақша
қаражатының бюджетін жасауға негізделеді. Мұнда тек ағымның негізгі
құрамдас бөліктері ғана ескеріледі: өткізу көлемі, қолма қол ақша түріндегі
түсімнің үлесі, дебиторлық және кредиторлық қарыздардың көлемі, ақша
шығындарының көлемі және т.б. Болжау әдістемесіне жататындар: түсімдерді,
шығыстарды болжау, таза акша ағымдарын есептеу, қысқа мерзімді
қаржыландырудың жиынтық қажеттілігін анықтау.
Қаржы-ақша ағымдарын басқару қызметтеріне келетін болсақ, онда тар
мағынада біздің ойымызша, олар келесілерді құрайды:
1.Капитал, табыс және қаржы-ақша қаражаттарының құрылуы;
2.Қаржы-ақша ағымдарын реттеу;
3.Капиталды, табысты және қаржы-ақша қаражаттарын пайдалану.
Басқару қызметтері мен құрылымы бір бүтіннің, экономикалық басқару
жүйесін ұйымдастырудың, екі жағы болып табылады және басқару үрдісінің
мазмұны мен нысанын анықтайды. Кәсіпорынның қаржы-ақша ағымдарын басқару
жалпы басқару жүйесінің құрамды бөлігі болғандықтан, ол да жалпы
ұстанымдарға негізделеді. Бірақ, профессор И.А.Бланкпен келіспеуге
болмайды, ол қаржы-ақша ағымдарын басқарудың келесі арнайы ұстанымдарын
құрды:ақпараттық дұрыстығы ұстанымы, балансты қамтамасыз ету ұстанымы,
тиімділікті қамтамасыз ету ұстанымы, өтімділікті қамтамасыз ету ұстанымы.
Сонымен қатар, авторлардың пікірінше, берілген тізбе қаржы-ақша ағымдарын
басқару негіздерін толық ашпайды, соған орай, қаржы-ақша ағымдарын кең
мағынада қарастыру арқылы, оның қозғалысының жүйелілігі мен жоспарлы
сипатын ескерген және ақпараттық дұрыстығы қағидасын кең ауқымдағы яғни,
ақша ағымының ақпараттық және материалдық ағымдармен біртұтастығы ретінде
қарастырған жөн. И.А.Бланк ұсынған қағидалардың тізбесін біздің ойымызша,
келесі кестедегі ұстанымдармен толықтырған дұрыс.
Компанияның ақша ағымдары ашық жүйе ретінде қарастырылады.
Компанияның жетістікке жетуі оның дер кезіндегі сыртқы әлеуметтік –
экономикалық ортаға жылдам бейімделуінде.Компанияның ақша ағымдарының
назарынан тыс қалдырмауы тиіс сыртқы жағжайларға: күшейген жаһандануы
ушыққан бәсекелестікті, шикізаттар мен материалдар бағасының жоғарылығын,
бұйымның өмірлік кезеңдетінің қысқаруын жатқызуға болады.
Кәсіпорынның ақша ағымдарын басқару үшін маңызды қаржылық құжат болып
кассадағы және банк шоттарындағы ақша қаражаттарының қозғалысының жоспары,
яғни төлем балансы табылады. Ол басқарушыға операциондық және инвестициялық
қарекетті оперативтік қаржыландыруды қамтамасыз етуге, мемлекет пен
серіктестердің алдындағы міндеттемелерді орындауға, төлем қабілеттілігінде
және кәсіпорынның активтерінің өтімділігіндегі өзгерістерді қадағалауға
мүмкіндік береді.
Төлем балансын қалыптастыпудың негізгі мақсаты - кәсіпорынның ақша
қаражаттары мен төлемдерінің келіп түсуінің нақты мерзімдерін бекіту және
олардың жоспарлы тапсырмалар түрінде филиалдарға жеткізу.Төлем
балансы меншікті қаражаттардың жағдайын бақылауға және қарыз құралдарын
тарту мүмкіндігін анықтауға мүмкіндік береді.
Төлем балансы негізінде басты қажеттіліктерге қаражаттарды жұмсауды
бақылайды. Бұл бақылаудың маңызы уақытша қаржылық қиыншылықтар туған кезде
арта түседі. Бұл құжатты дайындау қажеттілігі несиелер бойынша төлемдер
жасау тәртібінің өзгерісі кезінде, мемлекет, жабдықтаушылар, қызметкерлер
және құрылтайшылар алдында төлемдік міндеттемелер бар болған жағдайда
артады. Осының барлығы күн сайынғы ақша түсімдерінің ағымдары мен
төлемдердің арасындағы тепе-теңдікке басқарушының ерекше назар аударуын
қажет етеді. Егер, тепе-теңдік жоқ болса, онда кәсіпорын айналымына қосымша
ақша қаражаттарын тарту шаралары немесе ағымдағы инвестициялық шығындарды
төмендету шаралары қолданылады, ақша қаражаттарының қозғалысының жоспары
жасалады.
2.ӨЗЕНМҰНАЙГАЗ АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ АҒЫМЫН БАСҚАРУ
МЕХАНИЗМІН ТАЛДАУ
2.1 ӨзенМұнайГаз АҚ қаржылық жағдайын талдау
ӨзенМұнайГаз өндірістік филиалы ҚазМұнайГаз Ақ № 580 жарлығы
бойынша құрылып, Маңғыстау облысы Жаңаөзен қаласында орналасқан өндірістік
филиалы болып табылады.
Қоғам ЕмбіМұнайГаз Акциеонерлік Қоғамы мен Өзенмұнайгаз Акционерлік
қоғамын біріктіру нысанында қайта ұйымдастыру нәтижесінде құрылды.
ЕмбіМұнайГаз Акционерлік Қоғамы мен ӨзенМұнайГаз Акционерлік Қоғамының
барлық мүлкінің, құқықтары мен міндеттемелерінің құқықтық мұрагері болып
табылады. Сондай – ақ, Қоғам Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша
заңды тұлға болып табылады, дербес балансы, банктік шоттары болады, өз
атынан мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтарға ие болады және жүзеге
асырады, жауапкершілікте болады және сотта талапкер және жауапкер бола
алады. Өз қызметінде Қазақстан Республикасының Конституциясын, Азаматтық
кодексін, Акционерлік қоғам туралы Қазақстан Республикасының Заңын және
Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерін ( бұдан
әрі – Заңнама деп аталады), сондай – ақ осы Жарғыны ( бұдан әрі – Жарғы )
басшылыққа алады. Қоғам ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz