Ерте жастан ағылшын тілін оқытудың маңызы және оның ерекшеліктері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1. ЕРТЕ ЖАСТАН АҒЫЛШЫН ТІЛІН ОҚЫТУДЫҢ МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ. ШЕТЕЛ ТІЛІНДЕ ТЫҢДАП ТҮСІНУГЕ ҮЙРЕТУ, ТІЛ ДАМЫТУ ЖҰМЫСТАРЫН ТИІМДІ ЖҮРГІЗУ ӘДІСТЕРІ.
1.1 Ерте жастан ағылшын тілін оқытудың маңызы және оның
ерекшеліктері. 6
1.2 Шетел тілінде тыңдап түсінуге үйрету. 8
1.3 Тіл дамыту жұмыстарын тиімді жүргізудің әдістері. 10
2. ГРАММАТИКАНЫ ЖӘНЕ ФОНЕТИКАНЫ ОҚЫТУ.
2.1 Грамматикалық материалды бекіту. Грамматикалық жаттығулардың түрлері. 14
2.2 Грамматикалық материалды түсіндіру. Алғашқы сатыда грамматикалық структуралар мен етістік шақтарын түсіндіру. Грамматикалық материалмен жұмыс. 19
2.3 Фонетикалық дағдыны қалыптастыру үшін қолданылатын жаттығулар жүйесі. 27
3. ШЕТЕЛ ТІЛІН ОҚЫТУДА ТЕХНИКАЛЫҚ ҚҰРАЛДАРДЫ ҚОЛДАНУ. ЖОБАЛАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ ҚОЛДАНУ. ШЕТЕЛ ТІЛІ САБАҒЫНА ҚОЙЫЛАТЫН НЕГІЗГІ ТАЛАПТАР.
3.1 Шетел тілін оқытуда техникалық құралдарды қолдану. 29
3.2 Жобалау технологиясын бастауыш мектепте қолдану. 32
3.3 Шетел тілі сабағына қойылатын негізгі талаптар. 35
ҚОРЫТЫНДЫ 39
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 41
КІРІСПЕ 3
1. ЕРТЕ ЖАСТАН АҒЫЛШЫН ТІЛІН ОҚЫТУДЫҢ МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ. ШЕТЕЛ ТІЛІНДЕ ТЫҢДАП ТҮСІНУГЕ ҮЙРЕТУ, ТІЛ ДАМЫТУ ЖҰМЫСТАРЫН ТИІМДІ ЖҮРГІЗУ ӘДІСТЕРІ.
1.1 Ерте жастан ағылшын тілін оқытудың маңызы және оның
ерекшеліктері. 6
1.2 Шетел тілінде тыңдап түсінуге үйрету. 8
1.3 Тіл дамыту жұмыстарын тиімді жүргізудің әдістері. 10
2. ГРАММАТИКАНЫ ЖӘНЕ ФОНЕТИКАНЫ ОҚЫТУ.
2.1 Грамматикалық материалды бекіту. Грамматикалық жаттығулардың түрлері. 14
2.2 Грамматикалық материалды түсіндіру. Алғашқы сатыда грамматикалық структуралар мен етістік шақтарын түсіндіру. Грамматикалық материалмен жұмыс. 19
2.3 Фонетикалық дағдыны қалыптастыру үшін қолданылатын жаттығулар жүйесі. 27
3. ШЕТЕЛ ТІЛІН ОҚЫТУДА ТЕХНИКАЛЫҚ ҚҰРАЛДАРДЫ ҚОЛДАНУ. ЖОБАЛАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ ҚОЛДАНУ. ШЕТЕЛ ТІЛІ САБАҒЫНА ҚОЙЫЛАТЫН НЕГІЗГІ ТАЛАПТАР.
3.1 Шетел тілін оқытуда техникалық құралдарды қолдану. 29
3.2 Жобалау технологиясын бастауыш мектепте қолдану. 32
3.3 Шетел тілі сабағына қойылатын негізгі талаптар. 35
ҚОРЫТЫНДЫ 39
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 41
КІРІСПЕ
Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы барысында орта білім берудің жүйелі реформалануы қоғамдық тұрғыдан үлкен маңызға ие. Білім беруді реформалауды жүзеге асырудың және бір маңызды сипаты қазіргі уақыттағы оқыту үрдісін технологияландырудың қажеттілігінен туып отыр. Мектептерде оқу сапасын жақсартуда әр түрлі жаңа технологияларды пайдалану тәжірибеге еніп, өз деңгейінде нәтижеле беруде. Елімізде білім беру саласында қазір демократияландыру, ізгілендіру іске асырылуда. Шетел тілі ана тілімен қоса оқушының сөйлеу қабілетін және жалпы дамуын ғана жетілдіріп қоймайды, оны өзін қоршаған айналасындағы адамдармен қарым – қатынас мәдениетіне де үйретеді. Оқушының шетел тілінде сөйлеу қабілетін жетілдіру мектепте берілетін білім мазмұнының негізгі мақсаты болып табылады, оқулықпен және басқа оқушылармен қарым – қатынас барысында оқушы барлық пәндерді меңгереді. Шетел тілін оқушыларға үйреткенде біз оларға басқа халықтың мәдениетіне әрі дүниежүзі мәдениетіне жол ашамыз, басқа халықтармен қарым–қатынас жасауға мүмкіндік туады. Шетел тілінің қызметі – оқушыларды өздері үйреніп жатқан тілде сөйлейтін халықпен түсіністік, ортақ көзқарас орнатуға дайындап, тәрбие, білім беріп әрі жеке басын, өмірге көзқарасын жан – жақты дамыту. Шетел тілі пәні бойынша білім мазмұнына тақырыптар, қарым – қатынас ситуациялары, мәтіндер, тілдік материалдар; лексикалық, грамматикалық, фонетикалық, практикалық біліктер, сөз әдептері, оқу әрекетінің тиімділігін іске асыратын жалпы оқу білік дағдылары жатады. Мектептерде 5–6–7 сыныптарының жаңа буын оқулықтарын пайдаланудамыз. Оқушыларға оқулықтар ұнайды, себебі олар қабылдауға жеңіл, қызықты материалдармен қамтамасыз етілген, тапсырмалары әр деңгейге лайықтап, қиындатылып берілген. Жаңа буын оқулықтары жаңа технологияны басты назарға алып отырып құрылған. Бұл оқулықтардағы материалдар әлімдік деңгейдегі проблемалардан хабардар болуға, оларды шешудің жолдарын табуға, өз еліміздің тарихымен, салт – дәстүрлерімен байланыстырылып құрылған. Қандай тілде болмасын оқу, жазу, сөйлеу, тыңдау дағдыларын дұрыс іске асырғанда ғана мақсатқа жетуге болады емес пе? Мысалы, мәтін оқыған кезде ашық жауап, дұрыс – бұрыс жауап таңдау сұрақтары, кім? не? сұрақтары, тақырыпшаларды параграфтармен, суреттермен байланыстыру, мәтіннен қателер табу, бос жерлерді, таблицаларды толтыру, мәтіндегі сөздер мен тіркестердің мағынасына тоқталу, мазмұны туралы пікірін білдіру, байланыс тіркестерін табу сияқты тапсырмаларды орындау арқылы кез–келген дәрежедегі мәтіндерді қызығушылықпен меңгеріп, еске сақтауға жағдай жасалады. Cонда ғана оқу стратегиясы жүзеге асырылады. Берілген мәтіннен кейінгі жаттығулар оқушылардың қабілетіне, білім деңгейіне қарай құрылған. Жаңа тақырыпты өткенде жаңа сөздерге көп көңіл бөлемін. Сөзден сөз тіркестерді, сөйлемдер құрылады, сондықтан оқушының жаңа сөзді дұрыс қабылдап, ойына сақтау барысында әр түрлі ойындар жүргіземін. Ойын оқушының тілге деген қызығушылығын арттырады және оқушыны тілді үйренуде жақсы жетістіктерге жеткізеді.
Жан–жақты ойластырған және жақсы жүргізілген ойын тілдік материалды енгізуді және бекітуді (лексика, грамматика, фонетика) жеңілдетеді, дағдыларын қалыптастыруға көмектеседі. Тілдік шығармашылықты (есту, сөйлеу, оқу, жазу) орындауға тиімді. Ойын балаларды шетел тілін меңгерудегі қиындықтарға дайындайды және осы қиындықтарды жеңіп шығаруға көмектеседі.
Ойынды ағылшын тілі сабағының, бірақ жоғары сыныптарда берілетін тіл материалының мазмұны мен тапсырмаларының түрі тіл материалын жай қабылдауға емес, білімін дамытуға, ойландыруға, жағдайларды салыстыруға, ойша бөлшектеп талдау жасауға, біріктіріп ұластыра жасауға, қорытындылауға қызмет етуіне көңіл аудару керек. Ойындарды сабақ үстінде ғана емес, үзілісте, сабақтан тыс уақытта да ойнауға болады. Бұл балалардың демалатын уақыты. Ойынның негізгі мақсаты – сөздерді, сөйлемдерді ағылшын тілінде дұрыс айтуға балалардың тілдерін жаттықтыру.
Оқулықтың ерекшелігі тілді үйретудің әр дағдысына белгілі бір стратегиялар ұсынады. Мысалы, тыңдасым: тыңдауға дайындық, ең маңызды сөздерге көңіл бөлу, арнайы мағлұмат алу, пікірлерді ажырату, өз сұрақтарын дайындау, керектілерін жазып алу, стилін ажырату, өз пікірін білдіру сияқты тапсырмаларды орындау арқылы оқушылардың кассеталардан жаңалықтарды, диалог, монолог, әңгіме, өлең тыңдауға мүмкіншіліктері бар. WARM – UP (ой ашар) тапсырмалары және келісу – келіспеу, рөлдік ойындар, пікір білдіру, суреттеу т.б. түрлері арқылы оқушылар алған білімдерін іске асырады. Оқушылар сабақта үйренген іскерліктері мен дағдыларын пайдаланып, өз ойларын жүйелі түрде айтып жеткізе алады.
Оқушылардың шет тілінде дұрыс сауатты сөйлеуінде тілдік материалды меңгерудің рөлі өте зор. GRAMMAR SUMMARY – қолданып, ережені еске түсіріп отырады. Оқулықтағы жаттығуларда берілген деңгейлік тапсырмалар оларды оқушының білім деңгейіне қарай орындауына мүмкіндік береді. Сөздік жұмыс мәтінде кездесетін жаңа сөздерді іздеумен қоса түрлі тұрақты сөз тіркестерді, қосымша мағыналы сөздермен жаттығулар орындау арқылы жүзеге асады. Фонетикалық материал бір қарағанда, жоғары сыныптарға керегі жоқ сияқты болғанымен, кейбір дыбыс емлесінің ерекшеліктері, дауыс ырғағы, екпін түсіру сияқты нәрселерді сабақта еске түсірудің маңызы зор. Тақырып соңында оқушылардың қай тапсырмаларды қандай деңгейде меңгергендерін біліп, талдау жасау мүмкіндіктері бар. Берілген тест тапсырмаларын олар берілген кілт арқылы тексеріп, мұғалімнің көмегімен қателеріне дер кезінде талдау жасай алады. Оқулықта ұсынылған іс – шаралармен шектелмей, мұғалім өзі де шығармашылықпен жұмыс істеп, нәтижелі сабақтарды жоспарлауына болады. Оның бәрі оқушының тілге деген қызығушылығын арттырып, сабақтың әсерлі өтуіне септігін тигізеді. Оқушылардың білім және білік дағдыларының жетілуіне В.Ф. Шаталовтың тірек конспектілері мен тірек сигналдарын пайдаланау оқытудың белсенді әдісі. Мен бір ғана технология жүйесімен жұмыс жасап жүрмін деп айта алмаймын, өйткені шетел тілін оқытуда барлық әдіс – тәсілдерді қ
Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы барысында орта білім берудің жүйелі реформалануы қоғамдық тұрғыдан үлкен маңызға ие. Білім беруді реформалауды жүзеге асырудың және бір маңызды сипаты қазіргі уақыттағы оқыту үрдісін технологияландырудың қажеттілігінен туып отыр. Мектептерде оқу сапасын жақсартуда әр түрлі жаңа технологияларды пайдалану тәжірибеге еніп, өз деңгейінде нәтижеле беруде. Елімізде білім беру саласында қазір демократияландыру, ізгілендіру іске асырылуда. Шетел тілі ана тілімен қоса оқушының сөйлеу қабілетін және жалпы дамуын ғана жетілдіріп қоймайды, оны өзін қоршаған айналасындағы адамдармен қарым – қатынас мәдениетіне де үйретеді. Оқушының шетел тілінде сөйлеу қабілетін жетілдіру мектепте берілетін білім мазмұнының негізгі мақсаты болып табылады, оқулықпен және басқа оқушылармен қарым – қатынас барысында оқушы барлық пәндерді меңгереді. Шетел тілін оқушыларға үйреткенде біз оларға басқа халықтың мәдениетіне әрі дүниежүзі мәдениетіне жол ашамыз, басқа халықтармен қарым–қатынас жасауға мүмкіндік туады. Шетел тілінің қызметі – оқушыларды өздері үйреніп жатқан тілде сөйлейтін халықпен түсіністік, ортақ көзқарас орнатуға дайындап, тәрбие, білім беріп әрі жеке басын, өмірге көзқарасын жан – жақты дамыту. Шетел тілі пәні бойынша білім мазмұнына тақырыптар, қарым – қатынас ситуациялары, мәтіндер, тілдік материалдар; лексикалық, грамматикалық, фонетикалық, практикалық біліктер, сөз әдептері, оқу әрекетінің тиімділігін іске асыратын жалпы оқу білік дағдылары жатады. Мектептерде 5–6–7 сыныптарының жаңа буын оқулықтарын пайдаланудамыз. Оқушыларға оқулықтар ұнайды, себебі олар қабылдауға жеңіл, қызықты материалдармен қамтамасыз етілген, тапсырмалары әр деңгейге лайықтап, қиындатылып берілген. Жаңа буын оқулықтары жаңа технологияны басты назарға алып отырып құрылған. Бұл оқулықтардағы материалдар әлімдік деңгейдегі проблемалардан хабардар болуға, оларды шешудің жолдарын табуға, өз еліміздің тарихымен, салт – дәстүрлерімен байланыстырылып құрылған. Қандай тілде болмасын оқу, жазу, сөйлеу, тыңдау дағдыларын дұрыс іске асырғанда ғана мақсатқа жетуге болады емес пе? Мысалы, мәтін оқыған кезде ашық жауап, дұрыс – бұрыс жауап таңдау сұрақтары, кім? не? сұрақтары, тақырыпшаларды параграфтармен, суреттермен байланыстыру, мәтіннен қателер табу, бос жерлерді, таблицаларды толтыру, мәтіндегі сөздер мен тіркестердің мағынасына тоқталу, мазмұны туралы пікірін білдіру, байланыс тіркестерін табу сияқты тапсырмаларды орындау арқылы кез–келген дәрежедегі мәтіндерді қызығушылықпен меңгеріп, еске сақтауға жағдай жасалады. Cонда ғана оқу стратегиясы жүзеге асырылады. Берілген мәтіннен кейінгі жаттығулар оқушылардың қабілетіне, білім деңгейіне қарай құрылған. Жаңа тақырыпты өткенде жаңа сөздерге көп көңіл бөлемін. Сөзден сөз тіркестерді, сөйлемдер құрылады, сондықтан оқушының жаңа сөзді дұрыс қабылдап, ойына сақтау барысында әр түрлі ойындар жүргіземін. Ойын оқушының тілге деген қызығушылығын арттырады және оқушыны тілді үйренуде жақсы жетістіктерге жеткізеді.
Жан–жақты ойластырған және жақсы жүргізілген ойын тілдік материалды енгізуді және бекітуді (лексика, грамматика, фонетика) жеңілдетеді, дағдыларын қалыптастыруға көмектеседі. Тілдік шығармашылықты (есту, сөйлеу, оқу, жазу) орындауға тиімді. Ойын балаларды шетел тілін меңгерудегі қиындықтарға дайындайды және осы қиындықтарды жеңіп шығаруға көмектеседі.
Ойынды ағылшын тілі сабағының, бірақ жоғары сыныптарда берілетін тіл материалының мазмұны мен тапсырмаларының түрі тіл материалын жай қабылдауға емес, білімін дамытуға, ойландыруға, жағдайларды салыстыруға, ойша бөлшектеп талдау жасауға, біріктіріп ұластыра жасауға, қорытындылауға қызмет етуіне көңіл аудару керек. Ойындарды сабақ үстінде ғана емес, үзілісте, сабақтан тыс уақытта да ойнауға болады. Бұл балалардың демалатын уақыты. Ойынның негізгі мақсаты – сөздерді, сөйлемдерді ағылшын тілінде дұрыс айтуға балалардың тілдерін жаттықтыру.
Оқулықтың ерекшелігі тілді үйретудің әр дағдысына белгілі бір стратегиялар ұсынады. Мысалы, тыңдасым: тыңдауға дайындық, ең маңызды сөздерге көңіл бөлу, арнайы мағлұмат алу, пікірлерді ажырату, өз сұрақтарын дайындау, керектілерін жазып алу, стилін ажырату, өз пікірін білдіру сияқты тапсырмаларды орындау арқылы оқушылардың кассеталардан жаңалықтарды, диалог, монолог, әңгіме, өлең тыңдауға мүмкіншіліктері бар. WARM – UP (ой ашар) тапсырмалары және келісу – келіспеу, рөлдік ойындар, пікір білдіру, суреттеу т.б. түрлері арқылы оқушылар алған білімдерін іске асырады. Оқушылар сабақта үйренген іскерліктері мен дағдыларын пайдаланып, өз ойларын жүйелі түрде айтып жеткізе алады.
Оқушылардың шет тілінде дұрыс сауатты сөйлеуінде тілдік материалды меңгерудің рөлі өте зор. GRAMMAR SUMMARY – қолданып, ережені еске түсіріп отырады. Оқулықтағы жаттығуларда берілген деңгейлік тапсырмалар оларды оқушының білім деңгейіне қарай орындауына мүмкіндік береді. Сөздік жұмыс мәтінде кездесетін жаңа сөздерді іздеумен қоса түрлі тұрақты сөз тіркестерді, қосымша мағыналы сөздермен жаттығулар орындау арқылы жүзеге асады. Фонетикалық материал бір қарағанда, жоғары сыныптарға керегі жоқ сияқты болғанымен, кейбір дыбыс емлесінің ерекшеліктері, дауыс ырғағы, екпін түсіру сияқты нәрселерді сабақта еске түсірудің маңызы зор. Тақырып соңында оқушылардың қай тапсырмаларды қандай деңгейде меңгергендерін біліп, талдау жасау мүмкіндіктері бар. Берілген тест тапсырмаларын олар берілген кілт арқылы тексеріп, мұғалімнің көмегімен қателеріне дер кезінде талдау жасай алады. Оқулықта ұсынылған іс – шаралармен шектелмей, мұғалім өзі де шығармашылықпен жұмыс істеп, нәтижелі сабақтарды жоспарлауына болады. Оның бәрі оқушының тілге деген қызығушылығын арттырып, сабақтың әсерлі өтуіне септігін тигізеді. Оқушылардың білім және білік дағдыларының жетілуіне В.Ф. Шаталовтың тірек конспектілері мен тірек сигналдарын пайдаланау оқытудың белсенді әдісі. Мен бір ғана технология жүйесімен жұмыс жасап жүрмін деп айта алмаймын, өйткені шетел тілін оқытуда барлық әдіс – тәсілдерді қ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Аудиовизуальные материалы по иностранным языкам – важное средство интеллектуального развития учащихся. “Методика преподования иностранных языков в вузе” 1993 г.
2. Бородулина М.К. “Шетел тілін үйрену” – М, “Просвещение”, 1975 ж.
3. “Білім” №2/2006. 46-47 бет.
4. “Білімдегі жаңалықтар” №2(20) 2005 ж.
5. Қазақ тілі мектепте колледж және жоғары оқыту орнында оқыту №4/2004 ж. 37 бет.
6. Қазақ тілі әдістеме. №3/2009 ж. 2 бет.
7. Қазақстан мектебі №6/2010 ж. 21 бет.
8. Қазақстан мектептеріндегі шетел тілдері/Иностранные языки в школах Казахстана. Мамыр – Маусым. №3/3(45)/2009 ж. 29-33 бет.
9. Қазақстан мектептеріндегі шетел тілдері/Иностранные языки в школах Казахстана. Наурыз – Сәуір. №2(50)/2010 ж. 3-5 бет.
10. Қазақстан мектептеріндегі шетел тілдері/ Иностранные языки в школах Казахстана. Қыркүйек – Қазан. №5/2003 ж. 31-34 бет.
11. Қазақстан мектептеріндегі шетел тілдері/ Иностранные языки в школах Казахстана. Наурыз – Сәуір. №2(14)/2004 ж. 70-72 бет.
12. Кузьмичева Т.Н. “Технические средства в обучении английскому языку”. – М. “Просвещение”, 2001 ж.
13. Мектептегі шет тілі №3/2006 ж. 41 бет.
14. “Мектептегі шет тілі” №4/2003 ж, 30 бет.
15. “Мектептегі шет тілі” №2/2003 ж, 38 бет.
16. Мектептегі шет тілі/Иностранный язык в школе. Шілде-Тамыз. №4(22)/2006 ж. 25 – 26 бет.
17. “Мектептегі жаңалықтар” №3/2004, 42-43 бет.
18. Сысоев П.В. Развитие умений учащихся воспринимать текст на средней и старшей ступенях общего среднего образования//Иностранные языки в школе – 2007 г.
19. Елухина Н.В. Обучение аудированию в русле коммуникативно ориентированной методики//Иностранные языки в школе – 1989 г.
20. Ұлағат №2/2010 ж. 14 бет.
21. Филатов В.М. Методическая типология ролевой игры//Иностранные языки в школе – 1989 г.
22. Шетел тілін оқыту әдістемесі/Методика обучения иностранных языков. Наурыз – Сәуір. №2(10)/2006 ж. 45-47 бет.
23. Шетел тілін оқыту әдістемесі. №3(17)/2007 ж. 21-25, 41-44 беттер.
1. Аудиовизуальные материалы по иностранным языкам – важное средство интеллектуального развития учащихся. “Методика преподования иностранных языков в вузе” 1993 г.
2. Бородулина М.К. “Шетел тілін үйрену” – М, “Просвещение”, 1975 ж.
3. “Білім” №2/2006. 46-47 бет.
4. “Білімдегі жаңалықтар” №2(20) 2005 ж.
5. Қазақ тілі мектепте колледж және жоғары оқыту орнында оқыту №4/2004 ж. 37 бет.
6. Қазақ тілі әдістеме. №3/2009 ж. 2 бет.
7. Қазақстан мектебі №6/2010 ж. 21 бет.
8. Қазақстан мектептеріндегі шетел тілдері/Иностранные языки в школах Казахстана. Мамыр – Маусым. №3/3(45)/2009 ж. 29-33 бет.
9. Қазақстан мектептеріндегі шетел тілдері/Иностранные языки в школах Казахстана. Наурыз – Сәуір. №2(50)/2010 ж. 3-5 бет.
10. Қазақстан мектептеріндегі шетел тілдері/ Иностранные языки в школах Казахстана. Қыркүйек – Қазан. №5/2003 ж. 31-34 бет.
11. Қазақстан мектептеріндегі шетел тілдері/ Иностранные языки в школах Казахстана. Наурыз – Сәуір. №2(14)/2004 ж. 70-72 бет.
12. Кузьмичева Т.Н. “Технические средства в обучении английскому языку”. – М. “Просвещение”, 2001 ж.
13. Мектептегі шет тілі №3/2006 ж. 41 бет.
14. “Мектептегі шет тілі” №4/2003 ж, 30 бет.
15. “Мектептегі шет тілі” №2/2003 ж, 38 бет.
16. Мектептегі шет тілі/Иностранный язык в школе. Шілде-Тамыз. №4(22)/2006 ж. 25 – 26 бет.
17. “Мектептегі жаңалықтар” №3/2004, 42-43 бет.
18. Сысоев П.В. Развитие умений учащихся воспринимать текст на средней и старшей ступенях общего среднего образования//Иностранные языки в школе – 2007 г.
19. Елухина Н.В. Обучение аудированию в русле коммуникативно ориентированной методики//Иностранные языки в школе – 1989 г.
20. Ұлағат №2/2010 ж. 14 бет.
21. Филатов В.М. Методическая типология ролевой игры//Иностранные языки в школе – 1989 г.
22. Шетел тілін оқыту әдістемесі/Методика обучения иностранных языков. Наурыз – Сәуір. №2(10)/2006 ж. 45-47 бет.
23. Шетел тілін оқыту әдістемесі. №3(17)/2007 ж. 21-25, 41-44 беттер.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1. ЕРТЕ ЖАСТАН АҒЫЛШЫН ТІЛІН ОҚЫТУДЫҢ МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ. ШЕТЕЛ
ТІЛІНДЕ ТЫҢДАП ТҮСІНУГЕ ҮЙРЕТУ, ТІЛ ДАМЫТУ ЖҰМЫСТАРЫН ТИІМДІ ЖҮРГІЗУ
ӘДІСТЕРІ.
1.1 Ерте жастан ағылшын тілін оқытудың маңызы және оның
ерекшеліктері.
6
1.2 Шетел тілінде тыңдап түсінуге үйрету.
8
1.3 Тіл дамыту жұмыстарын тиімді жүргізудің әдістері.
10
2. ГРАММАТИКАНЫ ЖӘНЕ ФОНЕТИКАНЫ ОҚЫТУ.
2.1 Грамматикалық материалды бекіту. Грамматикалық жаттығулардың түрлері.
14
2.2 Грамматикалық материалды түсіндіру. Алғашқы сатыда грамматикалық
структуралар мен етістік шақтарын түсіндіру. Грамматикалық материалмен
жұмыс.
19
2.3 Фонетикалық дағдыны қалыптастыру үшін қолданылатын жаттығулар жүйесі.
27
3. ШЕТЕЛ ТІЛІН ОҚЫТУДА ТЕХНИКАЛЫҚ ҚҰРАЛДАРДЫ ҚОЛДАНУ. ЖОБАЛАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН
БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ ҚОЛДАНУ. ШЕТЕЛ ТІЛІ САБАҒЫНА ҚОЙЫЛАТЫН НЕГІЗГІ ТАЛАПТАР.
3.1 Шетел тілін оқытуда техникалық құралдарды қолдану.
29
3.2 Жобалау технологиясын бастауыш мектепте қолдану.
32
3.3 Шетел тілі сабағына қойылатын негізгі талаптар.
35
ҚОРЫТЫНДЫ
39
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
41
КІРІСПЕ
Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы барысында орта білім
берудің жүйелі реформалануы қоғамдық тұрғыдан үлкен маңызға ие. Білім
беруді реформалауды жүзеге асырудың және бір маңызды сипаты қазіргі
уақыттағы оқыту үрдісін технологияландырудың қажеттілігінен туып отыр.
Мектептерде оқу сапасын жақсартуда әр түрлі жаңа технологияларды пайдалану
тәжірибеге еніп, өз деңгейінде нәтижеле беруде. Елімізде білім беру
саласында қазір демократияландыру, ізгілендіру іске асырылуда. Шетел тілі
ана тілімен қоса оқушының сөйлеу қабілетін және жалпы дамуын ғана
жетілдіріп қоймайды, оны өзін қоршаған айналасындағы адамдармен қарым –
қатынас мәдениетіне де үйретеді. Оқушының шетел тілінде сөйлеу қабілетін
жетілдіру мектепте берілетін білім мазмұнының негізгі мақсаты болып
табылады, оқулықпен және басқа оқушылармен қарым – қатынас барысында оқушы
барлық пәндерді меңгереді. Шетел тілін оқушыларға үйреткенде біз оларға
басқа халықтың мәдениетіне әрі дүниежүзі мәдениетіне жол ашамыз, басқа
халықтармен қарым–қатынас жасауға мүмкіндік туады. Шетел тілінің қызметі –
оқушыларды өздері үйреніп жатқан тілде сөйлейтін халықпен түсіністік, ортақ
көзқарас орнатуға дайындап, тәрбие, білім беріп әрі жеке басын, өмірге
көзқарасын жан – жақты дамыту. Шетел тілі пәні бойынша білім мазмұнына
тақырыптар, қарым – қатынас ситуациялары, мәтіндер, тілдік материалдар;
лексикалық, грамматикалық, фонетикалық, практикалық біліктер, сөз әдептері,
оқу әрекетінің тиімділігін іске асыратын жалпы оқу білік дағдылары жатады.
Мектептерде 5–6–7 сыныптарының жаңа буын оқулықтарын пайдаланудамыз.
Оқушыларға оқулықтар ұнайды, себебі олар қабылдауға жеңіл, қызықты
материалдармен қамтамасыз етілген, тапсырмалары әр деңгейге лайықтап,
қиындатылып берілген. Жаңа буын оқулықтары жаңа технологияны басты назарға
алып отырып құрылған. Бұл оқулықтардағы материалдар әлімдік деңгейдегі
проблемалардан хабардар болуға, оларды шешудің жолдарын табуға, өз
еліміздің тарихымен, салт – дәстүрлерімен байланыстырылып құрылған. Қандай
тілде болмасын оқу, жазу, сөйлеу, тыңдау дағдыларын дұрыс іске асырғанда
ғана мақсатқа жетуге болады емес пе? Мысалы, мәтін оқыған кезде ашық жауап,
дұрыс – бұрыс жауап таңдау сұрақтары, кім? не? сұрақтары, тақырыпшаларды
параграфтармен, суреттермен байланыстыру, мәтіннен қателер табу, бос
жерлерді, таблицаларды толтыру, мәтіндегі сөздер мен тіркестердің
мағынасына тоқталу, мазмұны туралы пікірін білдіру, байланыс тіркестерін
табу сияқты тапсырмаларды орындау арқылы кез–келген дәрежедегі мәтіндерді
қызығушылықпен меңгеріп, еске сақтауға жағдай жасалады. Cонда ғана оқу
стратегиясы жүзеге асырылады. Берілген мәтіннен кейінгі жаттығулар
оқушылардың қабілетіне, білім деңгейіне қарай құрылған. Жаңа тақырыпты
өткенде жаңа сөздерге көп көңіл бөлемін. Сөзден сөз тіркестерді, сөйлемдер
құрылады, сондықтан оқушының жаңа сөзді дұрыс қабылдап, ойына сақтау
барысында әр түрлі ойындар жүргіземін. Ойын оқушының тілге деген
қызығушылығын арттырады және оқушыны тілді үйренуде жақсы жетістіктерге
жеткізеді.
Жан–жақты ойластырған және жақсы жүргізілген ойын тілдік материалды
енгізуді және бекітуді (лексика, грамматика, фонетика) жеңілдетеді,
дағдыларын қалыптастыруға көмектеседі. Тілдік шығармашылықты (есту, сөйлеу,
оқу, жазу) орындауға тиімді. Ойын балаларды шетел тілін меңгерудегі
қиындықтарға дайындайды және осы қиындықтарды жеңіп шығаруға көмектеседі.
Ойынды ағылшын тілі сабағының, бірақ жоғары сыныптарда берілетін тіл
материалының мазмұны мен тапсырмаларының түрі тіл материалын жай қабылдауға
емес, білімін дамытуға, ойландыруға, жағдайларды салыстыруға, ойша
бөлшектеп талдау жасауға, біріктіріп ұластыра жасауға, қорытындылауға
қызмет етуіне көңіл аудару керек. Ойындарды сабақ үстінде ғана емес,
үзілісте, сабақтан тыс уақытта да ойнауға болады. Бұл балалардың демалатын
уақыты. Ойынның негізгі мақсаты – сөздерді, сөйлемдерді ағылшын тілінде
дұрыс айтуға балалардың тілдерін жаттықтыру.
Оқулықтың ерекшелігі тілді үйретудің әр дағдысына белгілі бір
стратегиялар ұсынады. Мысалы, тыңдасым: тыңдауға дайындық, ең маңызды
сөздерге көңіл бөлу, арнайы мағлұмат алу, пікірлерді ажырату, өз сұрақтарын
дайындау, керектілерін жазып алу, стилін ажырату, өз пікірін білдіру сияқты
тапсырмаларды орындау арқылы оқушылардың кассеталардан жаңалықтарды,
диалог, монолог, әңгіме, өлең тыңдауға мүмкіншіліктері бар. WARM – UP (ой
ашар) тапсырмалары және келісу – келіспеу, рөлдік ойындар, пікір білдіру,
суреттеу т.б. түрлері арқылы оқушылар алған білімдерін іске асырады.
Оқушылар сабақта үйренген іскерліктері мен дағдыларын пайдаланып, өз
ойларын жүйелі түрде айтып жеткізе алады.
Оқушылардың шет тілінде дұрыс сауатты сөйлеуінде тілдік материалды
меңгерудің рөлі өте зор. GRAMMAR SUMMARY – қолданып, ережені еске түсіріп
отырады. Оқулықтағы жаттығуларда берілген деңгейлік тапсырмалар оларды
оқушының білім деңгейіне қарай орындауына мүмкіндік береді. Сөздік жұмыс
мәтінде кездесетін жаңа сөздерді іздеумен қоса түрлі тұрақты сөз
тіркестерді, қосымша мағыналы сөздермен жаттығулар орындау арқылы жүзеге
асады. Фонетикалық материал бір қарағанда, жоғары сыныптарға керегі жоқ
сияқты болғанымен, кейбір дыбыс емлесінің ерекшеліктері, дауыс ырғағы,
екпін түсіру сияқты нәрселерді сабақта еске түсірудің маңызы зор. Тақырып
соңында оқушылардың қай тапсырмаларды қандай деңгейде меңгергендерін біліп,
талдау жасау мүмкіндіктері бар. Берілген тест тапсырмаларын олар берілген
кілт арқылы тексеріп, мұғалімнің көмегімен қателеріне дер кезінде талдау
жасай алады. Оқулықта ұсынылған іс – шаралармен шектелмей, мұғалім өзі де
шығармашылықпен жұмыс істеп, нәтижелі сабақтарды жоспарлауына болады. Оның
бәрі оқушының тілге деген қызығушылығын арттырып, сабақтың әсерлі өтуіне
септігін тигізеді. Оқушылардың білім және білік дағдыларының жетілуіне В.Ф.
Шаталовтың тірек конспектілері мен тірек сигналдарын пайдаланау оқытудың
белсенді әдісі. Мен бір ғана технология жүйесімен жұмыс жасап жүрмін деп
айта алмаймын, өйткені шетел тілін оқытуда барлық әдіс – тәсілдерді
қолдануға болады деп ойлаймын. Деңгейлік тапсырмалар оқушыларға беруге
болады, топпен, жеке оқушымен жұмыс істеуге болады, Венн диаграммасын
қолданамын. Осы тәсілдердің барлығы оқулықта жақсы берілген, сондықтан біз,
ұстаздар, шығармашылықпен ойланып, оқушыларға түсінікті болатындай, ойға
қонымды етіп өз жоспарымызды құруымыз керек. Тірек конспектісін қолдану
сөйлеу дағдысына көп көмегін тигізеді. Тақырыптың негізгі мағынасы осы
тірек конспектісінде көрнекі беріледі. Тірек плакатын пайдалана отырып
әңгімені толық түсіндіруге, артынан қиын сөздерге мән бергізуге болады.
Мысалы: “Ауа - райы” тақырыбына көрнекілік. Тірек сигналдарын пайдаланып,
әртүрлі фраза қолдануға болады, сондықтан Шаталовтың көп рет қайталау
принципі жүзеге асады. Тірек схемалары лексикалық және грамматикалық
материалды түсіндіру, бекіту мақсатында және монолог, диалог, тындасымды
түсінуде де қолданылады. Шетел тілін оқуда көрнекі құралдарды қолдану көп
көмегімен тигізеді. Мысалы: 6,7 сыныптағы көрнекілік “Түсіндіре басқарып –
оздыра оқыту” технологиясы бойынша Венн диаграммасы ағылшын тілінде
тақырыпты қорытындылағанда қолданылады. “Оздыра оқыту” әдісі оқушы
қабілетін, деңгейін саралап оқыту. Деңгейлік тапсырмалар беріледі. Білімді
тексеруде, дәстүрлі емес сұрақтар, өзгертпесөз, сақиналар құпиясын ашу,
тест сұрақтары, басқатырғы, жұмбақтар шешу т.б. қолданылады.
Оқу процесі оңайдан қиынға қарай дамыта оқытуға бағытталған. Мәселен,
сабақтың алдында “берілген тақырып туралы оқушы не біледі?” деген мақсатпен
“Сұрақ – жауап”, “Талқылау”, “Ой алмасу” сияқты тапсырмалар беріледі.
Оқушының жауабы негізінде жаңа тілдік материалдар бойынша жұмыс
жүргізіледі. Басты көңіл бөлінетін нәрсе–сөйлеу және оқу. Оқушылар сөйлеу
мен оқуды меңгергеннен кейін, жазуды үйренеді. Оқу процесінде ойын ойнау да
аса маңызды. Ойын кезінде бұрыңғы өтілген сөздер мен сөз тіркестері және
грамматикалық материалдар қайталанады. Мысалы: “Көңілді қарындаш” ойыны.
5,6,7 сынып оқулығы тілді дәстүрлі түрде оқыту және актуальды оқыту
әдісінде жазылған. Сабақ үрдісінде шәкірттер оқуға үйренеді, яғни өз
бетімен ізденіп білім алудың жолдарын, тәсілдерін білуге бейімделеді.
Жаңа педагогикалық технологиялар арқылы оқытуды ізгілендіру мен
демократияландыруға, оқушылардың өздігінен бағыт – бағдарын анықтап,
дамуына, ең бастысы, өзін - өзі тәрбиелей алатын тұлға ретінде қалыптасуына
жағдай жасауға болатыны күмәнсіз. Осы негізде оқушының белсенділігі,
мақсатқа ұмтылуы, ақпаратты өзі іздеп табуы, шығармашылығы қамтамасыз
етіледі.
ЕРТЕ ЖАСТАН АҒЫЛШЫН ТІЛІН ОҚЫТУДЫҢ МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ. ШЕТЕЛ
ТІЛІНДЕ ТЫҢДАП ТҮСІНУГЕ ҮЙРЕТУ, ТІЛ ДАМЫТУ ЖҰМЫСТАРЫН ТИІМДІ ЖҮРГІЗУ
ӘДІСТЕРІ.
1.1 Ерте жастан ағылшын тілін оқытудың маңызы және оның ерекшеліктері.
XXI ғасыр табалдырығын білім мен ғылымды инновациялық технология
бағытымен дамыту мақсатымен атауымыз үлкен үміттің басты нышаны болып
табылады.
Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды дегендей, жас
ұрпаққа саналы, мән мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім беру бүгінгі күннің
талабы.
Қазақстан Республикасының тәуелсіз елге айналып, әлемдік өркениеттің
даму жолына түсуі, ағылшын тілі меңгертуді жолға қою мақсатында эксперимент
ашылды. Білім және ғылым министрлігінің 2004 жылғы 4 наурыздағы “2 сыныптан
бастап ағылшын тілін оқыту туралы” №1746, Астана қаласы Білім
Департаментінің 25.08.2004 жылғы №246 бұйрығы бойынша Ж. Жабаев атындағы №4
мектеп – гимназия базасында 2 “Г” жәй сыныбында эксперимент ретінде ағылшын
тілі жүргізілді. Бұл эксперименттің негізгі мақсаты жаңа технологиялар,
инновациялық үрдіс, тілдік қарым – қатынасты игеру болып табылады. Ерте
жастан шетел тілін оқыту оқушылардың коммуникативті даму біліктілігін,
оқушылардың қызығушылығын, ұйымдастыруға мүмкіндік береді, бірден көп
тілдерде сөйлеуге мүмкіндік алады. 2 “Г” сыныбында алғашқы кіріспе бөлімін
“Way into English” оқулығымен бастап, одан әрі “Way Ahead”, “Macmillan” оқу
әдістемелік кешенінің оқулығымен жалғастырдық. Оқу бағдарламасы бойынша,
күнтізбелік жоспары бекітілген. Бұл баспадан шыққан оқулық оқушыларға өте
ұнайды, түрлі – түсті суреттері мен, тақпақ пен қысқа өлеңдер шумағы
музыкасымен берілген. Жаттығулар жинағы дәптері, қосымша постерлер, тест
жинақтары да бар. Мұғалімге арналған әдістемелік нұсқауы бар оқулығы бар.
Бұл оқулықта таңдау, сөйлеу, оқу және жазу дағдыларын қалыптастыруға бірдей
көңіл бөлінген. Бұл оқулықпен оқытуда аздаған қиындықтарда бар, сөздердің
аудармасы берілмеген, бірақ соған қарамастан бұл материалдар грамматикалық
дағдылармен бірге оқушылардың ауызекі сөйлеу дағдыларының қалыптасуына көп
көңіл бөледі. Экспериментті өтудің бірінші жылында барлық экспериментке
қатысушы мұғалімдерді арнайы курстардан өткізді, өйткені бұрынғы оқулықпен
қазіргі оқулықтың арасында көп айырмашылықтар бар. Осы курста жаңа
оқулықпен қалай жұмыс істеу керек, қандай технологияларды қолдану арқылы
ауыз-екі сөйлеуді, ағылшын тілінде сауатты жаза білуге үйрету, қай
жаттығуды қалай орындау керек екенін үйрендік. Бұл курстардың бізге берген
көмегі өте көп. Эксперименттің бірінші жылының соңында осы экспериментке
қатысушы мектептер арасында өлеңдер мен қойылымдар конкурсы өткізілді.
Біздің мектептің 2 “Г” сынып оқушылары “The Little Red Hen” деген тақырыпта
қойылым көрсетті. Олар сахнада өздерін еркін ұстауымен, киімдерімен және
жоғары деңгейде сөйлеуімен қойылымды өте жақсы қойып шықты. Осы жылы не
үйренгенін, не оқығанын көруге Америкадан келген, осы оқулықтың авторы,
өзінің таңданысын жасыра алмады, оқушылардың қойылымдары мен өлеңдер
сайысына өте жоғары баға берді.
Жылдың соңында жазған тест қорытындысы бойынша 2 “Г” сыныбында 12
оқушы “өте жақсы”, 15 оқушы “жақсы” деген баға алды. Оқушылар ауыз – екі
сөйлеуге үйренді, сөздерді жақсы меңгерген, жалпы тілді меңгере алмаған
оқушы жоқ.
Эксперименттің екінші жылын әрі қарай жалғастырудамыз. Бұл жылы барлық
экспериментке қатысушы мұғалімдер арасында өзара тәжірибе алмасу ретінде
ашық сабақтар берілді. Біз бірімізден көп нәрсені үйренудеміз. Әр айдың бір
аптасына әр мектепке бару арқылы тәжірибе алмасамыз, қателерімізді ортаға
саламыз, қиындықтарды қалай жеңу керек сонны талдаймыз. Мұндай ашық
сабақтар бізге көп көмегін тигізуде, және бір – бірімізбен тығыз байланыста
болуымызға көмектесуде. Экспериментті әрі қарай жалғастырғымыз келеді.
Биылғы жылдың соңында тағы да іріктеліп алынған мектептердің арасында
қойылымдар конкурсы болды. Бұл конкурста 3 “Г” сынып оқушылары “Flower
Ball” деген тақырыпта қойылым көрсетті. Бұл қойылымда өте жақсы киімдерімен
көзге түсіп, өздерінің сөйлеу шеберлігін де жақсы қолдану арқылы өте жоғары
деңгейде қойып шықты. Осы қойылымды 6 шілдеде болатын Астана күніндегі
мерекелік концерте қайталап қоюға таңдап алды.
Осы оқулықтың қолдану кезінде біз бірнеше жаңа әдіс тәсілдерді игеріп
жатырмыз. Ағылшын тілін жетік меңгеруіне сабақта сын тұрғысынан ойлауды
дамыту әдістемесін пайдаланудың көмегі көп. Бұл технология бойынша оқушы өз
ойын ортаға салып, сөйлеу тілін дамытуға және сөздің қорын молайтуға
жетелейді. Оқушылар сабақта берілген сөздердің көмегімен өздері мәтін
құрайды.
Бүгінгі қоғам мұғалімнің біліктілік деңгейіне де, ішкі жан дүниесіне
де жаңаша талап қойып отыр, өйткені қазіргі күні XXI ғасыр ұрпағынан үлкен
үміт күтілуде. Мектептегі басты тұлға мұғалім, осы мұғалімнің алдында
тұрған басты мақсат рухани жан дүниесі бай, жан – жақты дамыған жеке
тұлғаны қалыптастыру.
Оқушының оқу дағдысын қалыптастыруда жалпы жазба тілі мен ауызекі
сөйлеу тілі тікелей байланысты. Оқушыларды шығармашылықпен ойлауға
тәрбиелеу мұғалімнің міндеті. Сондықтан бұл жұмыс түріне ерекше талап қою
керек. Мәтінді мазмұндауға үйрету, жазбаша сұрақтарға жауап беруге үйрету,
жоспар құруға, белгілі бір суретке тақырып қоя білуге, сол суретке қарап
сөйлем құрауға, мұғалімнің көмегімен өздерінің ойларын, қызықты іс -
әрекеттерін әгімелеуге үйрету. Бұл дағдыларды қалыптастыру үшін ұстаз
ерінбей еңбек ету нәтижесінде жете алады.
Бастапқы этапта шетел тілін оқытудағы бір негізгі аспект ол ойын
элементтерін тиімді пайдалану болып табылады. Ойын арқылы бала қоғамдық
тәжірибені меңгереді, сондықтан әр сабақ процесінде қандай дидактикалық
ойын қолдануға болатынын сабақтың мазмұнына, мақсатына, жас ерекшелігіне
сәйкес таңдау керек.
Бала ұлттың болашағы, қоғамның әлеуметтік байлығы, сондықтан да
олардың адамзаттық жоғары парасаттылығын, ақылдылық пен білімділігін,
адамгершілік негізін қалыптастыра білуіміз керек.
Тәуелсіз мемлекетімізге еңбекқор, кәсібін терең түсінетін, өзінің
білімі мен іскерлігін қолдана берілетін мамандар қажет. Адам алдымен жан –
жақты дамуына ерекше көңіл бөлуі қажет, парасаттылық адамға өзінен - өзі
келмейді. Ол ұлан – ғайыр еңбек етіп, ғылым – біліммен молынан сусындаған
кісіге ғана қонады.
1.2 Шетел тілінде тыңдап түсінуге үйрету.
Қазақстан Республикасы әлемдік бірлестікке кірген заманда білімнің
рөлі мен маңызы артты. Мәдениетті жоғары XXI – ғасыр адамын қалыптастыру
міндеті білім беру ісін ірілендіру қажетті мектеп пен қоғам алдында жаңа
маңызды мәселелер қойып отыр. Жалпы орта білім беретін мектептерде шетел
тілдерінің мазмұны анықталып, оған қойылатын талаптар нақтылануда. Шетел
тілін ана және орыс тілімен қатар оқыту арқылы мұғалім оқушылардың тыңдап
түсіну, сөйлеу, оқу және жазу іскерліктері мен дағдыларын жетілдіріп қана
қоймайды, оларды өзін қоршаған айналасындағы адамдармен қарым – қатынас
мәдениетіне де үйретеді. Оқушылардың шетел тілінде сөйлеу қабілеттерін
жетілдіру мектепте берілетін бүкіл білім мазмұнының негізгі мақсаты болып
табылады. Шетел тілі арқылы оқушылар әлемді таниды, тілін оқып жатқан елдің
мәдениетімен, өмірімен танысады.
Шетел тілінде оқушылар дұрыс қарым – қатынас жасай алу үшін, олар
ауызша айтылған сөзді тыңдап түсінулері тиіс. Тыңдап түсіну – сөйлеудің
серігі, сөйлеу экспрессивті формаға жатса, тыңдау импрессивті формаға
жатады. Ауызша айтылған сөзді қабылдау мен түсіну өте күрделі психикалық
әрекет. Тыңдап түсіну қысқа мерзімдік және ұзақ мерзімдік еске, қабылдауға,
логикаға, санаға, ажырату және таным механизмдеріне, салыстыруға,
жинақтауға байланысты. Тыңдап түсіну барысында оқушылардың санасында
фонетикалық және интонациялық есту қабілетін қалыптастыру керек, себебі бұл
күрделі процесс болғандықтан жалпыға ортақ қиындықтарды және арнайы
қиындықтарды ескеру қажет. Олар:
• Сөйлеуші қолданылған кейбір лексикалық және грамматикалық материал
оқушыға таныс емес болуы мүмкін, бұл жағдай оқушыға тыңдаған мәтіннің
мазмұнын түсінуді қиындатады. Бұл қиындықты жеңудің жолы – оқушылардың
пассивтік және потенциальдық сөздік қорын байыту;
• Әр адамның дыбыстарды айту ерекшеліктері мен интонациялық ерекшеліктері
болуы заңды құбылыс. Оқушы өз мұғалімнің сөйлеу ерекшеліктеріне
дағдыланып алады да, басқа адам айтқан сөзді түсінуі мүмкін. Бұл
қиындықты жеңудің жолы – сабақта техникалық құралдарды жиі қолдану керек;
• Мұғалім әдетте сабақта өте баяу ырғақпен сөйлейді, мұндағы мақсат
оқушылар оның айтқан сөзін түсінсін дегендік. Оқушылар осындай баяу сөзге
дағдыланады да, дұрыс ырғақта сөйлеген сөзді түсінбейді. Міне бұл
қиындықты сабақта тек техникалық құралды қолдану арқылы жеңуге болады;
• Мұғалім сабақта шетел тілінде сөйлегенде, айтқан сөзін оқушылар түгел
түсінсін деп бірнеше рет қайталап айтады. Оқушылар осы қайталауға
үйренеді. Шынайы коммуникацияда сөйлеуші айтқанын қайталамайды, сондықтан
мұғалімнің мақсаты оқушылардың тыңдаған мәтіннің мазмұнын бір – ақ рет
тыңдағанда түсінуге үйрету. Ал кей жағдайларда оқушылар мәтіннің мазмұнын
бір рет тыңдағанда түсінбесе, оны екінші рет тыңдатуға болады, бірақта
бұл жолы мұғалім тыңдайтын мәтінге қосымша бір тапсырма беруіне болады.
Мысалы, мәтінді екінші рет тыңдаңдар да, бұл оқиғаның басты кейіпкеріне
оқиға уақытына оқиға жеріне және т.б. назар аударыңдар деген сияқты
тапсырмалар;
• Келесі бір қиындық мынада: егер тыңдаушы сөйлеушінің бет -әлпетіне көріп,
оның сөйлеу органдарының қимыл – қозғалысын байқап отырса, онда ол өзі
тыңдап отырған сөзді жеңіл түсінеді, бірақта мұндай жағдай ылғида бола
бермеуі мүмкін (телефон арқылы сөйлесу, радиодан хабар тыңдау, т.с.c.).
Жоғарыда айтылған қиындықтарды жеңудің алғы шарты – мұғалімнің сабақта
техникалық құралдарды кеңінен пайдалануы және тыңдау қабілеттерін
дамытуға арналған жаттығуларды дұрыс ұйымдастыра алуы.
Оқушылардың түсініп тыңдау қабілеттерін дамытуда төрт жаттығулар тобын
ұсынуға болады.
Бірінші топ жаттығуларының мақсаты – мәтінді тыңдаудың алдында
лингвистикалық және психологиялық қиындықтарды алдын ала жою.
Екінші топ жаттығудың мақсаты – мәтінді тыңдауға арналған жаттығулар.
Мұнда оқушылар мәтінді тыңдап, оның тақырыбын, идеясын анықтай, берілген
кестенісызбаны және т.б., толтыру, сұрақтарға берілген жауаптардың мәтін
мазмұнына сәйкес келетінін анықтау және т.б.
Үшінші топ жаттығудың мақсаты – мәтін мазмұнын толық түсініп,
оқушылардың бойында төмендегідей іскерліктерді дамыту: интерпретация,
комментарий және талдау жасай алу. Мысалы, тыңдаған мәтіннің тақырыбын
талдау, мәтін мазмұнына берілген ассоциограмманы толтыру, уақиғаны бағалау,
басты кейіпкерді сипаттау, мәтінді коммуникация жағдайымен ұштастыра білу
және т.б. Үшінші топ жаттығуларын орындау барысында оқушыларға тірек,
таяныш сөздер, жоспар, суреттер, сызбалар және т.б. ұсынуға болады.
Төртінші топ жаттығудың мақсаты – оқушыларды мәтін мазмұнының басты
идеясына байланысты ойларын айтқызу, пікір – талас ұйымдастыру, “дөңгелек
үстел” ұйымдастыру, сахналау, сценарий жазу және т.б.
Енді тыңдауға арналған мәтіндерге қойылатын талаптарға тоқтала кетсек.
Олар:
• тыңдауға арналған мәтіннің мазмұнының тәрбиелік мәні болуға тиіс және
оның мазмұны оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес келуі керек;
• мәтіннің берік логикасы болуы шарт;
• мәтіннің мазмұнында тыңдаушылар үшін қызықты жаңа мәселе болуы керек;
• мәтіннің аутенсивті, яғни шындыққа негізделген, жасанды мәтін емес болуы
тиіс.
Жоғарыда айтылған ойларды қорытындылай келе, оқушылардың тыңдап түсіну
іскерліктерін қалыптастырып, дамыту қажет. Егерде тыңдап түсіну
іскерліктерін дамытпасақ, оқушылардың шетел тілінде сөйлеу алуға да үйрете
алмаймыз.
1.3 Тіл дамыту жұмыстарын тиімді жүргізудің әдістері.
Тіл дамыту жолдарын дұрыс ұйымдастыру оқушылардың ойлау қабілетін,
сауаттылығын арттырудың негізгі жолы. Бұл мәселе ағылшын тілі пәніне де
тікелей байланысты. Осы саладағы пәннің негізгі мақсаты мектеп оқушыларын
шетел тілінде сөйлеп, жаза білетін дәрежеге жеткізу. Осы жолда мұғалімнің
шығармашылық белсенділігі, іскерлігі үлкен көрініс табады.
Мұғалім сабақтың әр минутын тиімді және дұрыс пайдаланғанда ғана
көздеген нәтижеге жетеді. Бұл нәтижеге жету үшін мұғалім тіл дамыту
жұмыстарын өз деңгейінде ұйымдастыра білуі керек.
Оны қандай тиімді жолдармен жүргізуге болады?
Сабақты баланың ойын осы сабаққа аударатындай тиімді әдісті қолдана
отырып бастау керек. Ол әдістің бірі – диалог. Бұл әдіс бір жағынан
оқушының тілін шетел тілінде сөйлеуге жаттықтыру болса, екінші жағынан
диалог арқылы оқушымен тікелей сөйлесу болып табылады. Диалогты үлгерімі
орташа оқушыларға пайдалану тиімді. Диалог арқылы әр сабақта оқушымен
сөйлескенде сұрақтар қоя отырып, бүкіл сыныпты жұмылдырып алып, балалардың
зейінін өзіне аудару арқылы түрлі тіл дамыту жұмыстарын жүргізуге болады.
Күнделікті сабақ барысында тіл дамыту үшін төмендегідей тәсілдері
пайдалануға болады:
- сөздік арқылы тіл дамыту;
- мәтінге байланысты тіл дамыту;
- көрнекі құралдар арқылы тіл дамыту;
- үйірмеге және басқа жұмыстарға қатысу арқылы тіл дамыту.
Ағылшын тілінің негізгі мақсаты оқушыларға тіл үйрету болғандықтан,
негізгі жұмыс сөз үйрету болып табылады.
Ағылшын тілі сабағының негізгі арқауы – тіл дамыту жұмыстары болуы тиіс.
Оқушылардың фонетикалық, лексикалық, грамматикалық материалдар туралы
мағлұматтар мен анықтамаларды, түсініктемелерді ағылшын тілінде дұрыс
пайдалануды игеруі, өз ойын нақты, жүйелі түрде еркін жеткізе білу қабілеті
тіл дамыту жұмыстарының дұрыс ұйымдастырылып, талапқа сай жүргізілуіне
байланысты.
Тіл дамыту жұмыстарының тәсілдері төмендегідей:
1. Грамматикалық тапсырмаларды түрлендіріп беру;
2. Мазмұнды суреттермен жұмыс ұйымдастыру;
3. Оқушыларды топқа бөліп, өзара сөйлестіру;
4. Белгілі бір тақырыпта берілген әңгімені жалғастыру;
5. Шағын көріністер даярлату;
6. Мәтінмен жұмыс жүргізу.
Осының ішінен ең басты орын алатыны – мәтінмен жұмыс.
Мәтінмен жұмыс жүргізу барысында қойылатын басты талаптардың бірі –
берілген материалды түсініп оқу. Себебі оқушы оқып тұрған әрбір сөздің,
әрбір сөз тіркесінің беретін мағынасын, грамматикалық тұлғасын түсінбейінше
сөйлемдегі айтылар ойды қабылдай алмайды. Сондықтан алғашқы сабақтардан
бастап ағылшын тіліне тән дыбыстарды дұрыс айтқыза отырып, әрбір оқылған
сөзді, сөз тіркесін, сөйлемдерді, мәтінді түсініп оқуға баулу қажет. Егер
мұғалім мәтін бойынша тек: оқу, аудару, сұраққа жауап беру, мазмұнын
әңгімелету сияқты түрлерін пайдаланса, бұл бір сарынды болып келіп,
оқушыларды жалықтырады және пәнге деген қызығуын төмендетеді.
Ал шығармашылықпен жұмысты мынадай тәсілдерді пайдалана отырып
өткізуге болады:
1. Мәтінді өзгертіп баяндату.
Мысалы: “Менің ойымша”, “Мен өз тәжірбиеме сүйеніп айтып отырмын”,
сияқты сөз тіркестерін қолдану.
Оқылған әңгіменің мазмұнын оқушыларды түгел қатыстыра отырып баяндату.
Жұмыстың бұл түрін қолдану барысында әңгіменің мазмұн желісінің
үзілмей толық қамтыла әңгімеленуіне көңіл бөлу керек. Ол үшін әрбір оқушы
өзіне дейінгі айтылған сөйлемді түсуіне қабылдай отырып, айтылар ой
байланысын үзбей, жалғастырып алып кету талабы қойылады. Осылайша
әңгімелету барысында тіл үйренушілер қолдануға қажетті сөздерді дұрыс және
тез іріктеп ала білуге дағдыланады.
Мәтіннен іріктеліп алынған сөздерге морфологиялық талдаулар жасата отырып,
түбірлес сөздерді анықтату.
Бұл жұмыс түрлері өтілген грамматикалық ережелерді есте сақтау, іс
жүзінде пайдалана білуге жаттықтырады.
Тілді жақсы білетін оқушылар үшін белгілі бір сөйлемнің құрамындағы
сөздерді синонимдермен алмастыруды тапсыруға болады.
Мәтіннің құрамындағы сөйлемдердің ретін алмастыра отырып, ауыстырылған
сөйлемдерді орын, орнына қою арқылы әңгіме құрастыру. Берілген сөйлемдерді
оқиға желісіне сүйене отырып, әңгіме құрастыру. Жұмыстың бұл түрі мәтін
құрамындағы әрбір сөздің мән – мағынасын нақты түсінуге, яғни сөздікпен
жұмыс істеуге ықпал етеді.
Берілген мәтінге сүйене отырып диалог құрастыру.
Осы тәсілмен кез келген мәтінді диалогқа айналдыруға болады. Мәтінмен
жұмыс істеудің бұл тәсілі арқылы шәкірт өз ойын хабарлы сөйлем түрінде
баяндау білумен бірге сұраулы сөйлем жасаудың амал – тәсілдерін игеруге,
яғни кез келген хабарлы сөйлемді, грамматикалық, жақтық, шақтық,
категорияларды дұрыс пайдалана отырып, сұраулы сөйлемге еркін түрде
айналдыруға жаттығады.
Мәтінмен, іріктеліп алынған сөздердің синонимдік, омонимдік, антонимдік
сыңарларын анықтату. Лексикалық жұмыстың бұл түрі шәкірттердің сөздік
қорының молаюына, тіл байлығының өсуіне тікелей ықпал етеді.
Мәтін бойынша жүргізілетін жұмыстың басқа түрлеріде өте көп.
1. Оқылған әңгіменің мазмұнын қысқаша, тұжырымды түрде әңгімелету.
2. Мәтін ішінен негізгі ойды білдіретін сөйлемдерді табу.
3. Белгілі бір жоспар бойынша мазмұнын айту.
4. Мәтін бойынша сурет cалғызу.
Мәтін бойынша орындалатын тапсырмалардың амал–тәсілдерін түрлендіріп,
қолдану – шәкірттердің ауызекі сөйлеу тілін дамытуда, ой - өрісін
жетілдіруге, алған теориялық білімдерін іс – жүзінде пайдалана білуге
жаттықтыруда үлкен маңызға ие. Жастарымыздың шет тілінде еркін сөйлеп,
жаhандық экономикаға жақындай түсулері – заман талабы.
Ғылым мен техниканың жылдан–жылға жедел қарқынмен дамуына байланысты
шәкірттерге дәріс беруде жаңа технологияларды енгізу оқушылардың білімін
көтеруге үлкен әсер етіп отыр. Технологияның түрлері көп:
- деңгейлеп оқыту технологиясы;
- блокпен оқыту технологиясы;
- модульдеп оқыту технологиясы;
- В.Ф. Шаталовтың технологиясы.
Оқушының тілді меңгеруге ықыласын, ұмтылысын, қызығуын арттыратын ең
тиімді технологияның бірі – жерлесіміз Нұрша Оразақынованың “Сатылай
комплексті талдау” технологиясы екені анық. Себебі, бұл технологияның
жұмысы жаңа сабақты түсіндіруде де немесе қайталап қорытындылауда да
қолдануға қолайлы. Өйткені оқушыға мәтінді үйретуде бұл технология білімді
сатылап, жүйелеп бірізділікпен меңгертеді.
Мысалы: 8–сыныпта “Great Britain” тақырыбын өткенде оқушылар мәтінді
төмендегі сатылай кешенді талдау арқылы әңгімелей алады.
Great Bretain
1. Country
Great Britain
2. Population 57 million
3. Capital. London
4. The area of UK 244.100 square
kilometres
5. Parts England. Scotland. Wales.
Northern. Ireland.
6. Islands 5500 islands
7. Climate Mild climate
8. Rivers the Thamesthe Seven
9. Weather often rains in England
Инновациялық технологиялардың көптігіне, олардың түрі мен әдістерінің
сан – салалағына қарамастан, әр технологияның элементтері өзара бір –
бірімен байланысып кірігеді.
Ағылшын тілі сабақтарында компьютермен жұмыс істеу де ерекше орын
алады. Қазіргі таңдағы техникалық оқыту құралдары – телефон, телевизор,
магнитофон, мультимедиялық кабинет арқылы оқыту тілдерді меңгерту қызметіне
жаңаша қарауды, бұл бағытта қол жеткізген табыстарымызды сын көзбен қарап,
саралап ғылым мен техниканың жаңа жетістіктерін енгізуді қажет етеді.
Қорыта келгенде шетел тілін үйретудегі мұғалімнің негізгі мақсаты
әртүрлі әдістерді пайдалана отырып оқушылардың тілін дамыту, сөйлеу, жазу
іскерліктерін арттыру.
ГРАММАТИКАНЫ ЖӘНЕ ФОНЕТИКАНЫ ОҚЫТУ.
2.1 Грамматикалық материалды бекіту. Грамматикалық
жаттығулардың түрлері.
Грамматиканы оқытудағы басты міндет сол грамматикалық құбылыстарды сөз
әрекетінің әр түрінде қолдана білу дағдыларын қалыптастырып, одан әрі
дамыту болғандықтан, шетел тілін оқытуда грамматикалық материалды бекітуге
арналған жаттығулар жетекші орын алады. Грамматикалық дағдыларды
қалыптастырудағы басты қиындық тілдің жекелеген фактілерін есте сақтап
қалуда емес, сол фактілерді қолдануда. Грамматикалық материалды бекітуге
арналған жаттығулар төмендегі талаптарға сәйкес болуға тиіс:
1. жаттығулар грамматикалық материалмен жұмыс істеуге үйретуге тиіс;
2. олар сөз әрекетінің дамытылып отырған түрлерінің психофизиологиялық
және лингвистикалық заңдылықтарына сәйкес келуі керек;
3. жаттығулардың коммуникативтік бағдары болуға тиіс;
4. жаттығулар дидактиканың жеңілден ауырға қарай деген принципіне сәйкес
болуға тиіс;
5. олар оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға тиіс.
Репродуктивтік сөзге қажетті грамматикалық дағдылар рецептивтік сөзге
қажетті дағдылардан өзгеше болады. Сондықтан оларды қалыптастыруға арналған
жаттығулар да бірдей емес. Сөз әрекетінің әр түрін арнайы жаттығулар арқылы
қалыптастырамыз.
Репродуктивтік сөзде қолдануға арналған грамматикалық материалды
бекітетін жаттығулар.
Психологиялық зерттеулердің қорытындыларына қарағанда, сөз механизімін
қалыптастырудың мынадай алғы шарттары бар:
а) сөздің грамматикалық механизмдерін таныс (яғни түсіндіру кезеңін өткен)
материал негізінде қалыптастыру;
ә) операциялар мен әрекеттердің қиындығын ескере отырып, оларды
бірізділікпен қалыптастыру;
б) әрекетті автоматтандыру;
в) сөз механизмінің құрылымын бірте – бірте кеңейтін бірліктер негізінде
қалыптастыру;
г) әр бірліктің коммуникативтік құндылығы.
Осыған байланысты репродуктивтік сөзде қолданылатын грамматикалық
материалды бекітуге арналған жаттығулардың үш түрін ажыратқан жөн:
1–түрі–грамматикалық құрылымдарды еліктеу арқылы қайталауға
бағытталған жаттығулар. Мұнда оқушылар жаңа грамматикалық формасы бар сөз
тіркестері мен сөйлемдерді үлгіге қарап қайталап айтады. Бұлай істеудің
қажеттігі – кез келген әрекетті орындау үшін үлгі керек, ол үлгіге саналы
түрде еліктеу қажет. Осы еліктеуіш жаттығуларға да коммуникативтік бағдар
беруге болады. Мысалы:
1) мұғалімнің айтқанын растаңдау.
Мұғалім: Altyn speaks English very well, doesn’t she?
Оқушы: Yes, she does. Altyn speaks English very well.
2) аталған іс - әрекеттерді сендер де істегендеріңді айтыңдар:
Мұғалім: I swam so much in summer.
Оқушы: I swam so much in summer, too.
2–түрі–грамматикалық құрылымдардың кейбір элементтерін өзгертуге
бағытталған жаттығулар. Мұнда оқушылар трансформация, перифраз жасайды,
берілген құрылымды кеңейтеді. Бұл жаттығулар грамматикалық стереотиптердің
қалыптасуына көмектеседі. 2–түрдің жаттығуларына коммуникативтік бағдар
беру үшін арнайы тапсырмалар беру керек:
- Аталған іс - әрекеттің басқа оқушыларға да қатысты екенін айтыңдар.
Мысалы: V: Farida stands near the blackboard. – O: Batyr and Umit stand
near the blackboard, too.
- Менің істегенімді сенің де істегің келетігін айт: мысалы: M: I saw many
interesting places in Almaty. – O: I’d like to see many interesting places
in Almaty, too.
- Аталған іс - әрекетті істеуге мүмкіндігін жоғын айт: - Bakhit can take
part in this competition. – An have not any chance to take part in this
competition.
- Мұны істеу қиын екенін айт: - Laila may go to all museums of Almaty. –
It’s too difficult to vizit all museums in Almaty.
3 – түрі - өз ойын ауызша немесе жазбаша түрде айтып жеткізу үшін
грамматикалық құрылымдарды құрастыруға бағытталған жаттығулар қиындығына
қарай бұлар екі топқа жіктеледі:
1. тіл материалы берілген, мазмұны белгілі жаттығулар;
2. тіл материалы берілмеген мазмұны белгісіз жаттығулар,
Бұл жаттығуларды орындағанда жағдайды пайдаланып отыру керек, олардың
әрқашанда коммуникативтік сипаты болуға тиіс. Мысалы:
тіл материалы берілген, мазмұны белгілі жаттығулар:
a. үзіліс кезінде кезекші не істейтіні айт (осы шақты қолдан);
ә. сыныптан досын ауылға демалуға барды. Одан жазғы демалыс кезіндегі
өмірі жайлы сұра (өткен шақты қолдан).
2. тіл материалы берілмеген, мазмұны белгілі емес жаттығулар:
a. жанұяң туралы айт;
ә. досың туралы айт;
б. мектебің, кітапхана т.б. жайлы айт.
Рецептивтік сөзде қолданылатын грамматикалық материалды бекітуге
арналған жаттығулар.
Рецептивтік сөз дегеніміз – басқа бір адамның ауызша немесе жазбаша
сөзін қабылдау, сонны түсіну, қабылдау процесіне табу, теңестіру
(идентификация) және тану операциялары кіреді. Демек, рецептивті сөзде
қолданылатын грамматикалық құбылыстарды бекітетін жаттығулар сол құбылысты
мәтіннен табуға, оны басқа ұқсас құбылыстардан ажыратуға, жаңадан
түсіндірілген құбылыспен теңестіруге соның нәтижесінде оны танып түсінуге
үйретуге тиіс.
Осыған байланысты рецептивтік сөзде қолданылатын грамматикалық
құбылысты бекітетін жаттығулардың мынадай түрлерін ажырату керек:
1–оқып жатқан грамматикалық құбылыстарды мәтінде тануға арналған
жаттығулар, мысалы: мәтінді оқындар, ондағы ырықсыз етістегі етістіктерді
тауып, оның белгілерін атаңдар және т.б.
2–грамматикалық құрылымды алдын ала болжауға арналған жаттығулар:
сөйлемді жетпей тұрған құрылымдармен толықтырыңдар.
3–ұқсас құрылымдарды бір–бірінен ажыратуға арналған жаттығулар:
сөйлемдерді оқып, олардағы етістіктердің шақ формасын анықтаңдар. Мәтіннен
етістіктерді көшіріп жазып алыңдар да, дұрыс етістіктерді бір бөлек, бұрыс
етістіктерді бір бөлек топтастырыңдар.
4 - өтіп жатқан грамматикалық құбылыстарға сүйеніп, осыған түсінуге
үйрететін жаттығулар: мәтінді оқып, берілген сұрақтарға жауап беретін
сөйлемдерді табыңдар. Мәтінді оқып, берілген жоспарға сай мазмұны бойынша
үзінділерге бөліндер. Мәтінді оқыңдар, берілген үш сөйлемнің қайсысы оның
негізгі ойын білдіретінін анықтаңдар т.б.
Грамматикалық жаттығулардың мынандай түрлері бар:
Тану жаттығулары. Олар грамматикалық құрылымдар арқылы ауызша беріледі.
Мысалы: сөйлемді таңдап, егер Past Indefinite де тұрған етістіктер болса,
қолдарыңызды көтеріңіз деп тапсырма береді.
Mike lives in Pushkin Street. I lived there last year.
Ann comes home at half past two.
She came home at 4 o’clock yesterday.
Оқушылар мүғалімді тыңдап, етістікті таныса, қолдарын көтереді.
Мұғалім әрбір оқушының түсінгенін тексере алады. Мысалы: сөйлемді
оқыңыз.
1. іс – қимыл аяқталмаған – She was reading the book.
2. іс – қимыл аяқталған – She had read the book.
3. Mother was cooking dinner
Mother had cooked dinner when I came.
4. Mary was sending letters
Mary had sent letters when I saw her in the Post Office.
5. It was raining
It had rained when they left home.
Сөйлемді оқып, етістіктің дұрыс формасын таңдаңыз.
1. I (go, went) to the library last Monday.
2. Tom (takes, took) a bus when he goes to dchool.
3. The children (say, said) good bye to the teacher and run away.
Оқушылар сөйлемді оқып шығып, етістіктің осы сөйлемге байланысты
берілген дұрыс түрін таңдауы керек.
Үйрету жаттығулары қиынырақ, ол оқушылардың сабаққа қатысып, сөйлеуін
талап етеді. Шет тңлңн үйретіде үйрету жаттығулары міндетті. Тек қана
тыңдап және көру арқылы жаңа тақырыпты меңгеру мүмкін емес. Олар
үйреннедерін дауыстап және іштей сөйлеп дағдыландырулары керек. Көбірек
айтып, сөйлеген сайын тақырыпты жақсы меңгереді. Үйреті жаттуғулары
төмендегші бөлінеді:
a. қайталау жаттығулары. Оқушылар сөйлеу үлгісіне еліктей отырып
мұғалімнің соңына жекелей және хормен қайталайды: They are dancing in
the park немесе оқушылар диалогты тыңдап қайталайды.
- Is Ann dancing now?
- No, she isn’t.
- What is the doing?
- She is watching television.
Мысалы:
Kate is helping her mother.
Your sister is doing her homework.
This girl is working at the farm.
Сөйлеу үлгісінің, дыбыстардың, екпіннің, әуеннің дұрыс айтылуына назар
аудару керек.
ә. сәйкестендіру. Оқушылар сөздерді сәйкестендіріп қоя білу керек.
Мысалы: the children are dancing in the park (in the garden, in the street,
in the yard, in the hall, after classes, at the party).
Бір оқушы сөздерді сәйкестендіріп қояды, қалғандары қайталап оқиды.
Содан соң сөйлемдегі dancing сөзін басқа сөздермен алмастырып қойып,
үйренеді.
Мысалы: they are dancing (singing, working, walking, playing, running,
talking, watering the flowers, planting trees, helping the workers) in the
park.
Белгілі бір етістікті қолдану суреттермен, сөздермен беріледі, аз
жұмыс жасалып көп нәтижеге қол жеткізіледі, бұл жұмыс көп уақыт алмайды.
Бұл жаттығудың тағы бір артықшылығы оқушы бұл жаттығуды грамматикалық
құбылыс деп қарамайды, ол тек сөздермен жұмыс істейді, формаға назар
аудармайды.
б. қорытындылау (аяқтау). Оқушылар мұғалім көрсеткен суреттерді көре
отырып, сөйлемдерді аяқтауы керек.
Мысалы:
T: Look at the picture. Mike is a
P1: Mike is getting up.
CE: Mike is getting up.
T: Mike is a
P2: Mike is dressing.
CE: Mike is dressing..
Бұл жаттығуларды is етістігінің қолданылуына назар аудару керек.
Мұғалім: Mike is a деп айтуы керек, бұл оқушының is етістігін тастап кету
қателіктерін болдырмайды.
в) мұғалімнің сқрақтарына жауап беру жаттығулары.
Мысалы:
T: Is Mike getting up?
P1: Yes, he is.
T: Who is getting up?
P2: Mike is.
T: What is Mike doing?
P3: He is getting up.
Үйрету жаттығулары ауызша не жазбаша, ауызша сыныпта, жазбаша үйде
істеледі. Мысалы: оқушыларға берілген үлгі бойынша 5 – 7 сөйлемді жазып
келу беріледі.
Келесі сабақта үй тапсырмасы ауызша тексеріледі. Оқушылар өздерінің
тапсырмаларын оқи отырып, тыңдауды үйренеді.
3. Шығармашылық жаттығулар – бұл жаттығудың көп еңбекті талап ететін
күрделі түрі. Мынадай түрлері бар:
a. мұғалім көрсеткен сурет, зат бойынша әңгіме құрастыру. Мұғалім
суретті көрсетіп Present Continious 3 – 5 болымды сөйлем құрастыруға
тапсырма береді;
ә. берілген грамматикалық тақырып бойынша сұрақтар оқушылар Past
Indefinite шағында қойып жауап береді;
б. мұғалім берген оқиға бойынша оқушылар әңгіме құрастырады. Мысалы,
бір оқушы басқа оқушыға қимыл істеуге бұйрық береді, ал оқушы қимылды
істейді, екіншісі қимылды суреттейді.
P1: Go to the door Sasha.
P2: Sasha is going to the door.
P3: Open the door.
P4: Sasha is opening the door.
Бұл ретте Present Perfect және Past Indefinite шақтарында қолдануға
болады.
He has opened the door.
We opened the door a minute ago.
в. тақырып бойынша әңгіме (topic). Оқушы сынпқа келгеннен не істегенін
айтып береді;
г. грамматикалық тақырыптарды пайдаланып диалог құрастыру.
Мысалы: P1: I have read an interesting book.
P2: What is it about?
P1: Indians.
P2: Will you give it to me to read?
P1: Why not?
ғ. оқылған мәтінді ойлау;
д. қайталап айтып беру;
е. ағылшын тіліне аудару;
ж. еркін сөйлеуге қатысу. Мысалы: It есімдегі бар сөздің құрылымдары
берілген (it is cold). Мұғалім бұл құрылымды мұнадай сұрақтар арқылы бекіте
алады:
T: What is the weather like today?
Is it cold today.
Осы сұрақтарға жауап беру арқылы оқушылар сөйлемді жақсы үйренеді.
4. Грамматикалық мәтіндер жаңа грамматикалық тақырыпты түсіндіру
мәтіндері арқылы да беріледі.
1. тыңдап, түсінуге арналған мәтіндер;
2. cөйлеуге арналған мәтіндер;
3. оқуға арналған мәтіндер;
4. бақылау тест мәтіндері.
Бақылау тест мәтіндері оқушылардың грамматикалық білімдерін тексеруге
мүмкіндік береді. Оған бос жерді толтыру, жақшаны ашу, өзгерту, кеңейту,
т.б. тапсырмалар жатады.
2.2 Грамматикалық материалды түсіндіру. Алғашқы сатыда грамматикалық
структуралар мен етістік шақтарын түсіндіру. Грамматикалық материалмен
жұмыс.
Грамматикалық материалды түсіндіруде мынаны ескеру керек:
а) түсіндіруге тиісті грамматикалық құбылыстың ерекшелігі, оның
сипаты;
ә) бұл құбылыстың сөз әрекетінің қандай түрінде қолданылатындығы;
б) оқушылардың жас ерекшелігі;
Осы жағдайларды ескере отырып, оқушыларға грамматикалық құбылыстарды
түсіндірудің қазіргі кездегі әдістемеде мынандай үш жолы қолданылады:
1. лексикалық жол;
2. индуктивтік жол;
3. дедуктивтік жол.
Грамматикалық материалды түсіндірудің лексикалық жолы. Бағдарлама
бойынша төменгі және ортаңғы сатыда оқытылатын грамматикалық құбылыстар
репродуктивтік және рецептивтік сөз түрлерінде қолданылады, сондықтан
оқушылар оларды бір жағынан танып түсіне алуға тиіс, екінші жағынан өз
сөзінде қолдана білуге тиіс. Бұл құбылыстардың бірқатары, әсіресе төменгі
сыныптарда лексикалық жолмен түсіндіріледі. Олай ету себебі:
1. оқушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты–төменгі сынып оқушылары
нақты ойлайды, оларға жалпылауыш ережелерден гөрі жеке нақтылы
заттар түсініктірек;
2. төменгі сынып оқушыларының лексикалық сөз қоры тым аз, ал
грамматикалық ереже көптеген сөздерді қамтымаса, жалпылауыш ереже
білуге ерте. Осыған байланысты төменгі сыныптарда көптеген
грамматикалық құбылыстар лексикалық жолмен түсіндірілуге тиіс.
Грамматикалық құбылысты лексикалық жолмен түсіндіру дегеніміз мынау:
мұғалім ереже орнына үлгі сөйлем береді, сосын сол форманың жасалуы, оның
қолданылуы туралы еш нәрсе айтпастан, үлгі сөйлемнің мағынасын түсіндіреді.
Оқушылар сөйлемнің мағынасын тұтас бір бірлік ретінде, яғни жаңа бір сөз
мағынасы сияқты түсінеді. Бұл үлгі сөйлем ережесі орнына жүреді. Үлгі
сөйлемнің мағынасын ашуда мұғалім жаңа сөз мағынасын түсіндіру үшін
қолданылатын тәсілдерді пайдаланады: көрнекілік, контекс, ана тіліне аудару
және т.б. сондықтан бұл жолды лексикалық жол деп атайды (басқаша атаулары:
грамматикалық құрылымдар, модель сөз үлгісі арқылы түсіндіру).
Ереже орнына жүретін сөйлем беріліп, оның мағынасы түсіндірілгеннен
кейін сол грамматикалық құбылысты алғашқы бекіту сатысы басталады. Ол үшін
оқушылар берілген үлгі сөйлемді хормен және жеке – жеке қайталайды. Бұл
құбылысты одан әрі бекіту үшін ауызша орын алмастыру жаттығулары жасалады.
Синтаксистік құрылым өзгермейді, бірақ сөйлемнің бір сөзі басқа сөзбен
алмастырылады. Ол сөз ол сөзді алмастыруды жеңілдету үшін мұғалім
оқушыларға өздері ағылшынша атауын білетін заттардың суретін көрсетіп
отырады да, оқушылар сол сөзді сөйлемдегі басқа сөз орнына қолданады.
Сөйтіп оқушылар үлгі сөйлемге қарай жаңа сөйлемдер құрайды. Бұл жаңа
сөйлемдер – үлгі сөйлемнің варианттары. Осы жолмен мұғалім оқушылардың жаңа
грамматикалық құбылысты қорытып, оларға ереже ұсынылады, әдетте бұл жоғарғы
сыныптарда болады. Грамматикалық құбылысты іс жүзінде меңгерген оқушыларға
грамматикалық ереже шығару онша қиынға түспейді. Оқушылар өздері үйренген
модельдерін ұмытып қалмау үшін оларды әлсін - әлсін қайталатып отыру керек.
Грамматикалық материалы лексикалық жолмен түсіндірудің практикалық маңызы
өте зор. Бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
3
1. ЕРТЕ ЖАСТАН АҒЫЛШЫН ТІЛІН ОҚЫТУДЫҢ МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ. ШЕТЕЛ
ТІЛІНДЕ ТЫҢДАП ТҮСІНУГЕ ҮЙРЕТУ, ТІЛ ДАМЫТУ ЖҰМЫСТАРЫН ТИІМДІ ЖҮРГІЗУ
ӘДІСТЕРІ.
1.1 Ерте жастан ағылшын тілін оқытудың маңызы және оның
ерекшеліктері.
6
1.2 Шетел тілінде тыңдап түсінуге үйрету.
8
1.3 Тіл дамыту жұмыстарын тиімді жүргізудің әдістері.
10
2. ГРАММАТИКАНЫ ЖӘНЕ ФОНЕТИКАНЫ ОҚЫТУ.
2.1 Грамматикалық материалды бекіту. Грамматикалық жаттығулардың түрлері.
14
2.2 Грамматикалық материалды түсіндіру. Алғашқы сатыда грамматикалық
структуралар мен етістік шақтарын түсіндіру. Грамматикалық материалмен
жұмыс.
19
2.3 Фонетикалық дағдыны қалыптастыру үшін қолданылатын жаттығулар жүйесі.
27
3. ШЕТЕЛ ТІЛІН ОҚЫТУДА ТЕХНИКАЛЫҚ ҚҰРАЛДАРДЫ ҚОЛДАНУ. ЖОБАЛАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН
БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ ҚОЛДАНУ. ШЕТЕЛ ТІЛІ САБАҒЫНА ҚОЙЫЛАТЫН НЕГІЗГІ ТАЛАПТАР.
3.1 Шетел тілін оқытуда техникалық құралдарды қолдану.
29
3.2 Жобалау технологиясын бастауыш мектепте қолдану.
32
3.3 Шетел тілі сабағына қойылатын негізгі талаптар.
35
ҚОРЫТЫНДЫ
39
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
41
КІРІСПЕ
Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы барысында орта білім
берудің жүйелі реформалануы қоғамдық тұрғыдан үлкен маңызға ие. Білім
беруді реформалауды жүзеге асырудың және бір маңызды сипаты қазіргі
уақыттағы оқыту үрдісін технологияландырудың қажеттілігінен туып отыр.
Мектептерде оқу сапасын жақсартуда әр түрлі жаңа технологияларды пайдалану
тәжірибеге еніп, өз деңгейінде нәтижеле беруде. Елімізде білім беру
саласында қазір демократияландыру, ізгілендіру іске асырылуда. Шетел тілі
ана тілімен қоса оқушының сөйлеу қабілетін және жалпы дамуын ғана
жетілдіріп қоймайды, оны өзін қоршаған айналасындағы адамдармен қарым –
қатынас мәдениетіне де үйретеді. Оқушының шетел тілінде сөйлеу қабілетін
жетілдіру мектепте берілетін білім мазмұнының негізгі мақсаты болып
табылады, оқулықпен және басқа оқушылармен қарым – қатынас барысында оқушы
барлық пәндерді меңгереді. Шетел тілін оқушыларға үйреткенде біз оларға
басқа халықтың мәдениетіне әрі дүниежүзі мәдениетіне жол ашамыз, басқа
халықтармен қарым–қатынас жасауға мүмкіндік туады. Шетел тілінің қызметі –
оқушыларды өздері үйреніп жатқан тілде сөйлейтін халықпен түсіністік, ортақ
көзқарас орнатуға дайындап, тәрбие, білім беріп әрі жеке басын, өмірге
көзқарасын жан – жақты дамыту. Шетел тілі пәні бойынша білім мазмұнына
тақырыптар, қарым – қатынас ситуациялары, мәтіндер, тілдік материалдар;
лексикалық, грамматикалық, фонетикалық, практикалық біліктер, сөз әдептері,
оқу әрекетінің тиімділігін іске асыратын жалпы оқу білік дағдылары жатады.
Мектептерде 5–6–7 сыныптарының жаңа буын оқулықтарын пайдаланудамыз.
Оқушыларға оқулықтар ұнайды, себебі олар қабылдауға жеңіл, қызықты
материалдармен қамтамасыз етілген, тапсырмалары әр деңгейге лайықтап,
қиындатылып берілген. Жаңа буын оқулықтары жаңа технологияны басты назарға
алып отырып құрылған. Бұл оқулықтардағы материалдар әлімдік деңгейдегі
проблемалардан хабардар болуға, оларды шешудің жолдарын табуға, өз
еліміздің тарихымен, салт – дәстүрлерімен байланыстырылып құрылған. Қандай
тілде болмасын оқу, жазу, сөйлеу, тыңдау дағдыларын дұрыс іске асырғанда
ғана мақсатқа жетуге болады емес пе? Мысалы, мәтін оқыған кезде ашық жауап,
дұрыс – бұрыс жауап таңдау сұрақтары, кім? не? сұрақтары, тақырыпшаларды
параграфтармен, суреттермен байланыстыру, мәтіннен қателер табу, бос
жерлерді, таблицаларды толтыру, мәтіндегі сөздер мен тіркестердің
мағынасына тоқталу, мазмұны туралы пікірін білдіру, байланыс тіркестерін
табу сияқты тапсырмаларды орындау арқылы кез–келген дәрежедегі мәтіндерді
қызығушылықпен меңгеріп, еске сақтауға жағдай жасалады. Cонда ғана оқу
стратегиясы жүзеге асырылады. Берілген мәтіннен кейінгі жаттығулар
оқушылардың қабілетіне, білім деңгейіне қарай құрылған. Жаңа тақырыпты
өткенде жаңа сөздерге көп көңіл бөлемін. Сөзден сөз тіркестерді, сөйлемдер
құрылады, сондықтан оқушының жаңа сөзді дұрыс қабылдап, ойына сақтау
барысында әр түрлі ойындар жүргіземін. Ойын оқушының тілге деген
қызығушылығын арттырады және оқушыны тілді үйренуде жақсы жетістіктерге
жеткізеді.
Жан–жақты ойластырған және жақсы жүргізілген ойын тілдік материалды
енгізуді және бекітуді (лексика, грамматика, фонетика) жеңілдетеді,
дағдыларын қалыптастыруға көмектеседі. Тілдік шығармашылықты (есту, сөйлеу,
оқу, жазу) орындауға тиімді. Ойын балаларды шетел тілін меңгерудегі
қиындықтарға дайындайды және осы қиындықтарды жеңіп шығаруға көмектеседі.
Ойынды ағылшын тілі сабағының, бірақ жоғары сыныптарда берілетін тіл
материалының мазмұны мен тапсырмаларының түрі тіл материалын жай қабылдауға
емес, білімін дамытуға, ойландыруға, жағдайларды салыстыруға, ойша
бөлшектеп талдау жасауға, біріктіріп ұластыра жасауға, қорытындылауға
қызмет етуіне көңіл аудару керек. Ойындарды сабақ үстінде ғана емес,
үзілісте, сабақтан тыс уақытта да ойнауға болады. Бұл балалардың демалатын
уақыты. Ойынның негізгі мақсаты – сөздерді, сөйлемдерді ағылшын тілінде
дұрыс айтуға балалардың тілдерін жаттықтыру.
Оқулықтың ерекшелігі тілді үйретудің әр дағдысына белгілі бір
стратегиялар ұсынады. Мысалы, тыңдасым: тыңдауға дайындық, ең маңызды
сөздерге көңіл бөлу, арнайы мағлұмат алу, пікірлерді ажырату, өз сұрақтарын
дайындау, керектілерін жазып алу, стилін ажырату, өз пікірін білдіру сияқты
тапсырмаларды орындау арқылы оқушылардың кассеталардан жаңалықтарды,
диалог, монолог, әңгіме, өлең тыңдауға мүмкіншіліктері бар. WARM – UP (ой
ашар) тапсырмалары және келісу – келіспеу, рөлдік ойындар, пікір білдіру,
суреттеу т.б. түрлері арқылы оқушылар алған білімдерін іске асырады.
Оқушылар сабақта үйренген іскерліктері мен дағдыларын пайдаланып, өз
ойларын жүйелі түрде айтып жеткізе алады.
Оқушылардың шет тілінде дұрыс сауатты сөйлеуінде тілдік материалды
меңгерудің рөлі өте зор. GRAMMAR SUMMARY – қолданып, ережені еске түсіріп
отырады. Оқулықтағы жаттығуларда берілген деңгейлік тапсырмалар оларды
оқушының білім деңгейіне қарай орындауына мүмкіндік береді. Сөздік жұмыс
мәтінде кездесетін жаңа сөздерді іздеумен қоса түрлі тұрақты сөз
тіркестерді, қосымша мағыналы сөздермен жаттығулар орындау арқылы жүзеге
асады. Фонетикалық материал бір қарағанда, жоғары сыныптарға керегі жоқ
сияқты болғанымен, кейбір дыбыс емлесінің ерекшеліктері, дауыс ырғағы,
екпін түсіру сияқты нәрселерді сабақта еске түсірудің маңызы зор. Тақырып
соңында оқушылардың қай тапсырмаларды қандай деңгейде меңгергендерін біліп,
талдау жасау мүмкіндіктері бар. Берілген тест тапсырмаларын олар берілген
кілт арқылы тексеріп, мұғалімнің көмегімен қателеріне дер кезінде талдау
жасай алады. Оқулықта ұсынылған іс – шаралармен шектелмей, мұғалім өзі де
шығармашылықпен жұмыс істеп, нәтижелі сабақтарды жоспарлауына болады. Оның
бәрі оқушының тілге деген қызығушылығын арттырып, сабақтың әсерлі өтуіне
септігін тигізеді. Оқушылардың білім және білік дағдыларының жетілуіне В.Ф.
Шаталовтың тірек конспектілері мен тірек сигналдарын пайдаланау оқытудың
белсенді әдісі. Мен бір ғана технология жүйесімен жұмыс жасап жүрмін деп
айта алмаймын, өйткені шетел тілін оқытуда барлық әдіс – тәсілдерді
қолдануға болады деп ойлаймын. Деңгейлік тапсырмалар оқушыларға беруге
болады, топпен, жеке оқушымен жұмыс істеуге болады, Венн диаграммасын
қолданамын. Осы тәсілдердің барлығы оқулықта жақсы берілген, сондықтан біз,
ұстаздар, шығармашылықпен ойланып, оқушыларға түсінікті болатындай, ойға
қонымды етіп өз жоспарымызды құруымыз керек. Тірек конспектісін қолдану
сөйлеу дағдысына көп көмегін тигізеді. Тақырыптың негізгі мағынасы осы
тірек конспектісінде көрнекі беріледі. Тірек плакатын пайдалана отырып
әңгімені толық түсіндіруге, артынан қиын сөздерге мән бергізуге болады.
Мысалы: “Ауа - райы” тақырыбына көрнекілік. Тірек сигналдарын пайдаланып,
әртүрлі фраза қолдануға болады, сондықтан Шаталовтың көп рет қайталау
принципі жүзеге асады. Тірек схемалары лексикалық және грамматикалық
материалды түсіндіру, бекіту мақсатында және монолог, диалог, тындасымды
түсінуде де қолданылады. Шетел тілін оқуда көрнекі құралдарды қолдану көп
көмегімен тигізеді. Мысалы: 6,7 сыныптағы көрнекілік “Түсіндіре басқарып –
оздыра оқыту” технологиясы бойынша Венн диаграммасы ағылшын тілінде
тақырыпты қорытындылағанда қолданылады. “Оздыра оқыту” әдісі оқушы
қабілетін, деңгейін саралап оқыту. Деңгейлік тапсырмалар беріледі. Білімді
тексеруде, дәстүрлі емес сұрақтар, өзгертпесөз, сақиналар құпиясын ашу,
тест сұрақтары, басқатырғы, жұмбақтар шешу т.б. қолданылады.
Оқу процесі оңайдан қиынға қарай дамыта оқытуға бағытталған. Мәселен,
сабақтың алдында “берілген тақырып туралы оқушы не біледі?” деген мақсатпен
“Сұрақ – жауап”, “Талқылау”, “Ой алмасу” сияқты тапсырмалар беріледі.
Оқушының жауабы негізінде жаңа тілдік материалдар бойынша жұмыс
жүргізіледі. Басты көңіл бөлінетін нәрсе–сөйлеу және оқу. Оқушылар сөйлеу
мен оқуды меңгергеннен кейін, жазуды үйренеді. Оқу процесінде ойын ойнау да
аса маңызды. Ойын кезінде бұрыңғы өтілген сөздер мен сөз тіркестері және
грамматикалық материалдар қайталанады. Мысалы: “Көңілді қарындаш” ойыны.
5,6,7 сынып оқулығы тілді дәстүрлі түрде оқыту және актуальды оқыту
әдісінде жазылған. Сабақ үрдісінде шәкірттер оқуға үйренеді, яғни өз
бетімен ізденіп білім алудың жолдарын, тәсілдерін білуге бейімделеді.
Жаңа педагогикалық технологиялар арқылы оқытуды ізгілендіру мен
демократияландыруға, оқушылардың өздігінен бағыт – бағдарын анықтап,
дамуына, ең бастысы, өзін - өзі тәрбиелей алатын тұлға ретінде қалыптасуына
жағдай жасауға болатыны күмәнсіз. Осы негізде оқушының белсенділігі,
мақсатқа ұмтылуы, ақпаратты өзі іздеп табуы, шығармашылығы қамтамасыз
етіледі.
ЕРТЕ ЖАСТАН АҒЫЛШЫН ТІЛІН ОҚЫТУДЫҢ МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ. ШЕТЕЛ
ТІЛІНДЕ ТЫҢДАП ТҮСІНУГЕ ҮЙРЕТУ, ТІЛ ДАМЫТУ ЖҰМЫСТАРЫН ТИІМДІ ЖҮРГІЗУ
ӘДІСТЕРІ.
1.1 Ерте жастан ағылшын тілін оқытудың маңызы және оның ерекшеліктері.
XXI ғасыр табалдырығын білім мен ғылымды инновациялық технология
бағытымен дамыту мақсатымен атауымыз үлкен үміттің басты нышаны болып
табылады.
Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды дегендей, жас
ұрпаққа саналы, мән мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім беру бүгінгі күннің
талабы.
Қазақстан Республикасының тәуелсіз елге айналып, әлемдік өркениеттің
даму жолына түсуі, ағылшын тілі меңгертуді жолға қою мақсатында эксперимент
ашылды. Білім және ғылым министрлігінің 2004 жылғы 4 наурыздағы “2 сыныптан
бастап ағылшын тілін оқыту туралы” №1746, Астана қаласы Білім
Департаментінің 25.08.2004 жылғы №246 бұйрығы бойынша Ж. Жабаев атындағы №4
мектеп – гимназия базасында 2 “Г” жәй сыныбында эксперимент ретінде ағылшын
тілі жүргізілді. Бұл эксперименттің негізгі мақсаты жаңа технологиялар,
инновациялық үрдіс, тілдік қарым – қатынасты игеру болып табылады. Ерте
жастан шетел тілін оқыту оқушылардың коммуникативті даму біліктілігін,
оқушылардың қызығушылығын, ұйымдастыруға мүмкіндік береді, бірден көп
тілдерде сөйлеуге мүмкіндік алады. 2 “Г” сыныбында алғашқы кіріспе бөлімін
“Way into English” оқулығымен бастап, одан әрі “Way Ahead”, “Macmillan” оқу
әдістемелік кешенінің оқулығымен жалғастырдық. Оқу бағдарламасы бойынша,
күнтізбелік жоспары бекітілген. Бұл баспадан шыққан оқулық оқушыларға өте
ұнайды, түрлі – түсті суреттері мен, тақпақ пен қысқа өлеңдер шумағы
музыкасымен берілген. Жаттығулар жинағы дәптері, қосымша постерлер, тест
жинақтары да бар. Мұғалімге арналған әдістемелік нұсқауы бар оқулығы бар.
Бұл оқулықта таңдау, сөйлеу, оқу және жазу дағдыларын қалыптастыруға бірдей
көңіл бөлінген. Бұл оқулықпен оқытуда аздаған қиындықтарда бар, сөздердің
аудармасы берілмеген, бірақ соған қарамастан бұл материалдар грамматикалық
дағдылармен бірге оқушылардың ауызекі сөйлеу дағдыларының қалыптасуына көп
көңіл бөледі. Экспериментті өтудің бірінші жылында барлық экспериментке
қатысушы мұғалімдерді арнайы курстардан өткізді, өйткені бұрынғы оқулықпен
қазіргі оқулықтың арасында көп айырмашылықтар бар. Осы курста жаңа
оқулықпен қалай жұмыс істеу керек, қандай технологияларды қолдану арқылы
ауыз-екі сөйлеуді, ағылшын тілінде сауатты жаза білуге үйрету, қай
жаттығуды қалай орындау керек екенін үйрендік. Бұл курстардың бізге берген
көмегі өте көп. Эксперименттің бірінші жылының соңында осы экспериментке
қатысушы мектептер арасында өлеңдер мен қойылымдар конкурсы өткізілді.
Біздің мектептің 2 “Г” сынып оқушылары “The Little Red Hen” деген тақырыпта
қойылым көрсетті. Олар сахнада өздерін еркін ұстауымен, киімдерімен және
жоғары деңгейде сөйлеуімен қойылымды өте жақсы қойып шықты. Осы жылы не
үйренгенін, не оқығанын көруге Америкадан келген, осы оқулықтың авторы,
өзінің таңданысын жасыра алмады, оқушылардың қойылымдары мен өлеңдер
сайысына өте жоғары баға берді.
Жылдың соңында жазған тест қорытындысы бойынша 2 “Г” сыныбында 12
оқушы “өте жақсы”, 15 оқушы “жақсы” деген баға алды. Оқушылар ауыз – екі
сөйлеуге үйренді, сөздерді жақсы меңгерген, жалпы тілді меңгере алмаған
оқушы жоқ.
Эксперименттің екінші жылын әрі қарай жалғастырудамыз. Бұл жылы барлық
экспериментке қатысушы мұғалімдер арасында өзара тәжірибе алмасу ретінде
ашық сабақтар берілді. Біз бірімізден көп нәрсені үйренудеміз. Әр айдың бір
аптасына әр мектепке бару арқылы тәжірибе алмасамыз, қателерімізді ортаға
саламыз, қиындықтарды қалай жеңу керек сонны талдаймыз. Мұндай ашық
сабақтар бізге көп көмегін тигізуде, және бір – бірімізбен тығыз байланыста
болуымызға көмектесуде. Экспериментті әрі қарай жалғастырғымыз келеді.
Биылғы жылдың соңында тағы да іріктеліп алынған мектептердің арасында
қойылымдар конкурсы болды. Бұл конкурста 3 “Г” сынып оқушылары “Flower
Ball” деген тақырыпта қойылым көрсетті. Бұл қойылымда өте жақсы киімдерімен
көзге түсіп, өздерінің сөйлеу шеберлігін де жақсы қолдану арқылы өте жоғары
деңгейде қойып шықты. Осы қойылымды 6 шілдеде болатын Астана күніндегі
мерекелік концерте қайталап қоюға таңдап алды.
Осы оқулықтың қолдану кезінде біз бірнеше жаңа әдіс тәсілдерді игеріп
жатырмыз. Ағылшын тілін жетік меңгеруіне сабақта сын тұрғысынан ойлауды
дамыту әдістемесін пайдаланудың көмегі көп. Бұл технология бойынша оқушы өз
ойын ортаға салып, сөйлеу тілін дамытуға және сөздің қорын молайтуға
жетелейді. Оқушылар сабақта берілген сөздердің көмегімен өздері мәтін
құрайды.
Бүгінгі қоғам мұғалімнің біліктілік деңгейіне де, ішкі жан дүниесіне
де жаңаша талап қойып отыр, өйткені қазіргі күні XXI ғасыр ұрпағынан үлкен
үміт күтілуде. Мектептегі басты тұлға мұғалім, осы мұғалімнің алдында
тұрған басты мақсат рухани жан дүниесі бай, жан – жақты дамыған жеке
тұлғаны қалыптастыру.
Оқушының оқу дағдысын қалыптастыруда жалпы жазба тілі мен ауызекі
сөйлеу тілі тікелей байланысты. Оқушыларды шығармашылықпен ойлауға
тәрбиелеу мұғалімнің міндеті. Сондықтан бұл жұмыс түріне ерекше талап қою
керек. Мәтінді мазмұндауға үйрету, жазбаша сұрақтарға жауап беруге үйрету,
жоспар құруға, белгілі бір суретке тақырып қоя білуге, сол суретке қарап
сөйлем құрауға, мұғалімнің көмегімен өздерінің ойларын, қызықты іс -
әрекеттерін әгімелеуге үйрету. Бұл дағдыларды қалыптастыру үшін ұстаз
ерінбей еңбек ету нәтижесінде жете алады.
Бастапқы этапта шетел тілін оқытудағы бір негізгі аспект ол ойын
элементтерін тиімді пайдалану болып табылады. Ойын арқылы бала қоғамдық
тәжірибені меңгереді, сондықтан әр сабақ процесінде қандай дидактикалық
ойын қолдануға болатынын сабақтың мазмұнына, мақсатына, жас ерекшелігіне
сәйкес таңдау керек.
Бала ұлттың болашағы, қоғамның әлеуметтік байлығы, сондықтан да
олардың адамзаттық жоғары парасаттылығын, ақылдылық пен білімділігін,
адамгершілік негізін қалыптастыра білуіміз керек.
Тәуелсіз мемлекетімізге еңбекқор, кәсібін терең түсінетін, өзінің
білімі мен іскерлігін қолдана берілетін мамандар қажет. Адам алдымен жан –
жақты дамуына ерекше көңіл бөлуі қажет, парасаттылық адамға өзінен - өзі
келмейді. Ол ұлан – ғайыр еңбек етіп, ғылым – біліммен молынан сусындаған
кісіге ғана қонады.
1.2 Шетел тілінде тыңдап түсінуге үйрету.
Қазақстан Республикасы әлемдік бірлестікке кірген заманда білімнің
рөлі мен маңызы артты. Мәдениетті жоғары XXI – ғасыр адамын қалыптастыру
міндеті білім беру ісін ірілендіру қажетті мектеп пен қоғам алдында жаңа
маңызды мәселелер қойып отыр. Жалпы орта білім беретін мектептерде шетел
тілдерінің мазмұны анықталып, оған қойылатын талаптар нақтылануда. Шетел
тілін ана және орыс тілімен қатар оқыту арқылы мұғалім оқушылардың тыңдап
түсіну, сөйлеу, оқу және жазу іскерліктері мен дағдыларын жетілдіріп қана
қоймайды, оларды өзін қоршаған айналасындағы адамдармен қарым – қатынас
мәдениетіне де үйретеді. Оқушылардың шетел тілінде сөйлеу қабілеттерін
жетілдіру мектепте берілетін бүкіл білім мазмұнының негізгі мақсаты болып
табылады. Шетел тілі арқылы оқушылар әлемді таниды, тілін оқып жатқан елдің
мәдениетімен, өмірімен танысады.
