Нотариат қызметін құқықтық реттеу
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І Нотариат, оның міндеттері, негізгі функциялары мен құзыреті
1.1 Нотариаттың шығу тарихы және нотариат туралы жалпы ұғым ... ... ... . 4
1.2 Нотариаттық іс.әрекеттерді жүзеге асыратын органдар мен лауазымды адамдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 14
1.3 Нотариат қызметін ұйымдастыру негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 29
ІІ Нотариат қызметінің ұйымдық және құқықтық негіздері
2.1 Нотариустың құқықтық жағдайы және нотариустың қызметін бақылау.. 25
2.2 Нотариаттық іс.әрекеттер және оларды жүзеге асыру тәртібі ... ... ... .. 47
2.3 Нотариустың басқа мемлекеттердің құқық нормаларын қолдануы ... ... 52
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
Пайдаланған әдебиеттер мен нормативтік құқықтық актілер тізімі ... . 59
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 60
І Нотариат, оның міндеттері, негізгі функциялары мен құзыреті
1.1 Нотариаттың шығу тарихы және нотариат туралы жалпы ұғым ... ... ... . 4
1.2 Нотариаттық іс.әрекеттерді жүзеге асыратын органдар мен лауазымды адамдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 14
1.3 Нотариат қызметін ұйымдастыру негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 29
ІІ Нотариат қызметінің ұйымдық және құқықтық негіздері
2.1 Нотариустың құқықтық жағдайы және нотариустың қызметін бақылау.. 25
2.2 Нотариаттық іс.әрекеттер және оларды жүзеге асыру тәртібі ... ... ... .. 47
2.3 Нотариустың басқа мемлекеттердің құқық нормаларын қолдануы ... ... 52
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
Пайдаланған әдебиеттер мен нормативтік құқықтық актілер тізімі ... . 59
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 60
Тақырыптың өзектілігі. Нотариат азаматтар мен заңды тұлғалардың ҚР Конституциясымен кепілдендірілген құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға қызмет етеді. Нотариустармен жасалған іс-әрекеттердің және нотариалды рәсімделген құжаттар көпшілікпен танылуы танылуы дәлелдемелік күші кепілдендіріледі,себебі бұл іс-әрекеттер ҚР атынан жасалады.
Нотариат даусыз құқықтар мен фактілерді растау, құжаттарды, олардың үзінділерін куәландыру, құжаттарға атқарушылық күш беру және азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғауды қамтамасыз ету мақсатында заңда көзделген басқа да іс-әрекеттерді және заңда көзделген тәртіппен орындау жүктелген мемлекеттік органдар мен лауазымды дамдар жүйесін білдіреді. Нотариаттық қызмет сотпен тығыз байланысты. Бұл сот пен нотариаттың азаматтық айналымда субъективті құқықтарды қорғау және заңдылықты қамтамасыз ету жөніндегі ортақ міндеттерімен түсіндіріледі. Азаматтық процесте құқық туралы дауларды қарайтын соттан айырмашылығы нотариат азаматтық құқықтарды заңдық тұрғыда бекітуге және боалашақта оның ықтимал бұзылуын болдырмауға бағытталған функцияларды орындайды, осылайша нотариат қызметі алдын алу сипатына ие. Азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтарын, олардың заңды мүдделерін қорғау нотариустың заңда көзделген нотариаттық іс-әрекеттерді жасауы арқылы жүзеге асырылады. Нотариаттық іс-әрекеттер олардың бағыты бойынша топтастырылады:
1) даусыз құқықтарды куәландыруға бағытталған нотариттық іс-әрекеттер;
2) даусыз фактілерді куәландыруға бағытталған нотариаттық іс-әрекеттер;
3) борыштық және төлемдік құжаттарға атқарушылық күш беру жөніндегі нотариаттық іс-әрекеттер;
4) мұралық мүлікті қорғауға, мүлікті иеліктен айыруға тыйым салуға және құжаттарды сақтауға қабылдауға шаралар қолдану жататын нотариаттық қорғау іс-әрекеттері.
Нотариаттық іс-әрекеттер, егер бұл әрекеттер алдын ала заңмен белгіленген ережелерге сәйкес жасалған жағдайда, даусыз құқықтар мен мүдделерді тиімді қорғауды әрі күзетуді қамтамасыз етеді. Нотариаттық іс жүргізуге қатысушылар арасында табиғаты бойынша құқық қатынасы болатын нотариаттық рәсімдік, процессуалды мазмұнды қамтитын өзара құқықтар мен міндеттер туындайды. Осы құқық қатынастарына қатысушылардың құқықтары мен міндеттері, бір жағынан, нотариаттық іс-әрекет жасау кезінде азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғауға кепілдік береді, ал екінші жағынан – нотариаттық функцияларды іске асыруды қамтамасыз етеді.
Нотариус дәлелдемелердің көмегімен нақты нотариаттық іс-әрекет бойынша нақты мән-жайларды анықтап, тиісті құқық нормасын қолдануға міндетті («Нотариат туралы» 1997 жылғы 14 шілдедегі № 155-1 ҚР Заңын қараңыз). Барлық іс-әрекеттер алдын ала белгіленген ретпен және қатаң регламентт
Нотариат даусыз құқықтар мен фактілерді растау, құжаттарды, олардың үзінділерін куәландыру, құжаттарға атқарушылық күш беру және азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғауды қамтамасыз ету мақсатында заңда көзделген басқа да іс-әрекеттерді және заңда көзделген тәртіппен орындау жүктелген мемлекеттік органдар мен лауазымды дамдар жүйесін білдіреді. Нотариаттық қызмет сотпен тығыз байланысты. Бұл сот пен нотариаттың азаматтық айналымда субъективті құқықтарды қорғау және заңдылықты қамтамасыз ету жөніндегі ортақ міндеттерімен түсіндіріледі. Азаматтық процесте құқық туралы дауларды қарайтын соттан айырмашылығы нотариат азаматтық құқықтарды заңдық тұрғыда бекітуге және боалашақта оның ықтимал бұзылуын болдырмауға бағытталған функцияларды орындайды, осылайша нотариат қызметі алдын алу сипатына ие. Азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтарын, олардың заңды мүдделерін қорғау нотариустың заңда көзделген нотариаттық іс-әрекеттерді жасауы арқылы жүзеге асырылады. Нотариаттық іс-әрекеттер олардың бағыты бойынша топтастырылады:
1) даусыз құқықтарды куәландыруға бағытталған нотариттық іс-әрекеттер;
2) даусыз фактілерді куәландыруға бағытталған нотариаттық іс-әрекеттер;
3) борыштық және төлемдік құжаттарға атқарушылық күш беру жөніндегі нотариаттық іс-әрекеттер;
4) мұралық мүлікті қорғауға, мүлікті иеліктен айыруға тыйым салуға және құжаттарды сақтауға қабылдауға шаралар қолдану жататын нотариаттық қорғау іс-әрекеттері.
Нотариаттық іс-әрекеттер, егер бұл әрекеттер алдын ала заңмен белгіленген ережелерге сәйкес жасалған жағдайда, даусыз құқықтар мен мүдделерді тиімді қорғауды әрі күзетуді қамтамасыз етеді. Нотариаттық іс жүргізуге қатысушылар арасында табиғаты бойынша құқық қатынасы болатын нотариаттық рәсімдік, процессуалды мазмұнды қамтитын өзара құқықтар мен міндеттер туындайды. Осы құқық қатынастарына қатысушылардың құқықтары мен міндеттері, бір жағынан, нотариаттық іс-әрекет жасау кезінде азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғауға кепілдік береді, ал екінші жағынан – нотариаттық функцияларды іске асыруды қамтамасыз етеді.
Нотариус дәлелдемелердің көмегімен нақты нотариаттық іс-әрекет бойынша нақты мән-жайларды анықтап, тиісті құқық нормасын қолдануға міндетті («Нотариат туралы» 1997 жылғы 14 шілдедегі № 155-1 ҚР Заңын қараңыз). Барлық іс-әрекеттер алдын ала белгіленген ретпен және қатаң регламентт
1. Выменец С.П. Историко-правовые аспекты становления и развития института нотариата. Международный опыт / Акад.обществ связей. СПб.: Культ-Информ-Пресс, 2000.
2. Мицкая Е.В. Изучение нотариата как учебной дисциплины. Шымкент, ЮКГИ 2004.
3. Основы нотариальной деятельности, П.П. Глущенко, А.М. Седов, учебное пособие, СПб, 1999 г.
4. Бюллетень нотариуса. – 2001. - № 2. – 30-бет.
5. Полтавская Н., Кузнецов В. Нотариат. – М., 1998.
6. Власов Ю.Н. Нотариат в РФ. Изд. Омега-Л, 2005г.
7. Нотариальная практика. Москва, Приор 1998.
8. СтешенкоЛ.А., Шамба Т.М. Нотариат в РФ. Изд., Норма 2002.
9. Правовые основы нотариальной деятельности, В.Н. Аргунов, М., 1994 г.
10. Настольная книга нотариуса, В.С. Репин, М., «Юридическая литература», 1994 г.
11. Нотариат, Н. Полтавская, В. Кузнецов, курс лекций, М., 1999 г.
12. Нотариат в вопросах и ответах. М., «Юридическая литература», 1994 г.
13. Медведев И.Г. Современный латинский нотариат // Нотариальный вестник, 2003 №2. С.51
14. Черемных И.Г. Нотариат: прошлое, настоящее, будущее. М.: ОКТБ, 1999
2. Мицкая Е.В. Изучение нотариата как учебной дисциплины. Шымкент, ЮКГИ 2004.
3. Основы нотариальной деятельности, П.П. Глущенко, А.М. Седов, учебное пособие, СПб, 1999 г.
4. Бюллетень нотариуса. – 2001. - № 2. – 30-бет.
5. Полтавская Н., Кузнецов В. Нотариат. – М., 1998.
6. Власов Ю.Н. Нотариат в РФ. Изд. Омега-Л, 2005г.
7. Нотариальная практика. Москва, Приор 1998.
8. СтешенкоЛ.А., Шамба Т.М. Нотариат в РФ. Изд., Норма 2002.
9. Правовые основы нотариальной деятельности, В.Н. Аргунов, М., 1994 г.
10. Настольная книга нотариуса, В.С. Репин, М., «Юридическая литература», 1994 г.
11. Нотариат, Н. Полтавская, В. Кузнецов, курс лекций, М., 1999 г.
12. Нотариат в вопросах и ответах. М., «Юридическая литература», 1994 г.
13. Медведев И.Г. Современный латинский нотариат // Нотариальный вестник, 2003 №2. С.51
14. Черемных И.Г. Нотариат: прошлое, настоящее, будущее. М.: ОКТБ, 1999
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 69 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 69 бет
Таңдаулыға:
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қорғалуға жіберілді:
Кафедра меңгерушісі
_________
“ ___” ________ 20 жыл
Д И П Л О М Д Ы Қ Ж Ұ М Ы С
Тақырыбы: “Нотариат қызметін құқықтық реттеу”
Мамандығы 050301 – Заңтану
Орындаған: күндізгі оқу бөлімінің
Ғылыми жетекші: кафедра аға оқытушысы,
Алматы 2011
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе ----------------------------------- ---------------------------------
-------------------- 3
І Нотариат, оның міндеттері, негізгі функциялары мен құзыреті
1.1 Нотариаттың шығу тарихы және нотариат туралы жалпы ұғым ------------- 4
1.2 Нотариаттық іс-әрекеттерді жүзеге асыратын органдар мен лауазымды
адамдар ----------------------------------- ---------------------------------
------------------ 14
1.3 Нотариат қызметін ұйымдастыру негіздері --------------------------------
----- 29
ІІ Нотариат қызметінің ұйымдық және құқықтық негіздері
2.1 Нотариустың құқықтық жағдайы және нотариустың қызметін бақылау-- 25
2.2 Нотариаттық іс-әрекеттер және оларды жүзеге асыру тәртібі --------------
47
2.3 Нотариустың басқа мемлекеттердің құқық нормаларын қолдануы -------- 52
Қорытынды ----------------------------------- -------------------------------
------------- 56
Пайдаланған әдебиеттер мен нормативтік құқықтық актілер тізімі ----- 59
Қосымшалар ----------------------------------- ------------------------------
------------- 60
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Нотариат азаматтар мен заңды тұлғалардың ҚР
Конституциясымен кепілдендірілген құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға
қызмет етеді. Нотариустармен жасалған іс-әрекеттердің және нотариалды
рәсімделген құжаттар көпшілікпен танылуы танылуы дәлелдемелік күші
кепілдендіріледі,себебі бұл іс-әрекеттер ҚР атынан жасалады.
Нотариат даусыз құқықтар мен фактілерді растау, құжаттарды, олардың
үзінділерін куәландыру, құжаттарға атқарушылық күш беру және азаматтар мен
заңды тұлғалардың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғауды
қамтамасыз ету мақсатында заңда көзделген басқа да іс-әрекеттерді және
заңда көзделген тәртіппен орындау жүктелген мемлекеттік органдар мен
лауазымды дамдар жүйесін білдіреді. Нотариаттық қызмет сотпен тығыз
байланысты. Бұл сот пен нотариаттың азаматтық айналымда субъективті
құқықтарды қорғау және заңдылықты қамтамасыз ету жөніндегі ортақ
міндеттерімен түсіндіріледі. Азаматтық процесте құқық туралы дауларды
қарайтын соттан айырмашылығы нотариат азаматтық құқықтарды заңдық тұрғыда
бекітуге және боалашақта оның ықтимал бұзылуын болдырмауға бағытталған
функцияларды орындайды, осылайша нотариат қызметі алдын алу сипатына ие.
Азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтарын, олардың заңды мүдделерін қорғау
нотариустың заңда көзделген нотариаттық іс-әрекеттерді жасауы арқылы жүзеге
асырылады. Нотариаттық іс-әрекеттер олардың бағыты бойынша топтастырылады:
1) даусыз құқықтарды куәландыруға бағытталған нотариттық іс-әрекеттер;
2) даусыз фактілерді куәландыруға бағытталған нотариаттық іс-
әрекеттер;
3) борыштық және төлемдік құжаттарға атқарушылық күш беру жөніндегі
нотариаттық іс-әрекеттер;
4) мұралық мүлікті қорғауға, мүлікті иеліктен айыруға тыйым салуға
және құжаттарды сақтауға қабылдауға шаралар қолдану жататын нотариаттық
қорғау іс-әрекеттері.
Нотариаттық іс-әрекеттер, егер бұл әрекеттер алдын ала заңмен
белгіленген ережелерге сәйкес жасалған жағдайда, даусыз құқықтар мен
мүдделерді тиімді қорғауды әрі күзетуді қамтамасыз етеді. Нотариаттық іс
жүргізуге қатысушылар арасында табиғаты бойынша құқық қатынасы болатын
нотариаттық рәсімдік, процессуалды мазмұнды қамтитын өзара құқықтар мен
міндеттер туындайды. Осы құқық қатынастарына қатысушылардың құқықтары мен
міндеттері, бір жағынан, нотариаттық іс-әрекет жасау кезінде азаматтар мен
ұйымдардың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғауға кепілдік
береді, ал екінші жағынан – нотариаттық функцияларды іске асыруды
қамтамасыз етеді.
Нотариус дәлелдемелердің көмегімен нақты нотариаттық іс-әрекет бойынша
нақты мән-жайларды анықтап, тиісті құқық нормасын қолдануға міндетті
(Нотариат туралы 1997 жылғы 14 шілдедегі № 155-1 ҚР Заңын қараңыз).
Барлық іс-әрекеттер алдын ала белгіленген ретпен және қатаң регламенттелген
ереже бойынша жасалады, олардан жаңылу нотариаттық актінің жарамсыздығына
әкеледі.
Осылайша, нотариаттың құқықтық табиғатын айқындайтын белгісі деп заңи
құзырлық, құқық қорғау функциясын санауға болады. Бұл фукнция нотариатты
ұйымдастыру тәртібі мен құрылымын, оның құзыреті мен оның қызметінің
нотараттық іс жүргізу нысандарының негіздерін құрайтын әдістерді
айқындайды.
Зерттеудің нысаны – жұмыс Қазақстан Республикасындағы нотариат пәні
бойынша нотариат қызметін ұйымдастыру мәселелеріне арналған. Зерттеу
тақырыбының көкейкестілігі мен өзектілігі, Қазақстанда берілген құқықтық
институттың жеткілікті ғылыми зерттелмегенімен түсіндіріледі.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері - дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты
– нотариат қызметін ұйымдастыру ерекшелігін белгілеп, олардың нотариаттық
заң нормаларында орын тауып, нақтылы көрсетілуін анықтау болып табылады.
Осы мақсатқа сәйкес зерттеудің міндеттері мыналар:
1. Азаматтық құқық, Нотариат және Азаматтық іс жүргізу зерттеулер
тұрғысынан нотариат қызметін ұйымдастыру мәселелерінен туындаған негізгі
мақсаттарын анықтау.
2. Нотариат қызметін ұйымдастыру мәселелеріне ғылыми тұрғыда сипаттама
беру.
3. Нотариат қызметін ұйымдастыру мәселелеріне қатысты қазақстандық
заңнамаларына анализ жүргізіп нормаларының мәнін ашу.
Жұмыстың методологиясы мен тәсілдемесі
Зерттеудің методологиялық және теориялық негізі – диалектика заңдары,
социология, педагогика және психология ғылымдарының негізгі қағидалары,
Конституциялық құқық, Азаматтық құқық, Нотариат және Азаматтық іс жүргізу
құқығы ғылымдарының басты-басты қағидалары мен тұжырымдары болып табылады.
Зерттеудің объектісі – нотариат қызметін ұйымдастыру мәселелері,
сондай-ақ оларға қатысты заңнамалар болып табылады.
Зерттеудің нақты заты – нотариат қызметін ұйымдастыру мәселелерін
Азаматтық іс жүргізу және нотариат саласындағы заң нормаларында және
тәжірибеде ескеру мен қолдану жолдары табылады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы – Қазақстан Республикасында тұңғыш
рет арнайы түрде нотариат қызметін ұйымдастыру мәселелерін зерттелуінде
жатыр.
Зерттеудің құрылымы мен көлемі – дипломдық жұмыстың құрылымы
Кіріспеден, 2 үлкен бөлімнен, 5 тараудан, қорытынды мен пайдаланған
нормативтік актілер мен әдебиеттер тізімдерінен тұрады.
І Нотариат, оның міндеттері, негізгі функциялары мен құзыреті
1.1 Нотариаттың шығу тарихы және нотариат туралы жалпы ұғым
Нотариаттық құқықтың табиғатын оның юрисдикциялық,құқық қорғаушылық
функциялары белгілейді. Нотариат термині латын тілінде хатшы дегенді
білдіретін нотариус сөзден шыққан.
Нотариаттың пайда болуы азаматтық айналымның дамуына, келісім –шарт
жасау және сатып алу құқын заңмен бекітуде оның субъектілеріне ықпал ету
қажеттілігіне байланысты болды. Нотариат жеке меншікті қорғауға бейім және
барлық азаматтық айналымға қатысушылардың құқын, мүліктік құқықтың
дұрыстығын қорғауды қамтамасыз ететін азаматтық құқық институты ретінде
туындады. Нотариустар жүзеге асыратын құзіреттер (функциялар) қоғаммен
сұраныста, әрі жан-жақты қажетті болғандықтан тарихи нотариат кез-келген
елдің құқықтық жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады. Нотариаттың
институт ретінде өз шығу және даму тарихы бар. Ол тіпті Көне Рим
Республикасы кезінде өркендеуге бет алған. Сол уақыттың өзінде римдіктерде
лауазымды тұлғалардың (жазғыштар) ерекше институты жүзеге асырылған,
олардың құзіретіне преторлармен шығарылған сот формаларын және
магистрлермен берілген жазбаша өкімдерді рәсімдеу кірді. Жоғарыда
аталғандай, бұл құзіреттерді атқарушы нотариус (notarii) деп аталады,
notta сөзінен шыққан, ол жазғыштардың өздері жүргізетін жазбаларын
жылдамдату үшін қолданылатын стенографиялық белігіні білдіреді. ҮШ-ғасырдың
соңында Ұлы Карл франк мемлекетінде магистратурамен біте байланысты
нотариатты бекітті, өйткені, нотариус келісім-шарттар түзіп, оларды қол қою
үшін судьяға беретін. Кейінірек нотариус келісім-шарттарды растау
өкілеттігі бар, мемлекеттік биліктің тікелей өкілі және Мемлекеттік мөр
ұстаушы болды.
Нотариаттық кеңседе кемінде алты жыл жұмыс істеген, сонан соң арнайы
біліктілік емтиханын тапсырған адам ғана нотариус бола алатын.
Нотариустардың өкілеттігіне: барлық актілер мен келісім-шарттарды
куәландыру, мүліктің тізімін жасау, әртүрлі куәліктер беру, бұқаралық сату
жасау кіреді. Міне, сондықтан да бұл лауазымға кеңсе кірісіне байланысты
мөлшерде кепілдік жарна енгізген сенімді адам ғана жіберілетін.
Нотариаттық актілердің дәлелді күші болды және ешқандай соттың ерекше
шешімінсіз орындалды. Нотариат тарихында сословие площадных подьячих жаңа
түсінігі пайда болды[1.112]. Мұның анық қай күні пайда болғаны жайлы бізге
нақты дерек жеткен жоқ. Оларда келген адамдардың мүддесіне азаматтық
келісімдердің төлемін жасауға маманданған, өзіндік ерекшеліктері бар кәсіби
жазғыштар бірлестігі болды. Алаңға тағайындалу патшаның жарлығымен жүзеге
асырылды. Әрине, бастапқыда олардың қызметін бақылау осымен тұжырымдалған
болатын. Площадный подьячий болғысы келгендер патшаға өзін осы лауазымға
тағайындау жайлы өтініш беретін, мұндайда таңдаулы (сайланған) старосталар
оған өнегелілігіне және әскерлігіне мінездеме беруге тиісті, ал олар өз
қызметінде зиян келтірген жағдайда, кәсіби жазғыштар бірлестігінің барлығы
өз мүшесін кепілдігіне алатын. Бұл кәсіп өте пайдалы болғандықтан,
отставкаға кету ең ауыр жаза болатын. Мемлекет тарапынан площадный
подьячий қызметіне бақылау келе-келе күшейе түсті. Таңдаулы (сайланған)
старосталар өлілерді тірілер қатарына кіргізбес үшін, ауыл-аймақты сырттай
жазып жібермес үшін, баж салығы жоғалып кетпес үшін площадный подьячий
қадағалауды жүзеге асыру құқын иеленді.
1597 жылы шыққан патша жарлығына сәйкес, Холоп бұйрығында
иелік правосын беретін құжаттың жекелеген түрлеріне міндетті түрде анықтама
беру енгізілді.
Түзілген келісімдердің түпнұсқасын және еріктілікпен жасалғандығын
анықтау, мүліктің сатушыға жататындығын және оның шамадан тыс шығын
келтіретіндігін әрі оны сыртқа шығаруға тиым салынғандығын тексеру
мақсатында куәлік сұрау салу арқылы анықтама жазылды. Бұйрық кітабына акт
жазылып, мөр басылған соң ғана мүлік сатып алушының меншігі саналып, оны
алып кетуге құқылы болды. Мемлекет площадный подьячий қызметіне осылайша
бақылау орнатты. Қазіргі заманғы нотариустың ұсынылған келісім-шарттарды
түзуде қоятын талаптары да осыған ұқсас тәрізді. 1649 жылғы Қағидамен осы
уақытқа дейінгі жарлықтар кейбір дәрежеде жүйелендірілді, тараптардың
келісім-шарт жасасуы анықтама құраумен және соңынан бұйрыққа түсірумен
площадный подьячий арқылы ғана жүргізілуі міндеттелді, сөйтіп, алғаш рет
келісім-шарт жасайтын органның және оны тіркейтін органның құзіреті
шектелді. 1866 жылы Александр П-нің 1864 жылғы сот реформасын дамыту
ретінде нотариаттық бөлім жайлы Ереже бекітілген соң нотариат түбірімен
қайта құрылды. Осы уақыттан бастап, нотариаттық актілерді жасау және
куәландыруды билікпен арнайы бөлінген адам – нотариус атқара бастады.
Нотариустар округтік сот жанында болды. Нотариаттық бөлім жайлы Ереже
бойынша нотариустар мемлекеттік қызметкер деп саналды, оларға лауазымдары
бойынша ҮШ шені берілді. Нотариустардың қызметтік іс-әрекетін қадағалауды
соттар жүзеге асыруға тиіс болды. Қызметке 21 жасқа толған, тиісті
тәжірибеден өткен және азаматтық заңдар, әртүрлі жарғылар (сауда,
вексельдер жайлы, баж салығы туралы, азаматтық сот өндірісі жөнінде, т.б.)
төңірегінде, сондай-ақ нотариаттық өндіріс нысанында білімін көрсете білген
үміткер тағайындалды. Қызметке қабылданар алдында үміткер нотариаттық
қызметті жүзеге асыру барысында жол берілген қателіктері үшін нотариустың
мүліктік жауапкершілігін қамтамасыз етуі тиіс, ақшалай кепілдік енгізуі
міндетті болды. Егер нотариустың мансабы сәтті аяқталса, онда ол отставкаға
кеткенде (демалысқа шыққанда) қойған кепілдігін пайдалана алды, нотариус
қаза болған жағдайда кепілдік оның мұрагерлеріне немесе орнын басушыларға
өтетін. Нотариустар мемлекеттік қызметкер саналғанына қарамастан,
мемлекеттен не жалақы, не зейнетақы алмады. Нотариустар хал актілерінен
басқа, қызметтік және межелік, сондай-ақ барлық құжаттарды куәландырды.
Әртүрлі нотариаттық іс-әрекеттер жасалған кезде нотариаттық бөліс
жайлы Ережеге сәйкес, міндетті түрде екі куәгер қатысуы тиіс болды, ал
қозғалмайтын мүлік сатып алу кезінде олардың саны міндетті түрде үшеуге
жеткізілді. Нотариусқа танымал немесе олар жайлы нақты деректер белгілі
болса (Ереженің 84-86-баптары), сауатты, кәмелеттік жасқа толған адамдар
ғана куәгер бола алды. Сол нотариустың кеңсесіндегі қызметкер немесе оның
не қызметкерінің үй қызметшісі куәгер бола алмайды (87-бап 4-тарм.).
Жасалатын келісімдерге қойылатын негізгі талаптар күні бүгінге
дейін сақталған. Нотариустардың қызметтік міндеттері сан қырлы және күрделі
болды, тіпті бір ғана заң бұзушылық болса да, олар жауапкершілікке
тартылды. Нотариустардың қиянатшылдығы және жол берген олқылықтары үшін,
сонымен қатар, айыптылық сипаты бар жауапкершіліктері қылмыстық және түзету
жазалары жайлы 1845 жылғы Қағидамен реттелді. Жазалау жайлы Қағида бойынша
нотариустардың жауапкершіліктері крепостнойлық іс шенеуніктерінің айыбы мен
қылмыстарына қатысты баптармен дәрежеленді. Нотариустық қылмыстық іс-
әрекетке жататындар, атап айтқанда:
- заңмен жүктелген міндеттерін атқармау;
- оларға заңмен берілген өкілеттіктерді қиянатшылықпен пайдалану;
Жазалау жайлы Қағидада нотариустардың өз міндеттерін бұзып,
атқаруда жіберілген олқылықтың үш түрі көрсетілген:
- заң бойынша акт (сату-сатып алу, кепілге қою, бөлу немесе басқа да
әрекеттер) жасауға қатысуға құқы жоқ адамның атынан оны ағаттықпен жасау;
- нотариустың тепе-теңдікті және тұлғаның нақты еркін куәландырмай немесе
немқұрайлы куәландырып, біреудің жеке басын дәлелдеуге қызмет ете алмайтын
деректерге ұқыпсыздық танытып акт жасауы;
- нотариустың қамқорлықтағы немесе секвестордағы, сатуға тиым салынған
именияны заңсыз сатуға қатысуы, нотариустың байқамай әрекет етуі немесе
анықтаманың толық болмауы.
Берілген өкілеттіктерді қиянатшылықпен пайдалануға қарастырылатын
қылмыстық жауапкершілікке жататындар:
- нотариуспен біле тұра және арам пиғылмен куәлардың заңдастырылмаған
санымен, олқылықты түзетусіз, ескертусіз акт жасалуы;
- алдаумен, күшпен жасалған келісімді және жалған келісімді бекіту,
куәландыру;
- нотариаттық актіні жасауға тараптар құқығының жоқтығын нотариуспен жасыру
фактісі;
- нотариуспен мүлікті айыруға заңмен тиым салынғанын жасырғанда және ол
жайлы сатып алушыға жарияламағанда;
- нотариуспен әдейі біреудің атынан жалған иелік құжат немесе тиісті сенім
хатсыз, жоқ адамның атынан сырттай актілер жасалу, ойдан шығарылған адамның
атынан жасалғанмен бірдей;
- өткен күнмен актілер жасау;
- актілер кітабын әдейі бүлдіру, жойып жіберу немесе жасыру;
Өзіне жүктелген міндеттің нотариуспен орындалмағаны, салғырттығы,
ұқыпсыздығы немесе ағаттығы үшін сот үкіміне сәйкес, келешекте бұл
қызметпен айналысуға тиым салумен қызметінен шеттетілді, берілген
өкілеттікті қиянатшылықпен пайдаланғаны үшін қамауға алынып, абақтыға
жабылды[2.26].
ХІХ-ғасырдың соңында нотариаттық іс-әрекетті жасау құқы берілген
органдардың төрт тобы мен лауазымды тұлғалар пайда болды:
- бұқаралық (полицейлер) нотариустар;
- биржалық маклерлер мен нотариустар, кеме маклерлері;
- тар мамандандырылған маклерлер:
- нотариус немесе маклер жоқ кезде олардың қызметін магистраттар, ратуштар,
думалар, кедендік шенеуніктер, ауыл приставтары.
Нотариус (маклер) қызметіне үміткерлер байсалдырақ шенеуніктер
қатарынан конкурстық негізде іріктеліп алынды және лауазымға тағайындалған
соң ант беретін, олай болмаған жағдайда жұмысқа жіберілмейтін. Мұндай кезде
ерекше ереже жоқ, алайда нотариуст пен маклер лауазымдарына сауатсыз
адамдарды тағайындауға заң тікелей тиым салды.
Қазақстандық нотариаттың құрылу тарихы республиканың әділет
органдарының 87 жылдық тарихымен біте қайнасқан. 1917 жылғы қазанның
соңындағы саяси оқиғадан соң, монархияның жойылып, билік басына
большевиктер келгенде нотариат құқықтық институт ретінде жойылды: 1917
жылғы 24-қарашадағы № 1 сот туралы Декрет сот органдарын, сот тергеу
институтын, прокурорлық қадағалауды, жеке адвокатураны жойып, жаңа кеңес
сотының негізін салды. Декретте нотариатты жою туралы тікелей айтылмаса
да, нотариаттық кеңселер өз қызметтерін тоқтатты, ал кейінірек, жергілікті
кеңестердің қаулыларымен олар жойылып, нотариаттық іс-әрекеттерді жасау
жергілікті кеңестердің бөлімдеріне берілді. Халық Комиссарлар Кеңесінің
1919 жылғы 10-шілдедегі Декретімен уақытша, Қазақстан Кеңесінің съезі
шақырылғанға дейін, Қырғыз өлкесін басқару жөнінде Әскери-революциялық
комитет (Қырревком) құрылды, ол орган Өлкені жоғарғы әскери-азаматтық
басқаруға жұмылдырылды.
Нотариат институты одан арғы дамуды 1919 жылғы желтоқсандағы № 2 сот
туралы Декреттен алды, онда нотариаттық іс-әрекеттер нотариустармен, ал
олар жоқ жағдайда орнын алмастыратын тұлғалармен жасалады деп көрсетілген.
1919 жылы жергілікті Кеңестердің нотариаттық бөлімдері нотариаттық
столдармен алмастырылды. Нотариаттық іс кеңестік дәуірде нотариат туралы
Ереженің бабына енгізілген бірқатар өзгерістерден өтті. Нотариаттың негізін
және КСРО-да нотариаттық іс-әрекеттерді жасау тәртібін нормативтік бекіту
1922 жылғы 4-қазанда РСФСР халық комиссарлар Кеңесімен қабылданған РСФСР
мемлекеттік нотариаты туралы Ережеден бастау алды және нотариустар қызметін
жаңғырту үшін негізді бекітті. 1921 жылы нотариат туралы Ереже енгізу жайлы
декрет және нотариаттық столдарды жою туралы декрет шығарылды. Бірақ, 1923
жылы Мемлекеттік нотариат туралы Ереже енгізіліп, нотариаттық кеңселерді
жою туралы декрет бұзылды. Он жылға тарта уақытта ережеге және жекелеген
баптарға өзгерістер енгізілумен болды. ВЦИК және СНК РСФСР Нотариаттық
органдарды тарату туралы 1936 жылғы 10-маусымдағы қаулысымен нотариаттық
қызметті нотариаттық кеңселерге шоғырландырумен, оларды қалалық және
кеңестік, сондай-ақ аудандық атқару комиеттердің қарауынан алды. Барлық
аудандар мен қалалар орталықтарында нотариустар басқаратын мемлекеттік
нотариаттық кеңселер құрылды. КСРО, одақтас және автономиялық
республикаларда сот құрылымдары туралы Заң жарыққа шыққанға дейін,
нотариаттық органдары жоқ аудандарда бұл құзіреттер халық соттарына
жүктелген болатын. Аталған заң жарыққа шыққан соң, нотариаттық қызметті
атқару халық соттарынан алынып, нотариаттық органдары жоқ аудандарда
нотариаттық қызметті орындау, бұл органдарға жақын орналасқан нотариаттық
кеңселерге немесе нотариаттық столдарға жүктелді. Аталған ережеде
мемлекеттік нотариалдық кеңселерді елдегі барлық ірі қалалар мен елді
мекендерде құру көзделді. Кейінірек: 1923, 1926, 1940, 1947 және 1965
жылдары нотариатты ұйымдастыру тәртібіне және нотариустардың өкілеттік
шеңберін кеңейтуге өзгеріс енгізумен, нотариаттық қызметті реттейтін
бірнеше мәрте нормативтік-құқықтық актілер қабылданды[3.59].
1973 жылдың 19-шілдесінде КСРО-ның Жоғарғы Кеңесінің ҮІ-сессиясында
КСРО-ның Мемлекеттік нотариат туралы Заңы қабылданды, онда мемлекет
дамуындағы қоғамдық өзгерістер мен нотариаттық органдарды ұйымдастыру және
міндеттері туралы нормаларды ұстау, олардың қызметіндегі принциптер,
нотариустардың құзіреттері, нотариаттық іс-әрекеттерді жасаудағы мен шетел
азаматтарына КСРО-ның заңнамасын қолдану жайлы жалпы ережелер ескерілді.
Аталған Заң Кеңестер Одағының және республикалардың мемлекеттік
органдарының заңнамалық қызмет әдісін, нотариаттық органдардың көпжылғы
қызмет тәжірибесін, экономикалық дамудағы және басқа да қоғамдық
қатынастардың қажеттілігін талдау негізінде әзірленді.
Нотариаттық қызмет жасаудың тек жалпы ережесін ғана белгілеген Заң
негізінде Заң қабылданды, кейінірек мемлекеттік нотариаттық кеңселермен
нотариаттық іс-әрекеттер жасау тәртібі жайлы Нұсқау және аудандық, қалалық,
поселкелік, ауылдық халық депутаттары Кеңестері атқару комитеттерімен
нотариаттық іс-әрекет жасау тәртібі туралы Нұсқау дайындалып, бекітілді.
КСРО құлаған соң мұрагерлік тәртіппен Қазақстан Республикасының заңнамасына
қайшы келмейтін бөлімінде заң күші бар және Қазақстан Республикасының
кейінгі заң актілерімен бұзылмаған КСРО-ның нормативтік-құқықтық актілері
қолданылуда. Сондықтан 1997 жылға дейін Қазақстан Республикасында
нотариаттық органдардың мемлекеттің жүйесі ғана – мемлекеттік нотариаттық
кеңселер ғана іс жүзінде болды. Әділет министрлігінің тарихында мемлекет
өмірінде оның ролі мен маңыздылығын түсіне алмаған және бағалай алмаған да
кезеңдер болды. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің 1960 жылғы 25-наурыздағы
Жарлығымен Әділет министрлігі таратылды да орнына Қазақ КСР Министрлер
Кеңесінің жанынан Заңгерлік комиссия құрылды. Әділет министрлігінің
таратылуына байланысты оның соттар мен нотариатты басқару жөніндегі
құзіреті Жоғарға сотқа, ал қалғаны жаңадан құрылған Министрлер Кеңесінің
Заңгерлік комиссиясына өтті. Өмір бұл қабылданған шешімнің қате екенін
дәлелдеді де, Әділет министрлігі мен оның аумақтық органдары қайта қалпына
келтірілді. Ол жылдары Әділет министрлігі соттар мен нотариатты басқаруды,
құқықтық насихат пен халық шаруашылығында құқықтық жұмысты әдістемелік
басқаруды ұйымдастырумен айналысты.
Нотариаттық қызметті әртүрлі мекемелер: жергілікті кеңестердің
нотариаттық бөлімдері атқара бастады. Оларды халықтық нотариустар, әділет
бөлімдері, әлеуметтік қамтамасыз ету, азаматтық хал актілерін тіркеу
бөлімдері, яғни, әртүрлі әкімшілік органдар басқарды.
Сонымен, тарихтан орыс тілінде нотариус сөзінің І Петр заманында,
қоғам құрылысы тілді дереу күшейтуді талап еткен қызу кезеңде пайда болғаны
белгілі. Бұл ретте императордың рұқсат етуімен орыс тілінде еуропалық
тілдерден сөздерді көзсіз жаппай алып пайдалана бастады, орыстың
эквиваленттерінің түбірін іздестіру туралы сөз де болған жоқ.
Нотариалды нысаны бізге француз тілінен келді (notarial, notariale).
В.Дальдің сөздігінде нотариус және нотарий сөздері нота мақаласында
орналасқан және былайша анықтама берілген: нотарий (нотариус) жеке адамдар
арасында шарттарды, міндеттемелерді және басқа да мәмілелерді куәландыратын
ант берген шенеунік; көпестер үшін маклер. Нотариат кеңесі ұғымы да
көрсетілген[4.30].
Нотариат даусыз құқықтар мен фактілерді растау, құжаттарды, олардың
үзінділерін куәландыру, құжаттарға атқарушылық күш беру және азаматтар мен
заңды тұлғалардың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғауды
қамтамасыз ету мақсатында заңда көзделген басқа да іс-әрекеттерді және
заңда көзделген тәртіппен орындау жүктелген мемлекеттік органдар мен
лауазымды дамдар жүйесін білдіреді. Нотариаттық қызмет сотпен тығыз
байланысты. Бұл сот пен нотариаттың азаматтық айналымда субъективті
құқықтарды қорғау және заңдылықты қамтамасыз ету жөніндегі ортақ
міндеттерімен түсіндіріледі. Азаматтық процесте құқық туралы дауларды
қарайтын соттан айырмашылығы нотариат азаматтық құқықтарды заңдық тұрғыда
бекітуге және боалашақта оның ықтимал бұзылуын болдырмауға бағытталған
функцияларды орындайды, осылайша нотариат қызметі алдын алу сипатына ие.
Азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтарын, олардың заңды мүдделерін қорғау
нотариустың заңда көзделген нотариаттық іс-әрекеттерді жасауы арқылы жүзеге
асырылады. Нотариаттық іс-әрекеттер олардың бағыты бойынша топтастырылады:
1) даусыз құқықтарды куәландыруға бағытталған нотариттық іс-әрекеттер;
2) даусыз фактілерді куәландыруға бағытталған нотариаттық іс-
әрекеттер;
3) борыштық және төлемдік құжаттарға атқарушылық күш беру жөніндегі
нотариаттық іс-әрекеттер;
4) мұралық мүлікті қорғауға, мүлікті иеліктен айыруға тыйым салуға
және құжаттарды сақтауға қабылдауға шаралар қолдану жататын нотариаттық
қорғау іс-әрекеттері.
Нотариаттық іс-әрекеттер, егер бұл әрекеттер алдын ала заңмен
белгіленген ережелерге сәйкес жасалған жағдайда, даусыз құқықтар мен
мүдделерді тиімді қорғауды әрі күзетуді қамтамасыз етеді. Нотариаттық іс
жүргізуге қатысушылар арасында табиғаты бойынша құқық қатынасы болатын
нотариаттық рәсімдік, процессуалды мазмұнды қамтитын өзара құқықтар мен
міндеттер туындайды. Осы құқық қатынастарына қатысушылардың құқықтары мен
міндеттері, бір жағынан, нотариаттық іс-әрекет жасау кезінде азаматтар мен
ұйымдардың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғауға кепілдік
береді, ал екінші жағынан – нотариаттық функцияларды іске асыруды
қамтамасыз етеді.
Нотариаттық функция тек бір ғана нотариаттық қызмет көрсетумен
шектелмейді. Фактілерді, құжаттардың көшірмелерін куәландыру және азаматтар
мен ұйымдарға қатысты басқа да нотариаттық іс-әрекеттер үшінші адамның
құқығына, мемлекеттік және қоғамдық мүдделерге қысым көрсетпей жасалады,
яғни басқа да адамдардың құқықтары мен мүддесі, заңдылық пен құқық тәртібі
қамтамасыз етіледі.
Жеке және заңды тұлғалар нотариаттық іс-әрекет жасаған кезде олар
жасаған нотариаттық іс-әрекеттердің құпиясына кепілдік беріледі, сондай-ақ
заңмен нотариус ретінде жұмысын тоқтатқан адамдар үшін нотариаттық іс-
әрекеттер құпиясы қамтамасыз етіледі. Нотариаттық іс-әрекеттер туралы
мәліметтерді нотариаттық іс-әрекет жасауға қатысы бар адам ғана, не оның
уәкілетті адамы ала алады, сондай-ақ соттың, тергеу және анықтау органының
жазбаша талабы бойынша беріледі. Жасалған нотариаттық іс-әрекеттері туралы
мәліметтерді әдейі жария еткен адамдар заңдарға сәйкес жауапкершілік
көтереді.
Нотариус дәлелдемелердің көмегімен нақты нотариаттық іс-әрекет бойынша
нақты мән-жайларды анықтап, тиісті құқық нормасын қолдануға міндетті
(Нотариат туралы 1997 жылғы 14 шілдедегі № 155-1 ҚР Заңын қараңыз).
Барлық іс-әрекеттер алдын ала белгіленген ретпен және қатаң регламенттелген
ереже бойынша жасалады, олардан жаңылу нотариаттық актінің жарамсыздығына
әкеледі.
Осылайша, нотариаттың құқықтық табиғатын айқындайтын белгісі деп заңи
құзырлық, құқық қорғау функциясын санауға болады. Бұл фукнция нотариатты
ұйымдастыру тәртібі мен құрылымын, оның құзыреті мен оның қызметінің
нотараттық іс жүргізу нысандарының негіздерін құрайтын әдістерді
айқындайды[5.86].
Нотариаттық органдар өз функцияларын заңда нақты белгіленген
нотариаттық іс-әрекеттерді жасау арқылы жүзеге асырады.
Нотариус мынадай нотариаттық iс-әрекеттер жасайды:
1) мәмiлелердi куәландырады;
2) шаруашылық серiктестiктерiнiң құрылтай құжаттарын куәландырады;
3) мұралық мүлікті қорғауға шаралар қабылдайды;
4) мұраға құқық туралы куәлiктер бередi;
5) ерлi-зайыптылардың және ортақ бiрлескен меншiк құқығындағы мүлкi
бар өзге адамдардың ортақ мүлiктегi үлеске меншiк құқығы туралы куәлiктер
бередi;
6) мүлiктi иелiктен алуға тыйым салады және салынған тыйымды алып
тастайды;
7) құжаттардың көшiрмелерi мен олардан алынған үзiндiлердің дұрыстығын
куәландырады;
8) құжаттарға қойылған қолдың түпнұсқалығын куәландырады;
9) құжаттардың бiр тiлден екiншi тiлге дұрыс аударылғанын
куәландырады;
10) азаматтың тiрi екендiгi фактiсiн куәландырады;
11) азаматтың белгiлi бiр жерде болу фактiсiн куәландырады;
12) құжаттардың берiлген уақытын куәландырады;
13) жеке және заңды тұлғалардың өтiнiштерiн басқа жеке және заңды
тұлғаларға бередi;
14) ақша сомаларын және бағалы қағаздарды депозитке қабылдайды;
15) атқарушылық жазбаларды жасайды;
16) вексель наразылықтарын жасайды;
17) сақтауға құжаттар қабылдайды;
18) теңiз наразылықтарын жасайды;
19) дәлелдемелердi қамтамасыз етедi.
Нотариус жасайтын өзге де нотариаттық iс-әрекеттер көзделуi мүмкiн.
Нотариаттық іс-әрекеттерді барлық қажетті құжаттар берілген және
нотариаттық іс-әрекет жасаған кезде мемлекеттік баж төлеген күні
мемлекеттік нотариус немесе жоғарыда аталған лауазымды тұлға не, жекеше
нотариустың нотариаттық іс-әрекетін төлегенде жүзеге асырады.
Сонымен, Нотариаттық құқықтың табиғатын оның юрисдикциялық,құқық
қорғаушылық функциялары белгілейді. Нотариат термині латын тілінде хатшы
дегенді білдіретін нотариус сөзден шыққан.
Нотариат азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды
мүдделерік қорғауды қамтамасыз ету мақсатында нотариалдық іс әрекеттерді
жасау, олардың көшірмелерін куәландыру сияқты даусыз құқықтар мен
фактілерді куәландыру жүктелген органдар жүйесін білдіреді.
Нотариат жүйесіне:
1.тек мемлекеттік кеңселер ғана емес сонымен қатар жеке практикамен
айналысатын нотариустар
2. егер тұрғылықты жерде нотариус болмаған жағдайда нотариалдық іс
әрекеттерді жергілікті атқарушы органдар жүзеге асырады
3.басқа мемлекеттің территориясында ҚР атынан нотариалдық іс
әрекеттерді жасауға өкілеттігі бар ҚР-ң консулдық мекемелерінің лауазымды
тұлғалары жасайды.
4.кейбір нотариалдық іс әрекеттерді ауруханалар мен өзге де
стационарлық мекемелердің бас дәрігерлері,олардың орынбасарлары, кезекші
дәрігерлері сонымен қатар қарттар мен мүгедектер үйінің директорлары мен
бас дәрігерлері жасау құқығын иеленген
1919 жылы желтоқсандағы №2 декретте нотариаттық әрекеттердің
нотариустармен жасалатындығы қарастырылды.
1922 жылы 4-қазанда мемлекеттік нотариат және дербес мемлекеттік
мекеме құру жөніндегі ереже қабылданды.
1997 жылы 4-шілдеде ҚР-ң Нотариат туралы заңы қабылданды, оған
өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп 2005жылдың 1-қаңтарынан бастап күшіне
енгізілді.
Нотариат реформасының мәні-енді екі нотариус жұмыс істеуде:
мемлекеттік нотариалдық кеңсе және жеке практикамен айналысатын
нотариустар. ҚР Конституциясының 13-бабына сәйкес әр бір азаматтқа
квалификациялық заңдық көмек алу құқығына кепілдік беріледі. Нотариат та
адвокатура сияқты азаматтардың осы конституциялық құқықтарын іске асыруды
қамтамасыз етеді. Нотариаттық іс әрекеттерді жасау нотариустың көптеген
заңдық маңызы бар іс әрекеттерді жасауын білдіреді.
Нотариалды рәсімделген құжаттар даусыз сипатта болғандықтан ҚР
Азаматтық кодексте олардың ерекше дәлелдемелік маңызға ие болатындығы
қарастырылған.
1.2 Нотариаттық іс-әрекеттерді жүзеге асыратын органдар мен лауазымды
адамдар
Нотариат азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды
мүдделерік қорғауды қамтамасыз ету мақсатында нотариалдық іс әрекеттерді
жасау, олардың көшірмелерін куәландыру сияқты даусыз құқықтар мен
фактілерді куәландыру жүктелген органдар жүйесін білдіреді.
Нотариаттық іс-әрекеттерді мемлекеттің атынан мемлекеттік нотариат
кеңселерінде жұмыс істейтін немесе жеке практикамен айналысатын
нотариустар, сондай-ақ атқарушылық билік органдары мен консулдық
мекемелердің олардың құзыретіне сәйкес лауазымды тұлғалар жасайды.
Нотариат туралы Заңның 1-бабына сәйкес заңмен белгiленген жағдайлар мен
шектерде нотариаттық iс-әрекеттер жасауға мыналардың құқықтары бар:
1) мемлекеттiк нотариат кеңселерiнде жұмыс iстейтiн нотариустар
(мемлекеттiк нотариустар) мен жеке практикамен айналысатын нотариустар
(жекеше нотариустар);
2) жергiлiктi атқарушы органдардың нотариаттық iс-әрекеттер жасауға
уәкiлеттi лауазымды адамдары;
3) Қазақстан Республикасының атынан консулдық қызмет атқаратын
адамдар;
4) Нотариат туралы Заңмен нотариаттық iс-әрекеттер жасауға уәкiлеттi
өзге де адамдар.
Мемлекеттік нотариус нотариатқа жұмысқа түсетін адамдарға қойылатын
талаптарға, нотариустың лицензиясын алу туралы талапты қоспағанда, сай
келуге тиіс. Мемлекеттік нотариустардың лауазымын аумақтық әділет органдары
енгізеді және жояды. Мемлекеттік нотариустың нотариаттық іс-әрекеті үшін
мүліктік жауапкершілікті аумақтық әділет органы көтереді. Мемлекеттік
нотариат кеңсесі аумақтық әділет органының құрылымдық бөлімшесі болып
табылады, заңды тұлға құқығы жоқ және осы орган бекіткен Ереженің негізінде
жұмыс істейді. Мемлекеттік нотариат кеңселелері Қазақстан Республикасының
аудандарында (қалаларында) орналастырылады.
Нотариат туралы Заңның 15-бабына сәйкес:
1. Заңды тұлға құрмай, лицензия негiзiнде нотариаттық қызметпен
айналысатын, өзiнiң азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгiн нотариаттық iс-
әрекеттер жасау нәтижесiнде зиян келтiру салдарынан туындайтын
мiндеттемелер бойынша сақтандырған, аумақтық әдiлет органында есепке тұру
тiркеуінен өткен азамат жеке практикамен айналысатын нотариус деп танылады.
2. Жеке практикамен айналысатын нотариус банк мекемелерiнде есеп
айырысу шоты болуына және өзге де шоттар ашуға, еңбек заңдарына сәйкес
көмекшiлер, техникалық қызметкерлер жалдап, оларды жұмыстан босатуға,
нотариаттық iс-әрекеттер жасаудан алынған табысқа билiк етуге, соттарда өз
атынан сөз сөйлеуге және Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес басқа
да iс-әрекеттер жасауға құқылы.
3. Жеке практикамен айналысатын нотариус бес нотариаттық палатаның
мүшесі болуға тиіс. Жеке нотариаттық палатамен айналысуға құқығы бар адамға
нотариаттық палата мүшелігіне бас тартыла алмайды.
4. Жеке практикамен айналысатын нотариустың азаматтар мен заңды
тұлғалар өкiлдерiнiң еркiн кiрiп-шығуына, нотариаттық iс-әрекеттер жасаудың
құпиялылығын сақтауға және нотариаттық iс жүргiзудің сақталуын қамтамасыз
ету үшiн жағдай жасауға жарамды үй-жайы болуға тиiс.
5. Нотариаттық палата құрылғанға дейін жеке нотариустың қызметі
нотариаттық палатаға мүшеліксіз жүзеге асырылады, ал оның функциялары
тиісті аумақтық әілет органына жүктеледі.
Нотариаттық іс-әрекеттерді жүзеге асыратын адамдар тәуелсіз және тек
заңға бағынады. Бұл ретте олар Нотариат туралы ҚР Заңын және басқа да
нормативтік құқықтық актілерді, сондай-ақ Қазақстан Республикасы бекіткен,
осындай қызметті реттейтін халықаралық шарттарды басшылаққа алады. Заңның 6-
бабы нотариатқа жұмысқа қабылданғысы келетін азаматтар сай келуге тиіс
талаптар белгілейді:
Жоғары заң бiлiмi бар, әдiлет аттестаттау комиссиясында
аттестаттаудан, нотариуста кемiнде бiр жыл тағылымдамадан өткен және
нотариаттық қызметпен айналысу құқығына лицензия алған Қазақстан
Республикасының азаматы нотариус бола алады.
Жекеше және мемлекеттiк нотариустардың нотариаттық қызметтi жүзеге
асырған кездегi құқықтары мен мiндеттері тең болады. Олар ресiмдеген
құжаттардың бiрдей заң күшi болады. 6-баптың 1-тармағында көзделген
лицензиясы жоқ адамдардың (Нотариат туралы Заңның 1-бабындағы 2-тармақтың
2), 3) тармақшаларында аталған адамдарды қоспағанда) нотариаттық iс-
әрекеттер жасауы, не нотариат туралы заңдардың өзге де талаптарын бұзып
жасауы және сол iс-әрекеттерден табыс табуы Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес жауапты болуға әкеп соғады. Нотариустың көмекшiлерi мен
сынақтан өтушiлерi болуы мүмкiн. Қазақстан Республикасының азаматы ғана
нотариустың көмекшiсi бола алады және ол жеке практикамен айналысатын
нотариуста еңбек шартының негiзiнде жұмыс iстей алады немесе мемлекеттiк
нотариат кеңсесiнiң құрамында бола алады. Нотариустың көмекшiсi нотариустың
тапсырмаларын нотариустың нұсқауымен және жауапкершiлiгiмен орындауға
құқылы.
Жоғары заң бiлiмi бар Қазақстан Республикасының азаматтары нотариустың
сынақтан өтушiлерi бола алады. Сынақтан өтушiлер сынақтан өту туралы шарт
негiзiнде жеке практикамен айналысатын нотариустарда немесе мемлекеттiк
нотариустарда сынақтан өтедi. Нотариустардың сынақтан өтушiлерiнiң сынақтан
өтуiнiң тәртiбi, мерзiмi мен шарттары Қазақстан Республикасының Әдiлет
министрлiгi бекiтетiн Нотариустардың сынақтан өтушiлерi туралы ережемен
белгiленедi.
Нотариаттық органдардың құзыреті бойынша нотариаттық іс-әрекеттер
шартты түрде:
• мазмұны бойынша;
• мақсаты бойынша;
• мәніне;
• аумағына бөлінеді.
Мазмұны бойынша нотариаттық органдардың құзыретіне:
• даусыз фактілерді куәландыру (мәмілелер, құжаттардың көшірмелері
мен олардың үзінділерінің дұрыстығын, қолдардың түпнұсқалығын
куәландыру және т.б.);
• даусыз құқықтарды куәландыру (ортақ бірлескен меншікке үлесіне
меншік құқығы туралы куәлік беру).
Мақсаттары бойынша нотариаттық органдардың құзыретіне:
• құжаттарға атқарушылық күш беру (вексельдерге наразылық жасау);
• нотариаттық қорғау іс-әрекеттері (мұралық мүлікті қорғауға
шаралар қабылдау, құжттар мен бағалы қағаздарды сақтауға
қабылдау және т.б.).
Нотариаттық органдардың мәндік құзыреті заңнамада әр түрлі
айқындалады. Нотариаттық іс-әрекеттердің толық тізбесі заңмен тек
нотариустарға жатқызылады.
Жоғарыдай аталғандай, нотариттық іс-әрекеттерді тек нотариустар ғана
емес, сонымен бірге атқарушы билік органдары мен консулдық мекемелердің
лауазымды адамдары да жасайды[6.90].
Жергілікті өзін-өзі басқарудың лауазымды адамы тек мынадай нотариаттық
іс-әрекеттерді жасай алады:
• өсиеттерді куәландыру;
• сенімхаттарды куәландыру;
• құжаттардың көшірмелері мен олардың үзінділерінің дұрыстығын
куәландыру;
• өтініштердегі қолдардың түпнұсқалығын куәландыру;
• мұралық мүлікті қорғау жөнінде шаралар қабылдау.
Атап айтқанда, консулдық мекемелердің лауазымды адамдарының құзыреті
атқарушы билік органдары лауазымды адамдарының құзыретінен кейбір
айырмашылықтары бар.
Консулдық мекемелердің лауазымды адамдарының құзыреті шекарадан тыс
жерлерде нотариустар сияқты осылайша айқындалады, олардың тек ҚР
аумағындағы мүлікті иеліктен айыру және кепіл туралы мәмілелерді
куәландыруға құқығы жоқ, олар азаматтар мен ұйымдардың өтініштерін
бермейді, төленген чектерді куәландырмайды және вексельдерге наразылық
жасай алмайды.
Нотариаттық органдардың аумақтық құзыреті кейбір нотариаттық іс-
әрекеттері үшін олардың белгілі аумақта жасалуын жорамалдайды. Олардың орны
заңмен анық айқындалған және оларды кез келген басқа жерде жүргізу
мүмкіндігін алып тастайды. Мысалы, тіркеуге жататын мүлікті иеліктен алу
немесе кепіл туралы мәмілелер мүліктің орналасқан жері бойынша куәландырыл
ады және т.б.
Аумақтық әділет органының құрылымдық бөлімшесі қалалардағы,
аудандардағы мемлекеттік нотариат кеңсесі болып табылады. Ол заңды тұлға
болып табылмайды және осы орган бекіткен Ереженің негізінде әрекет етеді.
Әрбір облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және Астананың аумағындағы
нотариаттық палата заңмен белгіленген тәртіппен тіркелетін заңды тұлға
болып табылады.
Нотариаттық палата жеке практикамен айналысатын нотариустардың
құқықтары мен заңды мүдделерiн бiлдiру және қорғау үшiн, сондай-ақ
нотариаттық iс-әрекеттер жасау кезiнде нотариат туралы заңдардың
орындалуына бақылау жасау үшiн құрылатын коммерциялық емес, кәсiптiк, өзiн-
өзi қаржыландыратын ұйым болып табылады. Нотариаттық палаталар ҚР
аумағында, өз кезегінде, Республикалық нотариаттық палата қауымдастығына
(одаққа) біріге және құра алады.
Жоғарыда аталған Нотариат туралы Заңның 3-тарауында нотариаттық
палатаның өкілеттігі, жарғылары, Республикалық нотариаттық палатаның
өкілеттіктері көрсетіледі.
Жеке практикамен айналысатын нотариус нотариаттық палатаның мүшесі
болуға тиіс.
Барлық нотариат кеңселері мен онда жұмыс істейтін нотариустар бірдей
құзыретке ие. Алайда нотариустар арасында олардың қызмет аумағы бойынша
құзыреттері нақты ажыратылуы тиіс.
Мемлекеттік нотариат кеңсесі немесе жеке практикамен айналысатын
нотариустың жоғарыда атлған Заңмен көмекшінің немесе тағылымдамадан
өтушінің құқықтық жағдайы мен мәртебесі айқындалған нотариаттық іс-
әрекеттер қызметін жасау бойынша көмекшілері немесе тағылымдамадан
өтушілері болады.
Мемлекеттік нотариат кеңсесінің, жеке практикамен айналысатын
нотариустардың қызметін бақылау нотариат туралы заңға сәйкес аумақтығы
бойынша әділет органдарына және нотариаттық қызметке басшылықты жүзеге
асыратын нотариаттық палаталарға жүктелген. Реттеу саласындағы әділет
органдарын бақылау мен олардың құзыреті Нотариат туралы Заңның 5-тарауында
көрсетілген.
Нотариус мынадай нотариаттық іс-әрекеттер жасайды:
1) мәмілелерді куәландырады;
2) шаруашылық серіктестіктерінің құрылтай құжаттарын куәландырады;
3) сенiмгерлiк басқарушыға мұрагерлiктi тағайындайды;
4) мұраға құқық туралы куәліктер береді;
5) жұбайлардың және ортақ бірлескен меншік құқығындағы мүлкі бар өзге де
адамдардың ортақ мүліктегі үлеске меншік құқығы туралы куәліктер береді;
6) мүліктерді иеліктен алуға тыйым салады және салынған тыйымды алып
тастайды;
7) құжаттардың көшірмелері мен олардан алынған үзінділердің дұрыстығын
куәландырады;
8) құжаттарға қойылған қолдың түпнұсқалығын куәландырады;
9) құжаттардың бір тілден екінші тілге дұрыс аударылғанын куәландырады;
10) азаматтың тірі екендігі фактісін куәландырады;
11) азаматтың белгілі бір жерде болу фактісін куәландырады;
12) құжаттардың берілген уақытын куәландырады;
13) жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін басқа және жеке заңды
тұлғаларға береді;
14) ақшаларды депозитке қабылдайды;
15) вексель наразылықтарын жасайды;
16) құжаттар мен бағалы қағаздарды сақтауға қабылдайды;
17) теңіз наразылықтарын жасайды;
18) дәлелдемелерді қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасының заң актілерімен нотариус жасайтын өзге де
нотариаттық іс-әрекеттер көзделуі мүмкін. Нотариустың көмекшілері мен
сынақтан өтушілері болуы мүмкін. Нотариустың сынақтан өтушісінің құқықтық
жағдайы мен құзыреті Қазақстан Республикасының әділет министрлігі бекіткен
Нотариустың сынақтан өтушісі туралы ережемен белгіленеді. Нотариус
көмекшісінің құқықтық жағдайы мен құзыреті нотариус пен көмекші арасындағы
жеке еңбек шартымен белгіленеді.
Нотариустың өз тегі, аты, әкесінің аты, сондай-ақ мемлекеттік нотариат
кеңсесінің атауы (мемлекеттік нотариустың мөрі) не лицензияның нөмірі мен
берілген күні (жекеше нотариустың мөрі) көрсетілген жеке мөрі, куәландыру
жазбаларының мөртабандары және жеке бланкілері болады[7.89].
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес белгілі бір нотариустың
оның қызметінің аумағы шегінде нотариаттық іс-әрекет жасауы тиіс екендігі
туралы осы Нұсқаулықта көзделгеннен басқа жағдайларда кез-келген нотариус
Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында нотариаттық іс-әрекет жасай
алады.
Нотариус қызметінің аумағы мынадай нотариаттық іс-әрекеттер жасаған
кезде сақталады:
1) мұрамен сенiмгерлiк басқарушыны тағайындау;
2) мұраға құқық туралы куәліктер бергенде;
3) жұбайлардың және ортақ бірлескен меншік құқығындағы мүлкі бар өзге де
адамдардың ортақ мүліктегі үлеске меншік құқығы туралы куәліктер бергенде;
4) тіркеуге жататын жылжымайтын мүліктерді иеліктен алу және кепілге
салу туралы құжаттарды куәландырғанда;
Нотариаттық іс-әрекеттер нотариаттық кеңсенің үй-жайында, үй-жайдан
тыс жерлерде де жасалуы мүмкін. Егер нотариаттық іс-әрекеттер нотариат
кеңсесі немесе жеке қызметпен айналысатын, нотариус кеңсесі үй-жайынан тыс
жерлерде жасалса, онда құжаттағы куәландыру жазбасында және нотариаттық іс-
әрекеттерді тіркеуге арналған тізілімде нотариаттық іс-әрекеттер жасалған
орынның мекен-жайы және уақыты көрсетіле отырып жазылады.
Нотариаттық іс-әрекеттер бұл үшін барлық қажетті құжаттар табыс
етіліп, мемлекеттік нотариус нотариаттық іс-әрекеттер жасаған жағдайда
мемлекеттік баж салығы төленген не жекеше нотариустың нотариаттық іс-
әрекеттеріне ақы төленген күні жасалады.
Нотариаттық іс-әрекеттерді жасау мынадай негіздер бойынша:
1) жеке және заңды тұлғалардан қосымша мәліметтерді талап ету қажет
болғанда;
2) құжаттарды сараптамаға жібергенде;
3) басқа бір мүдделі адам куәландырмақшы болған құқықты немесе фактіні
сотта даулаушы мүдделі адамның жазбаша өтініші бойынша кейінге қалдырылуы
мүмкін. Бұл ретте нотариус қабылданған өтінішке оның қабылданған күні және
өтініш беруші адамның жеке басын анықтағаны, сондай-ақ өтініш берген адамға
сотқа жүгіну тәртібі мен мерзімін түсіндіргені жөнінде белгі соғады.
Нотариаттық іс-әрекет жасауды кейінге қалдыру туралы қаулы шыққан
күннен бастап бір айдан аспайтын мерзімге кейінге қалдырылуы мүмкін.
Нотариаттық іс-әрекет жасау кейінге қалдырылған жағдайда нотариус
мүдделі адамға нотариаттық іс-әрекет жасауға жүгінген күннен бастап үш
жұмыс күнінен кешіктірмей, нотариаттық іс-әрекет жасауды кейінге
қалдыруының дәлелді себебі көрсетілген қаулыны береді.
Мүдделі адамның арызы бойынша нотариаттық іс-әрекет арыз берілген
күннен бастап он күннен аспайтын мерзімге кейінге қалдырылуы мүмкін.
Егер осы мерзімнің ішінде соттан арыздың түскені туралы жазбаша
хабарлама алынбаса нотариаттық іс-әрекет жасалуға тиіс.
Басқа бір мүдделі адам куәландыруды өтінген құқық пен фактіні даулаушы
мүдделі адамның өтінішінің түскені туралы соттан жазбаша хабар алынған
жағдайда, нотариаттық іс-әрекеттер жасау сот істі шешкенге дейін тоқтатыла
тұрады.
Нотариус нотариаттық іс-әрекет жасаған кезде нотариаттық іс-әрекет
жасауды өтінген азаматтың, оның өкілінің немесе заңды тұлға өкілінің жеке
басын анықтайды.
Қазақстан Республикасы азаматының жеке басын анықтау Қазақстан
Республикасы ішкі істер немесе әділет органдары берген Қазақстан
Республикасы азаматының төлқұжаты немесе жеке куәлігі бойынша жүргізіледі.
Кәмелетке толмағандардың жеке басын ата-анасының бірі (асырап алушысы)
немесе қамқоршысы кәмелетке толмағандардың тууы туралы куәлігінің және ата-
анасының бірінің (асырап алушысының), қамқоршысының жеке куәлігінің немесе
паспортының негізінде анықтайды.
Егер осы мерзімнің ішінде соттан арыздың түскені туралы жазбаша
хабарлама алынбаса нотариаттық іс-әрекет жасалуға тиіс.
Әскери қызметшілердің жеке басы әскери бөлімдер мен әскери
мекемелердің командованиелері беретін әскери қызметшілердің жеке куәлігінің
немесе әскери билетінің негізінде анықталады.
Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын азаматтығы жоқ адамның жеке
басы Қазақстан Республикасы ішкі істер немесе әділет органдарының тұратын
жері бойынша тіркелгені туралы белгі соғылған куәлігі бойынша анықталады.
Қазақстан Республикасының аумағына уақытша келген азаматтығы жоқ адамның
жеке басы оның тұратын елінің құзыретті органдары берген және белгіленген
тәртіпте Қазақстан Республикасының ішкі істер немесе әділет бөлімдерінде
тіркелген, оның жеке басын куәландыратын жарамды құжаты бойынша
анықталады[8.41].
Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын шетел азаматының жеке басы
жарамды ұлттық төлқұжаты мен Қазақстан Республикасында қоныстануға арналған
уақытша ықтиярхат бойынша анықталады.
Қазақстан Республикасының аумағына уақытша келген шетел азаматының
жеке басы белгіленген тәртіппен тіркелген жарамды ұлттық төлқұжаты бойынша
немесе оны ауыстыратын құжат бойынша анықталады.
Мәмілелерді куәландыруда және кейбір нотариаттық іс-әрекеттерді
жасауда мәмілеге қатысушылар мен нотариаттық іс-әрекет жасауға тілек
білдірген басқа адамдардың қойылған қолдарының түпнұсқалығы тексеріледі.
Мәмілелерді куәландырғанда азаматтардың әрекет қабілеттілігі және
мәмілелерге қатысушы заңды тұлғалардың нотариаттық іс-әрекет жасау
сәтіндегі құқық қабілеттілігі тексеріледі. Өкілмен мәміле жасау жағдайында
оның өкілеттілігі тексеріледі.
Жеке тұлғаның әрекет қабілеттілігі жеке басты куәландыратын құжатта
көрсетілген жасы бойынша, сондай-ақ нотариуспен әңгімелесудің барысында
анықталады. Мәмілеге қатысушылардың кейбірінің жүйке ауруы немесе ақыл-
есінің кемдігі салдарынан өз әрекеттерінің мәнін түсіне алмауы немесе өзін-
өзі билей алмауы немесе спирт ішімдіктеріне немесе есірткі заттарға салыну
салдарынан өзінің отбасын материалдық жағынан ауыр жағдайға ұшырататыны
нотариустың болжамына негіз болса, ал адамның әрекет қабілеттілігі жоқ
немесе әрекет қабілеттілігі шектелгені жөнінде мәліметтер болмаса, нотариус
мәмілені жасауды он күнге кейінге қалдыра тұрады және адамды әрекет
қабілеттілігі жоқ немесе әрекет қабілеттілігін шектелген деп тану туралы
сот шешімінің бар-жоғын тексереді. Егер сот осындай шешім шығармаса,
нотариус Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу заңына сәйкес,
өзінің болжамы туралы соттың алдында осы адамды әрекет қабілеттілігі жоқ
деп немесе әрекет қабілеттілігін шектеу жөнінде мәселе қоюға құқықты
адамдардың біріне немесе ұйымдардың біріне хабарлайды және қабылданған
шешім туралы хабарлауды өтінеді. Құзыретті адамдардың қабылдаған
шешімдеріне қарай нотариус мәмілені не куәландырады, немесе оны сотта іс
қаралғанға дейін тоқтата тұрады.
Қазақстан Республикасының аумағында тіркелген заңды тұлғаның құқық
қабілеті оны мемлекеттік тіркеу туралы куәлік пен Жарғы (Ереже) бойынша
анықталады. Заңды тұлғаның Жарғысында (Ережесінде) көрсетілген мақсаттар
мен міндеттерге қайшы келетін мәміле немесе басқа нотариаттық іс-әрекет
куәландырылмайды.
Шетел заңды тұлғасының әрекет қабілеттілігі сауда тізілімінің
көшірмесі немесе осы заңды тұлғаның белгіленген тәртіпте тіркелгендігін
растайтын басқа құжаттар бойынша анықталады.
Заңды тұлғаның бiрiншi басшының өкiлеттiгi, Жарғы (Ереже), заңды
тұлғаны тiркеу туралы куәлiк, оны қызметке тағайындау туралы бұйрық,
қызметке сайлау туралы жиналыс хаттамасы бойынша тексерiледi.
Заңды тұлға өкілінің, сондай-ақ филиалдың (өкілдіктің) басшысының
өкілеттілігі заңды тұлғаның атынан өкілетті орган берген сенімхат бойынша
анықталады.
Жеке тұлға өкілінің өкілеттілігі заңмен белгіленген тәртіпте
куәландырылған сенімхат бойынша немесе заңмен көзделген басқа құжаттардың
негізінде тексеріледі.
Ата-аналардың өздерінің кәмелетке толмаған балаларының мүдделерін
білдіру жөніндегі өкілеттіктері баланың тууы туралы куәлігі бойынша,
қамқоршылыққа алынушыға (қорғаншылыққа алынушыға) қатысты қамқоршының
(қорғаншының) өкілеттілігі қамқоршы және қорғаншы органдардың рұқсаты мен
Әкімнің шешімі бойынша анықталады. Ата-аналардың, қамқоршының (қорғаншының)
жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қорғалуға жіберілді:
Кафедра меңгерушісі
_________
“ ___” ________ 20 жыл
Д И П Л О М Д Ы Қ Ж Ұ М Ы С
Тақырыбы: “Нотариат қызметін құқықтық реттеу”
Мамандығы 050301 – Заңтану
Орындаған: күндізгі оқу бөлімінің
Ғылыми жетекші: кафедра аға оқытушысы,
Алматы 2011
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе ----------------------------------- ---------------------------------
-------------------- 3
І Нотариат, оның міндеттері, негізгі функциялары мен құзыреті
1.1 Нотариаттың шығу тарихы және нотариат туралы жалпы ұғым ------------- 4
1.2 Нотариаттық іс-әрекеттерді жүзеге асыратын органдар мен лауазымды
адамдар ----------------------------------- ---------------------------------
------------------ 14
1.3 Нотариат қызметін ұйымдастыру негіздері --------------------------------
----- 29
ІІ Нотариат қызметінің ұйымдық және құқықтық негіздері
2.1 Нотариустың құқықтық жағдайы және нотариустың қызметін бақылау-- 25
2.2 Нотариаттық іс-әрекеттер және оларды жүзеге асыру тәртібі --------------
47
2.3 Нотариустың басқа мемлекеттердің құқық нормаларын қолдануы -------- 52
Қорытынды ----------------------------------- -------------------------------
------------- 56
Пайдаланған әдебиеттер мен нормативтік құқықтық актілер тізімі ----- 59
Қосымшалар ----------------------------------- ------------------------------
------------- 60
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Нотариат азаматтар мен заңды тұлғалардың ҚР
Конституциясымен кепілдендірілген құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға
қызмет етеді. Нотариустармен жасалған іс-әрекеттердің және нотариалды
рәсімделген құжаттар көпшілікпен танылуы танылуы дәлелдемелік күші
кепілдендіріледі,себебі бұл іс-әрекеттер ҚР атынан жасалады.
Нотариат даусыз құқықтар мен фактілерді растау, құжаттарды, олардың
үзінділерін куәландыру, құжаттарға атқарушылық күш беру және азаматтар мен
заңды тұлғалардың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғауды
қамтамасыз ету мақсатында заңда көзделген басқа да іс-әрекеттерді және
заңда көзделген тәртіппен орындау жүктелген мемлекеттік органдар мен
лауазымды дамдар жүйесін білдіреді. Нотариаттық қызмет сотпен тығыз
байланысты. Бұл сот пен нотариаттың азаматтық айналымда субъективті
құқықтарды қорғау және заңдылықты қамтамасыз ету жөніндегі ортақ
міндеттерімен түсіндіріледі. Азаматтық процесте құқық туралы дауларды
қарайтын соттан айырмашылығы нотариат азаматтық құқықтарды заңдық тұрғыда
бекітуге және боалашақта оның ықтимал бұзылуын болдырмауға бағытталған
функцияларды орындайды, осылайша нотариат қызметі алдын алу сипатына ие.
Азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтарын, олардың заңды мүдделерін қорғау
нотариустың заңда көзделген нотариаттық іс-әрекеттерді жасауы арқылы жүзеге
асырылады. Нотариаттық іс-әрекеттер олардың бағыты бойынша топтастырылады:
1) даусыз құқықтарды куәландыруға бағытталған нотариттық іс-әрекеттер;
2) даусыз фактілерді куәландыруға бағытталған нотариаттық іс-
әрекеттер;
3) борыштық және төлемдік құжаттарға атқарушылық күш беру жөніндегі
нотариаттық іс-әрекеттер;
4) мұралық мүлікті қорғауға, мүлікті иеліктен айыруға тыйым салуға
және құжаттарды сақтауға қабылдауға шаралар қолдану жататын нотариаттық
қорғау іс-әрекеттері.
Нотариаттық іс-әрекеттер, егер бұл әрекеттер алдын ала заңмен
белгіленген ережелерге сәйкес жасалған жағдайда, даусыз құқықтар мен
мүдделерді тиімді қорғауды әрі күзетуді қамтамасыз етеді. Нотариаттық іс
жүргізуге қатысушылар арасында табиғаты бойынша құқық қатынасы болатын
нотариаттық рәсімдік, процессуалды мазмұнды қамтитын өзара құқықтар мен
міндеттер туындайды. Осы құқық қатынастарына қатысушылардың құқықтары мен
міндеттері, бір жағынан, нотариаттық іс-әрекет жасау кезінде азаматтар мен
ұйымдардың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғауға кепілдік
береді, ал екінші жағынан – нотариаттық функцияларды іске асыруды
қамтамасыз етеді.
Нотариус дәлелдемелердің көмегімен нақты нотариаттық іс-әрекет бойынша
нақты мән-жайларды анықтап, тиісті құқық нормасын қолдануға міндетті
(Нотариат туралы 1997 жылғы 14 шілдедегі № 155-1 ҚР Заңын қараңыз).
Барлық іс-әрекеттер алдын ала белгіленген ретпен және қатаң регламенттелген
ереже бойынша жасалады, олардан жаңылу нотариаттық актінің жарамсыздығына
әкеледі.
Осылайша, нотариаттың құқықтық табиғатын айқындайтын белгісі деп заңи
құзырлық, құқық қорғау функциясын санауға болады. Бұл фукнция нотариатты
ұйымдастыру тәртібі мен құрылымын, оның құзыреті мен оның қызметінің
нотараттық іс жүргізу нысандарының негіздерін құрайтын әдістерді
айқындайды.
Зерттеудің нысаны – жұмыс Қазақстан Республикасындағы нотариат пәні
бойынша нотариат қызметін ұйымдастыру мәселелеріне арналған. Зерттеу
тақырыбының көкейкестілігі мен өзектілігі, Қазақстанда берілген құқықтық
институттың жеткілікті ғылыми зерттелмегенімен түсіндіріледі.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері - дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты
– нотариат қызметін ұйымдастыру ерекшелігін белгілеп, олардың нотариаттық
заң нормаларында орын тауып, нақтылы көрсетілуін анықтау болып табылады.
Осы мақсатқа сәйкес зерттеудің міндеттері мыналар:
1. Азаматтық құқық, Нотариат және Азаматтық іс жүргізу зерттеулер
тұрғысынан нотариат қызметін ұйымдастыру мәселелерінен туындаған негізгі
мақсаттарын анықтау.
2. Нотариат қызметін ұйымдастыру мәселелеріне ғылыми тұрғыда сипаттама
беру.
3. Нотариат қызметін ұйымдастыру мәселелеріне қатысты қазақстандық
заңнамаларына анализ жүргізіп нормаларының мәнін ашу.
Жұмыстың методологиясы мен тәсілдемесі
Зерттеудің методологиялық және теориялық негізі – диалектика заңдары,
социология, педагогика және психология ғылымдарының негізгі қағидалары,
Конституциялық құқық, Азаматтық құқық, Нотариат және Азаматтық іс жүргізу
құқығы ғылымдарының басты-басты қағидалары мен тұжырымдары болып табылады.
Зерттеудің объектісі – нотариат қызметін ұйымдастыру мәселелері,
сондай-ақ оларға қатысты заңнамалар болып табылады.
Зерттеудің нақты заты – нотариат қызметін ұйымдастыру мәселелерін
Азаматтық іс жүргізу және нотариат саласындағы заң нормаларында және
тәжірибеде ескеру мен қолдану жолдары табылады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы – Қазақстан Республикасында тұңғыш
рет арнайы түрде нотариат қызметін ұйымдастыру мәселелерін зерттелуінде
жатыр.
Зерттеудің құрылымы мен көлемі – дипломдық жұмыстың құрылымы
Кіріспеден, 2 үлкен бөлімнен, 5 тараудан, қорытынды мен пайдаланған
нормативтік актілер мен әдебиеттер тізімдерінен тұрады.
І Нотариат, оның міндеттері, негізгі функциялары мен құзыреті
1.1 Нотариаттың шығу тарихы және нотариат туралы жалпы ұғым
Нотариаттық құқықтың табиғатын оның юрисдикциялық,құқық қорғаушылық
функциялары белгілейді. Нотариат термині латын тілінде хатшы дегенді
білдіретін нотариус сөзден шыққан.
Нотариаттың пайда болуы азаматтық айналымның дамуына, келісім –шарт
жасау және сатып алу құқын заңмен бекітуде оның субъектілеріне ықпал ету
қажеттілігіне байланысты болды. Нотариат жеке меншікті қорғауға бейім және
барлық азаматтық айналымға қатысушылардың құқын, мүліктік құқықтың
дұрыстығын қорғауды қамтамасыз ететін азаматтық құқық институты ретінде
туындады. Нотариустар жүзеге асыратын құзіреттер (функциялар) қоғаммен
сұраныста, әрі жан-жақты қажетті болғандықтан тарихи нотариат кез-келген
елдің құқықтық жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады. Нотариаттың
институт ретінде өз шығу және даму тарихы бар. Ол тіпті Көне Рим
Республикасы кезінде өркендеуге бет алған. Сол уақыттың өзінде римдіктерде
лауазымды тұлғалардың (жазғыштар) ерекше институты жүзеге асырылған,
олардың құзіретіне преторлармен шығарылған сот формаларын және
магистрлермен берілген жазбаша өкімдерді рәсімдеу кірді. Жоғарыда
аталғандай, бұл құзіреттерді атқарушы нотариус (notarii) деп аталады,
notta сөзінен шыққан, ол жазғыштардың өздері жүргізетін жазбаларын
жылдамдату үшін қолданылатын стенографиялық белігіні білдіреді. ҮШ-ғасырдың
соңында Ұлы Карл франк мемлекетінде магистратурамен біте байланысты
нотариатты бекітті, өйткені, нотариус келісім-шарттар түзіп, оларды қол қою
үшін судьяға беретін. Кейінірек нотариус келісім-шарттарды растау
өкілеттігі бар, мемлекеттік биліктің тікелей өкілі және Мемлекеттік мөр
ұстаушы болды.
Нотариаттық кеңседе кемінде алты жыл жұмыс істеген, сонан соң арнайы
біліктілік емтиханын тапсырған адам ғана нотариус бола алатын.
Нотариустардың өкілеттігіне: барлық актілер мен келісім-шарттарды
куәландыру, мүліктің тізімін жасау, әртүрлі куәліктер беру, бұқаралық сату
жасау кіреді. Міне, сондықтан да бұл лауазымға кеңсе кірісіне байланысты
мөлшерде кепілдік жарна енгізген сенімді адам ғана жіберілетін.
Нотариаттық актілердің дәлелді күші болды және ешқандай соттың ерекше
шешімінсіз орындалды. Нотариат тарихында сословие площадных подьячих жаңа
түсінігі пайда болды[1.112]. Мұның анық қай күні пайда болғаны жайлы бізге
нақты дерек жеткен жоқ. Оларда келген адамдардың мүддесіне азаматтық
келісімдердің төлемін жасауға маманданған, өзіндік ерекшеліктері бар кәсіби
жазғыштар бірлестігі болды. Алаңға тағайындалу патшаның жарлығымен жүзеге
асырылды. Әрине, бастапқыда олардың қызметін бақылау осымен тұжырымдалған
болатын. Площадный подьячий болғысы келгендер патшаға өзін осы лауазымға
тағайындау жайлы өтініш беретін, мұндайда таңдаулы (сайланған) старосталар
оған өнегелілігіне және әскерлігіне мінездеме беруге тиісті, ал олар өз
қызметінде зиян келтірген жағдайда, кәсіби жазғыштар бірлестігінің барлығы
өз мүшесін кепілдігіне алатын. Бұл кәсіп өте пайдалы болғандықтан,
отставкаға кету ең ауыр жаза болатын. Мемлекет тарапынан площадный
подьячий қызметіне бақылау келе-келе күшейе түсті. Таңдаулы (сайланған)
старосталар өлілерді тірілер қатарына кіргізбес үшін, ауыл-аймақты сырттай
жазып жібермес үшін, баж салығы жоғалып кетпес үшін площадный подьячий
қадағалауды жүзеге асыру құқын иеленді.
1597 жылы шыққан патша жарлығына сәйкес, Холоп бұйрығында
иелік правосын беретін құжаттың жекелеген түрлеріне міндетті түрде анықтама
беру енгізілді.
Түзілген келісімдердің түпнұсқасын және еріктілікпен жасалғандығын
анықтау, мүліктің сатушыға жататындығын және оның шамадан тыс шығын
келтіретіндігін әрі оны сыртқа шығаруға тиым салынғандығын тексеру
мақсатында куәлік сұрау салу арқылы анықтама жазылды. Бұйрық кітабына акт
жазылып, мөр басылған соң ғана мүлік сатып алушының меншігі саналып, оны
алып кетуге құқылы болды. Мемлекет площадный подьячий қызметіне осылайша
бақылау орнатты. Қазіргі заманғы нотариустың ұсынылған келісім-шарттарды
түзуде қоятын талаптары да осыған ұқсас тәрізді. 1649 жылғы Қағидамен осы
уақытқа дейінгі жарлықтар кейбір дәрежеде жүйелендірілді, тараптардың
келісім-шарт жасасуы анықтама құраумен және соңынан бұйрыққа түсірумен
площадный подьячий арқылы ғана жүргізілуі міндеттелді, сөйтіп, алғаш рет
келісім-шарт жасайтын органның және оны тіркейтін органның құзіреті
шектелді. 1866 жылы Александр П-нің 1864 жылғы сот реформасын дамыту
ретінде нотариаттық бөлім жайлы Ереже бекітілген соң нотариат түбірімен
қайта құрылды. Осы уақыттан бастап, нотариаттық актілерді жасау және
куәландыруды билікпен арнайы бөлінген адам – нотариус атқара бастады.
Нотариустар округтік сот жанында болды. Нотариаттық бөлім жайлы Ереже
бойынша нотариустар мемлекеттік қызметкер деп саналды, оларға лауазымдары
бойынша ҮШ шені берілді. Нотариустардың қызметтік іс-әрекетін қадағалауды
соттар жүзеге асыруға тиіс болды. Қызметке 21 жасқа толған, тиісті
тәжірибеден өткен және азаматтық заңдар, әртүрлі жарғылар (сауда,
вексельдер жайлы, баж салығы туралы, азаматтық сот өндірісі жөнінде, т.б.)
төңірегінде, сондай-ақ нотариаттық өндіріс нысанында білімін көрсете білген
үміткер тағайындалды. Қызметке қабылданар алдында үміткер нотариаттық
қызметті жүзеге асыру барысында жол берілген қателіктері үшін нотариустың
мүліктік жауапкершілігін қамтамасыз етуі тиіс, ақшалай кепілдік енгізуі
міндетті болды. Егер нотариустың мансабы сәтті аяқталса, онда ол отставкаға
кеткенде (демалысқа шыққанда) қойған кепілдігін пайдалана алды, нотариус
қаза болған жағдайда кепілдік оның мұрагерлеріне немесе орнын басушыларға
өтетін. Нотариустар мемлекеттік қызметкер саналғанына қарамастан,
мемлекеттен не жалақы, не зейнетақы алмады. Нотариустар хал актілерінен
басқа, қызметтік және межелік, сондай-ақ барлық құжаттарды куәландырды.
Әртүрлі нотариаттық іс-әрекеттер жасалған кезде нотариаттық бөліс
жайлы Ережеге сәйкес, міндетті түрде екі куәгер қатысуы тиіс болды, ал
қозғалмайтын мүлік сатып алу кезінде олардың саны міндетті түрде үшеуге
жеткізілді. Нотариусқа танымал немесе олар жайлы нақты деректер белгілі
болса (Ереженің 84-86-баптары), сауатты, кәмелеттік жасқа толған адамдар
ғана куәгер бола алды. Сол нотариустың кеңсесіндегі қызметкер немесе оның
не қызметкерінің үй қызметшісі куәгер бола алмайды (87-бап 4-тарм.).
Жасалатын келісімдерге қойылатын негізгі талаптар күні бүгінге
дейін сақталған. Нотариустардың қызметтік міндеттері сан қырлы және күрделі
болды, тіпті бір ғана заң бұзушылық болса да, олар жауапкершілікке
тартылды. Нотариустардың қиянатшылдығы және жол берген олқылықтары үшін,
сонымен қатар, айыптылық сипаты бар жауапкершіліктері қылмыстық және түзету
жазалары жайлы 1845 жылғы Қағидамен реттелді. Жазалау жайлы Қағида бойынша
нотариустардың жауапкершіліктері крепостнойлық іс шенеуніктерінің айыбы мен
қылмыстарына қатысты баптармен дәрежеленді. Нотариустық қылмыстық іс-
әрекетке жататындар, атап айтқанда:
- заңмен жүктелген міндеттерін атқармау;
- оларға заңмен берілген өкілеттіктерді қиянатшылықпен пайдалану;
Жазалау жайлы Қағидада нотариустардың өз міндеттерін бұзып,
атқаруда жіберілген олқылықтың үш түрі көрсетілген:
- заң бойынша акт (сату-сатып алу, кепілге қою, бөлу немесе басқа да
әрекеттер) жасауға қатысуға құқы жоқ адамның атынан оны ағаттықпен жасау;
- нотариустың тепе-теңдікті және тұлғаның нақты еркін куәландырмай немесе
немқұрайлы куәландырып, біреудің жеке басын дәлелдеуге қызмет ете алмайтын
деректерге ұқыпсыздық танытып акт жасауы;
- нотариустың қамқорлықтағы немесе секвестордағы, сатуға тиым салынған
именияны заңсыз сатуға қатысуы, нотариустың байқамай әрекет етуі немесе
анықтаманың толық болмауы.
Берілген өкілеттіктерді қиянатшылықпен пайдалануға қарастырылатын
қылмыстық жауапкершілікке жататындар:
- нотариуспен біле тұра және арам пиғылмен куәлардың заңдастырылмаған
санымен, олқылықты түзетусіз, ескертусіз акт жасалуы;
- алдаумен, күшпен жасалған келісімді және жалған келісімді бекіту,
куәландыру;
- нотариаттық актіні жасауға тараптар құқығының жоқтығын нотариуспен жасыру
фактісі;
- нотариуспен мүлікті айыруға заңмен тиым салынғанын жасырғанда және ол
жайлы сатып алушыға жарияламағанда;
- нотариуспен әдейі біреудің атынан жалған иелік құжат немесе тиісті сенім
хатсыз, жоқ адамның атынан сырттай актілер жасалу, ойдан шығарылған адамның
атынан жасалғанмен бірдей;
- өткен күнмен актілер жасау;
- актілер кітабын әдейі бүлдіру, жойып жіберу немесе жасыру;
Өзіне жүктелген міндеттің нотариуспен орындалмағаны, салғырттығы,
ұқыпсыздығы немесе ағаттығы үшін сот үкіміне сәйкес, келешекте бұл
қызметпен айналысуға тиым салумен қызметінен шеттетілді, берілген
өкілеттікті қиянатшылықпен пайдаланғаны үшін қамауға алынып, абақтыға
жабылды[2.26].
ХІХ-ғасырдың соңында нотариаттық іс-әрекетті жасау құқы берілген
органдардың төрт тобы мен лауазымды тұлғалар пайда болды:
- бұқаралық (полицейлер) нотариустар;
- биржалық маклерлер мен нотариустар, кеме маклерлері;
- тар мамандандырылған маклерлер:
- нотариус немесе маклер жоқ кезде олардың қызметін магистраттар, ратуштар,
думалар, кедендік шенеуніктер, ауыл приставтары.
Нотариус (маклер) қызметіне үміткерлер байсалдырақ шенеуніктер
қатарынан конкурстық негізде іріктеліп алынды және лауазымға тағайындалған
соң ант беретін, олай болмаған жағдайда жұмысқа жіберілмейтін. Мұндай кезде
ерекше ереже жоқ, алайда нотариуст пен маклер лауазымдарына сауатсыз
адамдарды тағайындауға заң тікелей тиым салды.
Қазақстандық нотариаттың құрылу тарихы республиканың әділет
органдарының 87 жылдық тарихымен біте қайнасқан. 1917 жылғы қазанның
соңындағы саяси оқиғадан соң, монархияның жойылып, билік басына
большевиктер келгенде нотариат құқықтық институт ретінде жойылды: 1917
жылғы 24-қарашадағы № 1 сот туралы Декрет сот органдарын, сот тергеу
институтын, прокурорлық қадағалауды, жеке адвокатураны жойып, жаңа кеңес
сотының негізін салды. Декретте нотариатты жою туралы тікелей айтылмаса
да, нотариаттық кеңселер өз қызметтерін тоқтатты, ал кейінірек, жергілікті
кеңестердің қаулыларымен олар жойылып, нотариаттық іс-әрекеттерді жасау
жергілікті кеңестердің бөлімдеріне берілді. Халық Комиссарлар Кеңесінің
1919 жылғы 10-шілдедегі Декретімен уақытша, Қазақстан Кеңесінің съезі
шақырылғанға дейін, Қырғыз өлкесін басқару жөнінде Әскери-революциялық
комитет (Қырревком) құрылды, ол орган Өлкені жоғарғы әскери-азаматтық
басқаруға жұмылдырылды.
Нотариат институты одан арғы дамуды 1919 жылғы желтоқсандағы № 2 сот
туралы Декреттен алды, онда нотариаттық іс-әрекеттер нотариустармен, ал
олар жоқ жағдайда орнын алмастыратын тұлғалармен жасалады деп көрсетілген.
1919 жылы жергілікті Кеңестердің нотариаттық бөлімдері нотариаттық
столдармен алмастырылды. Нотариаттық іс кеңестік дәуірде нотариат туралы
Ереженің бабына енгізілген бірқатар өзгерістерден өтті. Нотариаттың негізін
және КСРО-да нотариаттық іс-әрекеттерді жасау тәртібін нормативтік бекіту
1922 жылғы 4-қазанда РСФСР халық комиссарлар Кеңесімен қабылданған РСФСР
мемлекеттік нотариаты туралы Ережеден бастау алды және нотариустар қызметін
жаңғырту үшін негізді бекітті. 1921 жылы нотариат туралы Ереже енгізу жайлы
декрет және нотариаттық столдарды жою туралы декрет шығарылды. Бірақ, 1923
жылы Мемлекеттік нотариат туралы Ереже енгізіліп, нотариаттық кеңселерді
жою туралы декрет бұзылды. Он жылға тарта уақытта ережеге және жекелеген
баптарға өзгерістер енгізілумен болды. ВЦИК және СНК РСФСР Нотариаттық
органдарды тарату туралы 1936 жылғы 10-маусымдағы қаулысымен нотариаттық
қызметті нотариаттық кеңселерге шоғырландырумен, оларды қалалық және
кеңестік, сондай-ақ аудандық атқару комиеттердің қарауынан алды. Барлық
аудандар мен қалалар орталықтарында нотариустар басқаратын мемлекеттік
нотариаттық кеңселер құрылды. КСРО, одақтас және автономиялық
республикаларда сот құрылымдары туралы Заң жарыққа шыққанға дейін,
нотариаттық органдары жоқ аудандарда бұл құзіреттер халық соттарына
жүктелген болатын. Аталған заң жарыққа шыққан соң, нотариаттық қызметті
атқару халық соттарынан алынып, нотариаттық органдары жоқ аудандарда
нотариаттық қызметті орындау, бұл органдарға жақын орналасқан нотариаттық
кеңселерге немесе нотариаттық столдарға жүктелді. Аталған ережеде
мемлекеттік нотариалдық кеңселерді елдегі барлық ірі қалалар мен елді
мекендерде құру көзделді. Кейінірек: 1923, 1926, 1940, 1947 және 1965
жылдары нотариатты ұйымдастыру тәртібіне және нотариустардың өкілеттік
шеңберін кеңейтуге өзгеріс енгізумен, нотариаттық қызметті реттейтін
бірнеше мәрте нормативтік-құқықтық актілер қабылданды[3.59].
1973 жылдың 19-шілдесінде КСРО-ның Жоғарғы Кеңесінің ҮІ-сессиясында
КСРО-ның Мемлекеттік нотариат туралы Заңы қабылданды, онда мемлекет
дамуындағы қоғамдық өзгерістер мен нотариаттық органдарды ұйымдастыру және
міндеттері туралы нормаларды ұстау, олардың қызметіндегі принциптер,
нотариустардың құзіреттері, нотариаттық іс-әрекеттерді жасаудағы мен шетел
азаматтарына КСРО-ның заңнамасын қолдану жайлы жалпы ережелер ескерілді.
Аталған Заң Кеңестер Одағының және республикалардың мемлекеттік
органдарының заңнамалық қызмет әдісін, нотариаттық органдардың көпжылғы
қызмет тәжірибесін, экономикалық дамудағы және басқа да қоғамдық
қатынастардың қажеттілігін талдау негізінде әзірленді.
Нотариаттық қызмет жасаудың тек жалпы ережесін ғана белгілеген Заң
негізінде Заң қабылданды, кейінірек мемлекеттік нотариаттық кеңселермен
нотариаттық іс-әрекеттер жасау тәртібі жайлы Нұсқау және аудандық, қалалық,
поселкелік, ауылдық халық депутаттары Кеңестері атқару комитеттерімен
нотариаттық іс-әрекет жасау тәртібі туралы Нұсқау дайындалып, бекітілді.
КСРО құлаған соң мұрагерлік тәртіппен Қазақстан Республикасының заңнамасына
қайшы келмейтін бөлімінде заң күші бар және Қазақстан Республикасының
кейінгі заң актілерімен бұзылмаған КСРО-ның нормативтік-құқықтық актілері
қолданылуда. Сондықтан 1997 жылға дейін Қазақстан Республикасында
нотариаттық органдардың мемлекеттің жүйесі ғана – мемлекеттік нотариаттық
кеңселер ғана іс жүзінде болды. Әділет министрлігінің тарихында мемлекет
өмірінде оның ролі мен маңыздылығын түсіне алмаған және бағалай алмаған да
кезеңдер болды. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің 1960 жылғы 25-наурыздағы
Жарлығымен Әділет министрлігі таратылды да орнына Қазақ КСР Министрлер
Кеңесінің жанынан Заңгерлік комиссия құрылды. Әділет министрлігінің
таратылуына байланысты оның соттар мен нотариатты басқару жөніндегі
құзіреті Жоғарға сотқа, ал қалғаны жаңадан құрылған Министрлер Кеңесінің
Заңгерлік комиссиясына өтті. Өмір бұл қабылданған шешімнің қате екенін
дәлелдеді де, Әділет министрлігі мен оның аумақтық органдары қайта қалпына
келтірілді. Ол жылдары Әділет министрлігі соттар мен нотариатты басқаруды,
құқықтық насихат пен халық шаруашылығында құқықтық жұмысты әдістемелік
басқаруды ұйымдастырумен айналысты.
Нотариаттық қызметті әртүрлі мекемелер: жергілікті кеңестердің
нотариаттық бөлімдері атқара бастады. Оларды халықтық нотариустар, әділет
бөлімдері, әлеуметтік қамтамасыз ету, азаматтық хал актілерін тіркеу
бөлімдері, яғни, әртүрлі әкімшілік органдар басқарды.
Сонымен, тарихтан орыс тілінде нотариус сөзінің І Петр заманында,
қоғам құрылысы тілді дереу күшейтуді талап еткен қызу кезеңде пайда болғаны
белгілі. Бұл ретте императордың рұқсат етуімен орыс тілінде еуропалық
тілдерден сөздерді көзсіз жаппай алып пайдалана бастады, орыстың
эквиваленттерінің түбірін іздестіру туралы сөз де болған жоқ.
Нотариалды нысаны бізге француз тілінен келді (notarial, notariale).
В.Дальдің сөздігінде нотариус және нотарий сөздері нота мақаласында
орналасқан және былайша анықтама берілген: нотарий (нотариус) жеке адамдар
арасында шарттарды, міндеттемелерді және басқа да мәмілелерді куәландыратын
ант берген шенеунік; көпестер үшін маклер. Нотариат кеңесі ұғымы да
көрсетілген[4.30].
Нотариат даусыз құқықтар мен фактілерді растау, құжаттарды, олардың
үзінділерін куәландыру, құжаттарға атқарушылық күш беру және азаматтар мен
заңды тұлғалардың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғауды
қамтамасыз ету мақсатында заңда көзделген басқа да іс-әрекеттерді және
заңда көзделген тәртіппен орындау жүктелген мемлекеттік органдар мен
лауазымды дамдар жүйесін білдіреді. Нотариаттық қызмет сотпен тығыз
байланысты. Бұл сот пен нотариаттың азаматтық айналымда субъективті
құқықтарды қорғау және заңдылықты қамтамасыз ету жөніндегі ортақ
міндеттерімен түсіндіріледі. Азаматтық процесте құқық туралы дауларды
қарайтын соттан айырмашылығы нотариат азаматтық құқықтарды заңдық тұрғыда
бекітуге және боалашақта оның ықтимал бұзылуын болдырмауға бағытталған
функцияларды орындайды, осылайша нотариат қызметі алдын алу сипатына ие.
Азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтарын, олардың заңды мүдделерін қорғау
нотариустың заңда көзделген нотариаттық іс-әрекеттерді жасауы арқылы жүзеге
асырылады. Нотариаттық іс-әрекеттер олардың бағыты бойынша топтастырылады:
1) даусыз құқықтарды куәландыруға бағытталған нотариттық іс-әрекеттер;
2) даусыз фактілерді куәландыруға бағытталған нотариаттық іс-
әрекеттер;
3) борыштық және төлемдік құжаттарға атқарушылық күш беру жөніндегі
нотариаттық іс-әрекеттер;
4) мұралық мүлікті қорғауға, мүлікті иеліктен айыруға тыйым салуға
және құжаттарды сақтауға қабылдауға шаралар қолдану жататын нотариаттық
қорғау іс-әрекеттері.
Нотариаттық іс-әрекеттер, егер бұл әрекеттер алдын ала заңмен
белгіленген ережелерге сәйкес жасалған жағдайда, даусыз құқықтар мен
мүдделерді тиімді қорғауды әрі күзетуді қамтамасыз етеді. Нотариаттық іс
жүргізуге қатысушылар арасында табиғаты бойынша құқық қатынасы болатын
нотариаттық рәсімдік, процессуалды мазмұнды қамтитын өзара құқықтар мен
міндеттер туындайды. Осы құқық қатынастарына қатысушылардың құқықтары мен
міндеттері, бір жағынан, нотариаттық іс-әрекет жасау кезінде азаматтар мен
ұйымдардың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғауға кепілдік
береді, ал екінші жағынан – нотариаттық функцияларды іске асыруды
қамтамасыз етеді.
Нотариаттық функция тек бір ғана нотариаттық қызмет көрсетумен
шектелмейді. Фактілерді, құжаттардың көшірмелерін куәландыру және азаматтар
мен ұйымдарға қатысты басқа да нотариаттық іс-әрекеттер үшінші адамның
құқығына, мемлекеттік және қоғамдық мүдделерге қысым көрсетпей жасалады,
яғни басқа да адамдардың құқықтары мен мүддесі, заңдылық пен құқық тәртібі
қамтамасыз етіледі.
Жеке және заңды тұлғалар нотариаттық іс-әрекет жасаған кезде олар
жасаған нотариаттық іс-әрекеттердің құпиясына кепілдік беріледі, сондай-ақ
заңмен нотариус ретінде жұмысын тоқтатқан адамдар үшін нотариаттық іс-
әрекеттер құпиясы қамтамасыз етіледі. Нотариаттық іс-әрекеттер туралы
мәліметтерді нотариаттық іс-әрекет жасауға қатысы бар адам ғана, не оның
уәкілетті адамы ала алады, сондай-ақ соттың, тергеу және анықтау органының
жазбаша талабы бойынша беріледі. Жасалған нотариаттық іс-әрекеттері туралы
мәліметтерді әдейі жария еткен адамдар заңдарға сәйкес жауапкершілік
көтереді.
Нотариус дәлелдемелердің көмегімен нақты нотариаттық іс-әрекет бойынша
нақты мән-жайларды анықтап, тиісті құқық нормасын қолдануға міндетті
(Нотариат туралы 1997 жылғы 14 шілдедегі № 155-1 ҚР Заңын қараңыз).
Барлық іс-әрекеттер алдын ала белгіленген ретпен және қатаң регламенттелген
ереже бойынша жасалады, олардан жаңылу нотариаттық актінің жарамсыздығына
әкеледі.
Осылайша, нотариаттың құқықтық табиғатын айқындайтын белгісі деп заңи
құзырлық, құқық қорғау функциясын санауға болады. Бұл фукнция нотариатты
ұйымдастыру тәртібі мен құрылымын, оның құзыреті мен оның қызметінің
нотараттық іс жүргізу нысандарының негіздерін құрайтын әдістерді
айқындайды[5.86].
Нотариаттық органдар өз функцияларын заңда нақты белгіленген
нотариаттық іс-әрекеттерді жасау арқылы жүзеге асырады.
Нотариус мынадай нотариаттық iс-әрекеттер жасайды:
1) мәмiлелердi куәландырады;
2) шаруашылық серiктестiктерiнiң құрылтай құжаттарын куәландырады;
3) мұралық мүлікті қорғауға шаралар қабылдайды;
4) мұраға құқық туралы куәлiктер бередi;
5) ерлi-зайыптылардың және ортақ бiрлескен меншiк құқығындағы мүлкi
бар өзге адамдардың ортақ мүлiктегi үлеске меншiк құқығы туралы куәлiктер
бередi;
6) мүлiктi иелiктен алуға тыйым салады және салынған тыйымды алып
тастайды;
7) құжаттардың көшiрмелерi мен олардан алынған үзiндiлердің дұрыстығын
куәландырады;
8) құжаттарға қойылған қолдың түпнұсқалығын куәландырады;
9) құжаттардың бiр тiлден екiншi тiлге дұрыс аударылғанын
куәландырады;
10) азаматтың тiрi екендiгi фактiсiн куәландырады;
11) азаматтың белгiлi бiр жерде болу фактiсiн куәландырады;
12) құжаттардың берiлген уақытын куәландырады;
13) жеке және заңды тұлғалардың өтiнiштерiн басқа жеке және заңды
тұлғаларға бередi;
14) ақша сомаларын және бағалы қағаздарды депозитке қабылдайды;
15) атқарушылық жазбаларды жасайды;
16) вексель наразылықтарын жасайды;
17) сақтауға құжаттар қабылдайды;
18) теңiз наразылықтарын жасайды;
19) дәлелдемелердi қамтамасыз етедi.
Нотариус жасайтын өзге де нотариаттық iс-әрекеттер көзделуi мүмкiн.
Нотариаттық іс-әрекеттерді барлық қажетті құжаттар берілген және
нотариаттық іс-әрекет жасаған кезде мемлекеттік баж төлеген күні
мемлекеттік нотариус немесе жоғарыда аталған лауазымды тұлға не, жекеше
нотариустың нотариаттық іс-әрекетін төлегенде жүзеге асырады.
Сонымен, Нотариаттық құқықтың табиғатын оның юрисдикциялық,құқық
қорғаушылық функциялары белгілейді. Нотариат термині латын тілінде хатшы
дегенді білдіретін нотариус сөзден шыққан.
Нотариат азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды
мүдделерік қорғауды қамтамасыз ету мақсатында нотариалдық іс әрекеттерді
жасау, олардың көшірмелерін куәландыру сияқты даусыз құқықтар мен
фактілерді куәландыру жүктелген органдар жүйесін білдіреді.
Нотариат жүйесіне:
1.тек мемлекеттік кеңселер ғана емес сонымен қатар жеке практикамен
айналысатын нотариустар
2. егер тұрғылықты жерде нотариус болмаған жағдайда нотариалдық іс
әрекеттерді жергілікті атқарушы органдар жүзеге асырады
3.басқа мемлекеттің территориясында ҚР атынан нотариалдық іс
әрекеттерді жасауға өкілеттігі бар ҚР-ң консулдық мекемелерінің лауазымды
тұлғалары жасайды.
4.кейбір нотариалдық іс әрекеттерді ауруханалар мен өзге де
стационарлық мекемелердің бас дәрігерлері,олардың орынбасарлары, кезекші
дәрігерлері сонымен қатар қарттар мен мүгедектер үйінің директорлары мен
бас дәрігерлері жасау құқығын иеленген
1919 жылы желтоқсандағы №2 декретте нотариаттық әрекеттердің
нотариустармен жасалатындығы қарастырылды.
1922 жылы 4-қазанда мемлекеттік нотариат және дербес мемлекеттік
мекеме құру жөніндегі ереже қабылданды.
1997 жылы 4-шілдеде ҚР-ң Нотариат туралы заңы қабылданды, оған
өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп 2005жылдың 1-қаңтарынан бастап күшіне
енгізілді.
Нотариат реформасының мәні-енді екі нотариус жұмыс істеуде:
мемлекеттік нотариалдық кеңсе және жеке практикамен айналысатын
нотариустар. ҚР Конституциясының 13-бабына сәйкес әр бір азаматтқа
квалификациялық заңдық көмек алу құқығына кепілдік беріледі. Нотариат та
адвокатура сияқты азаматтардың осы конституциялық құқықтарын іске асыруды
қамтамасыз етеді. Нотариаттық іс әрекеттерді жасау нотариустың көптеген
заңдық маңызы бар іс әрекеттерді жасауын білдіреді.
Нотариалды рәсімделген құжаттар даусыз сипатта болғандықтан ҚР
Азаматтық кодексте олардың ерекше дәлелдемелік маңызға ие болатындығы
қарастырылған.
1.2 Нотариаттық іс-әрекеттерді жүзеге асыратын органдар мен лауазымды
адамдар
Нотариат азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды
мүдделерік қорғауды қамтамасыз ету мақсатында нотариалдық іс әрекеттерді
жасау, олардың көшірмелерін куәландыру сияқты даусыз құқықтар мен
фактілерді куәландыру жүктелген органдар жүйесін білдіреді.
Нотариаттық іс-әрекеттерді мемлекеттің атынан мемлекеттік нотариат
кеңселерінде жұмыс істейтін немесе жеке практикамен айналысатын
нотариустар, сондай-ақ атқарушылық билік органдары мен консулдық
мекемелердің олардың құзыретіне сәйкес лауазымды тұлғалар жасайды.
Нотариат туралы Заңның 1-бабына сәйкес заңмен белгiленген жағдайлар мен
шектерде нотариаттық iс-әрекеттер жасауға мыналардың құқықтары бар:
1) мемлекеттiк нотариат кеңселерiнде жұмыс iстейтiн нотариустар
(мемлекеттiк нотариустар) мен жеке практикамен айналысатын нотариустар
(жекеше нотариустар);
2) жергiлiктi атқарушы органдардың нотариаттық iс-әрекеттер жасауға
уәкiлеттi лауазымды адамдары;
3) Қазақстан Республикасының атынан консулдық қызмет атқаратын
адамдар;
4) Нотариат туралы Заңмен нотариаттық iс-әрекеттер жасауға уәкiлеттi
өзге де адамдар.
Мемлекеттік нотариус нотариатқа жұмысқа түсетін адамдарға қойылатын
талаптарға, нотариустың лицензиясын алу туралы талапты қоспағанда, сай
келуге тиіс. Мемлекеттік нотариустардың лауазымын аумақтық әділет органдары
енгізеді және жояды. Мемлекеттік нотариустың нотариаттық іс-әрекеті үшін
мүліктік жауапкершілікті аумақтық әділет органы көтереді. Мемлекеттік
нотариат кеңсесі аумақтық әділет органының құрылымдық бөлімшесі болып
табылады, заңды тұлға құқығы жоқ және осы орган бекіткен Ереженің негізінде
жұмыс істейді. Мемлекеттік нотариат кеңселелері Қазақстан Республикасының
аудандарында (қалаларында) орналастырылады.
Нотариат туралы Заңның 15-бабына сәйкес:
1. Заңды тұлға құрмай, лицензия негiзiнде нотариаттық қызметпен
айналысатын, өзiнiң азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгiн нотариаттық iс-
әрекеттер жасау нәтижесiнде зиян келтiру салдарынан туындайтын
мiндеттемелер бойынша сақтандырған, аумақтық әдiлет органында есепке тұру
тiркеуінен өткен азамат жеке практикамен айналысатын нотариус деп танылады.
2. Жеке практикамен айналысатын нотариус банк мекемелерiнде есеп
айырысу шоты болуына және өзге де шоттар ашуға, еңбек заңдарына сәйкес
көмекшiлер, техникалық қызметкерлер жалдап, оларды жұмыстан босатуға,
нотариаттық iс-әрекеттер жасаудан алынған табысқа билiк етуге, соттарда өз
атынан сөз сөйлеуге және Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес басқа
да iс-әрекеттер жасауға құқылы.
3. Жеке практикамен айналысатын нотариус бес нотариаттық палатаның
мүшесі болуға тиіс. Жеке нотариаттық палатамен айналысуға құқығы бар адамға
нотариаттық палата мүшелігіне бас тартыла алмайды.
4. Жеке практикамен айналысатын нотариустың азаматтар мен заңды
тұлғалар өкiлдерiнiң еркiн кiрiп-шығуына, нотариаттық iс-әрекеттер жасаудың
құпиялылығын сақтауға және нотариаттық iс жүргiзудің сақталуын қамтамасыз
ету үшiн жағдай жасауға жарамды үй-жайы болуға тиiс.
5. Нотариаттық палата құрылғанға дейін жеке нотариустың қызметі
нотариаттық палатаға мүшеліксіз жүзеге асырылады, ал оның функциялары
тиісті аумақтық әілет органына жүктеледі.
Нотариаттық іс-әрекеттерді жүзеге асыратын адамдар тәуелсіз және тек
заңға бағынады. Бұл ретте олар Нотариат туралы ҚР Заңын және басқа да
нормативтік құқықтық актілерді, сондай-ақ Қазақстан Республикасы бекіткен,
осындай қызметті реттейтін халықаралық шарттарды басшылаққа алады. Заңның 6-
бабы нотариатқа жұмысқа қабылданғысы келетін азаматтар сай келуге тиіс
талаптар белгілейді:
Жоғары заң бiлiмi бар, әдiлет аттестаттау комиссиясында
аттестаттаудан, нотариуста кемiнде бiр жыл тағылымдамадан өткен және
нотариаттық қызметпен айналысу құқығына лицензия алған Қазақстан
Республикасының азаматы нотариус бола алады.
Жекеше және мемлекеттiк нотариустардың нотариаттық қызметтi жүзеге
асырған кездегi құқықтары мен мiндеттері тең болады. Олар ресiмдеген
құжаттардың бiрдей заң күшi болады. 6-баптың 1-тармағында көзделген
лицензиясы жоқ адамдардың (Нотариат туралы Заңның 1-бабындағы 2-тармақтың
2), 3) тармақшаларында аталған адамдарды қоспағанда) нотариаттық iс-
әрекеттер жасауы, не нотариат туралы заңдардың өзге де талаптарын бұзып
жасауы және сол iс-әрекеттерден табыс табуы Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес жауапты болуға әкеп соғады. Нотариустың көмекшiлерi мен
сынақтан өтушiлерi болуы мүмкiн. Қазақстан Республикасының азаматы ғана
нотариустың көмекшiсi бола алады және ол жеке практикамен айналысатын
нотариуста еңбек шартының негiзiнде жұмыс iстей алады немесе мемлекеттiк
нотариат кеңсесiнiң құрамында бола алады. Нотариустың көмекшiсi нотариустың
тапсырмаларын нотариустың нұсқауымен және жауапкершiлiгiмен орындауға
құқылы.
Жоғары заң бiлiмi бар Қазақстан Республикасының азаматтары нотариустың
сынақтан өтушiлерi бола алады. Сынақтан өтушiлер сынақтан өту туралы шарт
негiзiнде жеке практикамен айналысатын нотариустарда немесе мемлекеттiк
нотариустарда сынақтан өтедi. Нотариустардың сынақтан өтушiлерiнiң сынақтан
өтуiнiң тәртiбi, мерзiмi мен шарттары Қазақстан Республикасының Әдiлет
министрлiгi бекiтетiн Нотариустардың сынақтан өтушiлерi туралы ережемен
белгiленедi.
Нотариаттық органдардың құзыреті бойынша нотариаттық іс-әрекеттер
шартты түрде:
• мазмұны бойынша;
• мақсаты бойынша;
• мәніне;
• аумағына бөлінеді.
Мазмұны бойынша нотариаттық органдардың құзыретіне:
• даусыз фактілерді куәландыру (мәмілелер, құжаттардың көшірмелері
мен олардың үзінділерінің дұрыстығын, қолдардың түпнұсқалығын
куәландыру және т.б.);
• даусыз құқықтарды куәландыру (ортақ бірлескен меншікке үлесіне
меншік құқығы туралы куәлік беру).
Мақсаттары бойынша нотариаттық органдардың құзыретіне:
• құжаттарға атқарушылық күш беру (вексельдерге наразылық жасау);
• нотариаттық қорғау іс-әрекеттері (мұралық мүлікті қорғауға
шаралар қабылдау, құжттар мен бағалы қағаздарды сақтауға
қабылдау және т.б.).
Нотариаттық органдардың мәндік құзыреті заңнамада әр түрлі
айқындалады. Нотариаттық іс-әрекеттердің толық тізбесі заңмен тек
нотариустарға жатқызылады.
Жоғарыдай аталғандай, нотариттық іс-әрекеттерді тек нотариустар ғана
емес, сонымен бірге атқарушы билік органдары мен консулдық мекемелердің
лауазымды адамдары да жасайды[6.90].
Жергілікті өзін-өзі басқарудың лауазымды адамы тек мынадай нотариаттық
іс-әрекеттерді жасай алады:
• өсиеттерді куәландыру;
• сенімхаттарды куәландыру;
• құжаттардың көшірмелері мен олардың үзінділерінің дұрыстығын
куәландыру;
• өтініштердегі қолдардың түпнұсқалығын куәландыру;
• мұралық мүлікті қорғау жөнінде шаралар қабылдау.
Атап айтқанда, консулдық мекемелердің лауазымды адамдарының құзыреті
атқарушы билік органдары лауазымды адамдарының құзыретінен кейбір
айырмашылықтары бар.
Консулдық мекемелердің лауазымды адамдарының құзыреті шекарадан тыс
жерлерде нотариустар сияқты осылайша айқындалады, олардың тек ҚР
аумағындағы мүлікті иеліктен айыру және кепіл туралы мәмілелерді
куәландыруға құқығы жоқ, олар азаматтар мен ұйымдардың өтініштерін
бермейді, төленген чектерді куәландырмайды және вексельдерге наразылық
жасай алмайды.
Нотариаттық органдардың аумақтық құзыреті кейбір нотариаттық іс-
әрекеттері үшін олардың белгілі аумақта жасалуын жорамалдайды. Олардың орны
заңмен анық айқындалған және оларды кез келген басқа жерде жүргізу
мүмкіндігін алып тастайды. Мысалы, тіркеуге жататын мүлікті иеліктен алу
немесе кепіл туралы мәмілелер мүліктің орналасқан жері бойынша куәландырыл
ады және т.б.
Аумақтық әділет органының құрылымдық бөлімшесі қалалардағы,
аудандардағы мемлекеттік нотариат кеңсесі болып табылады. Ол заңды тұлға
болып табылмайды және осы орган бекіткен Ереженің негізінде әрекет етеді.
Әрбір облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және Астананың аумағындағы
нотариаттық палата заңмен белгіленген тәртіппен тіркелетін заңды тұлға
болып табылады.
Нотариаттық палата жеке практикамен айналысатын нотариустардың
құқықтары мен заңды мүдделерiн бiлдiру және қорғау үшiн, сондай-ақ
нотариаттық iс-әрекеттер жасау кезiнде нотариат туралы заңдардың
орындалуына бақылау жасау үшiн құрылатын коммерциялық емес, кәсiптiк, өзiн-
өзi қаржыландыратын ұйым болып табылады. Нотариаттық палаталар ҚР
аумағында, өз кезегінде, Республикалық нотариаттық палата қауымдастығына
(одаққа) біріге және құра алады.
Жоғарыда аталған Нотариат туралы Заңның 3-тарауында нотариаттық
палатаның өкілеттігі, жарғылары, Республикалық нотариаттық палатаның
өкілеттіктері көрсетіледі.
Жеке практикамен айналысатын нотариус нотариаттық палатаның мүшесі
болуға тиіс.
Барлық нотариат кеңселері мен онда жұмыс істейтін нотариустар бірдей
құзыретке ие. Алайда нотариустар арасында олардың қызмет аумағы бойынша
құзыреттері нақты ажыратылуы тиіс.
Мемлекеттік нотариат кеңсесі немесе жеке практикамен айналысатын
нотариустың жоғарыда атлған Заңмен көмекшінің немесе тағылымдамадан
өтушінің құқықтық жағдайы мен мәртебесі айқындалған нотариаттық іс-
әрекеттер қызметін жасау бойынша көмекшілері немесе тағылымдамадан
өтушілері болады.
Мемлекеттік нотариат кеңсесінің, жеке практикамен айналысатын
нотариустардың қызметін бақылау нотариат туралы заңға сәйкес аумақтығы
бойынша әділет органдарына және нотариаттық қызметке басшылықты жүзеге
асыратын нотариаттық палаталарға жүктелген. Реттеу саласындағы әділет
органдарын бақылау мен олардың құзыреті Нотариат туралы Заңның 5-тарауында
көрсетілген.
Нотариус мынадай нотариаттық іс-әрекеттер жасайды:
1) мәмілелерді куәландырады;
2) шаруашылық серіктестіктерінің құрылтай құжаттарын куәландырады;
3) сенiмгерлiк басқарушыға мұрагерлiктi тағайындайды;
4) мұраға құқық туралы куәліктер береді;
5) жұбайлардың және ортақ бірлескен меншік құқығындағы мүлкі бар өзге де
адамдардың ортақ мүліктегі үлеске меншік құқығы туралы куәліктер береді;
6) мүліктерді иеліктен алуға тыйым салады және салынған тыйымды алып
тастайды;
7) құжаттардың көшірмелері мен олардан алынған үзінділердің дұрыстығын
куәландырады;
8) құжаттарға қойылған қолдың түпнұсқалығын куәландырады;
9) құжаттардың бір тілден екінші тілге дұрыс аударылғанын куәландырады;
10) азаматтың тірі екендігі фактісін куәландырады;
11) азаматтың белгілі бір жерде болу фактісін куәландырады;
12) құжаттардың берілген уақытын куәландырады;
13) жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін басқа және жеке заңды
тұлғаларға береді;
14) ақшаларды депозитке қабылдайды;
15) вексель наразылықтарын жасайды;
16) құжаттар мен бағалы қағаздарды сақтауға қабылдайды;
17) теңіз наразылықтарын жасайды;
18) дәлелдемелерді қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасының заң актілерімен нотариус жасайтын өзге де
нотариаттық іс-әрекеттер көзделуі мүмкін. Нотариустың көмекшілері мен
сынақтан өтушілері болуы мүмкін. Нотариустың сынақтан өтушісінің құқықтық
жағдайы мен құзыреті Қазақстан Республикасының әділет министрлігі бекіткен
Нотариустың сынақтан өтушісі туралы ережемен белгіленеді. Нотариус
көмекшісінің құқықтық жағдайы мен құзыреті нотариус пен көмекші арасындағы
жеке еңбек шартымен белгіленеді.
Нотариустың өз тегі, аты, әкесінің аты, сондай-ақ мемлекеттік нотариат
кеңсесінің атауы (мемлекеттік нотариустың мөрі) не лицензияның нөмірі мен
берілген күні (жекеше нотариустың мөрі) көрсетілген жеке мөрі, куәландыру
жазбаларының мөртабандары және жеке бланкілері болады[7.89].
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес белгілі бір нотариустың
оның қызметінің аумағы шегінде нотариаттық іс-әрекет жасауы тиіс екендігі
туралы осы Нұсқаулықта көзделгеннен басқа жағдайларда кез-келген нотариус
Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында нотариаттық іс-әрекет жасай
алады.
Нотариус қызметінің аумағы мынадай нотариаттық іс-әрекеттер жасаған
кезде сақталады:
1) мұрамен сенiмгерлiк басқарушыны тағайындау;
2) мұраға құқық туралы куәліктер бергенде;
3) жұбайлардың және ортақ бірлескен меншік құқығындағы мүлкі бар өзге де
адамдардың ортақ мүліктегі үлеске меншік құқығы туралы куәліктер бергенде;
4) тіркеуге жататын жылжымайтын мүліктерді иеліктен алу және кепілге
салу туралы құжаттарды куәландырғанда;
Нотариаттық іс-әрекеттер нотариаттық кеңсенің үй-жайында, үй-жайдан
тыс жерлерде де жасалуы мүмкін. Егер нотариаттық іс-әрекеттер нотариат
кеңсесі немесе жеке қызметпен айналысатын, нотариус кеңсесі үй-жайынан тыс
жерлерде жасалса, онда құжаттағы куәландыру жазбасында және нотариаттық іс-
әрекеттерді тіркеуге арналған тізілімде нотариаттық іс-әрекеттер жасалған
орынның мекен-жайы және уақыты көрсетіле отырып жазылады.
Нотариаттық іс-әрекеттер бұл үшін барлық қажетті құжаттар табыс
етіліп, мемлекеттік нотариус нотариаттық іс-әрекеттер жасаған жағдайда
мемлекеттік баж салығы төленген не жекеше нотариустың нотариаттық іс-
әрекеттеріне ақы төленген күні жасалады.
Нотариаттық іс-әрекеттерді жасау мынадай негіздер бойынша:
1) жеке және заңды тұлғалардан қосымша мәліметтерді талап ету қажет
болғанда;
2) құжаттарды сараптамаға жібергенде;
3) басқа бір мүдделі адам куәландырмақшы болған құқықты немесе фактіні
сотта даулаушы мүдделі адамның жазбаша өтініші бойынша кейінге қалдырылуы
мүмкін. Бұл ретте нотариус қабылданған өтінішке оның қабылданған күні және
өтініш беруші адамның жеке басын анықтағаны, сондай-ақ өтініш берген адамға
сотқа жүгіну тәртібі мен мерзімін түсіндіргені жөнінде белгі соғады.
Нотариаттық іс-әрекет жасауды кейінге қалдыру туралы қаулы шыққан
күннен бастап бір айдан аспайтын мерзімге кейінге қалдырылуы мүмкін.
Нотариаттық іс-әрекет жасау кейінге қалдырылған жағдайда нотариус
мүдделі адамға нотариаттық іс-әрекет жасауға жүгінген күннен бастап үш
жұмыс күнінен кешіктірмей, нотариаттық іс-әрекет жасауды кейінге
қалдыруының дәлелді себебі көрсетілген қаулыны береді.
Мүдделі адамның арызы бойынша нотариаттық іс-әрекет арыз берілген
күннен бастап он күннен аспайтын мерзімге кейінге қалдырылуы мүмкін.
Егер осы мерзімнің ішінде соттан арыздың түскені туралы жазбаша
хабарлама алынбаса нотариаттық іс-әрекет жасалуға тиіс.
Басқа бір мүдделі адам куәландыруды өтінген құқық пен фактіні даулаушы
мүдделі адамның өтінішінің түскені туралы соттан жазбаша хабар алынған
жағдайда, нотариаттық іс-әрекеттер жасау сот істі шешкенге дейін тоқтатыла
тұрады.
Нотариус нотариаттық іс-әрекет жасаған кезде нотариаттық іс-әрекет
жасауды өтінген азаматтың, оның өкілінің немесе заңды тұлға өкілінің жеке
басын анықтайды.
Қазақстан Республикасы азаматының жеке басын анықтау Қазақстан
Республикасы ішкі істер немесе әділет органдары берген Қазақстан
Республикасы азаматының төлқұжаты немесе жеке куәлігі бойынша жүргізіледі.
Кәмелетке толмағандардың жеке басын ата-анасының бірі (асырап алушысы)
немесе қамқоршысы кәмелетке толмағандардың тууы туралы куәлігінің және ата-
анасының бірінің (асырап алушысының), қамқоршысының жеке куәлігінің немесе
паспортының негізінде анықтайды.
Егер осы мерзімнің ішінде соттан арыздың түскені туралы жазбаша
хабарлама алынбаса нотариаттық іс-әрекет жасалуға тиіс.
Әскери қызметшілердің жеке басы әскери бөлімдер мен әскери
мекемелердің командованиелері беретін әскери қызметшілердің жеке куәлігінің
немесе әскери билетінің негізінде анықталады.
Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын азаматтығы жоқ адамның жеке
басы Қазақстан Республикасы ішкі істер немесе әділет органдарының тұратын
жері бойынша тіркелгені туралы белгі соғылған куәлігі бойынша анықталады.
Қазақстан Республикасының аумағына уақытша келген азаматтығы жоқ адамның
жеке басы оның тұратын елінің құзыретті органдары берген және белгіленген
тәртіпте Қазақстан Республикасының ішкі істер немесе әділет бөлімдерінде
тіркелген, оның жеке басын куәландыратын жарамды құжаты бойынша
анықталады[8.41].
Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын шетел азаматының жеке басы
жарамды ұлттық төлқұжаты мен Қазақстан Республикасында қоныстануға арналған
уақытша ықтиярхат бойынша анықталады.
Қазақстан Республикасының аумағына уақытша келген шетел азаматының
жеке басы белгіленген тәртіппен тіркелген жарамды ұлттық төлқұжаты бойынша
немесе оны ауыстыратын құжат бойынша анықталады.
Мәмілелерді куәландыруда және кейбір нотариаттық іс-әрекеттерді
жасауда мәмілеге қатысушылар мен нотариаттық іс-әрекет жасауға тілек
білдірген басқа адамдардың қойылған қолдарының түпнұсқалығы тексеріледі.
Мәмілелерді куәландырғанда азаматтардың әрекет қабілеттілігі және
мәмілелерге қатысушы заңды тұлғалардың нотариаттық іс-әрекет жасау
сәтіндегі құқық қабілеттілігі тексеріледі. Өкілмен мәміле жасау жағдайында
оның өкілеттілігі тексеріледі.
Жеке тұлғаның әрекет қабілеттілігі жеке басты куәландыратын құжатта
көрсетілген жасы бойынша, сондай-ақ нотариуспен әңгімелесудің барысында
анықталады. Мәмілеге қатысушылардың кейбірінің жүйке ауруы немесе ақыл-
есінің кемдігі салдарынан өз әрекеттерінің мәнін түсіне алмауы немесе өзін-
өзі билей алмауы немесе спирт ішімдіктеріне немесе есірткі заттарға салыну
салдарынан өзінің отбасын материалдық жағынан ауыр жағдайға ұшырататыны
нотариустың болжамына негіз болса, ал адамның әрекет қабілеттілігі жоқ
немесе әрекет қабілеттілігі шектелгені жөнінде мәліметтер болмаса, нотариус
мәмілені жасауды он күнге кейінге қалдыра тұрады және адамды әрекет
қабілеттілігі жоқ немесе әрекет қабілеттілігін шектелген деп тану туралы
сот шешімінің бар-жоғын тексереді. Егер сот осындай шешім шығармаса,
нотариус Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу заңына сәйкес,
өзінің болжамы туралы соттың алдында осы адамды әрекет қабілеттілігі жоқ
деп немесе әрекет қабілеттілігін шектеу жөнінде мәселе қоюға құқықты
адамдардың біріне немесе ұйымдардың біріне хабарлайды және қабылданған
шешім туралы хабарлауды өтінеді. Құзыретті адамдардың қабылдаған
шешімдеріне қарай нотариус мәмілені не куәландырады, немесе оны сотта іс
қаралғанға дейін тоқтата тұрады.
Қазақстан Республикасының аумағында тіркелген заңды тұлғаның құқық
қабілеті оны мемлекеттік тіркеу туралы куәлік пен Жарғы (Ереже) бойынша
анықталады. Заңды тұлғаның Жарғысында (Ережесінде) көрсетілген мақсаттар
мен міндеттерге қайшы келетін мәміле немесе басқа нотариаттық іс-әрекет
куәландырылмайды.
Шетел заңды тұлғасының әрекет қабілеттілігі сауда тізілімінің
көшірмесі немесе осы заңды тұлғаның белгіленген тәртіпте тіркелгендігін
растайтын басқа құжаттар бойынша анықталады.
Заңды тұлғаның бiрiншi басшының өкiлеттiгi, Жарғы (Ереже), заңды
тұлғаны тiркеу туралы куәлiк, оны қызметке тағайындау туралы бұйрық,
қызметке сайлау туралы жиналыс хаттамасы бойынша тексерiледi.
Заңды тұлға өкілінің, сондай-ақ филиалдың (өкілдіктің) басшысының
өкілеттілігі заңды тұлғаның атынан өкілетті орган берген сенімхат бойынша
анықталады.
Жеке тұлға өкілінің өкілеттілігі заңмен белгіленген тәртіпте
куәландырылған сенімхат бойынша немесе заңмен көзделген басқа құжаттардың
негізінде тексеріледі.
Ата-аналардың өздерінің кәмелетке толмаған балаларының мүдделерін
білдіру жөніндегі өкілеттіктері баланың тууы туралы куәлігі бойынша,
қамқоршылыққа алынушыға (қорғаншылыққа алынушыға) қатысты қамқоршының
(қорғаншының) өкілеттілігі қамқоршы және қорғаншы органдардың рұқсаты мен
Әкімнің шешімі бойынша анықталады. Ата-аналардың, қамқоршының (қорғаншының)
жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz