Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Қытай

Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Қытай. 1917 жылы Қытай үкіметі Антанта блогының жағына шығып, Германияға қарсы соғыс жариялайды. Соғыс жылдары Еуропа елдерінің Қытайға экономикалық ықпалының әлсіреуі Қытай кәсіпорындарының дамуына едәуір үмкіндік туғызды. Соғыс жылдары және соғыстан кейінгі жылдары жеңіл өнеркәсіп анағұрлым даму жолына түсті. 1913-1920 жылдар аралығында Қытай ұлттық капиталына 675 кәсіпорын салынды. Ұлттық капталдың қорлануы-жаңа Қытай банктерін құруда көрініс тапты. Жапон монополистері Қытайдағы өнеркәсіп өндірісінің дамуына көлемді қаржы аударды.1914-1921 жылдар ішінде Жапония Қытайда, жалпы алғанда, 222 зауыт-фабрика салды. Осы уақыт ішінде Қытайдағы Жапон шахталарында көмір өндіру 2,2 млн тоннадан 3 млн тоннаға дейін жетті. Жапония Қытайдағы өзінің экономикалық қажеттіліктерін қаржыландырушы 26 банкке әмірін жүргізе алды. Париждегі бітім туралы конференцияда Қытайдың ұлттық мүддесі ескерілмеді. Германия иелігінде болған Қытайдың Шаньдун провинциясын Жапонияға беру жөніндегі империалистік державалардың әділетсіз шешімі жарияланды. Осы әділетсіз шешімі Қытайдағы 1919 жылдың “ 4мамыр ” қозғалысына себеп болды. Қозғалысытң басында студент жастар тобы тұрды. 4 мамыр күні Пекин унивирситетінің студенттер тобы көтерілді. Полицияның жазалау әрекеті Қытайдағы оқушы жастардың ереуілдерін тудырды. 1919 жылдың маусымында жастар қозғалысын басқа да әлеументтік топтар қолдады;жұысшылар, қаладағы ұсақ және ұлттық буржуазия өкілдері – саудагерлер, қолөнершілер, қаланың кедей топтары. Жапон тауарларныа бойкот жариялау әрекеттері күшейді. Антиипериалистік және антифеодалдық сипаттағы қозғалыс маусым айында Қытайдағы 150 қала мен 10 млн-нан астам тұрғындарды қамтыды. 1919 жылыдың 5 маусымында Шанхай қаласындағы антиимпериалистік ереуілге 70 мың жұмысшы қатысты. 4 мамыр қозғалысы Қытайдағы ең ірі және ең күшті антиимпериалистік қозғалыс болды. Онымен санасуға мәжбүр болған Париждегі Қытай үкметінің ресми өкілдері Версаль-Вашингтон шартына қол қоюдан ас тартты. 20-жылдардың басында Пекин, Шанхай, Чанша сияқты ірі жұмысшы орталықтарында ұсақ коммунистік үйрмелер пайда болды. Қытайдағы маркстік идеологияның негізін қалағандар қатарында профессорлар Ли Дачжао мен Чэнь Дусю болды. Коммунистік Интернационалдың көмегімен, 1921 жылы шілдеде Шанхайда Қытай Коммунистік партиясының 1 сьезі шақырылды. 1921 жылы сәуірде Кантонға жиылған парламет мүшелері Сунь Ятсенді Қытай Республикасының призиденті деп жариялады. Астана Кантон қаласы болып, осы қалада жаңа үкімет құрылды. Бірақ Пекиндегі оңшыл буржуазиялық топтар мұндай шешімге қарсы болды. Сунь Ятсен Кеңес үкіметімен саяси байланыс орнатты. Революцияшыл Қытай армиясына офицер мамандар даярлау үшін Вампу аралында арнайы мектеп ашып, оны қаржыландыру міндетін КСРО меекеті өз мойнына алды. Коммунистік Интерноционал Қытайдағы саяси жағдайдың шиеленіскенін ескеріп, гоминьданшылар мен коммунистерді біркелкі ұлттық майдан шебін құруға шақырды. Бұл мәселені іске асыру үшін, 1924 жылдың қаңтарында Кантонда гоминьдан партиясының 1 сьезі шақырылды. Сьезд гоминьданшылар мен коммунистер арасындағы біркелкі майдан келісімі жөніндегі шешімге келісіп, Сунь Ятсен “халықытың үш қағидасын” жаңартты. Бірінші Гоминьдон конгресінің шешімдеріне сәйкес жаңа революциялық қозғалысқа дайындықтың негізі қаланды. 1925 жылдың наурыз айында Пекинде Солтүстік Қытай топтарымен кездесу барысында Сунь Ятсен қайтыс болды. Коммунистер мен гоминьданшылардың арасындағы осал одақ Сунь Ятсен дүниеден өткеннен кейін әлсірей бастады. Шанхайда “30 мамыр оқиғасы” және революцияның басталуы. 1925 жылы 30 мамырда Шанхайдағы антипериалистік ереуілді басу үшін ағылшын полициясы оқ атып, көтерілісшілерді жарақаттады. Шетел полицясының мұндай масқара әрекеттері