Шетел тілінде оқушылар дұрыс қарым – қатынас жасай алу үшін, олар
ауызша айтылған сөзді тыңдап түсінулері тиіс. Тыңдап түсіну – сөйлеудің
серігі, сөйлеу экспрессивті формаға жатса, тыңдау импрессивті формаға
жатады. Ауызша айтылған сөзді қабылдау мен түсіну өте күрделі психикалық
әрекет. Тыңдап түсіну қысқа мерзімдік және ұзақ мерзімдік еске, қабылдауға,
логикаға, санаға, ажырату және таным механизмдеріне, салыстыруға,
жинақтауға байланысты. Тыңдап түсіну барысында оқушылардың санасында
фонетикалық және интонациялық есту қабілетін қалыптастыру керек, себебі бұл
күрделі процесс болғандықтан жалпыға ортақ қиындықтарды және арнайы
қиындықтарды ескеру қажет. Олар:
• Сөйлеуші қолданылған кейбір лексикалық және грамматикалық материал
оқушыға таныс емес болуы мүмкін, бұл жағдай оқушыға тыңдаған мәтіннің
мазмұнын түсінуді қиындатады. Бұл қиындықты жеңудің жолы – оқушылардың
пассивтік және потенциальдық сөздік қорын байыту;
• Әр адамның дыбыстарды айту ерекшеліктері мен интонациялық ерекшеліктері
болуы заңды құбылыс. Оқушы өз мұғалімнің сөйлеу ерекшеліктеріне
дағдыланып алады да, басқа адам айтқан сөзді түсінуі мүмкін. Бұл
қиындықты жеңудің жолы – сабақта техникалық құралдарды жиі қолдану керек;
• Мұғалім әдетте сабақта өте баяу ырғақпен сөйлейді, мұндағы мақсат
оқушылар оның айтқан сөзін түсінсін дегендік. Оқушылар осындай баяу сөзге
дағдыланады да, дұрыс ырғақта сөйлеген сөзді түсінбейді. Міне бұл
қиындықты сабақта тек техникалық құралды қолдану арқылы жеңуге болады;
• Мұғалім сабақта шетел тілінде сөйлегенде, айтқан сөзін оқушылар түгел
түсінсін деп бірнеше рет қайталап айтады. Оқушылар осы қайталауға
үйренеді. Шынайы коммуникацияда сөйлеуші айтқанын қайталамайды, сондықтан
мұғалімнің мақсаты оқушылардың тыңдаған мәтіннің мазмұнын бір – ақ рет
тыңдағанда түсінуге үйрету. Ал кей жағдайларда оқушылар мәтіннің мазмұнын
бір рет тыңдағанда түсінбесе, оны екінші рет тыңдатуға болады, бірақта
бұл жолы мұғалім тыңдайтын мәтінге қосымша бір тапсырма беруіне болады.
Мысалы, мәтінді екінші рет тыңдаңдар да, бұл оқиғаның басты кейіпкеріне
оқиға уақытына оқиға жеріне және т.б. назар аударыңдар деген сияқты
тапсырмалар;
• Келесі бір қиындық мынада: егер тыңдаушы сөйлеушінің бет -әлпетіне көріп,
оның сөйлеу органдарының қимыл – қозғалысын байқап отырса, онда ол өзі
тыңдап отырған сөзді жеңіл түсінеді, бірақта мұндай жағдай ылғида бола
бермеуі мүмкін (телефон арқылы сөйлесу, радиодан хабар тыңдау, т.с.c.).
Жоғарыда айтылған қиындықтарды жеңудің алғы шарты – мұғалімнің сабақта
техникалық құралдарды кеңінен пайдалануы және тыңдау қабілеттерін
дамытуға арналған жаттығуларды дұрыс ұйымдастыра алуы.
Оқушылардың түсініп тыңдау қабілеттерін дамытуда төрт жаттығулар тобын
ұсынуға болады.
Бірінші топ жаттығуларының мақсаты – мәтінді тыңдаудың алдында
лингвистикалық және психологиялық қиындықтарды алдын ала жою.
Екінші топ жаттығудың мақсаты – мәтінді тыңдауға арналған жаттығулар.
Мұнда оқушылар мәтінді тыңдап, оның тақырыбын, идеясын анықтай, берілген
кестенісызбаны және т.б., толтыру, сұрақтарға берілген жауаптардың мәтін
мазмұнына сәйкес келетінін анықтау және т.б.
Үшінші топ жаттығудың мақсаты – мәтін мазмұнын толық түсініп,
оқушылардың бойында төмендегідей іскерліктерді дамыту: интерпретация,
комментарий және талдау жасай алу. Мысалы, тыңдаған мәтіннің тақырыбын
талдау, мәтін мазмұнына берілген ассоциограмманы толтыру, уақиғаны бағалау,
басты кейіпкерді сипаттау, мәтінді коммуникация жағдайымен ұштастыра білу
және т.б. Үшінші топ жаттығуларын орындау барысында оқушыларға тірек,
таяныш сөздер, жоспар, суреттер, сызбалар және т.б. ұсынуға болады.
Төртінші топ жаттығудың мақсаты – оқушыларды мәтін мазмұнының басты
идеясына байланысты ойларын айтқызу, пікір – талас ұйымдастыру, “дөңгелек
үстел” ұйымдастыру, сахналау, сценарий жазу және т.б.
Енді тыңдауға арналған мәтіндерге қойылатын талаптарға тоқтала кетсек.
Олар:
• тыңдауға арналған мәтіннің мазмұнының тәрбиелік мәні болуға тиіс және
оның мазмұны оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес келуі керек;
• мәтіннің берік логикасы болуы шарт;
• мәтіннің мазмұнында тыңдаушылар үшін қызықты жаңа мәселе болуы керек;
• мәтіннің аутенсивті, яғни шындыққа негізделген, жасанды мәтін емес болуы
тиіс.
Жоғарыда айтылған ойларды қорытындылай келе, оқушылардың тыңдап түсіну
іскерліктерін қалыптастырып, дамыту қажет. Егерде тыңдап түсіну
іскерліктерін дамытпасақ, оқушылардың шетел тілінде сөйлеу алуға да үйрете
алмаймыз.
1.3 Тіл дамыту жұмыстарын тиімді жүргізудің әдістері.
Тіл дамыту жолдарын дұрыс ұйымдастыру оқушылардың ойлау қабілетін,
сауаттылығын арттырудың негізгі жолы. Бұл мәселе ағылшын тілі пәніне де
тікелей байланысты. Осы саладағы пәннің негізгі мақсаты мектеп оқушыларын
шетел тілінде сөйлеп, жаза білетін дәрежеге жеткізу. Осы жолда мұғалімнің
шығармашылық белсенділігі, іскерлігі үлкен көрініс табады.
Мұғалім сабақтың әр минутын тиімді және дұрыс пайдаланғанда ғана
көздеген нәтижеге жетеді. Бұл нәтижеге жету үшін мұғалім тіл дамыту
жұмыстарын өз деңгейінде ұйымдастыра білуі керек.
Оны қандай тиімді жолдармен жүргізуге болады?
Сабақты баланың ойын осы сабаққа аударатындай тиімді әдісті қолдана
отырып бастау керек. Ол әдістің бірі – диалог. Бұл әдіс бір жағынан
оқушының тілін шетел тілінде сөйлеуге жаттықтыру болса, екінші жағынан
диалог арқылы оқушымен тікелей сөйлесу болып табылады. Диалогты үлгерімі
орташа оқушыларға пайдалану тиімді. Диалог арқылы әр сабақта оқушымен
сөйлескенде сұрақтар қоя отырып, бүкіл сыныпты жұмылдырып алып, балалардың
зейінін өзіне аудару арқылы түрлі тіл дамыту жұмыстарын жүргізуге болады.
Күнделікті сабақ барысында тіл дамыту үшін төмендегідей тәсілдері
пайдалануға болады:
- сөздік арқылы тіл дамыту;
- мәтінге байланысты тіл дамыту;
- көрнекі құралдар арқылы тіл дамыту;
- үйірмеге және басқа жұмыстарға қатысу арқылы тіл дамыту.
Ағылшын тілінің негізгі мақсаты оқушыларға тіл үйрету болғандықтан,
негізгі жұмыс сөз үйрету болып табылады.
Ағылшын тілі сабағының негізгі арқауы – тіл дамыту жұмыстары болуы тиіс.
Оқушылардың фонетикалық, лексикалық, грамматикалық материалдар туралы
мағлұматтар мен анықтамаларды, түсініктемелерді ағылшын тілінде дұрыс
пайдалануды игеруі, өз ойын нақты, жүйелі түрде еркін жеткізе білу қабілеті
тіл дамыту жұмыстарының дұрыс ұйымдастырылып, талапқа сай жүргізілуіне
байланысты.
Тіл дамыту жұмыстарының тәсілдері төмендегідей:
1. Грамматикалық тапсырмаларды түрлендіріп беру;
2. Мазмұнды суреттермен жұмыс ұйымдастыру;
3. Оқушыларды топқа бөліп, өзара сөйлестіру;
4. Белгілі бір тақырыпта берілген әңгімені жалғастыру;
5. Шағын көріністер даярлату;
6. Мәтінмен жұмыс жүргізу.
Осының ішінен ең басты орын алатыны – мәтінмен жұмыс.
Мәтінмен жұмыс жүргізу барысында қойылатын басты талаптардың бірі –
берілген материалды түсініп оқу. Себебі оқушы оқып тұрған әрбір сөздің,
әрбір сөз тіркесінің беретін мағынасын, грамматикалық тұлғасын түсінбейінше
сөйлемдегі айтылар ойды қабылдай алмайды. Сондықтан алғашқы сабақтардан
бастап ағылшын тіліне тән дыбыстарды дұрыс айтқыза отырып, әрбір оқылған
сөзді, сөз тіркесін, сөйлемдерді, мәтінді түсініп оқуға баулу қажет. Егер
мұғалім мәтін бойынша тек: оқу, аудару, сұраққа жауап беру, мазмұнын
әңгімелету сияқты түрлерін пайдаланса, бұл бір сарынды болып келіп,
оқушыларды жалықтырады және пәнге деген қызығуын төмендетеді.
Ал шығармашылықпен жұмысты мынадай тәсілдерді пайдалана отырып
өткізуге болады:
1. Мәтінді өзгертіп баяндату.
Мысалы: “Менің ойымша”, “Мен өз тәжірбиеме сүйеніп айтып отырмын”,
сияқты сөз тіркестерін қолдану.
Оқылған әңгіменің мазмұнын оқушыларды түгел қатыстыра отырып баяндату.
Жұмыстың бұл түрін қолдану барысында әңгіменің мазмұн желісінің
үзілмей толық қамтыла әңгімеленуіне көңіл бөлу керек. Ол үшін әрбір оқушы
өзіне дейінгі айтылған сөйлемді түсуіне қабылдай отырып, айтылар ой
байланысын үзбей, жалғастырып алып кету талабы қойылады. Осылайша
әңгімелету барысында тіл үйренушілер қолдануға қажетті сөздерді дұрыс және
тез іріктеп ала білуге дағдыланады.
Мәтіннен іріктеліп алынған сөздерге морфологиялық талдаулар жасата отырып,
түбірлес сөздерді анықтату.
Бұл жұмыс түрлері өтілген грамматикалық ережелерді есте сақтау, іс
жүзінде пайдалана білуге жаттықтырады.
Тілді жақсы білетін оқушылар үшін белгілі бір сөйлемнің құрамындағы
сөздерді синонимдермен алмастыруды тапсыруға болады.
Мәтіннің құрамындағы сөйлемдердің ретін алмастыра отырып, ауыстырылған
сөйлемдерді орын, орнына қою арқылы әңгіме құрастыру. Берілген сөйлемдерді
оқиға желісіне сүйене отырып, әңгіме құрастыру. Жұмыстың бұл түрі мәтін
құрамындағы әрбір сөздің мән – мағынасын нақты түсінуге, яғни сөздікпен
жұмыс істеуге ықпал етеді.
Берілген мәтінге сүйене отырып диалог құрастыру.
Осы тәсілмен кез келген мәтінді диалогқа айналдыруға болады. Мәтінмен
жұмыс істеудің бұл тәсілі арқылы шәкірт өз ойын хабарлы сөйлем түрінде
баяндау білумен бірге сұраулы сөйлем жасаудың амал – тәсілдерін игеруге,
яғни кез келген хабарлы сөйлемді, грамматикалық, жақтық, шақтық,
категорияларды дұрыс пайдалана отырып, сұраулы сөйлемге еркін түрде
айналдыруға жаттығады.
Мәтінмен, іріктеліп алынған сөздердің синонимдік, омонимдік, антонимдік
сыңарларын анықтату. Лексикалық жұмыстың бұл түрі шәкірттердің сөздік
қорының молаюына, тіл байлығының өсуіне тікелей ықпал етеді.
Мәтін бойынша жүргізілетін жұмыстың басқа түрлеріде өте көп.
1. Оқылған әңгіменің мазмұнын қысқаша, тұжырымды түрде әңгімелету.
2. Мәтін ішінен негізгі ойды білдіретін сөйлемдерді табу.
3. Белгілі бір жоспар бойынша мазмұнын айту.
4. Мәтін бойынша сурет cалғызу.
Мәтін бойынша орындалатын тапсырмалардың амал–тәсілдерін түрлендіріп,
қолдану – шәкірттердің ауызекі сөйлеу тілін дамытуда, ой - өрісін
жетілдіруге, алған теориялық білімдерін іс – жүзінде пайдалана білуге
жаттықтыруда үлкен маңызға ие. Жастарымыздың шет тілінде еркін сөйлеп,
жаhандық экономикаға жақындай түсулері – заман талабы.
Ғылым мен техниканың жылдан–жылға жедел қарқынмен дамуына байланысты
шәкірттерге дәріс беруде жаңа технологияларды енгізу оқушылардың білімін
көтеруге үлкен әсер етіп отыр. Технологияның түрлері көп:
- деңгейлеп оқыту технологиясы;
- блокпен оқыту технологиясы;
- модульдеп оқыту технологиясы;
- В.Ф. Шаталовтың технологиясы.
Оқушының тілді меңгеруге ықыласын, ұмтылысын, қызығуын арттыратын ең
тиімді технологияның бірі – жерлесіміз Нұрша Оразақынованың “Сатылай
комплексті талдау” технологиясы екені анық. Себебі, бұл технологияның
жұмысы жаңа сабақты түсіндіруде де немесе қайталап қорытындылауда да
қолдануға қолайлы. Өйткені оқушыға мәтінді үйретуде бұл технология білімді
сатылап, жүйелеп бірізділікпен меңгертеді.
Мысалы: 8–сыныпта “Great Britain” тақырыбын өткенде оқушылар мәтінді
төмендегі сатылай кешенді талдау арқылы әңгімелей алады.
Great Bretain
1. Country
Great Britain
2. Population 57 million
3. Capital. London
4. The area of UK 244.100 square
kilometres
5. Parts England. Scotland. Wales.
Northern. Ireland.
6. Islands 5500 islands
7. Climate Mild climate
8. Rivers the Thamesthe Seven
9. Weather often rains in England
Инновациялық технологиялардың көптігіне, олардың түрі мен әдістерінің
сан – салалағына қарамастан, әр технологияның элементтері өзара бір –
бірімен байланысып кірігеді.
Ағылшын тілі сабақтарында компьютермен жұмыс істеу де ерекше орын
алады. Қазіргі таңдағы техникалық оқыту құралдары – телефон, телевизор,
магнитофон, мультимедиялық кабинет арқылы оқыту тілдерді меңгерту қызметіне
жаңаша қарауды, бұл бағытта қол жеткізген табыстарымызды сын көзбен қарап,
саралап ғылым мен техниканың жаңа жетістіктерін енгізуді қажет етеді.
Қорыта келгенде шетел тілін үйретудегі мұғалімнің негізгі мақсаты
әртүрлі әдістерді пайдалана отырып оқушылардың тілін дамыту, сөйлеу, жазу
іскерліктерін арттыру.
ГРАММАТИКАНЫ ЖӘНЕ ФОНЕТИКАНЫ ОҚЫТУ.
2.1 Грамматикалық материалды бекіту. Грамматикалық
жаттығулардың түрлері.
Грамматиканы оқытудағы басты міндет сол грамматикалық құбылыстарды сөз
әрекетінің әр түрінде қолдана білу дағдыларын қалыптастырып, одан әрі
дамыту болғандықтан, шетел тілін оқытуда грамматикалық материалды бекітуге
арналған жаттығулар жетекші орын алады. Грамматикалық дағдыларды
қалыптастырудағы басты қиындық тілдің жекелеген фактілерін есте сақтап
қалуда емес, сол фактілерді қолдануда. Грамматикалық материалды бекітуге
арналған жаттығулар төмендегі талаптарға сәйкес болуға тиіс:
1. жаттығулар грамматикалық материалмен жұмыс істеуге үйретуге тиіс;
2. олар сөз әрекетінің дамытылып отырған түрлерінің психофизиологиялық
және лингвистикалық заңдылықтарына сәйкес келуі керек;
3. жаттығулардың коммуникативтік бағдары болуға тиіс;
4. жаттығулар дидактиканың жеңілден ауырға қарай деген принципіне сәйкес
болуға тиіс;
5. олар оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға тиіс.
Репродуктивтік сөзге қажетті грамматикалық дағдылар рецептивтік сөзге
қажетті дағдылардан өзгеше болады. Сондықтан оларды қалыптастыруға арналған
жаттығулар да бірдей емес. Сөз әрекетінің әр түрін арнайы жаттығулар арқылы
қалыптастырамыз.
Репродуктивтік сөзде қолдануға арналған грамматикалық материалды
бекітетін жаттығулар.
Психологиялық зерттеулердің қорытындыларына қарағанда, сөз механизімін
қалыптастырудың мынадай алғы шарттары бар:
а) сөздің грамматикалық механизмдерін таныс (яғни түсіндіру кезеңін өткен)
материал негізінде қалыптастыру;
ә) операциялар мен әрекеттердің қиындығын ескере отырып, оларды
бірізділікпен қалыптастыру;
б) әрекетті автоматтандыру;
в) сөз механизмінің құрылымын бірте – бірте кеңейтін бірліктер негізінде
қалыптастыру;
г) әр бірліктің коммуникативтік құндылығы.
Осыған байланысты репродуктивтік сөзде қолданылатын грамматикалық
материалды бекітуге арналған жаттығулардың үш түрін ажыратқан жөн:
1–түрі–грамматикалық құрылымдарды еліктеу арқылы қайталауға
бағытталған жаттығулар. Мұнда оқушылар жаңа грамматикалық формасы бар сөз
тіркестері мен сөйлемдерді үлгіге қарап қайталап айтады. Бұлай істеудің
қажеттігі – кез келген әрекетті орындау үшін үлгі керек, ол үлгіге саналы
түрде еліктеу қажет. Осы еліктеуіш жаттығуларға да коммуникативтік бағдар
беруге болады. Мысалы:
1) мұғалімнің айтқанын растаңдау.
Мұғалім: Altyn speaks English very well, doesn’t she?
Оқушы: Yes, she does. Altyn speaks English very well.
2) аталған іс - әрекеттерді сендер де істегендеріңді айтыңдар:
Мұғалім: I swam so much in summer.
Оқушы: I swam so much in summer, too.
2–түрі–грамматикалық құрылымдардың кейбір элементтерін өзгертуге
бағытталған жаттығулар. Мұнда оқушылар трансформация, перифраз жасайды,
берілген құрылымды кеңейтеді. Бұл жаттығулар грамматикалық стереотиптердің
қалыптасуына көмектеседі. 2–түрдің жаттығуларына коммуникативтік бағдар
беру үшін арнайы тапсырмалар беру керек:
- Аталған іс - әрекеттің басқа оқушыларға да қатысты екенін айтыңдар.
Мысалы: V: Farida stands near the blackboard. – O: Batyr and Umit stand
near the blackboard, too.
- Менің істегенімді сенің де істегің келетігін айт: мысалы: M: I saw many
interesting places in Almaty. – O: I’d like to see many interesting places
in Almaty, too.
- Аталған іс - әрекетті істеуге мүмкіндігін жоғын айт: - Bakhit can take
part in this competition. – An have not any chance to take part in this
competition.
- Мұны істеу қиын екенін айт: - Laila may go to all museums of Almaty. –
It’s too difficult to vizit all museums in Almaty.
3 – түрі - өз ойын ауызша немесе жазбаша түрде айтып жеткізу үшін
грамматикалық құрылымдарды құрастыруға бағытталған жаттығулар қиындығына
қарай бұлар екі топқа жіктеледі:
1. тіл материалы берілген, мазмұны белгілі жаттығулар;
2. тіл материалы берілмеген мазмұны белгісіз жаттығулар,
Бұл жаттығуларды орындағанда жағдайды пайдаланып отыру керек, олардың
әрқашанда коммуникативтік сипаты болуға тиіс. Мысалы:
тіл материалы берілген, мазмұны белгілі жаттығулар:
a. үзіліс кезінде кезекші не істейтіні айт (осы шақты қолдан);
ә. сыныптан досын ауылға демалуға барды. Одан жазғы демалыс кезіндегі
өмірі жайлы сұра (өткен шақты қолдан).
2. тіл материалы берілмеген, мазмұны белгілі емес жаттығулар:
a. жанұяң туралы айт;
ә. досың туралы айт;
б. мектебің, кітапхана т.б. жайлы айт.
Рецептивтік сөзде қолданылатын грамматикалық материалды бекітуге
арналған жаттығулар.
Рецептивтік сөз дегеніміз – басқа бір адамның ауызша немесе жазбаша
сөзін қабылдау, сонны түсіну, қабылдау процесіне табу, теңестіру
(идентификация) және тану операциялары кіреді. Демек, рецептивті сөзде
қолданылатын грамматикалық құбылыстарды бекітетін жаттығулар сол құбылысты
мәтіннен табуға, оны басқа ұқсас құбылыстардан ажыратуға, жаңадан
түсіндірілген құбылыспен теңестіруге соның нәтижесінде оны танып түсінуге
үйретуге тиіс.
Осыған байланысты рецептивтік сөзде қолданылатын грамматикалық
құбылысты бекітетін жаттығулардың мынадай түрлерін ажырату керек:
1–оқып жатқан грамматикалық құбылыстарды мәтінде тануға арналған
жаттығулар, мысалы: мәтінді оқындар, ондағы ырықсыз етістегі етістіктерді
тауып, оның белгілерін атаңдар және т.б.
2–грамматикалық құрылымды алдын ала болжауға арналған жаттығулар:
сөйлемді жетпей тұрған құрылымдармен толықтырыңдар.
3–ұқсас құрылымдарды бір–бірінен ажыратуға арналған жаттығулар:
сөйлемдерді оқып, олардағы етістіктердің шақ формасын анықтаңдар. Мәтіннен
етістіктерді көшіріп жазып алыңдар да, дұрыс етістіктерді бір бөлек, бұрыс
етістіктерді бір бөлек топтастырыңдар.
4 - өтіп жатқан грамматикалық құбылыстарға сүйеніп, осыған түсінуге
үйрететін жаттығулар: мәтінді оқып, берілген сұрақтарға жауап беретін
сөйлемдерді табыңдар. Мәтінді оқып, берілген жоспарға сай мазмұны бойынша
үзінділерге бөліндер. Мәтінді оқыңдар, берілген үш сөйлемнің қайсысы оның
негізгі ойын білдіретінін анықтаңдар т.б.
Грамматикалық жаттығулардың мынандай түрлері бар:
Тану жаттығулары. Олар грамматикалық құрылымдар арқылы ауызша беріледі.
Мысалы: сөйлемді таңдап, егер Past Indefinite де тұрған етістіктер болса,
қолдарыңызды көтеріңіз деп тапсырма береді.
Mike lives in Pushkin Street. I lived there last year.
Ann comes home at half past two.
She came home at 4 o’clock yesterday.
Оқушылар мүғалімді тыңдап, етістікті таныса, қолдарын көтереді.
Мұғалім әрбір оқушының түсінгенін тексере алады. Мысалы: сөйлемді
оқыңыз.
1. іс – қимыл аяқталмаған – She was reading the book.
2. іс – қимыл аяқталған – She had read the book.
3. Mother was cooking dinner
Mother had cooked dinner when I came.
4. Mary was sending letters
Mary had sent letters when I saw her in the Post Office.
5. It was raining
It had rained when they left home.
Сөйлемді оқып, етістіктің дұрыс формасын таңдаңыз.
1. I (go, went) to the library last Monday.
2. Tom (takes, took) a bus when he goes to dchool.
3. The children (say, said) good bye to the teacher and run away.
Оқушылар сөйлемді оқып шығып, етістіктің осы сөйлемге байланысты
берілген дұрыс түрін таңдауы керек.
Үйрету жаттығулары қиынырақ, ол оқушылардың сабаққа қатысып, сөйлеуін
талап етеді. Шет тңлңн үйретіде үйрету жаттығулары міндетті. Тек қана
тыңдап және көру арқылы жаңа тақырыпты меңгеру мүмкін емес. Олар
үйреннедерін дауыстап және іштей сөйлеп дағдыландырулары керек. Көбірек
айтып, сөйлеген сайын тақырыпты жақсы меңгереді. Үйреті жаттуғулары
төмендегші бөлінеді:
a. қайталау жаттығулары. Оқушылар сөйлеу үлгісіне еліктей отырып
мұғалімнің соңына жекелей және хормен қайталайды: They are dancing in
the park немесе оқушылар диалогты тыңдап қайталайды.
- Is Ann dancing now?
- No, she isn’t.
- What is the doing?
- She is watching television.
Мысалы:
Kate is helping her mother.
Your sister is doing her homework.
This girl is working at the farm.
Сөйлеу үлгісінің, дыбыстардың, екпіннің, әуеннің дұрыс айтылуына назар
аудару керек.
ә. сәйкестендіру. Оқушылар сөздерді сәйкестендіріп қоя білу керек.
Мысалы: the children are dancing in the park (in the garden, in the street,
in the yard, in the hall, after classes, at the party).
Бір оқушы сөздерді сәйкестендіріп қояды, қалғандары қайталап оқиды.
Содан соң сөйлемдегі dancing сөзін басқа сөздермен алмастырып қойып,
үйренеді.
Мысалы: they are dancing (singing, working, walking, playing, running,
talking, watering the flowers, planting trees, helping the workers) in the
park.
Белгілі бір етістікті қолдану суреттермен, сөздермен беріледі, аз
жұмыс жасалып көп нәтижеге қол жеткізіледі, бұл жұмыс көп уақыт алмайды.
Бұл жаттығудың тағы бір артықшылығы оқушы бұл жаттығуды грамматикалық
құбылыс деп қарамайды, ол тек сөздермен жұмыс істейді, формаға назар
аудармайды.
б. қорытындылау (аяқтау). Оқушылар мұғалім көрсеткен суреттерді көре
отырып, сөйлемдерді аяқтауы керек.
Мысалы:
T: Look at the picture. Mike is a
P1: Mike is getting up.
CE: Mike is getting up.
T: Mike is a
P2: Mike is dressing.
CE: Mike is dressing..
Бұл жаттығуларды is етістігінің қолданылуына назар аудару керек.
Мұғалім: Mike is a деп айтуы керек, бұл оқушының is етістігін тастап кету
қателіктерін болдырмайды.
в) мұғалімнің сқрақтарына жауап беру жаттығулары.
Мысалы:
T: Is Mike getting up?
P1: Yes, he is.
T: Who is getting up?
P2: Mike is.
T: What is Mike doing?
P3: He is getting up.
Үйрету жаттығулары ауызша не жазбаша, ауызша сыныпта, жазбаша үйде
істеледі. Мысалы: оқушыларға берілген үлгі бойынша 5 – 7 сөйлемді жазып
келу беріледі.
Келесі сабақта үй тапсырмасы ауызша тексеріледі. Оқушылар өздерінің
тапсырмаларын оқи отырып, тыңдауды үйренеді.
3. Шығармашылық жаттығулар – бұл жаттығудың көп еңбекті талап ететін
күрделі түрі. Мынадай түрлері бар:
a. мұғалім көрсеткен сурет, зат бойынша әңгіме құрастыру. Мұғалім
суретті көрсетіп Present Continious 3 – 5 болымды сөйлем құрастыруға
тапсырма береді;
ә. берілген грамматикалық тақырып бойынша сұрақтар оқушылар Past
Indefinite шағында қойып жауап береді;
б. мұғалім берген оқиға бойынша оқушылар әңгіме құрастырады. Мысалы,
бір оқушы басқа оқушыға қимыл істеуге бұйрық береді, ал оқушы қимылды
істейді, екіншісі қимылды суреттейді.
P1: Go to the door Sasha.
P2: Sasha is going to the door.
P3: Open the door.
P4: Sasha is opening the door.
Бұл ретте Present Perfect және Past Indefinite шақтарында қолдануға
болады.
He has opened the door.
We opened the door a minute ago.
в. тақырып бойынша әңгіме (topic). Оқушы сынпқа келгеннен не істегенін
айтып береді;
г. грамматикалық тақырыптарды пайдаланып диалог құрастыру.
Мысалы: P1: I have read an interesting book.
P2: What is it about?
P1: Indians.
P2: Will you give it to me to read?
P1: Why not?
ғ. оқылған мәтінді ойлау;
д. қайталап айтып беру;
е. ағылшын тіліне аудару;
ж. еркін сөйлеуге қатысу. Мысалы: It есімдегі бар сөздің құрылымдары
берілген (it is cold). Мұғалім бұл құрылымды мұнадай сұрақтар арқылы бекіте
алады:
T: What is the weather like today?
Is it cold today.
Осы сұрақтарға жауап беру арқылы оқушылар сөйлемді жақсы үйренеді.
4. Грамматикалық мәтіндер жаңа грамматикалық тақырыпты түсіндіру
мәтіндері арқылы да беріледі.
1. тыңдап, түсінуге арналған мәтіндер;
2. cөйлеуге арналған мәтіндер;
3. оқуға арналған мәтіндер;
4. бақылау тест мәтіндері.
Бақылау тест мәтіндері оқушылардың грамматикалық білімдерін тексеруге
мүмкіндік береді. Оған бос жерді толтыру, жақшаны ашу, өзгерту, кеңейту,
т.б. тапсырмалар жатады.
2.2 Грамматикалық материалды түсіндіру. Алғашқы сатыда грамматикалық
структуралар мен етістік шақтарын түсіндіру. Грамматикалық материалмен
жұмыс.
Грамматикалық материалды түсіндіруде мынаны ескеру керек:
а) түсіндіруге тиісті грамматикалық құбылыстың ерекшелігі, оның
сипаты;
ә) бұл құбылыстың сөз әрекетінің қандай түрінде қолданылатындығы;
б) оқушылардың жас ерекшелігі;
Осы жағдайларды ескере отырып, оқушыларға грамматикалық құбылыстарды
түсіндірудің қазіргі кездегі әдістемеде мынандай үш жолы қолданылады:
1. лексикалық жол;
2. индуктивтік жол;
3. дедуктивтік жол.
Грамматикалық материалды түсіндірудің лексикалық жолы. Бағдарлама
бойынша төменгі және ортаңғы сатыда оқытылатын грамматикалық құбылыстар
репродуктивтік және рецептивтік сөз түрлерінде қолданылады, сондықтан
оқушылар оларды бір жағынан танып түсіне алуға тиіс, екінші жағынан өз
сөзінде қолдана білуге тиіс. Бұл құбылыстардың бірқатары, әсіресе төменгі
сыныптарда лексикалық жолмен түсіндіріледі. Олай ету себебі:
1. оқушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты–төменгі сынып оқушылары
нақты ойлайды, оларға жалпылауыш ережелерден гөрі жеке нақтылы
заттар түсініктірек;
2. төменгі сынып оқушыларының лексикалық сөз қоры тым аз, ал
грамматикалық ереже көптеген сөздерді қамтымаса, жалпылауыш ереже
білуге ерте. Осыған байланысты төменгі сыныптарда көптеген
грамматикалық құбылыстар лексикалық жолмен түсіндірілуге тиіс.
Грамматикалық құбылысты лексикалық жолмен түсіндіру дегеніміз мынау:
мұғалім ереже орнына үлгі сөйлем береді, сосын сол форманың жасалуы, оның
қолданылуы туралы еш нәрсе айтпастан, үлгі сөйлемнің мағынасын түсіндіреді.
Оқушылар сөйлемнің мағынасын тұтас бір бірлік ретінде, яғни жаңа бір сөз
мағынасы сияқты түсінеді. Бұл үлгі сөйлем ережесі орнына жүреді. Үлгі
сөйлемнің мағынасын ашуда мұғалім жаңа сөз мағынасын түсіндіру үшін
қолданылатын тәсілдерді пайдаланады: көрнекілік, контекс, ана тіліне аудару
және т.б. сондықтан бұл жолды лексикалық жол деп атайды (басқаша атаулары:
грамматикалық құрылымдар, модель сөз үлгісі арқылы түсіндіру).
Ереже орнына жүретін сөйлем беріліп, оның мағынасы түсіндірілгеннен
кейін сол грамматикалық құбылысты алғашқы бекіту сатысы басталады. Ол үшін
оқушылар берілген үлгі сөйлемді хормен және жеке – жеке қайталайды. Бұл
құбылысты одан әрі бекіту үшін ауызша орын алмастыру жаттығулары жасалады.
Синтаксистік құрылым өзгермейді, бірақ сөйлемнің бір сөзі басқа сөзбен
алмастырылады. Ол сөз ол сөзді алмастыруды жеңілдету үшін мұғалім
оқушыларға өздері ағылшынша атауын білетін заттардың суретін көрсетіп
отырады да, оқушылар сол сөзді сөйлемдегі басқа сөз орнына қолданады.
Сөйтіп оқушылар үлгі сөйлемге қарай жаңа сөйлемдер құрайды. Бұл жаңа
сөйлемдер – үлгі сөйлемнің варианттары. Осы жолмен мұғалім оқушылардың жаңа
грамматикалық құбылысты қорытып, оларға ереже ұсынылады, әдетте бұл жоғарғы
сыныптарда болады. Грамматикалық құбылысты іс жүзінде меңгерген оқушыларға
грамматикалық ереже шығару онша қиынға түспейді. Оқушылар өздері үйренген
модельдерін ұмытып қалмау үшін оларды әлсін - әлсін қайталатып отыру керек.
Грамматикалық материалы лексикалық жолмен түсіндірудің практикалық маңызы
өте зор. Бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz