Пайда мен залалдар туралы есептілікті құрудың теориялық негіздері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.тарау Пайда мен залалдар туралы есептілікті құрудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1. Пайда мен залалдарды есепке алудың мазмұны, мақсаттары мен міндеттері.
1.2. Пайда мен залалдар туралы есептілік құрылымы және құрудың әдістемелік негіздері
1.3. Пайда мен залал туралы есеп беруідің нормативтік құқықтық реттелуі
2.тарау ЖАҚ « Халық Заман TRANS GROUP» компаниясының қаржылық есептілікті ұйымдастыру ерекшеліктері.
2.1. ЖАҚ « Халық Заман TRANS GROUP» компаниясының бухгалтерлік есеп жүргізу ерекшеліктері.
2.2. ЖАҚ « Халық Заман TRANS GROUP» компаниясының табыс, шығын есебі мен растау.
2.3. ЖАҚ « Халық Заман TRANS GROUP» компаниясының пайда мен залал туралы есеп беруінің қаржылық есептіліктегі орны.
3.тарау Пайда мен залал туралы есеп беруді талдау мен оны жетілдіру жолдары.
3.1. Кәсіпорындағы пайда мен залал туралы есеп беруді талдау.
3.2. ХҚЕС.ке сәйкес пайда мен залалдар туралы есептілікті жетілдіру жолдары
1.тарау Пайда мен залалдар туралы есептілікті құрудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1. Пайда мен залалдарды есепке алудың мазмұны, мақсаттары мен міндеттері.
1.2. Пайда мен залалдар туралы есептілік құрылымы және құрудың әдістемелік негіздері
1.3. Пайда мен залал туралы есеп беруідің нормативтік құқықтық реттелуі
2.тарау ЖАҚ « Халық Заман TRANS GROUP» компаниясының қаржылық есептілікті ұйымдастыру ерекшеліктері.
2.1. ЖАҚ « Халық Заман TRANS GROUP» компаниясының бухгалтерлік есеп жүргізу ерекшеліктері.
2.2. ЖАҚ « Халық Заман TRANS GROUP» компаниясының табыс, шығын есебі мен растау.
2.3. ЖАҚ « Халық Заман TRANS GROUP» компаниясының пайда мен залал туралы есеп беруінің қаржылық есептіліктегі орны.
3.тарау Пайда мен залал туралы есеп беруді талдау мен оны жетілдіру жолдары.
3.1. Кәсіпорындағы пайда мен залал туралы есеп беруді талдау.
3.2. ХҚЕС.ке сәйкес пайда мен залалдар туралы есептілікті жетілдіру жолдары
Пайда мен залал туралы есеп беру кәсіпорынның іс-әрекетінің қаржылық нәтижелері, шығындары мен табыстары туралы ақпараттан тұрады. Әр елде ол әр түрлі аттарға ие. Мысалы: Пайда мен залал туралы есеп беру; Пайда туралы есеп беру; Операциялар туралы есеп беру. Бірақ атына қарамай ол пайдаланушыларына, яғни салымшылары мен кредиторларына кәсіпорынның бұрынғы іс әрекетін және күтілетін нәтижелерді орындалмау тәуекелдігін бағалау үшін қолданылатын керекті қаржылық ақпараттан тұрады. Пайда мен залал туралы есеп берудің негізгі элементтері табыс және шығын, пайда мен залал.
Шаруашылык субъектісінің табыстары - деп Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есебінің №5 "Табыс" - деп аталатын стандартына сәйкес есепті кезеңдегі активтердің көбеюін (ақша қаражаттарының, басқа да мүліктердің келіп түсуін, кіріске алынуын) және міндеттемелердің азаюы (өтелінуі) негізінде капиталдың көбеюін (үлес қосушылардың қосқан жар-наларынан басқа) яғни экономикалық пайда табуды айтамыз. Кірістер – есепті кезең ішінде активтерді көбейту немесе олардың құнын арттыру түрінде экономикалық пайданы ұлғайту не меншік иелерінің салымдарына байланысты емес өз капиталын көбейтуге әкеп соғатын міндеттемелерді азайту.
Мұндай кірістерге:
- дайын бұйымдар мен тауарларды сатудан алынатын табыстар;
- қызмет көрсетуден алынатын табыстар;
- дивидендтер, роялтилер және пайыз (процент) түрінде алынатын және тағы да басқа табыстар жатады.
Бұл жоғарыда аталған табыстар қатарына шаруашылық субъектісіне келіп түскен, кіріс етілген және субъектінің төлеген сомалары мына жағдайларда жатқызылмайды:
- алдын-ала аванс ретінде алынған табыстар;
- алынған несиелердің және қарыздардың қайтарылуы. Сондай-ақ, қызметтер көрсету жөніндегі мәміленің (келісімнің) нәтижесін барынша дұрыс бағалау мүмкін болмаған уақытта табыс жұмсалған шығындар мөлшерінде ғана танылады. [2]
Алынған табыстар шаруашылық субъектісі қызметінің түріне және бағытына байланысты мынадай түрлерге бөлінеді:
- негізгі қызметтен алынған табыстар;
- негізгі емес қызметтен (жанама қызметтен) алынған табыстар.
Субъектінің негізгі қызметтен алынған табыстары мен негізгі емес қызметтен (жанама қызметтен) алынған табыстарының қосындысы оның жиынтық табысын құрайды. Ал ХҚЕС бойынша субъектінің табыстарын негізгі
Шаруашылык субъектісінің табыстары - деп Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есебінің №5 "Табыс" - деп аталатын стандартына сәйкес есепті кезеңдегі активтердің көбеюін (ақша қаражаттарының, басқа да мүліктердің келіп түсуін, кіріске алынуын) және міндеттемелердің азаюы (өтелінуі) негізінде капиталдың көбеюін (үлес қосушылардың қосқан жар-наларынан басқа) яғни экономикалық пайда табуды айтамыз. Кірістер – есепті кезең ішінде активтерді көбейту немесе олардың құнын арттыру түрінде экономикалық пайданы ұлғайту не меншік иелерінің салымдарына байланысты емес өз капиталын көбейтуге әкеп соғатын міндеттемелерді азайту.
Мұндай кірістерге:
- дайын бұйымдар мен тауарларды сатудан алынатын табыстар;
- қызмет көрсетуден алынатын табыстар;
- дивидендтер, роялтилер және пайыз (процент) түрінде алынатын және тағы да басқа табыстар жатады.
Бұл жоғарыда аталған табыстар қатарына шаруашылық субъектісіне келіп түскен, кіріс етілген және субъектінің төлеген сомалары мына жағдайларда жатқызылмайды:
- алдын-ала аванс ретінде алынған табыстар;
- алынған несиелердің және қарыздардың қайтарылуы. Сондай-ақ, қызметтер көрсету жөніндегі мәміленің (келісімнің) нәтижесін барынша дұрыс бағалау мүмкін болмаған уақытта табыс жұмсалған шығындар мөлшерінде ғана танылады. [2]
Алынған табыстар шаруашылық субъектісі қызметінің түріне және бағытына байланысты мынадай түрлерге бөлінеді:
- негізгі қызметтен алынған табыстар;
- негізгі емес қызметтен (жанама қызметтен) алынған табыстар.
Субъектінің негізгі қызметтен алынған табыстары мен негізгі емес қызметтен (жанама қызметтен) алынған табыстарының қосындысы оның жиынтық табысын құрайды. Ал ХҚЕС бойынша субъектінің табыстарын негізгі
1 Қазақстан Республикасының Президенті-Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың 2012 жылғы 27 қаңтардағы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы
2 №1 «Қаржылық есептілікті ұсыну» ХҚЕС-ы
3 «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» 28.02.2007ж. №234-ІІІ Қазақстан Республикасының Заңы
4 Толпаков Ж.С. Бухалтерский учет. Учебник. Караганда, 2004 год
5 №7 «Ақша қаражатының қозғалысы туралы есептер» ХҚЕС-ы
6 ҚР Қаржы министрінің 2007 жылғы 21 маусымдағы № 217 бұйрығымен бекітілген Ұлттық қаржылық есептіліктің № 2 стандарты
7 №2 «Қорлар» Халықаралық қаржылық есептілік стандарты
8 Алекс Фосетт. Нужны ли МСФО предприятим малого и среднего бизнеса в Казахстане? //Баланс, август 2011, №2
9 Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп принциптері: Оқу құралы. - Алматы, ЭкономикС, 2003
10 №10 «Есепті күннен кейінгі оқиғалар» ХҚЕС-ы
11 ҚР Қаржы министрінің 25.05.07 ж. № 185 бұйрығымен бекітілген "Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарын бекіту туралы"
12 «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» (Салық Кодексі) ҚР-ның 10 желтоқсан 2008 жылғы № 95-IV Заңы
13 №5 «Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және қысқартылған қызмет» Халықаралық қаржылық есептілік стандарты
14 18 «Түсім» Халықаралық қаржылық есептілік стандарты
15 Серикбаев М.С. Принципы составления финансовой отчетности //Бюллетень бухгалтера. Алматы, 2011, №1, 21-29 бет
16 Модеров С. Составление бухгалтерскоо баланса с МСФО //Бухгалтерская наука. Алматы, 2011, №3, 14-18 бет
17 Василенко П.О. Составления отчета о движении денежных средств //Евразийский вестник аудитора. Алматы, 2010, №6, 37-51 бет
18 «Қосымша және жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер туралы» ҚР 22 ақпан 1998 жылғы Заңы
19 Толпаков Ж.С. Бухгалтерлік есеп 1, 2 том, Қарағанды, 2009 ж.
20 Специалисты компании «Джон Эшворт». Отчет об изменениях в собственном капитале //ББ-МСФО. Алматы, январь 2009, №1 (407)
21 Айрих Н. Пояснительная записка к финансовой отчетности по МСФО //ББ-МСФО. Алматы, 2010, №1, 35-42 бет
22 «KAZ-ROSS GROUP» ЖШС-ның 2011 жылға арналған қаржылық есептілігіне түсіндірме жазба
23 Миржакипова С.Т, Асанова А.Б. Финансовая отчетность про МСФО – обоснованный уровень развития компании //Аль Пари, 2007, №3-4, 121-123 бет
24 Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау \ Оқу құралы. - Алматы: Экономика, 2001 ж
25 Сейдуллина Н.К. Анализ финансовой отчетности. Алматы.: Қаржы – қаражат, 2009 ж.
26 Шеремет А.Д. Методика финансового анализа деятельности коммерческих организации: М., 2004г
27 Копжасаров Г.С., Составление и представление финансовой отчетности //Файл бухгалтера //Файл бухгалтера, 2009, №51, 10-11 бет
28 Супрун В.В., Дастанова П.Р. Компанияны ХҚЕС немесе ҰҚЕС пішіміндегі есеп жүйесіне ауыстыру әдістемесі //Қаржы қаражат. Алматы, 2010, №1, 8-13 бет
2 №1 «Қаржылық есептілікті ұсыну» ХҚЕС-ы
3 «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» 28.02.2007ж. №234-ІІІ Қазақстан Республикасының Заңы
4 Толпаков Ж.С. Бухалтерский учет. Учебник. Караганда, 2004 год
5 №7 «Ақша қаражатының қозғалысы туралы есептер» ХҚЕС-ы
6 ҚР Қаржы министрінің 2007 жылғы 21 маусымдағы № 217 бұйрығымен бекітілген Ұлттық қаржылық есептіліктің № 2 стандарты
7 №2 «Қорлар» Халықаралық қаржылық есептілік стандарты
8 Алекс Фосетт. Нужны ли МСФО предприятим малого и среднего бизнеса в Казахстане? //Баланс, август 2011, №2
9 Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп принциптері: Оқу құралы. - Алматы, ЭкономикС, 2003
10 №10 «Есепті күннен кейінгі оқиғалар» ХҚЕС-ы
11 ҚР Қаржы министрінің 25.05.07 ж. № 185 бұйрығымен бекітілген "Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарын бекіту туралы"
12 «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» (Салық Кодексі) ҚР-ның 10 желтоқсан 2008 жылғы № 95-IV Заңы
13 №5 «Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және қысқартылған қызмет» Халықаралық қаржылық есептілік стандарты
14 18 «Түсім» Халықаралық қаржылық есептілік стандарты
15 Серикбаев М.С. Принципы составления финансовой отчетности //Бюллетень бухгалтера. Алматы, 2011, №1, 21-29 бет
16 Модеров С. Составление бухгалтерскоо баланса с МСФО //Бухгалтерская наука. Алматы, 2011, №3, 14-18 бет
17 Василенко П.О. Составления отчета о движении денежных средств //Евразийский вестник аудитора. Алматы, 2010, №6, 37-51 бет
18 «Қосымша және жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер туралы» ҚР 22 ақпан 1998 жылғы Заңы
19 Толпаков Ж.С. Бухгалтерлік есеп 1, 2 том, Қарағанды, 2009 ж.
20 Специалисты компании «Джон Эшворт». Отчет об изменениях в собственном капитале //ББ-МСФО. Алматы, январь 2009, №1 (407)
21 Айрих Н. Пояснительная записка к финансовой отчетности по МСФО //ББ-МСФО. Алматы, 2010, №1, 35-42 бет
22 «KAZ-ROSS GROUP» ЖШС-ның 2011 жылға арналған қаржылық есептілігіне түсіндірме жазба
23 Миржакипова С.Т, Асанова А.Б. Финансовая отчетность про МСФО – обоснованный уровень развития компании //Аль Пари, 2007, №3-4, 121-123 бет
24 Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау \ Оқу құралы. - Алматы: Экономика, 2001 ж
25 Сейдуллина Н.К. Анализ финансовой отчетности. Алматы.: Қаржы – қаражат, 2009 ж.
26 Шеремет А.Д. Методика финансового анализа деятельности коммерческих организации: М., 2004г
27 Копжасаров Г.С., Составление и представление финансовой отчетности //Файл бухгалтера //Файл бухгалтера, 2009, №51, 10-11 бет
28 Супрун В.В., Дастанова П.Р. Компанияны ХҚЕС немесе ҰҚЕС пішіміндегі есеп жүйесіне ауыстыру әдістемесі //Қаржы қаражат. Алматы, 2010, №1, 8-13 бет
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1-тарау Пайда мен залалдар туралы есептілікті құрудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1. Пайда мен залалдарды есепке алудың мазмұны, мақсаттары мен
міндеттері.
1.2. Пайда мен залалдар туралы есептілік құрылымы және құрудың әдістемелік
негіздері
1.3. Пайда мен залал туралы есеп беруідің нормативтік-құқықтық реттелуі
2-тарау ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP компаниясының қаржылық есептілікті
ұйымдастыру ерекшеліктері.
2.1. ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP компаниясының бухгалтерлік есеп
жүргізу ерекшеліктері.
2.2. ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP компаниясының табыс, шығын есебі мен
растау.
2.3. ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP компаниясының пайда мен залал туралы
есеп беруінің қаржылық есептіліктегі орны.
3-тарау Пайда мен залал туралы есеп беруді талдау мен оны жетілдіру
жолдары.
3.1. Кәсіпорындағы пайда мен залал туралы есеп беруді талдау.
3.2. ХҚЕС-ке сәйкес пайда мен залалдар туралы есептілікті жетілдіру
жолдары
1. Пайда мен залалдар туралы есептілікті құрудың теориялық негіздері
1.1. Пайда мен залалдарды есепке алудың мазмұны, мақсаттары мен міндеттері
Пайда мен залал туралы есеп беру кәсіпорынның іс-әрекетінің
қаржылық нәтижелері, шығындары мен табыстары туралы ақпараттан тұрады. Әр
елде ол әр-түрлі аттарға ие. Мысалы: Пайда мен залал туралы есеп беру;
Пайда туралы есеп беру; Операциялар туралы есеп беру. Бірақ атына қарамай
ол пайдаланушыларына, яғни салымшылары мен кредиторларына кәсіпорынның
бұрынғы іс-әрекетін және күтілетін нәтижелерді орындалмау тәуекелдігін
бағалау үшін қолданылатын керекті қаржылық ақпараттан тұрады. Пайда мен
залал туралы есеп берудің негізгі элементтері табыс және шығын, пайда мен
залал.
Шаруашылык субъектісінің табыстары - деп Қазақстан Республикасы
бухгалтерлік есебінің №5 "Табыс" - деп аталатын стандартына сәйкес есепті
кезеңдегі активтердің көбеюін (ақша қаражаттарының, басқа да мүліктердің
келіп түсуін, кіріске алынуын) және міндеттемелердің азаюы (өтелінуі)
негізінде капиталдың көбеюін (үлес қосушылардың қосқан жар-наларынан басқа)
яғни экономикалық пайда табуды айтамыз. Кірістер – есепті кезең ішінде
активтерді көбейту немесе олардың құнын арттыру түрінде экономикалық
пайданы ұлғайту не меншік иелерінің салымдарына байланысты емес өз
капиталын көбейтуге әкеп соғатын міндеттемелерді азайту.
Мұндай кірістерге:
- дайын бұйымдар мен тауарларды сатудан алынатын табыстар;
- қызмет көрсетуден алынатын табыстар;
- дивидендтер, роялтилер және пайыз (процент) түрінде
алынатын және тағы да басқа табыстар жатады.
Бұл жоғарыда аталған табыстар қатарына шаруашылық субъектісіне келіп
түскен, кіріс етілген және субъектінің төлеген сомалары мына жағдайларда
жатқызылмайды:
- алдын-ала аванс ретінде алынған табыстар;
- алынған несиелердің және қарыздардың қайтарылуы. Сондай-ақ,
қызметтер көрсету жөніндегі мәміленің (келісімнің) нәтижесін
барынша дұрыс бағалау мүмкін болмаған уақытта табыс жұмсалған
шығындар мөлшерінде ғана танылады. [2]
Алынған табыстар шаруашылық субъектісі қызметінің түріне және
бағытына байланысты мынадай түрлерге бөлінеді:
- негізгі қызметтен алынған табыстар;
- негізгі емес қызметтен (жанама қызметтен) алынған табыстар.
Субъектінің негізгі қызметтен алынған табыстары мен негізгі
емес қызметтен (жанама қызметтен) алынған табыстарының қосындысы оның
жиынтық табысын құрайды. Ал ХҚЕС бойынша субъектінің табыстарын негізгі
және негізгі емес қызметтен алынған табыстар деп бөлінуі ХҚЕС Түсім деп
аталатын №18 стандартына сәйкес қарастырылмайды. [2]
Шығындар – есепті кезең ішінде активтерді немесе олардың
құнын азайту түрінде экономикалық пайданы азайту не оны меншік иелерінің
арасында бөлуге байланысты емес өз капиталын азайтуға әкеп соғатын
міндеттемелерді көбейту. Шығыстарды айқындау залалды, сондай-ақ
субъектінің қарапайым қызметі барысында туындайтын шығыстарды қамтиды.
Субъектінің қарапайым қызметі барысында туындайтын шығыстар, мысалы,
сатылған өнім мен көрсетілген қызметтердің өзіндік құнын, жалақыны және
негізгі құралдардың амортизациясын қамтиды. Олар, әдетте, активтердің,
мысалы ақша қаражатының және олардың баламаларының, қорлардың, негізгі
құралдардың жылыстауы немесе азаюы нысанын қабылдайды. [3]
Залалдар – бұл шығыстар анықтамасына келетін және субъектінің
қарапайым қызметі барысында туындауы немесе туындамауы мүмкін басқа да
баптар. Өзге де залалдарды пайда мен залал туралы есепте таныған кезде олар
әдетте жеке беріледі, себебі олар туралы ақпарат экономикалық шешімдер
қабылдаған кезде пайдалы.
Шығыстар кезең шығыстары және болашақ кезеңдер шығыстары болып
бөлінеді.
Кезең шығыстарына ХҚЕС сәйкес субъекті сатып алатын немесе құратын
активтердің құрамында есепке алуға жатпайтын шығыстардың барлық түрлері
жатқызылады.
Кезең шығыстары жүргізілген есепті кезеңде есептен шығарылады (есептен
шығару құқығы меншік құқығы берілумен бірге басталатын дайын өнімді
қоспағанда).
Болашақ кезеңдердің шығыстары:
Болашақ кезеңдердің шығыстарына (бөлінген, жолға қойылған шығыстар)
кірістер алу мақсатында немесе болашақта кейінгі қызметті жүзеге асыру үшін
есепті кезеңде субъектінің активтерді пайдалану жөніндегі шығыстары
жатқызылады.
Есептеу және сәйкес келу қағидаттарына сәйкес болашақ кезеңдердің
шығыстары осы операция бойынша кірісті таныған сәтке дейін актив ретінде
субъектінің балансында капиталданады және тиісті кіріс танылған кезеңде
шығыстарға біркелкі есептен шығарылады.
Болашақ кезеңдердің шығыстары қаржылық есептіліктің Ұзақ мерзімді
активтер бөлігінде көрсетіледі, оны өтеудің белгіленген мерзіміне сүйене
отырып анықталады. Бір жылдан кем мерзім бойынша анықталған болашақ
кезеңдердің шығыстары бойынша дебиторлық берешек қысқа мерзімді ретінде
біліктенеді және субъектінің қаржылық есептілігінің Ағымдағы активтер
бөлігінде көрсетіледі.
Шығыстар мыналарды қамтиды:
1) сатылған өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны;
2) өнімді және көрсетілген қызметтерді сату жөніндегі шығыстар
3) әкімшілік шығыстар;
4) қаржыландыруға арналған шығыстар;
5) тоқтатылатын қызметке байланысты шығыстар
6) үлестік қатысудан түсетін шығындар;
7) корпоративтік табыс жөніндегі шығыстар;
8) өзге де шығыстар.
Табыстар мен шығындар ақша қаражатының көбеюі немесе азаюына тікелей
байланысты болмайды. Ақша қаражаттар сомасының көбеюі немесе азаюы активтік
бухгалтерлік есеп счеттарының өзгеруіне тікелей байланысты болады.
Табыстар мен шығындар соманың өзгерісі Капитал немесе бөлінбеген таза
пайда есебіне арналған бухгалтерлік есеп счеттарын өзгеріске түсіреді.
Дайын өнімдерді, тауарлар, жұмыстар және көрсетілген қызметтерді
сатудан түскен табыстарды есепке алу жөніндегі мәліметтер бухгалтерлік
есеп тәжірбиесіне есептеу принципі бойынша танылып тіркеледі.
Келісім–шарттағы қойылған жағдайларға тән ұйым өзіне табыс түсіретін
өнімдер өндіріп, жұмыс көлемін өндіріп, тұтынушыларға орындалған жұмыстар
мен көрсетілген қызметтерді өткізген жағдайда түсетін табыс сомасы ақшаның
түсуі немесе түспеуіне қарамастан есепке алынады.
Табыс категориясы қаржылық қорытындының ең маңызды факторларына жатады.
Таза пайданың көбеюі және осыған байланысты ұйымның капитал көлемінің
көбейіп отыруы түскен табысқа байланысты болады. Қаржылық қорытынды есеп
жасаудың халықаралық әдіснамалық ұсынысына сәкес табыс категориясы қаржылық
нәтиженің қалдықталған қорытынды сомасымен танылады. Яғни, түскен табыс деп
жалпы табыс пен осы кезеңде жұмсалған шығындардың айырмасын айтамыз. [4]
Табыстарды тану бірнеше классификациялық топтар арқылы танылады.
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Бухгалтерлік есеп және аудит
әдіснамасы департаментінің ұсынған анықтамасы бойынша ұйымның табысы
негізгі қызметке жатпайтын қызметтер атқарудың нәтижесінде пайда болуы
мүмкін делінген.
1.2. Пайда мен залалдар туралы есептілік құрылымы және құрудың әдістемелік
негіздері
Кәсіпорынның бухгалтерлік есептілігі - оның қаржылық – шаруашылық
жағдайын белгілейтін негізгі ақпарат көзі. Бухгалтерлік есептілікті жан –
жақты, әрі толығымен зерттеу кәсіпорынның шаруашылық қызметінің оң
нәтижелерінің, кемшіліктерінің себебін анықтауға, шаруашылық қызметін
жетілдіру жолдарын анықтауға көмектеседі. Қаржылық есептілікке негізделген
қолданушылардың шешім қабылдауға белгілі бір дәрежеде әсер ететін болса,
онда ақпараттың ролі зор. Сол себептен Пайда мен залалдар есептілігін
ұйымдастыру кезінде арнайы әдістемелік нұсқаулардың болуы есептілікті
ұйымдастыруды нақтылайды және де мәліметтердің сенімділігін арттырады.
Қаржылық есептілікті жыл сайын тапсыру жалпы қабылданған ереже болып
табылады. Халықаралық стандарттар бойынша қаржылық есеп беру мерзімі түрлі
болуы мүмкін, бірақ компания ұзақ, не қысқа есептілік мерзімін қабылдауын
негіздеуі тиіс.
Компания өзінің қаржылық есептілігіндегі Пайда мен залалдар
есептілігін есептік әдіске сәйкес дайындауы қажет. Есептік әдіс бойынша
операциялар мен оқиғалар іске асқан кезінен бастап (ақша қаражаттары мен
эквиваленттері түскен, төленген кезінен емес) расталады және есептік
регистрларда тіркелінеді. Операция немесе оқиға болған уақыт аралығында
қаржылық есептілікте көрсетіледі. Шығыстар Пайда мен залалдар
есептілігінде сәйкестіндіріліп, шығыстар мен алынған табыстардың ара -
қатынасы арқылы (сәйкестендіру концепциясы) куәландырылады.
Егер есептілікте өзіндік құн, әкімшілік және коммерциялық шығындар,
басқа да операциялық табыстар мен шығындар бөлек көрсетілсе, онда компания
амотизациялық аударымдарды, еңбекақы шығындарын қоса шығындар түрлері
бойынша қосымша ақпарат ұсынуы қажет. Бұл ақпараттар ақша қозғалысын
болжауға көмегін береді. [13]
Кәсіпорын №2 форма Пайда мен залалдар туралы есептілікті
Корпоративті табыс салығы есептілігімен бірге тапсырады.
Кәсіпорын жылдық Корпоративті табыс салығы есептілігін тапсырған
кезінде есептіліктегі табыстар мен шығындар жайлы ақпаратты дәлелдеу және
ақпаратты қолданушыларға түсінікті болуы мақсатымен есептілікке БЕҚС
бойынша №39 Пайда мен залалдар, ал ХҚЕС бойынша 391 Түсім мен пайда
есептіліктерін тапсыруға міндетті. Біз БЕҚС бойынша №39 Пайда мен
залалдар есептілігінің қосымшасын толтырудың қадамдарын қарастырамыз.
БЕҚС бойынша №39 Пайда мен залалдар есептілігінің қосымшасына қарап
оның жылдық Корпоративті табыс салығы есептілігіне қосымша екенін
тақырыптар жолында байқай аламыз. Есептілікті толтырған кезде ұқыпты,
қатесіз, өзгертулерсіз басты баспа әріптерімен көк немесе қара сиялы
шарикті немесе перолық қаламмен толтыру қажет. Толтыру алдында форманың
ерекшеліктері мен толтыру ережелерімен танысқан жөн. Пайда мен залалдар
есептілігінің бірінші бөлімінде салық төлеуші кәсіпорын жайында жалпылама
мәліметтер, яғни кәсіпорынның салық төлеушінің кодінің номерін (СТН) және
есептік мерзімін көрсетеді. Екінші бөлімі кәсіпорынның қаржылық –
шаруашылық қызметінің көрсеткіштерінен тұрады. Екінші бөлімнің бірінші
бағанасы көрсеткіштердің атауынан, екінші бағанасы табыстардан, үшінші
бағанасы шығындардан тұрады. Әр көрсеткіштің атауының жол коді бар. [11]
Пайда мен залалдар есептілігінің мәліметтері екі формада көрсетілуі
мүмкін: экономикалық сипаттамасы бойынша шығындар баптарын
классификациялау, не олардың функциялары бойынша.
Шығын мақсаты бойынша Табыстар мен шығындар есептілігі
№ Баптар Жылдың Жылдың
басы соңы
1 Өткізуден түскен табыс Х
2 Өткізілген тауарлардың өзіндік құны Х
3 Жалпы табыс Х
4 Операциялық қызметтен түскен басқа табыстар Х
5 Операциялық қызметтен түскен табыстар қорытындысы Х
6 Кезең шығындары, соның ішінде: Х
7 Өткізу шығындары Х
8 Жалпы әкімшілік шығындар Х
9 Басқа да операциялық шығындар Х
10 Операциялық қызметтен түскен таза табыс (зиян) Х
11 Сыйақы бойынша шығындар Х
12 Үлестік қатысу табыстары (зиян) (ассоциацияланған Х
компаниялар)
13 Салық салғанға дейінгі таза табыс (зиян) Х
14 Табыс салығы бойынша шығындар Х
15 Салық салғаннан кейінгі таза табыс (зиян) Х
16 Аздық үлес (меньшинства) Х
17 Қалыпты қызметтен түскен таза табыс (зиян) Х
18 Таза табыс (зиян) Х
Пайда мен залалдар есептілігін табыс және шығынның экономикалық
мағынасы бойынша құрастыру әдісі шығын сипаттамасы әдісі деп аталынады. Осы
кезде Пайда мен залалдар есептілігінде шығындар шығыстар сипаттамасы мен
түрімен сәйкес жасақталады, бап не шығыс элементі бойынша деп те атауға
болады (мысалы, амортизация, материалды сатып алу, көліктік шығындар,
еңбекақы, жалақы, жарнама шығыстары). [8] Шығын сипаттамасы әдісі
(шығындар элементі) бойынша құрастырылған. Шығын сипаттамасы әдісі
(шығындар элементі) бойынша құрастырылған. Пайда мен залалдар есептілігінде
баптардың келесі топталуы болуы тиіс: Түсім, басқа операциялық табыс,
аяқталмаған өндіріс және дайын өнім қорының өзгерісі, шикізат пен
материалдың қолданылуы, жалақы, амортизациялық шығындар, өзге де
операциялық шығындар, қосылған операциялық шығындар, операциялық қызмет
пайдасы.
Шығындардың түрлері бойынша анализді өткізуге мүмкіндік
беретін барлық шығындар шығыстар элементі арқылы көрсетілген. Материал,
шикізат және тағы да басқалардың шығыны, яғни есептік тәжірибеде
Материалдық шығындар деп қарастырылатын шығындар бабына көңіл аудару
керек. Шығындардың бұл түрі Қолданылған шикізат пен шығындық материалдар
бабында көрсетіледі.
Пайда мен залалдар есептілігінің аяқталмаған өндіріс
түріндегі материалдық шығындар туралы ақпарат Дайын өнім, аяқталмаған
өндіріс қорларының өзгерісі бабында анықталады.
Шығындарды функция бойынша топтайтын Пайда мен залалдар есептілігін
құрудың әдісін шығын функция әдісі деп атаймыз. Бұл әдіс шығындарды қызметі
байланысты топтайды: дайын өнімнің өзіндік құнына кіретін өндірістік
шығындар, өткізу шығындары және басқару шығындары. Шығындарды функция
бойынша сорттау әдісі субъективті тұрғыда іске асырылады, себебі,
шығындарды топтауды қызметкеркер жүзеге асырады. Шығын функциясы бойынша
құрастырылған Пайда мен залалдар есептілігі келесі баптардан тұруы тиіс:
өткізуден түскен табыс, өткізілген тауарлардың өзіндік құны, жалпы табыс,
операциялық қызметтен түскен басқа табыстар, өткізу шығындары, жалпы
әкімшілік шығындар, басқа да операциялық шығындар, операциялық табыс.
Шығын функциясы әдісі арқылы Пайда мен залалдар есептілігінің
екінші формасы шығын элементтерін бөлек қарастырмайды (негізгі құралдардың
амортизациясы сияқты), сол себептен кейбір жанама әдіс
3-кесте
Шығындар сипаты бойынша Пайда мен залалдар есептілігі
№ Өткізуден түскен табыс Жылдың Жылдың
басы соңы
1 Операциялық қызметтен түскен басқа табыстар Х
2 Дайын өнім, аяқталмаған өндіріс қорындағы өзгеріс Х
3 Атқарылған жұмыстар бойынша капиталданған шығындар Х
4 Шикізат пен материалдарды қолдану Х
5 Еңбекақы шығындары (жалақы) Х
6 Амортизациялық шығындар Х
7 Басқа да операциялық шығындар Х
8 Операциялық қызметтен түскен таза табыс (зиян) Х
9 Сыйақы бойынша шығындар Х
10 Үлестік қатысу табыстары (зиян) (ассоциацияланған Х
компаниялар)
11 Салық салғанға дейінгі таза табыс (зиян) Х
12 Табыс салығы бойынша шығындар Х
13 Салық салғаннан кейінгі таза табыс (зиян) Х
14 Аздық үлес (меньшинства) Х
15 Қалыпты қызметтен түскен таза табыс (зиян) Х
16 Таза табыс (зиян) Х
бойынша ақша қозғалысының есептілігі сияқты есептік процедураларды
қиындатуы мүмкін. Егер есептілікте өзіндік құн, әкімшілік және коммерциялық
шығындар, басқа да операциялық табыстар мен шығындар бөлек көрсетілсе,
онда компания амотизациялық аударымдарды, еңбекақы шығындарын қоса шығындар
түрлері бойынша қосымша ақпарат ұсынуы қажет. Бұл ақпараттар ақша
қозғалысын болжауға көмегін береді.
Шағын кәсіпкерлік субъектілері болып табылатын, салық
заңнамасына сәйкес, сондай-ақ жеңілдетілген декларацияның негізінде шаруа
немесе фермерлік қожалықтарға арналған арнайы салық режимдерін қолданатын
жеке кәсіпкерлердің есепті жүргізуі және қаржылық есептілікті жасауында
біршама өзгешеліктер бар.
Шағын кәсіпкерлік субьектілері өздерінің шаруашылық операциялары мен
оқиғаларын жеке кәсіпкерлерге арналған кірістерді есепке алу кітабында
көрсетеді. Салық органында міндетті тіркелуге жататын және қосылған құн
салығын төлеушілер болып табылмайтын жеке кәсіпкерлер 1-қосымшаға сәйкес
нысан бойынша өз қызметі бойынша бухгалтерлік есепті қосылған құн салығын
төлеушілер болып табылмайтын жеке кәсіпкерлерге арналған кірістерді есепке
алу кітабында жүргізеді. Қосылған құн салығын төлеушілер болып табылатын
жеке кәсіпкерлер 2-қосымшаға сәйкес нысан бойынша өз қызметі бойынша
бухгалтерлік есепті қосылған құн салығын төлеушілер болып табылатын жеке
кәсіпкерлерге арналған кірістерді есепке алу кітабында жүргізеді.
Қаржылық есептілік құрауыштары:
Субъектінің қаржылық есептілігі мыналарды қамтиды:
• бухгалтерлік баланс;
• пайда мен шығындар туралы есеп;
• түсіндірме жазба және ескерту.
Өздерінің қарауына қарай субъекті пайдаланушыларға берілетін
ақпараттың сапасын жақсартуға қабілетті басқа да қаржылық есептілік
нысандарын ұсына алады.
Қаржылық есептілікте өткен кезең үшін тиісті деректер
көрсетіледі.Субъектінің бухгалтерлік есепті жүргізуі және қаржылық
есептілікті жасауы есепке алу және үздіксіздік қағидаттарына, сондай-ақ
түсініктілік, орындылық, мәнділік, сенімділік, дұрыстық, бейтараптық,
сақтық, толықтық сияқты сапалық сипаттамаларға негізделеді және
операциялардың заңнама нысанын ғана емес, операциялардың экономикалық
мәнділігін көрсетеді, олар қаржылық есептіліктерде көрсетілген ақпаратты
пайдаланушылар басқарушылық және экономикалық шешімдер қабылдаған кезде
олар үшін пайдалы етіп көрсетеді.
Ақпараттан алынатын пайдалар оны ұсыну жөніндегі шығындардан асып
түсуі тиіс. .Әрбір елеулі бап қаржылық есептілікте жеке берілуі тиіс.
Активтер мен міндеттемелер осы Стандарттың немесе ХҚЕС ережелеріне сәйкес
талап етілетін немесе рұқсат етілетін жағдайларды қоспағанда, өзара
есептелмеуі тиіс. Елеулі емес сомалар ұқсас сипаттағы немесе мақсаттағы
сомамен біріктірілмеуі тиіс және жеке берілмесе де болады.
Алдыңғы кезеңге қатысты салыстырмалы ақпарат қаржылық есептілікте
барлық сандық ақпарат үшін ашылуы тиіс. Салыстырмалы ақпарат егер ол
ағымдағы кезеңдегі қаржылық есептілікті түсіну үшін орынды болса,
ақпараттың мазмұнды және сипаттама бөлімдеріне енгізілуі тиіс. Қаржылық
есептілікті беру мерзімі қаржылық есептілік пайдаланушыларға жылына кем
дегенде бір рет беріледі. Қаржылық есептілік үшін жауапкершілік қаржылық
есептілікті дайындауға және ұсынуға Қазақстан Республикасының заңнамасына
сәйкес субъектінің басшысы немесе өзге уәкілетті тұлғасы жауапты болады.
Бухгалтерлік баланс:
Бухгалтерлік баланста 19-қосымшаға сәйкес нысан бойынша активтер,
міндеттемелер мен жеке меншік капитал көрсетіледі.
Бухгалтерлік балансқа субъекті басшылығының қарауы бойынша субъекті
қызметінің сипатына қарай қосымша баптар, бөлімдер мен аралық сомалар
енгізілуі мүмкін.
Кірістер мен шығыстар туралы есеп:
белгіленген Кірістер мен шығыстар туралы есеп 20-қосымшаға сәйкес
нысан бойынша беріледі.
Қосымша баптар, тақырыптар мен аралық сомалар мұндай субъекті
қызметінің қаржылық нәтижелерін неғұрлым нақты ұсыну үшін қажет кірістер
мен шығыстар туралы есепте беріледі.
Қорытынды пайда (қорытынды шығын) 18-қосымша бойынша салық салғанға
дейінгі кіріс пен шығыстар және Қазақстан Республикасының салық
заңнамасында анықталатын ставка бойынша есептелген корпоративтік табыс
салығы арасындағы айырмашылық ретінде анықталады. Пайда мен залал туралы
есеп субъектінің кезеңдегі кірістері мен шығыстарын көрсетеді.
Пайда мен залал туралы есеп өзіне танылған кірістер мен шығыстардың
барлық баптарын қамтуға тиіс. Пайда мен залал туралы есеп беру мынадай
жағдайларда есеп берудің өзгеше тәртібін ұйғарады:
1) есеп саясатындағы қателер мен өзгерістердің әсері олар туындаған
кезеңдегі кірістер мен шығыстар түрінде емес, өткен кезеңдердің түзетулері
ретінде беріледі; және
2) қайта бағалаудан мүліктің құнының өсуі, шетелдік қызметтің
қаржылық есептерін аудару нәтижесінде туындайтын кейбір пайда мен залал
және хеджингтік құралдардың әділ құнындағы кейбір өзгерістер пайда немесе
залал түрінде емес, олар туындаған кезде капиталда тікелей көрінеді.
Пайда мен залал туралы есептің тікелей өзінде берілетін ақпарат өзіне
ең болмағанда мынадай сомалардың біріктірілген көрсеткіштерін қамтуға тиіс:
1) кіріс;
2) қаржыландыруға арналған шығындар;
3) үлестік қатысу әдісі бойынша ескерілетін ассоциацияланған ұйымға
және бірлескен қызметке инвестициялардан түсетін пайданың немесе залалдың
үлесі;
4) салықтар төлеу жөніндегі шығыстар;
5) тоқтатылған қызметтен салынатын салықтардан кейін пайдадан немесе
залалдан жиынтық соманы құрайтын бірыңғай сома және тоқтатылған қызметті
білдіретін шығуға арналған активтерді немесе топты (топтарды) сатуға немесе
шығаруға жұмсалатын шығындарды шегергендегі әділ құн өзгерген кезде
танылған салықтардан кейін өзге де кіріс немесе залал; және
6) пайда немесе залал.
Субъект мынадай баптарды тікелей пайда мен залал туралы есепте
кезеңдегі пайданы немесе залалды бөлу ретінде ашуға тиіс:
1) азшылықтың үлесіне жататын пайда немесе залал; және
2) басты ұйымның үлестік құралдарының иесіне жатқызылатын пайда
немесе залал.
Қосымша баптар, тақырыптар мен аралық сомалар тікелей пайда мен
залал туралы есептің өзінде мұндай беру субъект қызметінің қаржылық
нәтижелерін түсіну үшін қолайлы болғанда беріледі.
Субъект пайда мен залал туралы есептің тікелей өзінде
емес, оған ескертпелерде емес, төтенше баптар ретінде кірістер мен
шығыстардың қандай да болмасын баптарын беруге немесе сипаттауға тиіс емес.
Едәуір құрайтын әрбір кірістер мен шығыстар бойынша субъект
осындай құрауыштың сипаты мен сомасын жеке ашуға тиіс. Мұндай ашулар өзіне
мыналарды қамтуға тиіс:
1) қорлар құнын аяқтауға және өткізуге және қалпына келтіруге
жұмсалатын шығындарды шегергендегі сату бағасына дейін қорлар құнын есептен
шығару;
2) негізгі құралдар құнын өткізуге және қалпына келтіруге жұмсалатын
шығындарды шегергендегі әділ бағаға дейін негізгі құралдар құнын есептен
шығару;
3) субъектінің қызметін қайта құрылымдау және қайта құрылымдауға
жұмсалатын шығындар бойынша бағалау міндеттемелерінің барлық түрлері
бойынша реверсивті жазбалар;
4) негізгі құралдар объектілерінің шығуы;
5) инвестициялардың шығуы;
6) тоқтатылған қызмет;
7) сот дауларын реттеу; және
8) өзге резерв түрлері бойынша реверсивті жазбалар.
Түсіндірме жазба және ескерту:
Қаржылық есептілікке түсіндірме жазба және ескерту реттелген
тәртіппен берілуі тиіс. Баланстың, пайда мен шығындар туралы есептің әрбір
бабы бойынша оған қатысты кез келген ақпаратқа қиылысты сілтемелер, сондай-
ақ қаржылық есептіліктің өзінде көрсетілмеген, бірақ толық және дұрыс ұсыну
үшін қажетті қосымша ақпарат беріледі. [4]
1.3. Пайда мен залал туралы есеп беруідің нормативтік-құқықтық реттелуі
Есептілікті реттеу есептілік жүйесіне ұйымдастырылған және
тәртіптілікті енгізу үшін арналған іс-әрекетті көрсетеді. Мемлекеттік
реттеу діңгегі- арнайы формалармен бекітілген процедуралар арқылы
мемлекеттік билік органдарымен шығарылатын жалпығаміндетті құқықтық
актілердің жиынтығы. Пайда мен зала туралы есеп беруді реттейтін негізгі
нормативтік құжаттар 26.12.95ж қабылданған №2732 Бухгалтерлік есеп және
қаржылық есептілік туралы ҚР Заңы , 1ҰҚЕС, 2 ҰҚЕС, 30 БЕС Қаржылық
есептілікті ұсыну және т.б. Олар Қазақстан Республикасында тіркеліп
кәсіпкерлікпен айналысатын барлық заңды және жеке тұлғаларға Пайда мен
Залал туралы есеп берудің жалпы құқықтық, методологилық негізін қалайды.
Сайып келгенде, әрбір субъект өзінің іс-әрекетін жүзеге асырылуын
бастағаннан кейін, оның бағытына қарамастан, мемлекет алдында өзінің іс-
әрекеті регламенттейтін заңдары сақтау керек.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы Заңнама бухгалтерлік
есепті реттейтін негізгі занамалық құжат болып табылады. Ол Қазақстан
Республикасындағы бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілікті анықтайды,
бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептіліктің қағидаларын, негзігі
мінездесі мен ережелерін орнатады.
Барлығына мәлімдей Заңға 2002 жылдың 24 маусымында ... қаржылық
есептілік түоінде өзгеріс енгізілді, соның нәтижесінде қаржылық
есептіліктің заңнамалық базасы құрылыды, ал оның басы 21.05.97 ж.
қабылданған № 7 Қаржылық есептілікті құру бойынша әдістемесімен қаланған
еді.
Қаржылық есептілік пен бухгалтерлік есеп ХҚЕС сәйкес жасалынуын
қамтамасыз ету үшін Заңда бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептіліктің
негізгі қағидалары анықталынған; қаржылық есептлік құрамына меншіктік
капиталдағы өзгеріс туралы есеп беру, есеп саясаты туралы ақпарат және
түсіндірме хаттамалар енгізілген.
Пайда мен залал туралы есеп беруді реттейтін ең негізігі заңнамалық
құжат 26.12.95ж қабылданған №2732 Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілік туралы ҚР Заңы.
Дополнить
Жоғарыда тоқталғандай Пайда мен залал туралы есеп беруді реттейтін
пайда болу уақытына байланысты ең бірінші құжат Қаржы министрлігінің
Бухгалтерлік есеп және аудит әдістемемелік зерттеулер Департаментінің
21.05.97 жылы №7 бұйрығымен бекітілген Қаржылық есептілікті құру бойынша
әдістмелік нұсқаулар. Бұл әдістемелік нұсқауда қаржылық есептілік құрамы,
оны дайындау тәртібі, оған жауапты тұлғаларға тоқталған.
Пайда мен залал туралы есеп берудің (Табыс және шығын туралы есеп
беру) минималды құрамы, дайындау ережелері, сонымен байланысты мысалдар
көрсетілген және 30 БЕС бекітілген.
Пайда мен залал туралы есеп беруді ұсыну, дайындау кезінде 30
Қаржылық есептілікті ұсыну Қаржы Министрінің 17.01.03 жылы №14 бұйрығымен
бекітілген стандартқа сүйену қажет.Оның 11 бөлімінде Пайда мен зазал туралы
есеп берудің құрылымына тоқталып, баптарны, олардың классификацияларына
мінездеме берілген. Сонымен қатар Пайда мен залал туралы есеп берудің
формалары келтірілген
Пайда мен залал туралы есеп берудегі шығыстарды талдау әдістері
таңдалған кезде Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2007 жылғы 21
маусымдағы № 218 бұйрығымен бекітілген Ұлттық қаржылық есептіліктің №
2стандартының 5-бөлімнің §46. Шығыстарды талдау, §47 Шығыстарды сипаты
бойынша талдау , §48 Шығыстарды функциясы бойынша талдау параграфтарын
басшылыққа алынуы тиіс .
31 Кезең ішіндегі таза пайда немесе залал, есептік саясаттағы
өзгерістер мен негізгі қателіктер Қаржы Министрінің 17.01.03 жылы №14
бұйрығымен бекітілген бухгалтерлік есеп стандарты төтенше жағдайлардан
түскен табыс немесе шығынды анықтаған кезде қолданылады, соған сәйкес
баптардың ашылуына талаптар белгіленіп, олардың классификациясы анықталған.
Егер субъект операциялар мен басқа да оқиғалардың қазіргі және
болашақ салықтық салдарын қаржылық есептерде ескеретін болса, Қазақстан
Республикасы Қаржы министрінің 2007 жылғы 21 маусымдағы № 218 бұйрығымен
бекітілген Ұлттық қаржылық есептіліктің № 2стандартының 28 Пайдаға
салынатын салық бөлімін негізге алуға тиіс. Онда Пайда мен залал туралы
есеп берудің ең маңызды жайты уақытша айырмашылыққа айрықша тоқталған және
оған төмендегі мінездеме беріліп, мысалдар көрсетілген:
Уақытша айырмалар – активтің баланстық құны өтелетін немесе
міндеттеменің баланстық құны өтелетін кезде салық салынатын немесе шегеруге
жататын соманың туындауына алып келетін активтің немесе міндеттеменің салық
базасы мен оның қаржылық есептердегі баланстық құны арасындағы айырма.
Уақытша айырмалар салық салынатын немесе шегерілетін болуы мүмкін:
Салық салынатын уақытша айырмалар – активтің баланстық құны өтелетін
немесе міндеттеменің баланстық құны өтелетін болашақ кезеңдердің салық
салынатын пайдасын (салықтық залалын) анықтау кезінде салық салынатын сома
нәтижесі болып табылатын айырма.
Шегерілетін уақытша айырмалар – активтің баланстық құны өтелетін
немесе міндеттеменің баланстық құны өтелетін болашақ кезеңдердің салық
салынатын пайдасын (салықтық залалын) анықтау кезінде шегеруге жататын сома
нәтижесі болып табылатын айырма.
Пайда мен залал туралы есеп беру құрылымы Қазақстан Республикасы Қаржы
министрінің 2007 жылғы 21 маусымдағы № 218 бұйрығымен бекітілген Ұлттық
қаржылық есептіліктің № 1 стандартының талаптарына сәйкес табысты тану
тәртібіне, іс-әрекет түріне, табыс түріне, негізі қызметтен және басқа да
іс-әрекеттен түсетін табыс мөлшерлемесі мен шарттарына байланысты.
Пайда мен залал туралы есеп берудегі көрсеткіштерін, яғни
кәсіпорынның шын, нақты көрсеткіштерін мемлекет органдарға ұсынбаған
жағдайдағы соған жауапты тұлғалар Әкімшілік құқық бұзушылық туралы ҚР
кодексінің 16 тарауының Кірістерді, шығыстарды және салық салу
объектілерін есепке алу ережелерін бұзу 208 бабына сәйкес әкімшілік
жауапкершілікке тартылады. Бухгалтерлік есепті реттейтін негізгі
элементтерге бұл Заңнамалық құжат жатпаса да, оның орындалуы шаруашылықтың
барлық субъектілеріне міндетті болып табылады.
Өз кезегінде нақты айта алуға болады, дұрыс құрылған бухгалтерлік есеп
пен қаржылық есептілік пайдаланушыларға тиімді шешім қабылдануы мен салық
есептлігің дұрыс жасалынуының негізі.
2. ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP компаниясының қаржылық есептілікті
ұйымдастыру
2.1. ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP компаниясының бухгалтерлік есеп
жүргізу ерекшеліктері.
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясы 1999 жылдың 15
наурызынан ҚР Заңнамасына сәйкес заңды тұлға ретінде тіркелген. Оның заңды
мекен-жайы Можайский көшесі,38. Компания Акционерлік қоғам ретінде
құрылып, ҚР Заңнамасына сәйкес өз жұмысын атқарады. Қазіргі таңда
компанияның жарғылық капиталы (жүз жиырма мың) теңгені құрайды. Компанияның
іс-әрекетінің негізгі мақсаты көліктік қызмет көрсету нарығының қызметін
қамтамасыз ету мен оның тұтынушыларының көзөарастарын қорғау, астана
қаласында жолаушылар тасымалдануын жүзеге асыру, меншік формаларына
қарамастан әр-түрлі субъектілерді тарту, жаңа өндіріс пен жұмыс орындарын
қаматамасыз ететін әлеуметтк және қазіргі кезеңдік өндірісті құру.
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясының өзінің қызметін
келесідей негізде құжаттар мен нормативтік актілерде жүзеге асырылады:
1. ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясының жарлығы.
2. ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясының келісім-
шарттары.
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіндегі 1.07.1999ж №409-
1( қосымша және өзгерістер есебінде).
4. Қазақстан Республикасының 22.04.2005 жылдың Акционерлік қоғам
туралы №220-1 заңы (қосымша және өзгерістер есебінде).
5. Қазақстан Республикасының қаржылық-шаруашылық ұйымдардың қызметін
реттейтін басқа заңдар, нормативтік актілер, нұсқау мен әдістемелік
кепілдемелері жатады.
Компанияның қызмет ету мерзімі шектелмеген.
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясының органдары:
1. Жоғарғы органы-Акционерлердің жалпы жиналысы;
2. Атқарушы- Басқарма;
3. Реттеу органы- ревизиялық комиссия .
Компания заңды тұлға құқықтарына мемлекеттік тіркеуден өткен
сәтінен бастап енеді. Компанияның дербес балансы, мемлекеттік және орыс
тілдеріндегі толық фирмалық аталуы көрсетілген мөртаңбасы, банктерде
есеп шоттары, фирмалық бланкілері болады.
Өз қызметінің мақсаттарына қол жеткізу үшін Компания өз атынан
мәмілелер жасауға, мүліктік құқықтар мен міндеттемелер сатып алуға,
сотта талап етуші және жауапкер болуға, Қазақстан Республикасының заңдары
бойынша тыйым салынбаған өзге де құқықтарды жүзеге асыруға
құқылы.
Компания Қазақстан Республикасы аймағындағы және шетелдердегі
филиалдары мен өкілдіктерін қатысушылардың жалпы жиналысының шешімі бойынша
ашуға құқылы.
Филиалдар мен өкілдіктер ашқандағы, сондай-ақ олардың орналасқан жері
туралы Компания оны мемлекеттік тіркеуден өткізген органға хабарлап етуі
тиіс.
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясының мүлкі негізінен
келесілерден құрылады:
1. Қатысушылардың Жарғылық капиталға енгізетін салымдарынан;
2. Алынған табыс, сондай-ақ ол Қазақстан Республикасының
қолданыстағы заңдары тыйым салынбаған негіздер бойынша ие
болған өзге де мүліктен қалыптастырылатын мүліктің меншікті иесі
болып табылады;
Компанияның мүлкі оның балансында есепке алынады.
Қаржыға деген мұқтаждығын қанағаттандыру үшін Компания, Қазақстан
Республикасының қолданыстағы заңдарында және осы Жарғымен белгіленген
тәртіп бойынша, Қазақстан Республикасында, шетел банктерінде немесе өзге
де қаржы мекемелерінде теңгеде және шетел валютасында қарыздар ретінде
қаржы тартуға құқылы.
Компанияның іс-әрекетінің негізгі бағыттары:
• Экономикалық және әлеуметтік бағдарламаларды құру мен оны жүзеге
асыруға қатысу;
• Астана қаласы бойынша жолаушылар тасымалын ұйымдастыру мен Орталық
Диспетчерлік басқаруды жүзеге асыру;
• Қазақстан Республикасының заңнамасымен рұқсат етілетін басқа да іс-
әрекеттер.
Жоғарыда айтылған мақсаттарға жету үшін компания:
• Астана арнайы экономикалық аймақ территориясындағы орналасқан
барлық субъектілерінің консолидациялану негізінде Астана арнайы
экономикалық аймақ экономикасының дамуына үлес қосу мақсатында
мемелекеттік және басқа да құрылымдармен қарым-қатынас жүргізу;
• Кәсіпкерлікке мемелекеттік көмек көрсету мақсатында оның заңнамалық
базасына жаңа ұсыныстар енгізу;
• Қалалық бағдарлар бойынша жолаушылар тасымалын қамтамасыз ету үщін
әр-түрлі тендерлерге қатысу;
• Қалалық бағдарларды ұйымдастыру
• Керекті методикалық құжаттар, арнайы бюллтендер басып шығарады;
• Автобустық, троллейбустартық парктер мен басқа да қалалық
жолаушылар тасымалдау кәсіпорындарына керекті техникамен, қосымша
бөлшектермен қамтамасыз етеді;
• Гараждар мен стоянкаларды құру мен оны жарамды күйінде ұстау.
Компанияның басқаруы сызықтық иерархиялық құрылым бойынша жүзеге
асады. Басқарудың басты органы акционерлердің жалпы жиналысы болып
табылады. Ол стратегиялық шешімдер мен өнжірістік бағдарламаларды
қамтамасыз етеді. Кәсіпорынды оперативті басқару Басқарма жүзеге асырады.
Олардың қарамағында өндірістік техникалық басқару аппараты бар. Оперативті
басқарушы кәсіпорынның қызметі туралы барлық сұрақтарда басқарушылық шешім
қабылдайды.
Компаниядағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыру.
Компанияның басқармасы оның есептік саясатын анықтайды. Кәсіпорында
бухгалтерлік есеп Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп дәне
қаржылық есептілік заңына сәйкес жүзеге асырылады. Компанияның қаржылық
нәтижелері оның жылдық балансына сәйкес жасалады.
Компанияның бухгалтерлік есебі автоматтандырылған және 1:С бухгалтерия
7.7. програмасымен жүзеге асады. Бухгалтерлік есеп ақпаратты жүйесін
жүргізу үшін және бұларға бухгалтерлік есептің әрбір объектілері жөніндегі
мәліметтерді күнделікті түсіру мен бухгалтерлік есептің тексеру және байқау
функцияларын іске асыру үшін тіркелушілік міндет атқаратын бухгалтерлік
есеп шоттар қолданылады.
Бухгалтериядағы автоматтандырылған бухгалтерлік есептің негізгі
мақсаты:
• Ұйымдардың табыс түсіріп, бәсекелестік ортадағы тиімділігін арттыру
үшін жасалған бизнес-жоспардың орындалуын тексеру;
• Активтерді өз орнымен тиімді жұмсау арқылы өндрілген өнімдердің өсу
қарқынын және бұларды сатудан түскен түсім көлемін бухгалтерлік
есеп жүйесінде айрықща зерттеу;
• Меншіктің барлық түрлерін сақталуын, активтердің қолда бары мен
қозғалысы, ұйымдардың қардылық төлем өтеушілік қабілетінің
орындалуын тексеру;
• Алдау, ұрлау, көзбояушылық және сыбайластық жағдайларды болдырмау,
ақша т.б. құндылықтарды жеке адамжардың сіңіріп кетушілігіне жол
бермеу, тексеру жүргізу;
Бухгалтерлік есеп, аудиторлық қызмет және салық жөніндегі заңдарын сақталуы
мен нормативті актілердің орындалуын қадағалауға мүмкіндік жасау.
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясында бухгалтерлік есебінде
бухгалтерияда келесідей нормативтік құжаттар құрамында жүргізіледі:
1. Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру
туралы Заңы.
1. Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғам туралы заңы
2. Халықаралық қаржылық есеп стандарттары (МСФО) стандарттары;
3. ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясының есеп саясаты;
4. Қазақстан Республикасының Қаржы миністірлігі 2006 жылдьң 18
мамырда ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясы
бухгалтериялық есептің шоттар жоспары бекітті.
Бухгалтерлік есептің бастапқы құжаттарына мен тіркеулерінің
ақпараттық мазмұнына, коммерциялық құпияларды құрушы құжаттарға
жеке тұлғалардың енуі ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік
компаниясының басқаруының келісімімен рұқсат етіледі.
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясының бастапқы
құжаттары, бухгалтерлік есептің қаржылық есепті берудің қағаздық және
электрондық тіркеулері, есептік саясаты Қазақстан Республикасының
заңнамасындағы Бюджетке төленетін салықтар және басқа да төлемдер
кодексіндегі бабына өзінің сәйкестігін сақтайды.
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясында құжаттарды сақтау
мерзімі келесі түрде бекітілген:
1. Кәсіпорынның қаржылық есеп беруі және оған түсіндірме хат
A. Жалпы жылдық- тұрақты;
B. Жылдық- тұрақты;
C. Кварталдық-5 жыл;
D. Негізгі құралдар тозуын қайта бағалау және есептеу актілері,
ведомстволары- тұрақты;
2. Жеке шоттар:
A. Жұмысшылар және қызметкерлер-75 жыл в;
B. Зейнетақы және мемлекеттік жәрдемақы алушылар-5 жыл;
3. Жоғарыда көрсетілмеген барлық қалған құжаттар-5 жыл;
Құжаттардың сақтау мерзімін есептеу олардың келесі іс-қағаздар жүргізу
жылы аяқталғанынан кейін жылдың 1 қаңтарынан бастап жүргізіледі. 75 жыл -
в сақтау мерзімі қойылған құжаттар үшін сақтау мерзімін есептеу адам
жасының есебімен істің аяқталу кезеңінде жасалынады.
Бухгалтерлік есептің жаңа типтік жоспары есебінде екі негізгі бағыта
көрсетілген. Оған келесілер жатады:
1. ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясы есептік саясаты;
2. ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясы жұмыс жоспар
есебі;
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясында каржылық есептің
және бухгалтерлік есептің мақсаты қарым-қатынаста болған тұлғалармен толык
және қаржылық жағдайдың акпараттык сенімділігін камтамасыз ету болып
табылады. Компаниядағы бухгалтерлік құжаттаманың қалай жүргізілетінің
қарастырайық.
Бухгалтерлік жобалар негізгі бастапқы құжаттарда, шаруашылық
операциялардың атқарылуын бекіту фактісінде ұйымдастырылады.
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясының шаруашылық
қызметіне барлық барлық шаруашылық операциялар мен басқа да жағдайлар
әсерлері активтерге, меншікті капитал, міндеттеме, кірістер мен
шығыстар, бухгалтерлік есепте көрсетілуі мүмкін.
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясының бастапқы құжаттары
операцияларының орындалуын құрайды, ал егерде қамтамасыз ету мүмкіндігі
болмаса, онда операциялардың аяқталуы тікелей жүргізілуі мүмкін.
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясының бухгалтерлік есебі
келесі принциптермен жүргізіледі:
1. Кірістерді есептеу, бұлар табылғандар (алынғанды өтеу), ал
шығыстары-олардың енгізілуі;
2. Қызметтің үздіксіздігі, мұнда қаржылық есеп беру негізі
жіберілу кезеңінде құрылады, компания іс-әрекет етеді, болашақта
да қызмет етеді;
Компанияның қаржылық есеп беруінің негізгі сапалық мінездемесі
түсініктілік, реттілік, сенімділік (шындылықтың көрсетілуі, нейтралдық,
қараушылық, толықтылық) және өзіндік құн болып табылады.
Компанияның есептік саясатының өзгерістері келесі жағдайда болуы
мүмкін:
1. Бухгалтерлік есепте заңнамалық сәйкестігі талап етілетін болса;
2. Компанияның қаржылық есебіндегі операциялар мен көрсетілетін
жағдайлар өзгерістерге ұшыраған жағдайда;
Тауарлық- материалдық қорлар есебі. Тауарлы материалдық қорлар компанияның
ағымдағы активтерінің негізгі бөлігін құрайды. Тауарлы материалдық қорлар-
өндіріс циклінде қолданылатын әртүрлі еңбек заттары. Олар өндіріс
процесінде тұтынылып, өзінің құның өндірілетін өнімге толығымен
аударады.
Шаруашылық субьектінің бухгалтерлік есебін халықаралық стандарттарға
көшіруге байланысты кейбір активтерді есептеуде қиыншылықтар туындайды.
Бұл жұмыстың мақсаты- еншілес кәсіпорындағы тауарлы материалдық
қорларды есептеудегі мәселелерге тоқталу.
Компаниядағы тауарлы-материалдық қорлар: Flash DRIVE FV-60; MPC
XeroxCentrePro; R-UIM Dalacom; АИ-92; Алкотестер; Бас киімдер; контольдық
билеттер; вентилятор; және т.б.
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясында тауарлы
материалдық қорлардың есебі 1300 Тауарлар шотында жүргізіледі:
1310 Шикізаттар және материалдар
1350 Басқа да тауарлар
Компания Тауарлы-материалдық қорларды №2 ҚЕБХС (есеп берудің
халықаралық стандарттары) негізінде ФИФО әдісімен бағаланады. Тауарлы-
материалдық қорлар 2008 жылдың басына теңгені құрайды. Тауарлы-материалдық
қорлар есебіндегі өткізбелер жасалады: Сделать таблицу
Дебет 1310 Шикізаттар мен материалдар шоты
Кредет 1010 Кассадағы ақша қаражаттары шоты
Дебет 1310 Шикізаттар мен материалдар шоты
Кредет 3310 Қоюшылар мен мердігерлердің қысқа мерзімді алашақ
қарыздары шоты
№ Шаруашылық операциялардыңДебет Кредет Сома
р\смазмұны
1 Flash DRIVE FV-60 1310 1010 1800
материалы сатып алынды. Материалдар Кассадағы
ақша
қаражаттары
2 MPC XeroxCentrePro
материалы жөндеуге
жіберілді.
3 Алкотестер есептен
шығарылды.
4 Весячий полка есептен
шығарылды.
5
Ең бастапқыда тауарлы-материалды құндылықтар сатып алу бағасымен
бағаланып, бұл баға тауарлы материалдық құндылықтың бастапқы құны болып
есепке алынады. Тауарлы материалдық қорларды есепке алуы оперативті-
бухгалтерлік әдісімен жүреді.
Материалдар келіп түскенде міндетті түрде счет-фактура болу
керек. Бухгалтер тауарды кіріске алған кезде тауарлар және
қызметтердің келіп түсуі деген құжатты толтырады. Бұл құжатта:
құжаттың нөмірі, материалдарың келіп түскен күні, кімнен және кімге,
тауардың коды, аты саны, бағасы көрсетіледі. Тауарды жіберген және
қабылдап алған тұлғалардың қолы және мөр таңба болу керек.
Материалдық құндылықтардың кіріс етілуі оларды иемденудің нақты
өзіндік құны бойынша құндылықтарды алу сәтінде жабдықтаушылардың
жөнелтпе құжаттары негізінде атқарылады, оның құрамына кіреді:
1. Иемденген материалдық қорлардың сатып алу құны (Қазақстан
Республикасының салық заңдылықтарында қарастырылған жағдайда
ҚҚС-сыз);
2. несиеге алынған материалдық қорларды жабдықтаушымен жеткізген
үшін пайыздарды төлеу шығындар;
3. Жабдықтау, делдалдық ұымдармен төленген комиссиялық
сыйақылар;
4. Кедендік баждар
5. Транспорттық дайындау шығындары (жабдықтыру-тұрмыстық ұйымдарымен
төленетін қаражаттар, барлық қосымша жинақтар мен төлемдер),
оларды сақтау және түрлендіру, жеткізуімен байланысты шығындар.
жұмыс персоналы болып табылмайтын шаруашылық субъект және
жеке тұлғалар жақтары күшімен жүзеге асырылатын шығындар.
Тауарлы-материалдық қорларды есептен шығарған кезде ТМҚ-ды
есептен шығару актісі құрылады. Акт келесідей көрініс табады: қорларды
есептен шығарған кезде арнайы коммисия құрылады.
Дебиторлық қарыздар есебі. Кәсіпорының шаруашылық, өндірістік қызметі
барысында сатып өткізілген өнімдері (тауарлары қызметтері, жұмыстары) үшін
алынған вексельдер бойынша сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
борыштары және есеп беруге тиісті тұлғалардың өтелмеген борыштары
дебиторлық берешектер болып табылады.
Дебиторлық берешектердің құрамында компанияда төмендегі қарыздары
есепке алынады:
▪ Сатып алушылар мен тапсырысшылардың дебиторлық берешегі;
▪ Кәсіпорынның есеп беруге тиісті тұлғаларының берешегі
▪ Басқадай дебиторлық берешектер.
Компанияның қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына
дебиторлық борыштардың айналымы жатады. Яғни дебиторлық борыштардың
есептелген уақыты мен өтелу уақытының арасындағы мерзім күндерінің саны.
Компанияның дебиторлық борышы оған байланысты кіріс танылған жағдайда ғана
анықталады.
Компанияның дебиторлық берешегі оның ағымдағы активтерінің едәуір
бөлігін құрайды. Дебиторлық берешектің 2008 жылдың 1тоқсанында айналымы
17.003.680 теңгені құрады. Кәсіпорындағы дебиторлық берешек көбіне
маршруттық бағдардың жалы, контрольдық билеттер бойынша туындайды. Бұл
компаниядағы негізгі ерекшелік мұнда дебиторлық берешек бойынша күдікті
резервтің құрылмауы болып табылады.
Компанияның дебиторлық борыштар есебіне мына төмендегі аталған
есептілік тіркелімдер (регистрлер, құжаттар) қолданылады.
№7 Журнал-ордер Жабдықтаушылар мен басқа да тұлғалардың борышы деп
аталатын шоттың кредиті бойынша;
№8 Журнал-ордер Алынуға тиісті қосылған құн салығы деп аталатын
шоттың, Есептелген проценттер деп аталатын шоттың, Баскалары деп
аталатын бөлімше шотының және Берілген аванстар бос шотындағы бөлімше
шотынның кредиті бойынша;
№ 8 Журнал-ордер қосымша ведомость Берілген аванстар бас шотындағы
бөлімше шоттарынның дедеті бойынша;
№ 11 Журнал-ордер Сатып алушылар және тапсырыс берушілердің борышы
бас шотының бөлімше шоттарының және Еншілес серіктестіктердің дебиторлық
борышы бас шотының бөлімше шоттарының кредиті бойынша жүргізіледі.
Кесте
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер және басқадай дебиторлармен есеп
айырысудың есебі бойынша жоғарыда аталып өткен тіркелімдерден басқа
дебиторлық борыштардың есебіне талдамалық есептің карточкалары, ажыратылып
парақшалары, бухгалтерлік анықтамалары және т.б. тіркелімдер қолданылады.
Ақша қаражатының есебі. ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік
компаниясында ақша қаражатының дұрыс құрылуы, нақтылығы және
пайдалануы туралы арнайы ереже құрылады. Ереже Қазақстан
Республикасының Заңына сәйкес Серіктестіктің жарғысымен және ішкі
құжаттар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1-тарау Пайда мен залалдар туралы есептілікті құрудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1. Пайда мен залалдарды есепке алудың мазмұны, мақсаттары мен
міндеттері.
1.2. Пайда мен залалдар туралы есептілік құрылымы және құрудың әдістемелік
негіздері
1.3. Пайда мен залал туралы есеп беруідің нормативтік-құқықтық реттелуі
2-тарау ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP компаниясының қаржылық есептілікті
ұйымдастыру ерекшеліктері.
2.1. ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP компаниясының бухгалтерлік есеп
жүргізу ерекшеліктері.
2.2. ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP компаниясының табыс, шығын есебі мен
растау.
2.3. ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP компаниясының пайда мен залал туралы
есеп беруінің қаржылық есептіліктегі орны.
3-тарау Пайда мен залал туралы есеп беруді талдау мен оны жетілдіру
жолдары.
3.1. Кәсіпорындағы пайда мен залал туралы есеп беруді талдау.
3.2. ХҚЕС-ке сәйкес пайда мен залалдар туралы есептілікті жетілдіру
жолдары
1. Пайда мен залалдар туралы есептілікті құрудың теориялық негіздері
1.1. Пайда мен залалдарды есепке алудың мазмұны, мақсаттары мен міндеттері
Пайда мен залал туралы есеп беру кәсіпорынның іс-әрекетінің
қаржылық нәтижелері, шығындары мен табыстары туралы ақпараттан тұрады. Әр
елде ол әр-түрлі аттарға ие. Мысалы: Пайда мен залал туралы есеп беру;
Пайда туралы есеп беру; Операциялар туралы есеп беру. Бірақ атына қарамай
ол пайдаланушыларына, яғни салымшылары мен кредиторларына кәсіпорынның
бұрынғы іс-әрекетін және күтілетін нәтижелерді орындалмау тәуекелдігін
бағалау үшін қолданылатын керекті қаржылық ақпараттан тұрады. Пайда мен
залал туралы есеп берудің негізгі элементтері табыс және шығын, пайда мен
залал.
Шаруашылык субъектісінің табыстары - деп Қазақстан Республикасы
бухгалтерлік есебінің №5 "Табыс" - деп аталатын стандартына сәйкес есепті
кезеңдегі активтердің көбеюін (ақша қаражаттарының, басқа да мүліктердің
келіп түсуін, кіріске алынуын) және міндеттемелердің азаюы (өтелінуі)
негізінде капиталдың көбеюін (үлес қосушылардың қосқан жар-наларынан басқа)
яғни экономикалық пайда табуды айтамыз. Кірістер – есепті кезең ішінде
активтерді көбейту немесе олардың құнын арттыру түрінде экономикалық
пайданы ұлғайту не меншік иелерінің салымдарына байланысты емес өз
капиталын көбейтуге әкеп соғатын міндеттемелерді азайту.
Мұндай кірістерге:
- дайын бұйымдар мен тауарларды сатудан алынатын табыстар;
- қызмет көрсетуден алынатын табыстар;
- дивидендтер, роялтилер және пайыз (процент) түрінде
алынатын және тағы да басқа табыстар жатады.
Бұл жоғарыда аталған табыстар қатарына шаруашылық субъектісіне келіп
түскен, кіріс етілген және субъектінің төлеген сомалары мына жағдайларда
жатқызылмайды:
- алдын-ала аванс ретінде алынған табыстар;
- алынған несиелердің және қарыздардың қайтарылуы. Сондай-ақ,
қызметтер көрсету жөніндегі мәміленің (келісімнің) нәтижесін
барынша дұрыс бағалау мүмкін болмаған уақытта табыс жұмсалған
шығындар мөлшерінде ғана танылады. [2]
Алынған табыстар шаруашылық субъектісі қызметінің түріне және
бағытына байланысты мынадай түрлерге бөлінеді:
- негізгі қызметтен алынған табыстар;
- негізгі емес қызметтен (жанама қызметтен) алынған табыстар.
Субъектінің негізгі қызметтен алынған табыстары мен негізгі
емес қызметтен (жанама қызметтен) алынған табыстарының қосындысы оның
жиынтық табысын құрайды. Ал ХҚЕС бойынша субъектінің табыстарын негізгі
және негізгі емес қызметтен алынған табыстар деп бөлінуі ХҚЕС Түсім деп
аталатын №18 стандартына сәйкес қарастырылмайды. [2]
Шығындар – есепті кезең ішінде активтерді немесе олардың
құнын азайту түрінде экономикалық пайданы азайту не оны меншік иелерінің
арасында бөлуге байланысты емес өз капиталын азайтуға әкеп соғатын
міндеттемелерді көбейту. Шығыстарды айқындау залалды, сондай-ақ
субъектінің қарапайым қызметі барысында туындайтын шығыстарды қамтиды.
Субъектінің қарапайым қызметі барысында туындайтын шығыстар, мысалы,
сатылған өнім мен көрсетілген қызметтердің өзіндік құнын, жалақыны және
негізгі құралдардың амортизациясын қамтиды. Олар, әдетте, активтердің,
мысалы ақша қаражатының және олардың баламаларының, қорлардың, негізгі
құралдардың жылыстауы немесе азаюы нысанын қабылдайды. [3]
Залалдар – бұл шығыстар анықтамасына келетін және субъектінің
қарапайым қызметі барысында туындауы немесе туындамауы мүмкін басқа да
баптар. Өзге де залалдарды пайда мен залал туралы есепте таныған кезде олар
әдетте жеке беріледі, себебі олар туралы ақпарат экономикалық шешімдер
қабылдаған кезде пайдалы.
Шығыстар кезең шығыстары және болашақ кезеңдер шығыстары болып
бөлінеді.
Кезең шығыстарына ХҚЕС сәйкес субъекті сатып алатын немесе құратын
активтердің құрамында есепке алуға жатпайтын шығыстардың барлық түрлері
жатқызылады.
Кезең шығыстары жүргізілген есепті кезеңде есептен шығарылады (есептен
шығару құқығы меншік құқығы берілумен бірге басталатын дайын өнімді
қоспағанда).
Болашақ кезеңдердің шығыстары:
Болашақ кезеңдердің шығыстарына (бөлінген, жолға қойылған шығыстар)
кірістер алу мақсатында немесе болашақта кейінгі қызметті жүзеге асыру үшін
есепті кезеңде субъектінің активтерді пайдалану жөніндегі шығыстары
жатқызылады.
Есептеу және сәйкес келу қағидаттарына сәйкес болашақ кезеңдердің
шығыстары осы операция бойынша кірісті таныған сәтке дейін актив ретінде
субъектінің балансында капиталданады және тиісті кіріс танылған кезеңде
шығыстарға біркелкі есептен шығарылады.
Болашақ кезеңдердің шығыстары қаржылық есептіліктің Ұзақ мерзімді
активтер бөлігінде көрсетіледі, оны өтеудің белгіленген мерзіміне сүйене
отырып анықталады. Бір жылдан кем мерзім бойынша анықталған болашақ
кезеңдердің шығыстары бойынша дебиторлық берешек қысқа мерзімді ретінде
біліктенеді және субъектінің қаржылық есептілігінің Ағымдағы активтер
бөлігінде көрсетіледі.
Шығыстар мыналарды қамтиды:
1) сатылған өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны;
2) өнімді және көрсетілген қызметтерді сату жөніндегі шығыстар
3) әкімшілік шығыстар;
4) қаржыландыруға арналған шығыстар;
5) тоқтатылатын қызметке байланысты шығыстар
6) үлестік қатысудан түсетін шығындар;
7) корпоративтік табыс жөніндегі шығыстар;
8) өзге де шығыстар.
Табыстар мен шығындар ақша қаражатының көбеюі немесе азаюына тікелей
байланысты болмайды. Ақша қаражаттар сомасының көбеюі немесе азаюы активтік
бухгалтерлік есеп счеттарының өзгеруіне тікелей байланысты болады.
Табыстар мен шығындар соманың өзгерісі Капитал немесе бөлінбеген таза
пайда есебіне арналған бухгалтерлік есеп счеттарын өзгеріске түсіреді.
Дайын өнімдерді, тауарлар, жұмыстар және көрсетілген қызметтерді
сатудан түскен табыстарды есепке алу жөніндегі мәліметтер бухгалтерлік
есеп тәжірбиесіне есептеу принципі бойынша танылып тіркеледі.
Келісім–шарттағы қойылған жағдайларға тән ұйым өзіне табыс түсіретін
өнімдер өндіріп, жұмыс көлемін өндіріп, тұтынушыларға орындалған жұмыстар
мен көрсетілген қызметтерді өткізген жағдайда түсетін табыс сомасы ақшаның
түсуі немесе түспеуіне қарамастан есепке алынады.
Табыс категориясы қаржылық қорытындының ең маңызды факторларына жатады.
Таза пайданың көбеюі және осыған байланысты ұйымның капитал көлемінің
көбейіп отыруы түскен табысқа байланысты болады. Қаржылық қорытынды есеп
жасаудың халықаралық әдіснамалық ұсынысына сәкес табыс категориясы қаржылық
нәтиженің қалдықталған қорытынды сомасымен танылады. Яғни, түскен табыс деп
жалпы табыс пен осы кезеңде жұмсалған шығындардың айырмасын айтамыз. [4]
Табыстарды тану бірнеше классификациялық топтар арқылы танылады.
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Бухгалтерлік есеп және аудит
әдіснамасы департаментінің ұсынған анықтамасы бойынша ұйымның табысы
негізгі қызметке жатпайтын қызметтер атқарудың нәтижесінде пайда болуы
мүмкін делінген.
1.2. Пайда мен залалдар туралы есептілік құрылымы және құрудың әдістемелік
негіздері
Кәсіпорынның бухгалтерлік есептілігі - оның қаржылық – шаруашылық
жағдайын белгілейтін негізгі ақпарат көзі. Бухгалтерлік есептілікті жан –
жақты, әрі толығымен зерттеу кәсіпорынның шаруашылық қызметінің оң
нәтижелерінің, кемшіліктерінің себебін анықтауға, шаруашылық қызметін
жетілдіру жолдарын анықтауға көмектеседі. Қаржылық есептілікке негізделген
қолданушылардың шешім қабылдауға белгілі бір дәрежеде әсер ететін болса,
онда ақпараттың ролі зор. Сол себептен Пайда мен залалдар есептілігін
ұйымдастыру кезінде арнайы әдістемелік нұсқаулардың болуы есептілікті
ұйымдастыруды нақтылайды және де мәліметтердің сенімділігін арттырады.
Қаржылық есептілікті жыл сайын тапсыру жалпы қабылданған ереже болып
табылады. Халықаралық стандарттар бойынша қаржылық есеп беру мерзімі түрлі
болуы мүмкін, бірақ компания ұзақ, не қысқа есептілік мерзімін қабылдауын
негіздеуі тиіс.
Компания өзінің қаржылық есептілігіндегі Пайда мен залалдар
есептілігін есептік әдіске сәйкес дайындауы қажет. Есептік әдіс бойынша
операциялар мен оқиғалар іске асқан кезінен бастап (ақша қаражаттары мен
эквиваленттері түскен, төленген кезінен емес) расталады және есептік
регистрларда тіркелінеді. Операция немесе оқиға болған уақыт аралығында
қаржылық есептілікте көрсетіледі. Шығыстар Пайда мен залалдар
есептілігінде сәйкестіндіріліп, шығыстар мен алынған табыстардың ара -
қатынасы арқылы (сәйкестендіру концепциясы) куәландырылады.
Егер есептілікте өзіндік құн, әкімшілік және коммерциялық шығындар,
басқа да операциялық табыстар мен шығындар бөлек көрсетілсе, онда компания
амотизациялық аударымдарды, еңбекақы шығындарын қоса шығындар түрлері
бойынша қосымша ақпарат ұсынуы қажет. Бұл ақпараттар ақша қозғалысын
болжауға көмегін береді. [13]
Кәсіпорын №2 форма Пайда мен залалдар туралы есептілікті
Корпоративті табыс салығы есептілігімен бірге тапсырады.
Кәсіпорын жылдық Корпоративті табыс салығы есептілігін тапсырған
кезінде есептіліктегі табыстар мен шығындар жайлы ақпаратты дәлелдеу және
ақпаратты қолданушыларға түсінікті болуы мақсатымен есептілікке БЕҚС
бойынша №39 Пайда мен залалдар, ал ХҚЕС бойынша 391 Түсім мен пайда
есептіліктерін тапсыруға міндетті. Біз БЕҚС бойынша №39 Пайда мен
залалдар есептілігінің қосымшасын толтырудың қадамдарын қарастырамыз.
БЕҚС бойынша №39 Пайда мен залалдар есептілігінің қосымшасына қарап
оның жылдық Корпоративті табыс салығы есептілігіне қосымша екенін
тақырыптар жолында байқай аламыз. Есептілікті толтырған кезде ұқыпты,
қатесіз, өзгертулерсіз басты баспа әріптерімен көк немесе қара сиялы
шарикті немесе перолық қаламмен толтыру қажет. Толтыру алдында форманың
ерекшеліктері мен толтыру ережелерімен танысқан жөн. Пайда мен залалдар
есептілігінің бірінші бөлімінде салық төлеуші кәсіпорын жайында жалпылама
мәліметтер, яғни кәсіпорынның салық төлеушінің кодінің номерін (СТН) және
есептік мерзімін көрсетеді. Екінші бөлімі кәсіпорынның қаржылық –
шаруашылық қызметінің көрсеткіштерінен тұрады. Екінші бөлімнің бірінші
бағанасы көрсеткіштердің атауынан, екінші бағанасы табыстардан, үшінші
бағанасы шығындардан тұрады. Әр көрсеткіштің атауының жол коді бар. [11]
Пайда мен залалдар есептілігінің мәліметтері екі формада көрсетілуі
мүмкін: экономикалық сипаттамасы бойынша шығындар баптарын
классификациялау, не олардың функциялары бойынша.
Шығын мақсаты бойынша Табыстар мен шығындар есептілігі
№ Баптар Жылдың Жылдың
басы соңы
1 Өткізуден түскен табыс Х
2 Өткізілген тауарлардың өзіндік құны Х
3 Жалпы табыс Х
4 Операциялық қызметтен түскен басқа табыстар Х
5 Операциялық қызметтен түскен табыстар қорытындысы Х
6 Кезең шығындары, соның ішінде: Х
7 Өткізу шығындары Х
8 Жалпы әкімшілік шығындар Х
9 Басқа да операциялық шығындар Х
10 Операциялық қызметтен түскен таза табыс (зиян) Х
11 Сыйақы бойынша шығындар Х
12 Үлестік қатысу табыстары (зиян) (ассоциацияланған Х
компаниялар)
13 Салық салғанға дейінгі таза табыс (зиян) Х
14 Табыс салығы бойынша шығындар Х
15 Салық салғаннан кейінгі таза табыс (зиян) Х
16 Аздық үлес (меньшинства) Х
17 Қалыпты қызметтен түскен таза табыс (зиян) Х
18 Таза табыс (зиян) Х
Пайда мен залалдар есептілігін табыс және шығынның экономикалық
мағынасы бойынша құрастыру әдісі шығын сипаттамасы әдісі деп аталынады. Осы
кезде Пайда мен залалдар есептілігінде шығындар шығыстар сипаттамасы мен
түрімен сәйкес жасақталады, бап не шығыс элементі бойынша деп те атауға
болады (мысалы, амортизация, материалды сатып алу, көліктік шығындар,
еңбекақы, жалақы, жарнама шығыстары). [8] Шығын сипаттамасы әдісі
(шығындар элементі) бойынша құрастырылған. Шығын сипаттамасы әдісі
(шығындар элементі) бойынша құрастырылған. Пайда мен залалдар есептілігінде
баптардың келесі топталуы болуы тиіс: Түсім, басқа операциялық табыс,
аяқталмаған өндіріс және дайын өнім қорының өзгерісі, шикізат пен
материалдың қолданылуы, жалақы, амортизациялық шығындар, өзге де
операциялық шығындар, қосылған операциялық шығындар, операциялық қызмет
пайдасы.
Шығындардың түрлері бойынша анализді өткізуге мүмкіндік
беретін барлық шығындар шығыстар элементі арқылы көрсетілген. Материал,
шикізат және тағы да басқалардың шығыны, яғни есептік тәжірибеде
Материалдық шығындар деп қарастырылатын шығындар бабына көңіл аудару
керек. Шығындардың бұл түрі Қолданылған шикізат пен шығындық материалдар
бабында көрсетіледі.
Пайда мен залалдар есептілігінің аяқталмаған өндіріс
түріндегі материалдық шығындар туралы ақпарат Дайын өнім, аяқталмаған
өндіріс қорларының өзгерісі бабында анықталады.
Шығындарды функция бойынша топтайтын Пайда мен залалдар есептілігін
құрудың әдісін шығын функция әдісі деп атаймыз. Бұл әдіс шығындарды қызметі
байланысты топтайды: дайын өнімнің өзіндік құнына кіретін өндірістік
шығындар, өткізу шығындары және басқару шығындары. Шығындарды функция
бойынша сорттау әдісі субъективті тұрғыда іске асырылады, себебі,
шығындарды топтауды қызметкеркер жүзеге асырады. Шығын функциясы бойынша
құрастырылған Пайда мен залалдар есептілігі келесі баптардан тұруы тиіс:
өткізуден түскен табыс, өткізілген тауарлардың өзіндік құны, жалпы табыс,
операциялық қызметтен түскен басқа табыстар, өткізу шығындары, жалпы
әкімшілік шығындар, басқа да операциялық шығындар, операциялық табыс.
Шығын функциясы әдісі арқылы Пайда мен залалдар есептілігінің
екінші формасы шығын элементтерін бөлек қарастырмайды (негізгі құралдардың
амортизациясы сияқты), сол себептен кейбір жанама әдіс
3-кесте
Шығындар сипаты бойынша Пайда мен залалдар есептілігі
№ Өткізуден түскен табыс Жылдың Жылдың
басы соңы
1 Операциялық қызметтен түскен басқа табыстар Х
2 Дайын өнім, аяқталмаған өндіріс қорындағы өзгеріс Х
3 Атқарылған жұмыстар бойынша капиталданған шығындар Х
4 Шикізат пен материалдарды қолдану Х
5 Еңбекақы шығындары (жалақы) Х
6 Амортизациялық шығындар Х
7 Басқа да операциялық шығындар Х
8 Операциялық қызметтен түскен таза табыс (зиян) Х
9 Сыйақы бойынша шығындар Х
10 Үлестік қатысу табыстары (зиян) (ассоциацияланған Х
компаниялар)
11 Салық салғанға дейінгі таза табыс (зиян) Х
12 Табыс салығы бойынша шығындар Х
13 Салық салғаннан кейінгі таза табыс (зиян) Х
14 Аздық үлес (меньшинства) Х
15 Қалыпты қызметтен түскен таза табыс (зиян) Х
16 Таза табыс (зиян) Х
бойынша ақша қозғалысының есептілігі сияқты есептік процедураларды
қиындатуы мүмкін. Егер есептілікте өзіндік құн, әкімшілік және коммерциялық
шығындар, басқа да операциялық табыстар мен шығындар бөлек көрсетілсе,
онда компания амотизациялық аударымдарды, еңбекақы шығындарын қоса шығындар
түрлері бойынша қосымша ақпарат ұсынуы қажет. Бұл ақпараттар ақша
қозғалысын болжауға көмегін береді.
Шағын кәсіпкерлік субъектілері болып табылатын, салық
заңнамасына сәйкес, сондай-ақ жеңілдетілген декларацияның негізінде шаруа
немесе фермерлік қожалықтарға арналған арнайы салық режимдерін қолданатын
жеке кәсіпкерлердің есепті жүргізуі және қаржылық есептілікті жасауында
біршама өзгешеліктер бар.
Шағын кәсіпкерлік субьектілері өздерінің шаруашылық операциялары мен
оқиғаларын жеке кәсіпкерлерге арналған кірістерді есепке алу кітабында
көрсетеді. Салық органында міндетті тіркелуге жататын және қосылған құн
салығын төлеушілер болып табылмайтын жеке кәсіпкерлер 1-қосымшаға сәйкес
нысан бойынша өз қызметі бойынша бухгалтерлік есепті қосылған құн салығын
төлеушілер болып табылмайтын жеке кәсіпкерлерге арналған кірістерді есепке
алу кітабында жүргізеді. Қосылған құн салығын төлеушілер болып табылатын
жеке кәсіпкерлер 2-қосымшаға сәйкес нысан бойынша өз қызметі бойынша
бухгалтерлік есепті қосылған құн салығын төлеушілер болып табылатын жеке
кәсіпкерлерге арналған кірістерді есепке алу кітабында жүргізеді.
Қаржылық есептілік құрауыштары:
Субъектінің қаржылық есептілігі мыналарды қамтиды:
• бухгалтерлік баланс;
• пайда мен шығындар туралы есеп;
• түсіндірме жазба және ескерту.
Өздерінің қарауына қарай субъекті пайдаланушыларға берілетін
ақпараттың сапасын жақсартуға қабілетті басқа да қаржылық есептілік
нысандарын ұсына алады.
Қаржылық есептілікте өткен кезең үшін тиісті деректер
көрсетіледі.Субъектінің бухгалтерлік есепті жүргізуі және қаржылық
есептілікті жасауы есепке алу және үздіксіздік қағидаттарына, сондай-ақ
түсініктілік, орындылық, мәнділік, сенімділік, дұрыстық, бейтараптық,
сақтық, толықтық сияқты сапалық сипаттамаларға негізделеді және
операциялардың заңнама нысанын ғана емес, операциялардың экономикалық
мәнділігін көрсетеді, олар қаржылық есептіліктерде көрсетілген ақпаратты
пайдаланушылар басқарушылық және экономикалық шешімдер қабылдаған кезде
олар үшін пайдалы етіп көрсетеді.
Ақпараттан алынатын пайдалар оны ұсыну жөніндегі шығындардан асып
түсуі тиіс. .Әрбір елеулі бап қаржылық есептілікте жеке берілуі тиіс.
Активтер мен міндеттемелер осы Стандарттың немесе ХҚЕС ережелеріне сәйкес
талап етілетін немесе рұқсат етілетін жағдайларды қоспағанда, өзара
есептелмеуі тиіс. Елеулі емес сомалар ұқсас сипаттағы немесе мақсаттағы
сомамен біріктірілмеуі тиіс және жеке берілмесе де болады.
Алдыңғы кезеңге қатысты салыстырмалы ақпарат қаржылық есептілікте
барлық сандық ақпарат үшін ашылуы тиіс. Салыстырмалы ақпарат егер ол
ағымдағы кезеңдегі қаржылық есептілікті түсіну үшін орынды болса,
ақпараттың мазмұнды және сипаттама бөлімдеріне енгізілуі тиіс. Қаржылық
есептілікті беру мерзімі қаржылық есептілік пайдаланушыларға жылына кем
дегенде бір рет беріледі. Қаржылық есептілік үшін жауапкершілік қаржылық
есептілікті дайындауға және ұсынуға Қазақстан Республикасының заңнамасына
сәйкес субъектінің басшысы немесе өзге уәкілетті тұлғасы жауапты болады.
Бухгалтерлік баланс:
Бухгалтерлік баланста 19-қосымшаға сәйкес нысан бойынша активтер,
міндеттемелер мен жеке меншік капитал көрсетіледі.
Бухгалтерлік балансқа субъекті басшылығының қарауы бойынша субъекті
қызметінің сипатына қарай қосымша баптар, бөлімдер мен аралық сомалар
енгізілуі мүмкін.
Кірістер мен шығыстар туралы есеп:
белгіленген Кірістер мен шығыстар туралы есеп 20-қосымшаға сәйкес
нысан бойынша беріледі.
Қосымша баптар, тақырыптар мен аралық сомалар мұндай субъекті
қызметінің қаржылық нәтижелерін неғұрлым нақты ұсыну үшін қажет кірістер
мен шығыстар туралы есепте беріледі.
Қорытынды пайда (қорытынды шығын) 18-қосымша бойынша салық салғанға
дейінгі кіріс пен шығыстар және Қазақстан Республикасының салық
заңнамасында анықталатын ставка бойынша есептелген корпоративтік табыс
салығы арасындағы айырмашылық ретінде анықталады. Пайда мен залал туралы
есеп субъектінің кезеңдегі кірістері мен шығыстарын көрсетеді.
Пайда мен залал туралы есеп өзіне танылған кірістер мен шығыстардың
барлық баптарын қамтуға тиіс. Пайда мен залал туралы есеп беру мынадай
жағдайларда есеп берудің өзгеше тәртібін ұйғарады:
1) есеп саясатындағы қателер мен өзгерістердің әсері олар туындаған
кезеңдегі кірістер мен шығыстар түрінде емес, өткен кезеңдердің түзетулері
ретінде беріледі; және
2) қайта бағалаудан мүліктің құнының өсуі, шетелдік қызметтің
қаржылық есептерін аудару нәтижесінде туындайтын кейбір пайда мен залал
және хеджингтік құралдардың әділ құнындағы кейбір өзгерістер пайда немесе
залал түрінде емес, олар туындаған кезде капиталда тікелей көрінеді.
Пайда мен залал туралы есептің тікелей өзінде берілетін ақпарат өзіне
ең болмағанда мынадай сомалардың біріктірілген көрсеткіштерін қамтуға тиіс:
1) кіріс;
2) қаржыландыруға арналған шығындар;
3) үлестік қатысу әдісі бойынша ескерілетін ассоциацияланған ұйымға
және бірлескен қызметке инвестициялардан түсетін пайданың немесе залалдың
үлесі;
4) салықтар төлеу жөніндегі шығыстар;
5) тоқтатылған қызметтен салынатын салықтардан кейін пайдадан немесе
залалдан жиынтық соманы құрайтын бірыңғай сома және тоқтатылған қызметті
білдіретін шығуға арналған активтерді немесе топты (топтарды) сатуға немесе
шығаруға жұмсалатын шығындарды шегергендегі әділ құн өзгерген кезде
танылған салықтардан кейін өзге де кіріс немесе залал; және
6) пайда немесе залал.
Субъект мынадай баптарды тікелей пайда мен залал туралы есепте
кезеңдегі пайданы немесе залалды бөлу ретінде ашуға тиіс:
1) азшылықтың үлесіне жататын пайда немесе залал; және
2) басты ұйымның үлестік құралдарының иесіне жатқызылатын пайда
немесе залал.
Қосымша баптар, тақырыптар мен аралық сомалар тікелей пайда мен
залал туралы есептің өзінде мұндай беру субъект қызметінің қаржылық
нәтижелерін түсіну үшін қолайлы болғанда беріледі.
Субъект пайда мен залал туралы есептің тікелей өзінде
емес, оған ескертпелерде емес, төтенше баптар ретінде кірістер мен
шығыстардың қандай да болмасын баптарын беруге немесе сипаттауға тиіс емес.
Едәуір құрайтын әрбір кірістер мен шығыстар бойынша субъект
осындай құрауыштың сипаты мен сомасын жеке ашуға тиіс. Мұндай ашулар өзіне
мыналарды қамтуға тиіс:
1) қорлар құнын аяқтауға және өткізуге және қалпына келтіруге
жұмсалатын шығындарды шегергендегі сату бағасына дейін қорлар құнын есептен
шығару;
2) негізгі құралдар құнын өткізуге және қалпына келтіруге жұмсалатын
шығындарды шегергендегі әділ бағаға дейін негізгі құралдар құнын есептен
шығару;
3) субъектінің қызметін қайта құрылымдау және қайта құрылымдауға
жұмсалатын шығындар бойынша бағалау міндеттемелерінің барлық түрлері
бойынша реверсивті жазбалар;
4) негізгі құралдар объектілерінің шығуы;
5) инвестициялардың шығуы;
6) тоқтатылған қызмет;
7) сот дауларын реттеу; және
8) өзге резерв түрлері бойынша реверсивті жазбалар.
Түсіндірме жазба және ескерту:
Қаржылық есептілікке түсіндірме жазба және ескерту реттелген
тәртіппен берілуі тиіс. Баланстың, пайда мен шығындар туралы есептің әрбір
бабы бойынша оған қатысты кез келген ақпаратқа қиылысты сілтемелер, сондай-
ақ қаржылық есептіліктің өзінде көрсетілмеген, бірақ толық және дұрыс ұсыну
үшін қажетті қосымша ақпарат беріледі. [4]
1.3. Пайда мен залал туралы есеп беруідің нормативтік-құқықтық реттелуі
Есептілікті реттеу есептілік жүйесіне ұйымдастырылған және
тәртіптілікті енгізу үшін арналған іс-әрекетті көрсетеді. Мемлекеттік
реттеу діңгегі- арнайы формалармен бекітілген процедуралар арқылы
мемлекеттік билік органдарымен шығарылатын жалпығаміндетті құқықтық
актілердің жиынтығы. Пайда мен зала туралы есеп беруді реттейтін негізгі
нормативтік құжаттар 26.12.95ж қабылданған №2732 Бухгалтерлік есеп және
қаржылық есептілік туралы ҚР Заңы , 1ҰҚЕС, 2 ҰҚЕС, 30 БЕС Қаржылық
есептілікті ұсыну және т.б. Олар Қазақстан Республикасында тіркеліп
кәсіпкерлікпен айналысатын барлық заңды және жеке тұлғаларға Пайда мен
Залал туралы есеп берудің жалпы құқықтық, методологилық негізін қалайды.
Сайып келгенде, әрбір субъект өзінің іс-әрекетін жүзеге асырылуын
бастағаннан кейін, оның бағытына қарамастан, мемлекет алдында өзінің іс-
әрекеті регламенттейтін заңдары сақтау керек.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы Заңнама бухгалтерлік
есепті реттейтін негізгі занамалық құжат болып табылады. Ол Қазақстан
Республикасындағы бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілікті анықтайды,
бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептіліктің қағидаларын, негзігі
мінездесі мен ережелерін орнатады.
Барлығына мәлімдей Заңға 2002 жылдың 24 маусымында ... қаржылық
есептілік түоінде өзгеріс енгізілді, соның нәтижесінде қаржылық
есептіліктің заңнамалық базасы құрылыды, ал оның басы 21.05.97 ж.
қабылданған № 7 Қаржылық есептілікті құру бойынша әдістемесімен қаланған
еді.
Қаржылық есептілік пен бухгалтерлік есеп ХҚЕС сәйкес жасалынуын
қамтамасыз ету үшін Заңда бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептіліктің
негізгі қағидалары анықталынған; қаржылық есептлік құрамына меншіктік
капиталдағы өзгеріс туралы есеп беру, есеп саясаты туралы ақпарат және
түсіндірме хаттамалар енгізілген.
Пайда мен залал туралы есеп беруді реттейтін ең негізігі заңнамалық
құжат 26.12.95ж қабылданған №2732 Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілік туралы ҚР Заңы.
Дополнить
Жоғарыда тоқталғандай Пайда мен залал туралы есеп беруді реттейтін
пайда болу уақытына байланысты ең бірінші құжат Қаржы министрлігінің
Бухгалтерлік есеп және аудит әдістемемелік зерттеулер Департаментінің
21.05.97 жылы №7 бұйрығымен бекітілген Қаржылық есептілікті құру бойынша
әдістмелік нұсқаулар. Бұл әдістемелік нұсқауда қаржылық есептілік құрамы,
оны дайындау тәртібі, оған жауапты тұлғаларға тоқталған.
Пайда мен залал туралы есеп берудің (Табыс және шығын туралы есеп
беру) минималды құрамы, дайындау ережелері, сонымен байланысты мысалдар
көрсетілген және 30 БЕС бекітілген.
Пайда мен залал туралы есеп беруді ұсыну, дайындау кезінде 30
Қаржылық есептілікті ұсыну Қаржы Министрінің 17.01.03 жылы №14 бұйрығымен
бекітілген стандартқа сүйену қажет.Оның 11 бөлімінде Пайда мен зазал туралы
есеп берудің құрылымына тоқталып, баптарны, олардың классификацияларына
мінездеме берілген. Сонымен қатар Пайда мен залал туралы есеп берудің
формалары келтірілген
Пайда мен залал туралы есеп берудегі шығыстарды талдау әдістері
таңдалған кезде Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2007 жылғы 21
маусымдағы № 218 бұйрығымен бекітілген Ұлттық қаржылық есептіліктің №
2стандартының 5-бөлімнің §46. Шығыстарды талдау, §47 Шығыстарды сипаты
бойынша талдау , §48 Шығыстарды функциясы бойынша талдау параграфтарын
басшылыққа алынуы тиіс .
31 Кезең ішіндегі таза пайда немесе залал, есептік саясаттағы
өзгерістер мен негізгі қателіктер Қаржы Министрінің 17.01.03 жылы №14
бұйрығымен бекітілген бухгалтерлік есеп стандарты төтенше жағдайлардан
түскен табыс немесе шығынды анықтаған кезде қолданылады, соған сәйкес
баптардың ашылуына талаптар белгіленіп, олардың классификациясы анықталған.
Егер субъект операциялар мен басқа да оқиғалардың қазіргі және
болашақ салықтық салдарын қаржылық есептерде ескеретін болса, Қазақстан
Республикасы Қаржы министрінің 2007 жылғы 21 маусымдағы № 218 бұйрығымен
бекітілген Ұлттық қаржылық есептіліктің № 2стандартының 28 Пайдаға
салынатын салық бөлімін негізге алуға тиіс. Онда Пайда мен залал туралы
есеп берудің ең маңызды жайты уақытша айырмашылыққа айрықша тоқталған және
оған төмендегі мінездеме беріліп, мысалдар көрсетілген:
Уақытша айырмалар – активтің баланстық құны өтелетін немесе
міндеттеменің баланстық құны өтелетін кезде салық салынатын немесе шегеруге
жататын соманың туындауына алып келетін активтің немесе міндеттеменің салық
базасы мен оның қаржылық есептердегі баланстық құны арасындағы айырма.
Уақытша айырмалар салық салынатын немесе шегерілетін болуы мүмкін:
Салық салынатын уақытша айырмалар – активтің баланстық құны өтелетін
немесе міндеттеменің баланстық құны өтелетін болашақ кезеңдердің салық
салынатын пайдасын (салықтық залалын) анықтау кезінде салық салынатын сома
нәтижесі болып табылатын айырма.
Шегерілетін уақытша айырмалар – активтің баланстық құны өтелетін
немесе міндеттеменің баланстық құны өтелетін болашақ кезеңдердің салық
салынатын пайдасын (салықтық залалын) анықтау кезінде шегеруге жататын сома
нәтижесі болып табылатын айырма.
Пайда мен залал туралы есеп беру құрылымы Қазақстан Республикасы Қаржы
министрінің 2007 жылғы 21 маусымдағы № 218 бұйрығымен бекітілген Ұлттық
қаржылық есептіліктің № 1 стандартының талаптарына сәйкес табысты тану
тәртібіне, іс-әрекет түріне, табыс түріне, негізі қызметтен және басқа да
іс-әрекеттен түсетін табыс мөлшерлемесі мен шарттарына байланысты.
Пайда мен залал туралы есеп берудегі көрсеткіштерін, яғни
кәсіпорынның шын, нақты көрсеткіштерін мемлекет органдарға ұсынбаған
жағдайдағы соған жауапты тұлғалар Әкімшілік құқық бұзушылық туралы ҚР
кодексінің 16 тарауының Кірістерді, шығыстарды және салық салу
объектілерін есепке алу ережелерін бұзу 208 бабына сәйкес әкімшілік
жауапкершілікке тартылады. Бухгалтерлік есепті реттейтін негізгі
элементтерге бұл Заңнамалық құжат жатпаса да, оның орындалуы шаруашылықтың
барлық субъектілеріне міндетті болып табылады.
Өз кезегінде нақты айта алуға болады, дұрыс құрылған бухгалтерлік есеп
пен қаржылық есептілік пайдаланушыларға тиімді шешім қабылдануы мен салық
есептлігің дұрыс жасалынуының негізі.
2. ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP компаниясының қаржылық есептілікті
ұйымдастыру
2.1. ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP компаниясының бухгалтерлік есеп
жүргізу ерекшеліктері.
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясы 1999 жылдың 15
наурызынан ҚР Заңнамасына сәйкес заңды тұлға ретінде тіркелген. Оның заңды
мекен-жайы Можайский көшесі,38. Компания Акционерлік қоғам ретінде
құрылып, ҚР Заңнамасына сәйкес өз жұмысын атқарады. Қазіргі таңда
компанияның жарғылық капиталы (жүз жиырма мың) теңгені құрайды. Компанияның
іс-әрекетінің негізгі мақсаты көліктік қызмет көрсету нарығының қызметін
қамтамасыз ету мен оның тұтынушыларының көзөарастарын қорғау, астана
қаласында жолаушылар тасымалдануын жүзеге асыру, меншік формаларына
қарамастан әр-түрлі субъектілерді тарту, жаңа өндіріс пен жұмыс орындарын
қаматамасыз ететін әлеуметтк және қазіргі кезеңдік өндірісті құру.
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясының өзінің қызметін
келесідей негізде құжаттар мен нормативтік актілерде жүзеге асырылады:
1. ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясының жарлығы.
2. ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясының келісім-
шарттары.
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіндегі 1.07.1999ж №409-
1( қосымша және өзгерістер есебінде).
4. Қазақстан Республикасының 22.04.2005 жылдың Акционерлік қоғам
туралы №220-1 заңы (қосымша және өзгерістер есебінде).
5. Қазақстан Республикасының қаржылық-шаруашылық ұйымдардың қызметін
реттейтін басқа заңдар, нормативтік актілер, нұсқау мен әдістемелік
кепілдемелері жатады.
Компанияның қызмет ету мерзімі шектелмеген.
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясының органдары:
1. Жоғарғы органы-Акционерлердің жалпы жиналысы;
2. Атқарушы- Басқарма;
3. Реттеу органы- ревизиялық комиссия .
Компания заңды тұлға құқықтарына мемлекеттік тіркеуден өткен
сәтінен бастап енеді. Компанияның дербес балансы, мемлекеттік және орыс
тілдеріндегі толық фирмалық аталуы көрсетілген мөртаңбасы, банктерде
есеп шоттары, фирмалық бланкілері болады.
Өз қызметінің мақсаттарына қол жеткізу үшін Компания өз атынан
мәмілелер жасауға, мүліктік құқықтар мен міндеттемелер сатып алуға,
сотта талап етуші және жауапкер болуға, Қазақстан Республикасының заңдары
бойынша тыйым салынбаған өзге де құқықтарды жүзеге асыруға
құқылы.
Компания Қазақстан Республикасы аймағындағы және шетелдердегі
филиалдары мен өкілдіктерін қатысушылардың жалпы жиналысының шешімі бойынша
ашуға құқылы.
Филиалдар мен өкілдіктер ашқандағы, сондай-ақ олардың орналасқан жері
туралы Компания оны мемлекеттік тіркеуден өткізген органға хабарлап етуі
тиіс.
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясының мүлкі негізінен
келесілерден құрылады:
1. Қатысушылардың Жарғылық капиталға енгізетін салымдарынан;
2. Алынған табыс, сондай-ақ ол Қазақстан Республикасының
қолданыстағы заңдары тыйым салынбаған негіздер бойынша ие
болған өзге де мүліктен қалыптастырылатын мүліктің меншікті иесі
болып табылады;
Компанияның мүлкі оның балансында есепке алынады.
Қаржыға деген мұқтаждығын қанағаттандыру үшін Компания, Қазақстан
Республикасының қолданыстағы заңдарында және осы Жарғымен белгіленген
тәртіп бойынша, Қазақстан Республикасында, шетел банктерінде немесе өзге
де қаржы мекемелерінде теңгеде және шетел валютасында қарыздар ретінде
қаржы тартуға құқылы.
Компанияның іс-әрекетінің негізгі бағыттары:
• Экономикалық және әлеуметтік бағдарламаларды құру мен оны жүзеге
асыруға қатысу;
• Астана қаласы бойынша жолаушылар тасымалын ұйымдастыру мен Орталық
Диспетчерлік басқаруды жүзеге асыру;
• Қазақстан Республикасының заңнамасымен рұқсат етілетін басқа да іс-
әрекеттер.
Жоғарыда айтылған мақсаттарға жету үшін компания:
• Астана арнайы экономикалық аймақ территориясындағы орналасқан
барлық субъектілерінің консолидациялану негізінде Астана арнайы
экономикалық аймақ экономикасының дамуына үлес қосу мақсатында
мемелекеттік және басқа да құрылымдармен қарым-қатынас жүргізу;
• Кәсіпкерлікке мемелекеттік көмек көрсету мақсатында оның заңнамалық
базасына жаңа ұсыныстар енгізу;
• Қалалық бағдарлар бойынша жолаушылар тасымалын қамтамасыз ету үщін
әр-түрлі тендерлерге қатысу;
• Қалалық бағдарларды ұйымдастыру
• Керекті методикалық құжаттар, арнайы бюллтендер басып шығарады;
• Автобустық, троллейбустартық парктер мен басқа да қалалық
жолаушылар тасымалдау кәсіпорындарына керекті техникамен, қосымша
бөлшектермен қамтамасыз етеді;
• Гараждар мен стоянкаларды құру мен оны жарамды күйінде ұстау.
Компанияның басқаруы сызықтық иерархиялық құрылым бойынша жүзеге
асады. Басқарудың басты органы акционерлердің жалпы жиналысы болып
табылады. Ол стратегиялық шешімдер мен өнжірістік бағдарламаларды
қамтамасыз етеді. Кәсіпорынды оперативті басқару Басқарма жүзеге асырады.
Олардың қарамағында өндірістік техникалық басқару аппараты бар. Оперативті
басқарушы кәсіпорынның қызметі туралы барлық сұрақтарда басқарушылық шешім
қабылдайды.
Компаниядағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыру.
Компанияның басқармасы оның есептік саясатын анықтайды. Кәсіпорында
бухгалтерлік есеп Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп дәне
қаржылық есептілік заңына сәйкес жүзеге асырылады. Компанияның қаржылық
нәтижелері оның жылдық балансына сәйкес жасалады.
Компанияның бухгалтерлік есебі автоматтандырылған және 1:С бухгалтерия
7.7. програмасымен жүзеге асады. Бухгалтерлік есеп ақпаратты жүйесін
жүргізу үшін және бұларға бухгалтерлік есептің әрбір объектілері жөніндегі
мәліметтерді күнделікті түсіру мен бухгалтерлік есептің тексеру және байқау
функцияларын іске асыру үшін тіркелушілік міндет атқаратын бухгалтерлік
есеп шоттар қолданылады.
Бухгалтериядағы автоматтандырылған бухгалтерлік есептің негізгі
мақсаты:
• Ұйымдардың табыс түсіріп, бәсекелестік ортадағы тиімділігін арттыру
үшін жасалған бизнес-жоспардың орындалуын тексеру;
• Активтерді өз орнымен тиімді жұмсау арқылы өндрілген өнімдердің өсу
қарқынын және бұларды сатудан түскен түсім көлемін бухгалтерлік
есеп жүйесінде айрықща зерттеу;
• Меншіктің барлық түрлерін сақталуын, активтердің қолда бары мен
қозғалысы, ұйымдардың қардылық төлем өтеушілік қабілетінің
орындалуын тексеру;
• Алдау, ұрлау, көзбояушылық және сыбайластық жағдайларды болдырмау,
ақша т.б. құндылықтарды жеке адамжардың сіңіріп кетушілігіне жол
бермеу, тексеру жүргізу;
Бухгалтерлік есеп, аудиторлық қызмет және салық жөніндегі заңдарын сақталуы
мен нормативті актілердің орындалуын қадағалауға мүмкіндік жасау.
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясында бухгалтерлік есебінде
бухгалтерияда келесідей нормативтік құжаттар құрамында жүргізіледі:
1. Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру
туралы Заңы.
1. Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғам туралы заңы
2. Халықаралық қаржылық есеп стандарттары (МСФО) стандарттары;
3. ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясының есеп саясаты;
4. Қазақстан Республикасының Қаржы миністірлігі 2006 жылдьң 18
мамырда ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясы
бухгалтериялық есептің шоттар жоспары бекітті.
Бухгалтерлік есептің бастапқы құжаттарына мен тіркеулерінің
ақпараттық мазмұнына, коммерциялық құпияларды құрушы құжаттарға
жеке тұлғалардың енуі ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік
компаниясының басқаруының келісімімен рұқсат етіледі.
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясының бастапқы
құжаттары, бухгалтерлік есептің қаржылық есепті берудің қағаздық және
электрондық тіркеулері, есептік саясаты Қазақстан Республикасының
заңнамасындағы Бюджетке төленетін салықтар және басқа да төлемдер
кодексіндегі бабына өзінің сәйкестігін сақтайды.
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясында құжаттарды сақтау
мерзімі келесі түрде бекітілген:
1. Кәсіпорынның қаржылық есеп беруі және оған түсіндірме хат
A. Жалпы жылдық- тұрақты;
B. Жылдық- тұрақты;
C. Кварталдық-5 жыл;
D. Негізгі құралдар тозуын қайта бағалау және есептеу актілері,
ведомстволары- тұрақты;
2. Жеке шоттар:
A. Жұмысшылар және қызметкерлер-75 жыл в;
B. Зейнетақы және мемлекеттік жәрдемақы алушылар-5 жыл;
3. Жоғарыда көрсетілмеген барлық қалған құжаттар-5 жыл;
Құжаттардың сақтау мерзімін есептеу олардың келесі іс-қағаздар жүргізу
жылы аяқталғанынан кейін жылдың 1 қаңтарынан бастап жүргізіледі. 75 жыл -
в сақтау мерзімі қойылған құжаттар үшін сақтау мерзімін есептеу адам
жасының есебімен істің аяқталу кезеңінде жасалынады.
Бухгалтерлік есептің жаңа типтік жоспары есебінде екі негізгі бағыта
көрсетілген. Оған келесілер жатады:
1. ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясы есептік саясаты;
2. ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясы жұмыс жоспар
есебі;
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясында каржылық есептің
және бухгалтерлік есептің мақсаты қарым-қатынаста болған тұлғалармен толык
және қаржылық жағдайдың акпараттык сенімділігін камтамасыз ету болып
табылады. Компаниядағы бухгалтерлік құжаттаманың қалай жүргізілетінің
қарастырайық.
Бухгалтерлік жобалар негізгі бастапқы құжаттарда, шаруашылық
операциялардың атқарылуын бекіту фактісінде ұйымдастырылады.
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясының шаруашылық
қызметіне барлық барлық шаруашылық операциялар мен басқа да жағдайлар
әсерлері активтерге, меншікті капитал, міндеттеме, кірістер мен
шығыстар, бухгалтерлік есепте көрсетілуі мүмкін.
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясының бастапқы құжаттары
операцияларының орындалуын құрайды, ал егерде қамтамасыз ету мүмкіндігі
болмаса, онда операциялардың аяқталуы тікелей жүргізілуі мүмкін.
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясының бухгалтерлік есебі
келесі принциптермен жүргізіледі:
1. Кірістерді есептеу, бұлар табылғандар (алынғанды өтеу), ал
шығыстары-олардың енгізілуі;
2. Қызметтің үздіксіздігі, мұнда қаржылық есеп беру негізі
жіберілу кезеңінде құрылады, компания іс-әрекет етеді, болашақта
да қызмет етеді;
Компанияның қаржылық есеп беруінің негізгі сапалық мінездемесі
түсініктілік, реттілік, сенімділік (шындылықтың көрсетілуі, нейтралдық,
қараушылық, толықтылық) және өзіндік құн болып табылады.
Компанияның есептік саясатының өзгерістері келесі жағдайда болуы
мүмкін:
1. Бухгалтерлік есепте заңнамалық сәйкестігі талап етілетін болса;
2. Компанияның қаржылық есебіндегі операциялар мен көрсетілетін
жағдайлар өзгерістерге ұшыраған жағдайда;
Тауарлық- материалдық қорлар есебі. Тауарлы материалдық қорлар компанияның
ағымдағы активтерінің негізгі бөлігін құрайды. Тауарлы материалдық қорлар-
өндіріс циклінде қолданылатын әртүрлі еңбек заттары. Олар өндіріс
процесінде тұтынылып, өзінің құның өндірілетін өнімге толығымен
аударады.
Шаруашылық субьектінің бухгалтерлік есебін халықаралық стандарттарға
көшіруге байланысты кейбір активтерді есептеуде қиыншылықтар туындайды.
Бұл жұмыстың мақсаты- еншілес кәсіпорындағы тауарлы материалдық
қорларды есептеудегі мәселелерге тоқталу.
Компаниядағы тауарлы-материалдық қорлар: Flash DRIVE FV-60; MPC
XeroxCentrePro; R-UIM Dalacom; АИ-92; Алкотестер; Бас киімдер; контольдық
билеттер; вентилятор; және т.б.
ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік компаниясында тауарлы
материалдық қорлардың есебі 1300 Тауарлар шотында жүргізіледі:
1310 Шикізаттар және материалдар
1350 Басқа да тауарлар
Компания Тауарлы-материалдық қорларды №2 ҚЕБХС (есеп берудің
халықаралық стандарттары) негізінде ФИФО әдісімен бағаланады. Тауарлы-
материалдық қорлар 2008 жылдың басына теңгені құрайды. Тауарлы-материалдық
қорлар есебіндегі өткізбелер жасалады: Сделать таблицу
Дебет 1310 Шикізаттар мен материалдар шоты
Кредет 1010 Кассадағы ақша қаражаттары шоты
Дебет 1310 Шикізаттар мен материалдар шоты
Кредет 3310 Қоюшылар мен мердігерлердің қысқа мерзімді алашақ
қарыздары шоты
№ Шаруашылық операциялардыңДебет Кредет Сома
р\смазмұны
1 Flash DRIVE FV-60 1310 1010 1800
материалы сатып алынды. Материалдар Кассадағы
ақша
қаражаттары
2 MPC XeroxCentrePro
материалы жөндеуге
жіберілді.
3 Алкотестер есептен
шығарылды.
4 Весячий полка есептен
шығарылды.
5
Ең бастапқыда тауарлы-материалды құндылықтар сатып алу бағасымен
бағаланып, бұл баға тауарлы материалдық құндылықтың бастапқы құны болып
есепке алынады. Тауарлы материалдық қорларды есепке алуы оперативті-
бухгалтерлік әдісімен жүреді.
Материалдар келіп түскенде міндетті түрде счет-фактура болу
керек. Бухгалтер тауарды кіріске алған кезде тауарлар және
қызметтердің келіп түсуі деген құжатты толтырады. Бұл құжатта:
құжаттың нөмірі, материалдарың келіп түскен күні, кімнен және кімге,
тауардың коды, аты саны, бағасы көрсетіледі. Тауарды жіберген және
қабылдап алған тұлғалардың қолы және мөр таңба болу керек.
Материалдық құндылықтардың кіріс етілуі оларды иемденудің нақты
өзіндік құны бойынша құндылықтарды алу сәтінде жабдықтаушылардың
жөнелтпе құжаттары негізінде атқарылады, оның құрамына кіреді:
1. Иемденген материалдық қорлардың сатып алу құны (Қазақстан
Республикасының салық заңдылықтарында қарастырылған жағдайда
ҚҚС-сыз);
2. несиеге алынған материалдық қорларды жабдықтаушымен жеткізген
үшін пайыздарды төлеу шығындар;
3. Жабдықтау, делдалдық ұымдармен төленген комиссиялық
сыйақылар;
4. Кедендік баждар
5. Транспорттық дайындау шығындары (жабдықтыру-тұрмыстық ұйымдарымен
төленетін қаражаттар, барлық қосымша жинақтар мен төлемдер),
оларды сақтау және түрлендіру, жеткізуімен байланысты шығындар.
жұмыс персоналы болып табылмайтын шаруашылық субъект және
жеке тұлғалар жақтары күшімен жүзеге асырылатын шығындар.
Тауарлы-материалдық қорларды есептен шығарған кезде ТМҚ-ды
есептен шығару актісі құрылады. Акт келесідей көрініс табады: қорларды
есептен шығарған кезде арнайы коммисия құрылады.
Дебиторлық қарыздар есебі. Кәсіпорының шаруашылық, өндірістік қызметі
барысында сатып өткізілген өнімдері (тауарлары қызметтері, жұмыстары) үшін
алынған вексельдер бойынша сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
борыштары және есеп беруге тиісті тұлғалардың өтелмеген борыштары
дебиторлық берешектер болып табылады.
Дебиторлық берешектердің құрамында компанияда төмендегі қарыздары
есепке алынады:
▪ Сатып алушылар мен тапсырысшылардың дебиторлық берешегі;
▪ Кәсіпорынның есеп беруге тиісті тұлғаларының берешегі
▪ Басқадай дебиторлық берешектер.
Компанияның қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына
дебиторлық борыштардың айналымы жатады. Яғни дебиторлық борыштардың
есептелген уақыты мен өтелу уақытының арасындағы мерзім күндерінің саны.
Компанияның дебиторлық борышы оған байланысты кіріс танылған жағдайда ғана
анықталады.
Компанияның дебиторлық берешегі оның ағымдағы активтерінің едәуір
бөлігін құрайды. Дебиторлық берешектің 2008 жылдың 1тоқсанында айналымы
17.003.680 теңгені құрады. Кәсіпорындағы дебиторлық берешек көбіне
маршруттық бағдардың жалы, контрольдық билеттер бойынша туындайды. Бұл
компаниядағы негізгі ерекшелік мұнда дебиторлық берешек бойынша күдікті
резервтің құрылмауы болып табылады.
Компанияның дебиторлық борыштар есебіне мына төмендегі аталған
есептілік тіркелімдер (регистрлер, құжаттар) қолданылады.
№7 Журнал-ордер Жабдықтаушылар мен басқа да тұлғалардың борышы деп
аталатын шоттың кредиті бойынша;
№8 Журнал-ордер Алынуға тиісті қосылған құн салығы деп аталатын
шоттың, Есептелген проценттер деп аталатын шоттың, Баскалары деп
аталатын бөлімше шотының және Берілген аванстар бос шотындағы бөлімше
шотынның кредиті бойынша;
№ 8 Журнал-ордер қосымша ведомость Берілген аванстар бас шотындағы
бөлімше шоттарынның дедеті бойынша;
№ 11 Журнал-ордер Сатып алушылар және тапсырыс берушілердің борышы
бас шотының бөлімше шоттарының және Еншілес серіктестіктердің дебиторлық
борышы бас шотының бөлімше шоттарының кредиті бойынша жүргізіледі.
Кесте
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер және басқадай дебиторлармен есеп
айырысудың есебі бойынша жоғарыда аталып өткен тіркелімдерден басқа
дебиторлық борыштардың есебіне талдамалық есептің карточкалары, ажыратылып
парақшалары, бухгалтерлік анықтамалары және т.б. тіркелімдер қолданылады.
Ақша қаражатының есебі. ЖАҚ Халық Заман TRANS GROUP көлік
компаниясында ақша қаражатының дұрыс құрылуы, нақтылығы және
пайдалануы туралы арнайы ереже құрылады. Ереже Қазақстан
Республикасының Заңына сәйкес Серіктестіктің жарғысымен және ішкі
құжаттар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz