Құрылыс материалдарын есептке алу қоймасының жұмысын автоматтандыру



ТАРАУ 1. ҚҰРЫЛЫС МАТЕРИАЛДАРЫН ЕСЕПТКЕ АЛУ ҚОЙМАСЫН АВТОМАТТАНДЫРУ ПРОЦЕССІ
1.1 Құрылыс материалдарын есепке алу қоймасындағы процесстерді автоматтандыру жүйесін жобалау
1.2 Құрылыс материалдарын есептке алу қоймасының жұмысын автоматтандыру
жүйесін жобалау түрлері
1.3 Іс қағаздарда қолданылатын негізгі құрылғылар
ТАРАУ 2. ҚОЙМА ЖҰМЫСЫН АВТОМАТТАНДЫРУ ОРТАСЫ
2.1 Мәліметтер қорының классификациясы
2.2 МҚБЖ функциясы, мәлiметтер қорының басқару жүйесi
2.3 Сұранысты ұйымдастыру әдiстерi және түрлерi
2.4 Бағдарламалық өнімді сипаттау
3. ҚҰРЫЛЫС МАТЕРИАЛДАРЫН ЕСЕПТКЕ АЛУ ҚОЙМАСЫНЫҢ ЖҰМЫСЫН АВТОМАТТАНДЫРУ
3.1. Программалық өнімді құру ортасын таңдау және негіздеу
3.2. Мәлімметтер қорының құрылымы
3.3. Бағдарламаның сипаттамасы
4 ТАРАУ. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ТЕХНИКАЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК МӘСЕЛЕСІ
5 ТАРАУ. БАҒДАРЛАМАНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМДЕРІ
Қойма жұмысын, оның ішінде іс қағаздарын автоматизациялау қазіргі заман өндіріс практикасында елеулі орын алады. Ол көптеген мамандар қызығушылығын туғызып отыр.
Қазіргі өндіріс ақпарат сақтау қоймалары емес, олар мемлекет пен қоғамның өркендеу дәрежесінің көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Құрылыс материалдарын есептке алулардың жұмысын басқару, мәліметтер қорының басқару жүйесін басқару негізгі жұмыстардың бірі болып табылады, сондықтан дипломдық жоба жұмысы үшін мәліметтер қорымен жұмыс жасау тақырыбы қарастырып отыр.
Көрініп отырғандай құрылыс материалдарын есептке алуны автоматизациялау бұл жағдайдың актуализациясына көмектеседі. Осыған орай құрылыс материалдарын есептке алу жұмысы жүйесі автоматизациялауды өңдеу принциптерін құру және эффективті функциялау мемлекет пен қоғамның қатысына тәулді маңызды мақсаттың бірі. Өзіміздің елде және басқа елдердегі құрылыс материалдарын есептке алу жүйесін автоматтандыруды жобалау және эксплутациялау тәжербиесіне қарамастан, бізде әдейі осы түрдегі ақпараттық жүйені құратын, дайындалған мамандардың жоқтын қасы. Бұл мақсаттың негізгі аспекттері болып максимальды технологиялық және программалық – ақпараттық қамсыздандыруды біріктіріп өңдеу және қолдану.
Қоғамымыздың ғылыми техникалық прогресінің негізгі бағыты болып - өндірістер, кәсіпорындар, тағы басқа әртүрлі ауданда технологиялық процестерді автоматизациялау жұмыстарын комплексті жүргізу.
Айтылған проблемалардың барлығы көптеген білім, техника, өндірістік және шаруашылық кәсіптер, тағы басқа салаларына байланысты. Негізінен осы салаларда бірнеше ондаған жылдар бойы автоматизацияланған басқару жүйесін (АСУ) белгілі процесстер бойынша эффективті қолданып келді.
Менің дипломдық жұмысымда технологиялық процесстерді құрылыс материалдарын есептке алу қызметкерлерінің қолдануы мақсатында қазіргі заманғы технологиялық құралдарды дамыту, оқып үйренуге негізделген.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМДЕРІ

1. Б.И. Лойка, И.Т. Трубилин, Т.П. Барановская, «Автоматизированные информационные технологии в экономике», Москва:Финансы и статистика. 1999 г.-578 с.
2. В.А. Благотатских, М.А. Енгибарян, Е.В. Ковалевская и др., «Экономика, разработка и использование программного обеспечения, Москва: Финансы и статистика». 1998 г.-500 с.
3. В.В.Шураков, “Автоматизированное рабочее место для статистической
4. В.Гофман, А. Хомоненко .Delphi 6, bhv, Санкт-Петербург. 2001г – 1112 с.
5. В.М. Жеребин, В.Н. Мальцев, М.С. Совалов, «Экономические информационные системы», Москва: Наука, 1978 г.-200 с.
6. Г.А. Титоренко, «Автоматизированные информационные технологии в налоговой и бюджетной системах», Москва. 2001 г.-257 с.
данных», Москва:Нолидж. 2000 г. – 989 с.
7. И.Л.Кантарь, “Автоматизированные рабочие места управленческого аппарата». 1990г. – 457 с.
обработки данных”. 1990г. – 232 с.
8. П.А. Романовский, Н.В. Врублева, «Налоги и налогообложение», Москва:Финансы и статистика. 2001 г.- 489 с.
9. П.В. Шумаков, В.В. Фаронов, «Delphi 5 руководство разработчика базы
10. Под ред. Г.А. Титоренко, «Компьютерные информационные системы управленческой деятельности», Москва: Экономическое оборудование. 1993г.-350 с.
11. «Предприятия и организации в Республике Казахстан»: Основные законодательные акты. – Алматы, 2001 г.
12. Қазақстан Республикасының «Кәсіпорындар және кәсіпорындық қызмет туралы» заңы. 31.08.95ж.
13. Батракова Л.В. Экономический анализ деятельности коммерческого предприятия: - Москва, 1995 г.
14. Лаврушин О.И. Основы предпринимательсокго менеджмента: - Москва, 1995 г.
15. Лаврушин О.И. Предпринимательское дело: - Москва, 1999 г.
16. Мажитов Д. Проблемы устойчивости предпринимательской системы Казахстана // Азия, 1997 №19; №20.
17. Питер С. Роуз. Предпринимательский менеджмент: - Москва, 1995 г.
18. Сейткалимов А.Г. Управление предпринимательской ликвидностью и методы её анализа: - Алматы, 1998 г.
19. Стоянова Е.С. Финансовый менеджмент: - Москва, 1998 г.
20. Шеремет А.Д., Щербакова Г.Н. Финансовый анализ в коммерческом предприятия: - Москва, 2000 г.
21. Шойбеков Р., Қазбеков М. Русско-казахский словарь: - Алматы, 1996 г.
22. Кәсіпорын жүйесінде қолданылатын терминдер сөздігі / Құраст.: Ә.Сембина, Б.Назыкеева, - Алматы, 1995 ж.
23. Управление коммерческим предприятиям в условиях переходной экономики // Финансы и кредит, 2000 г. №7, с51-59.
24. Архангельский А.Я. «Программирование в Delphi 6» издат. Бином – 2003г.
25. Симонович С.В. «Информатика, базовый курс» издат. Питер – 1999г. Санкт-Петербург

Кіріспе

Қойма жұмысын, оның ішінде іс қағаздарын автоматизациялау қазіргі заман
өндіріс практикасында елеулі орын алады. Ол көптеген мамандар қызығушылығын
туғызып отыр.
Қазіргі өндіріс ақпарат сақтау қоймалары емес, олар мемлекет пен
қоғамның өркендеу дәрежесінің көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Құрылыс
материалдарын есептке алулардың жұмысын басқару, мәліметтер қорының басқару
жүйесін басқару негізгі жұмыстардың бірі болып табылады, сондықтан
дипломдық жоба жұмысы үшін мәліметтер қорымен жұмыс жасау тақырыбы
қарастырып отыр.
Көрініп отырғандай құрылыс материалдарын есептке алуны автоматизациялау
бұл жағдайдың актуализациясына көмектеседі. Осыған орай құрылыс
материалдарын есептке алу жұмысы жүйесі автоматизациялауды өңдеу
принциптерін құру және эффективті функциялау мемлекет пен қоғамның қатысына
тәулді маңызды мақсаттың бірі. Өзіміздің елде және басқа елдердегі құрылыс
материалдарын есептке алу жүйесін автоматтандыруды жобалау және
эксплутациялау тәжербиесіне қарамастан, бізде әдейі осы түрдегі ақпараттық
жүйені құратын, дайындалған мамандардың жоқтын қасы. Бұл мақсаттың негізгі
аспекттері болып максимальды технологиялық және программалық – ақпараттық
қамсыздандыруды біріктіріп өңдеу және қолдану.
Қоғамымыздың ғылыми техникалық прогресінің негізгі бағыты болып -
өндірістер, кәсіпорындар, тағы басқа әртүрлі ауданда технологиялық
процестерді автоматизациялау жұмыстарын комплексті жүргізу.
Айтылған проблемалардың барлығы көптеген білім, техника, өндірістік және
шаруашылық кәсіптер, тағы басқа салаларына байланысты. Негізінен осы
салаларда бірнеше ондаған жылдар бойы автоматизацияланған басқару жүйесін
(АСУ) белгілі процесстер бойынша эффективті қолданып келді.
Менің дипломдық жұмысымда технологиялық процесстерді құрылыс
материалдарын есептке алу қызметкерлерінің қолдануы мақсатында қазіргі
заманғы технологиялық құралдарды дамыту, оқып үйренуге негізделген.

Тарау 1. ҚҰРЫЛЫС МАТЕРИАЛДАРЫН ЕСЕПТКЕ АЛУ ҚОЙМАСЫН АВТОМАТТАНДЫРУ
ПРОЦЕССІ
1. Құрылыс материалдарын есепке алу қоймасындағы процесстерді
автоматтандыру жүйесін жобалау

Қазіргі заман қоймасы – ақпараттық, мәдени ағарту, кей кезде ғылыми –
зерттеу, әлеуметік ақпарат институты, мәдениет, білім кәсіптерінің осы
бағыттағы мақсаттағы мекемесі. Ол көптеген ұқсас процестер мен тармақтардың
ішкі және сыртқы байланыстар иемденген өте күрделі құрылым. Құрылыс
материалдарын есептке алу қызметкерлері – құрылыс материалдарын есептке
алушы кәсібіндегі негізгі обьект. Ал ол ақпараттық жүйеге қатысты немесе
ақпаратты қолданушыға керекті субьект қолданушы ұғымы оқырман түсінігін
беред, МБА абоненті - қатысушылар, яғни ақпараттық орталықтармен қойма
ресурстарын қолданушылар немесе мекемелер.
Қойма құрылымы түсінігі олардың функциялармен өкілеттіліктері бөлінген
бір бірімен қатысты бөлімдердің жиынтығы. Құрылым құрылыс материалдарын
есептке алу типінен, олардың мақсатынан, дәрілер фондының үлкендігінен,
қызметкерлер қызмет ету сипаттамасы мен көлеміне байланысты. Демек
дәрілердің функцианалдау ішкі микро ортаға (бөлме, материалдық – техникалық
база, жұмысшылар, фонд және тағы басқалар) ғана емес сыртқы макро ортаға да
(оқырмандар, басқа құрылыс материалдарын есептке алулар мен ақпараттық
орталықтар, жоғарыдағы администрация, жеке адамдар мен ұйымдар және тағы
басқалар) байланысты. Бұндай әдіс – амалдарға байланысты құрылыс
материалдарын есептке алу – бұл өзінің құрамында көптеген элементтер бар,
мысалы: жоспарлы шара комплекстер жиынтығы, материалды – техникалық,
ақпараттық және адам ресурстар қолданушыларды керекті ақпаратпен қамтамасыз
ететін бір жерде жиналған жүйесі бар ішкі және сыртқы байланыстарды
иемденген күрделі механизм, яғни жүйе. Бұл жағдаймен келісе отырып құрылыс
материалдарын есептке алу күрделі обьект болып табылады, бірақ кейбір
мамандар, - құрылыс материалдарын есептке алулар жеке зерттеу обьектісі
болып табылмайды, дәрілер, құрылыс материалдарын есептке алу және сатып
алушылар арасындағы комплексті құрады, - деп қате ойлайды. Бұндай амал
қазіргі құрылыс материалдарын есептке алу ісімен оны автоматтандыру
процесстерінің дамыту талаптарына сәйкес келмейді.
Құрылыс материалдарын есептке алу қоймасының жұмысын автоматтандыру (бұл
жағдайда компьютерлік және телекомуникациялық технологиялар) тек уақыт
ағымы емес. Бұл жағдайда автоматтандыру екі анықтауыш иемденеді: қажеттілік
және практикалық қолдану.

2. Құрылыс материалдарын есептке алу қоймасының жұмысын
автоматтандыру
жүйесін жобалау түрлері

Құрылыс материалдарын есептке алуның қоймасы жұмысына автоматизацияны
жүргізу үшін оған зерттеу жүргізу барысында арнайы типтік құжат жүргізу
қажет. Бұл құжатта негізгі жүргізу керек шараларды бекітеміз: құрылыс
материалдарын есептке алуны зерттеу, арнайы жоба өңдеу, жүйеге
мамандандырылған эксплутация жүргізу. Бұл жұмыста ұйымдастырылған жобалау
арқылы жүргізуге болады.
Обьектті жобалау – оның модельдерін жүргізу процессі. Жобалау кезінде
мәліметтер ретінде текстік, графикалық және тағы басқа түрде жазылады.
Мұндай жоба тек құрылыс материалдарын есептке алу жұмысшыларына ғана емес,
оны қаржыландыратын адамдарға да қажет.
Жобалаудың бірнеше түрі бар: негізгі жұмыстарды жобалау, диаграмма
көмегімен жоспарлау, календарлық және жоспарлау.
Бірінші әдіс. Негізгі жұмыстарды жоспарлау. Негізгі істелу керек
процедуралар мен кәсіптің түрлері көрсетілген, мақсаттарға жету мерзімдерін
бекітеді.
Бұл әдіс мысалы: № 1 – ші кестеде көрсетілген.
Мерзімі Процедуралар Процедура реализациясы
Ақпан Компьютерлерді алу Жұмыс орындары мен кабельдік
және құру қосылыстарды дайындау. Жұмысшыларды ПК
– да жұмыс істеуге үйрету.
Наурыз ПО АИБС – ны алу Жұмысшыларды ПО – да жұмыс істеуге
үйрету
Сәуір АИБС – мен жұмыс Автоматтандырылған процесстеді
мамандандырылған эксплутация.

Екінші әдіс. Диограмма көмегімен жоспарлау – анық мерзім мен жұмыстардың
негізгі түрлерін көрсетеді. Бұл мысал 3 – суретте көрсетілген.
2005 мамыр 2005 маусым 2005 шілде
13 20 27 3 10 17 24 1
АИБС – ға түсетін жаңа мәліметтерді енгізу.





Үшінші әдіс. Календарлық жоспарлау – бірінші әдіске ұқсас, бірақ кәсіп
түрлерінің орнына мерзім және период тізімі көрсетіледі.
Төртінші әдіс. Желілік жоспарлау – жобаның бітуіне қажетті жұмыс этаптары
мен олардың арасындағы ішкі байланыс. Бұл әдіс жобаның өңделуіне керекті
білім мен уақытты талап етеді. Негізгі фактордың бірі болып жер жүзіндегі
барлық ақпараттық ағым болып табылады. Күнсайын актуальды болып:
1. керекті ақпаратты жылдам және бір уақытта алу;
2. қолданушылар қажет етпейтін ақпарат ағымынан сақтану.
Бұл процесстерді құрылыс материалдарын есептке алу автоматизация
құрылғылары иемденеді.
Автоматтандырылған құрылыс материалдарын есептке алулық жүйе - адам -
машиналық жүйе болып табылады. Мына жағдайларды ескерген жөн: ең жақсы
құрылған программалық және аппараттық қамсыздандыру жоспарланып отырған
шаралардың технологиялық өңдеуден өткізбей автоматтандыру мүмкін емес.

1.3 Іс қағаздарда қолданылатын негізгі құрылғылар

Құрылыс материалдарын есептке алуда қолданылатын құралдарға мыналар
жатады:
1. Автоматтандырылған телефондық, телеграфтық байланыс,
фототелеграф.
2. Диспетчердің және деректордың оперативтік байланысы.
3. Радиофикация, үнжазба және т.б.

Кәсіпорындарда телефондық станцияны пайдалану жоғарыда айтылып кетті.
Айта кететін жай, соңғы кезде офистік радио телефондық жүйенің пайда болуы.
Олар базалық блоктың ретранстрляторлардың (32 радио зонаға дейін)
абоненттің тұрақты байланысын қамтамасыз етеді, кәсіпорын территориясында
базалық блоктан бір километрге дейін, яғни абоненттің максималдық қатынасы
екі километр зонадағы радиотелефондарының саны отыз алтыға дейін,
радиоканал саны – қырық құрайық.
Диспетчерлік байланысты кітапханада қолдану фондынан кітаптарды алу,
кафедраға беру, құжаттарға сұраныс енгізу, басқармалық талаптарына
мерзімінде және сапалы кітарханалық процесстерді басқару үшін және тағы
басқа үшін бір жақты немесе екі жақты қатты сөйлеу байланыстары, телефон
байланысы, пневно – почта, факс, ЭЕМ және басқа оргтехника құралдары
қолданылады. Айтылып кеткен құралдардың негізгі түрлері басқаруды
циркулярлы байланысын иемденген.
Радиофикация, үн күшейткіш және үн жазу құрылғылары, біріншіден
кітапхана жұмысшыларына және оқырмандарға әртүрлі жағдайларда жарияларды.
Мысалы: көрмелер немесе мәдени шаралар, төтенше жағдайлар және тағы басқа.
Үшіншіден, бұл құрылғылар мәдени шараларды және оқу сабақтарын
жүргізгенде қолданылады. Мысалы концерттерді сүйемелдеу үшін. Сонымен қатар
орындауларды жазу үшін қажет.
Үн күшейткіш аппаратурасына күшейткіш құрылғылары, үн колонкалары,
микрофондар, сөзбен музыка тасымалдаушылар жатады.
Үн шығару және жазу аппаратурасына теледидарлар, бейне магнитафондар
және бейне плейерлер жатады. Аппаратураны таңдау әртүрлі факторға
байланысты: бөлме көлемі, оқырмандар саны, күнделікті және соңғы сұраныстар
және тағы басқалар.
Ақпаратты қазіргі замандағы тасымалдаушыларға көшіру оның сақталуын және
тез арада табылуын қамтамасыз етеді.
Компактты лазерлік дискілер (Compact disc – Read Only Memory, CD ROM)
бастапқы кезде жоғарғы сапалы үн тыңдармандарына жасалған. 1985 жылы
мәліметтер қоймасы бар CD ROM пайда болды. Олар компьютерлік құрылғылар
нарығында етек жайып, көптеген кітапхана фондын толтыруда. Кейбір
кітапханада CD ROM саны жүздеген, ал кейбіреулерінде - 1100 – ден астам.
Өзінің кіші көлемінің, үлкен сыйымдылығының сенімділігі мен көп
жылдамдығыныңарқасында ішкі есте сақтау құрылғысы ретінде табысты
пайдалынады.
Компьютерде CD ROM құрылғысының болуы дискілерді қолдануға, музыка
тыңдауға, әртүрлі МҚ – мен және мультимидиялық энциклопедиялармен жұмыс
жасауға, тілдер үйренуге және тағы басқа мүмкіндіктер береді.
CD ROM технологиясы үлкен массивті мәтіндік, графикалық, аудио және
видио ақпараттарды сақтауға және шығаруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар
олар үнемі өңдеп отыруды қажет етпейді. Олар: интерактивті анықтама
бөлімдері, энциклопедиялар мен жолсілтеушілер, күнделікті және тағы басқа
жүйелерді үйрететіндер. Кітапханада олар толық мәтіндік түрде, мәнжазбалық,
библиографиялық және анықтамалық мәліметтер қоры түрінде қолдануға қолдау
алды.
Қарапайым компакт дискілер құрылғылар иілгіш дискілер дисководына
ұқсамайды, себебі бұл дискілерге ақпаратты жазуға мүмкін емес.
Тасымалдаудың жай жылдамдығы дискінің өзіндегі мәліметтердің дұрыс
ұйымдастырылуын қажет етпейді, олай болмаған жағдайда мәліметтерді
тасымалдаудағы кідіру 0,75 сикундіне дейін жетеді. Айтып кететін жағдай
компакт дискілер 150 мың мәтіндік бет сиғызады. Мысалы ол жеті құран
кітабына эквивалентті.

Тарау 2. ҚОЙМА ЖҰМЫСЫН АВТОМАТТАНДЫРУ ортасы

1. Мәліметтер қорының классификациясы

Ақпараттар жүйесінің негізі, оның зерттеу обьектісі – мәліметтер қоры.

Мәліметтер қоры дегеніміз не? Мәліметтер қоры – жалпы айтқанда, нақты
өмірдегі қайсібір обьекті туралы мәліметтер тізімі. “Мәліметтер қоры
сөзінің” синонимі - “мәліметтер банкі”.

Қордағы мәліметтерді тез және сапалы іздеу үшін, бұл процесс
автоматтандырылған болуы керек. Компьютерлік мәліметтер қорын құрудың
бірнеше әдістері бар:

Алгоритмдік программалау тілдері арқылы (Pascal, C++, Basic).
Бұл әдіс әмбебаб мәліметтер қорын құру үшін қолданылады.

Қолданбалы орта көмегімен, мысалы Visual Basic. Бұл әдіс арқылы
қайсібір жеке талаптар қойылған мәліметтер қорын құруға болады.

Арнайы программалық орта көмегімен. Ол мәліметтер қорын басқару
жүйесі деп аталады (МҚБЖ).

Қазіргі кезде МҚБЖ – ның көптеген түрлері жарық көрді. Олардың
ішіндегі ең танымалылары Access, FoxFro және Paradox.

Мәлiметтер қорын басқару жүйесi (МҚБЖ) мәлiметтер құрылымы типтерiнiң
бiрiне бағытталады. Олар: иерархиялық МҚБЖ, желiлiк МҚБЖ, реляциялық МҚБЖ
болып үшке бөлiнедi.
МҚБЖ – программалық жабдық, оның көмегiмен МҚ (мәлiметтер қоры)
құрылады, соның негiзiнде ақпаратты iздеу жүйесi (АIЖ) құрылады және жұмыс
iстейдi. Ақпаратты iздеу жүйесi дегенiмiз – мәлiметтер қорының жиынтығы
және оларға қызмет көрсетушi бағдарламалар.
Кез-келген мәліметтер қоры деректердің реляционды моделіне негізделеді.

Мәліметтердің реляционды моделінің негізінде қатынастар (relation -
ағылшын тілінде қатынас) ұғымы жатыр. Егер белгілі шарттарды орындасақ,
қатынасты екі өлшемді кесте түрінде берген ыңғайлы болады. Кесте көрнекті,
әрі адамға түсінікті бейнелеу болып табылады.

Мәліметтер қорының модельдері. Мәліметтер қоры бір ғана немесе бірнеше
модельдердің қосындыларынан тұруы мүмкін. Кез келген мәліметтер моделін
өзінің қасиеттерімен мінезделінетін обьект ретінде қарастыруымызға болады,
сәйкесінше осы обьектке қандай да бір амалдар қолдануымызға болады.

Мәліметтер моделінің үш негізгі типін беруге болады, олар: реляционды,
иерархиялық және желелік.
Реляционды модель. Реляционды моделінде (латын сөзі relatio - қатынас)
– құрама бөліктері арасындағы қатынасы арқылы мәліметтер басқарылады.
Қарапайым жағдайда ол – екі өлшемді массив немесе кесте болып табылады, ал
күрделі ақпараттық жүйелерді құру кезінде кестелер жиынтығы деп түсінуге
болады. Мұндай кестенің әрбір жолы – жазу ал, бағандары - өріс деп
аталады.
Реляционды мәліметтер қоры келесі қасиеттерге ие болады:
• Кестенің әрбір элементі – мәліметтің бір элементі;
• Кестедегі барлық өрістер бір типті;
• Әр бір өріс әмбебаб атқа ие;
• Кестеде бірдей жазулар жоқ;
• Кестедегі жазулар реті өзгермелі немесе берілген өлшемді болуы
мүмкін.

Иерархиялық модель. Мәліметтер қорының иерархиялық моделі төңкерілген
ағашқа (граф) ұқсайды. Себебі, мұнда қайсібір элементтер дербес элементке
бағынады. Берілген модель – деңгей, байланыс және түйіндер сияқты
параметрлермен мінезделінеді. Модельдің принципы келесідей: бірнеше кіші
түйіндер өзінен үлкен түйінмен байланысады.

2.2 МҚБЖ функциясы, мәлiметтер қорының басқару жүйесi

МҚБЖ – мәліметтер қорын құру, жүргізу және қолдануға арналған тілдік және
бағдарламалық құралдардың жиынтығы. Қолданылу түріне байланысты МҚБЖ дербес
және көпшiлiк қолданушы деп бөлінеді. Дербес МҚБЖ бір компьютерде жұмыс
істейтін желiлiк мәліметтер қорын құруды қамтамасыз етеді. Дербес МҚБЖ-не
Paradox, dBase, FoxPro, Access т.б. жатады. Көпшiлiк қолданушы МҚБЖ клиент-
сервер архитектурасында жұмыс істейтін ақпараттық жүйелерді құруға
мүмкіндік береді. Көпшілік қолданушы МҚБЖ-не Oracle, InterBase, Microsoft
SQL, Server, Informix және т.б жатады. МҚБЖ-ң негізгі үш функциясын бөліп
көрсетуге болады.
• Мәліметтерді анықтау (Data definition) – сіз өзіңіздің мәліметтер
қорыңызда қандай ақпараттар сақталатынын анықтай аласыз, мәліметтер
құрылымын және типін, сонымен қатар бұл мәліметтер бір-бірімен қалай
байланысқанын көрсете аласыз. Кейбір жағдайларда сіз, сонымен қатар,
мәліметтерді тексеру форматы мен критерийін бере аласыз;
• Мәліметтерді өңдеу – мәліметтерді әр түрлі тәсілдермен өңдеуге болады.
Мәліметтерді онымен байланысқан басқа бір ақпаратпен байланыстырып,
нәтиже мәнін есептеуге болады;
• Мәліметтерді басқаруда – сiз мәліметтермен кім танысуына болатынын
көрсетіп, оларды өшіріп немесе жаңа ақпарат қоса аласыз. Сонымен қатар,
мәліметтердің ұжымдық қолдану ережелерін анықтауға болады.

Мәлiметтер қорында қолданылатын терминдер.
Мәлiметтер қоры – ақпараттар сақталатын қойма. Мәлiметтер қорынан
керегiне қарай қажеттi мәлiметтер алу үшiн сақталады. Басқаша айтсақ, мұнда
керектi ақпаратты iздеу ұйымдастырылады.
Кесте – мәлiметтердi жазба (жол) және өрiс (бағана) түрiнде сақтауға
арналған обьект болып табылады. Әрбiр кесте нақты бiр сұрақ бойынша
мәлiметтердi сақтауға қолданылады.
Мәлiметтер қорында екi өлшемдi кестенiң жолдары жазбалар деп, бағандары
өрiстер деп аталады. Дәлiрек айтқанда, мәлiметтер қорында, кестедегi әрбiр
жол жазба болып табылады, ал жазба бiрнеше өрiстерге бөлiнедi.
Сұраныс бiр немесе бiрнеше дайын кестелердiң негiзiнде құрылады. Форма
мен Есеп беру бiр кесте (немесе сұраныс) негiзiнде құрылады. Сұраныс
қажеттi мәлiметтi бiр немесе бiрнеше кестеден алуға мүмкiндiк бередi.
Форма мәлiметтер енгiзу үшiн қолданылады. Әрбiр формаға енгiзу үшiн,
кесте өрiсiндегi мәлiметтердi бейнелеу үшiн немесе өзгерту үшiн
қолданылатын басқару элементтерiн орналастыруға болады.
Есеп беру мәлiметтердi баспадан шығаруға арналған. Есеп беру қағазға
басып шығаруға арналған, мәлiметтердi көрудiң ерекше формасы. Мәлiметтер
қорын баспаға шығармастан бұрын, қағаз бетiнде қандай түрде
бейнеленетiндiгiн және қандай жазбалар мен өрiстер енгiзiлетiндiгiн
қарастыру керек. Есеп берудi кез келген бiр кестеден, сұраудан қарауға
болады.
Өрiстер типтерi және қасиеттерi. Мәлiметтердiң әр түрлi типтерi болады.
Ендi информациялық жүйелердегi мәлiметтердiң, яғни өрiс мәндерiнiң
типтерiне тоқталайық.
Негiзгi типтер:
• Текстiк мәлiметтер (TEXT). Текстiк мәлiметтердiң мәндерi алфавиттi-
цифрлi символдардан тұрады және ұзындығы 255-тен аспауы керек;
• Сандық мәлiметтер (NUMBER). Бұл типтегi атрибуттардың мәндерiмен
арифметикалық амалдар орындауға болады. Сандық мәлiметтер ұзындығы бүтiн
сан болса 2 байт, бөлшек сан болса жылжымалы нүктелi сан форматында 4
байт орын алады. Бүтiн және бөлшек бөлiктерi санда нүктемен ажыратылады.
• Дата немесе уақыт типi (DATETIME). Дата типi белгiлi бiр форматта
берiледi, мысалы: кк.аа.жж (күн, ай, жыл). Алғашқыда бұл текстiк
мәлiметтiң бiр жағдайы сияқты көрiнедi. Алайда, информациялық жүйеде дата
типтi қолданудың ерекшелiктерi бар.
• Жүйе қатты бақылау жүргiзу мүмкiндiгiн алады;
• Автоматты түрде датаны әр елдiң дәстүрiне байланысты бейнелеу мүмкiндiгi
туады;
• Программалау барысында даталарға арифметикалық амалдарды орындау
жеңiлдейдi.
• Логикалық мәлiметтер (YESNO). Бұл типтiң мәлiметтерiн булевтiк деп
атайды және мәндерi TRUE немесе FALSE (шартты түрде 1 немесе 0) болады
және мұндай мәлiметтер “иә”, “жоқ” болып интерпретацияланады.
• OLE обьектiсiнiң алаңы. Бұл ең бiр қызықты типтердiң бiрi болып табылады.
Бұл типтiң мәнi ретiнде OLE объектiсiнiң кез келгенi болуы мүмкiн (егер
компьютерде болса) – графика, дыбыс, видео.
• Қолданушының типi. Көптеген жүйелер қолданушыларға өздерiнiң типiн
жасауға мүмкiндiк бередi. Мысалы: “апта күнi” (дүйсенбi, сейсенбi және
т.б), “адрес” (пошта индексi-қала-және т.б).

2.3 Сұранысты ұйымдастыру әдiстерi және түрлерi

Сұрау (запрос) – белгiлi бiр ақпараттарды алуға талап болып табылады.
Сұрау бiр немесе бiрнеше кестелерден құрылады. Сұраудың нәтижесi таңдау
(выборка) деп аталады. Мәлiметтер қорында таңдау сақталмайды; ол әрбiр рет
сұрауды орындағанда жаңадан құрылады да оны жапқанда жоғалады. Сонымен,
ақпараттарды таңдау үшiн бiрiншiден, қандай ақпарат керек болып
тұрғандығын; одан кейiн ол ақпарат қай кестеде сақталғандығын бiлу керек.
Сұраныстың негiзгi типтерi:
• Стандартты таңдаулар;
• Орындау үшін әрекеттер;
• Қосу үшін сұраныс. Кестедегі іріктелген жазбаларды немесе ағымдағы
мәліметтер қорындағы сұранысты басқа кесте соңына қосуға болады;
• Жою үшін сұраныс;
• Жаңарту үшін сұраныс. Берілген жазбаларды шартты қанағаттандыратын
ыңғайлы жағдайға өзгертуге болады;
• Жаңа кесте құру үшін сұраныс;
• Параметрлік сұраныс. Көбіне пайдаланушыға құрылған сұраныс бойынша іс
жүргізуге (жұмыс жасауға) тура келеді, бірақ кей жағдайларда таңдау
кезінде біршама өзгешеліктер болады. Ондай жағдайда, қайта-қайта жаңадан
сұранысты баса бермес үшін, сұранысты параметрімен құру керек.
• Сұраныстың тоғысуы берілгендерді көрнекті, кросс - кестені компактілі
пішінде көрсетеді. Берілгендерді өңдеуде түрлі топтағы жазбалар мен
топтық есептеулерді жүзеге асырады.

2.4 Бағдарламалық өнімді сипаттау

Бағдарламалық өнімді жасамас бұрын программалау ортасын таңдауымыз
қажет. Ол үшін, жасалынатын ақпараттық жүйені жетік тексере білуіміз керек.

Проект сегіз терезеден тұрады, олардың әр қайсысының өз қызметтері бар.
Ақпараттық жүйе екі түрлі қодданушыға арналған: администратор және гость.
Мұнда гость арқылы кіру, тек қажетті кітаптарды іздеуге мүмкіндік береді.
Ал администратор арқылу кіру, сонымен қатар мәліметтер қорын өзгертуге
болады.
Бұл терезедегі Редактировать батырмасы мәліметтер қорына жаңа
кітаптар енгізуге көмектеседі.

3. ҚҰРЫЛЫС МАТЕРИАЛДАРЫН ЕСЕПТКЕ АЛУ ҚОЙМАСЫНЫҢ ЖҰМЫСЫН АВТОМАТТАНДЫРУ

3.1. Программалық өнімді құру ортасын таңдау және негіздеу

Құрылған программалық өнім - қазіргі кезде қолданылатын кең тараған
дербес ЭЕМ қажет етеді. Толығырақ айтсақ, INTEL платформасында жасалынған
компьютерлер типі. Мұндай ДЭЕМ – Intel Core- ге дейінгі әр түрлі PCAT
модификацияларын айтамыз. Қазіргі кезде PCXT класстар қатарына жататын
машиналар қолданылмайтындықтан, техникалық аппаратқа қандай да бір талап
қою міндетті емес. Себебі, қазіргі моментте стандартты компьютер қажетті
есептеу қуатына ие, сонымен қатар кез келген программалық өніммен жұмыс
жасауға оперативті жады көлемі жеткілікті. Программалық өнімнің алатын
орнының дискалық кеңістігі өте үлкен болуы қажет емес. Алайда дұрыс жұмыс
жасауы үшін орнатылған операциялық жүйенің талаптарына жауап беретін
техникалық құралдар жиынтығы қажет. Ескере кететін жай- құрылған
программалық өнім Windows операциялық жүйелеріне арналған, басқа
операциялық жүйелерде жұмыс істемеуі мүмкін.

Программалық өнімді құру кезінде құру ортасын таңдауда келесі факторлар
ескерілді:

● Нақты ортада программалық жабдықтауды жобалау процессінің қиындылығы
және көп еңбектілігі;
● Программалық өнімді құру үшін инструментальды құралдардың бар болуы;
● өнімді қолдану барысында программалық өнімге өзгеріс енгізуге
болатынын ескеру;
● Қолданушы интерфейсті жобалау ортасының бар болуы;
● Программаның орындалу жылдамдығы;
● Программаның орындалу қауіпсіздігі жєне программалық ақаулардан
қорғанысы.
● Операциялық жүйе ортасы- Windows ортасы.
Жобалау процессінің қиындылығына қарай отырып, операциялық жүйе таңдау
кезінде Windows жүйесі берілген жоба үшін визуальды жүйе құруға тиімді жүйе
екенін байқауға болады. Сонымен қатар, DOS ортасында программалық өнімнің
ақаулардан қауіпсіздігі өте жоғары болады. Дегенмен, Windows операциялық
жүйесіне тоқтадым.

Программалау жүйелерінің артықшылықтары мен ерекшеліктерін қарастыра
отырып, әрқайсысында да көптеген Delphi, VisualBasic, C++ Builder (Windows)
және Turbo Pascal, C++, qBasic (DOS) сияқты программалау ортасы бар екенін
білеміз.

Алдында айтылғандай, программалық өнімді жасауда Windows операциялық
жүйесі қолданылады. Соған байланысты осы ортада жұмыс жасайтын программалау
тілін таңдау қажет болды. Барлық тілдерді салыстыра отырып, Delphi
программалау ортасын таңдадым.

Delphi – кез келген бағыттағы және қиындықтағы программалық өнімді
жобалаудағы ең күшті құралдардың бірі. Бұл пакеттің құралдары орташа жұмыс
жасайтын адамға дейін толыққанды өнімді жасауға көмектеседі, ал тәжербиесі
бар адам үшін шығармашылық жұмыс жасауына қолайлы тіл.

Delphi ортасында өндіру процессін барынша жеңілдетуге болады, сонымен
қатар кейбір жеңіл жобаларды ешқандай программалық кодты қолданбай жасауға
болады.

Программаның экрандық интерфейсі көп жағдайда қолданушыға әсер етіп,
оның жұмыс қарқындылығын көбейтеді. Кейбір дұрыс жасап тұрған, барлық
функцияларды дәл және тез орындайтын программа - қолданушымен экрандық
интерфейсі келмей жарамсыз болып қалуы мүмкін. Сондықтан бұл мєселеге де
көп көңіл бөлінуі тиіс.

Дельфи тілінде құрылған программада Windows – тың стандартты терезесі
қолданылды. Windows – тың стандартты терезелері қолдануға өте жеңіл және ол
оңай құрылады.

Программаның дизайны - оны қабылдауға жеңіл және өздігінен көмек
беруі тиіс. Сонымен қатар дизайн жобалау процессінің алғашқы процесстерінің
бірі болып табылады. Дизайн – жобалаудың бір бөлігі, дизайнды жүйелеп
жобалау оның келесі қадамдарын анықтауға көмектеседі.

Программаның дизайнын жасауда терезелер, мәтіндер және формалар
түстеріне көңіл бөлген дұрыс. Себебі, визуальды орта нақты ортаға қарағанда
өзгеше, бізге түстер арқылы осы визуальды ортаны нақты ортаға жақын етуіміз
қажет. Адам баласы нақты түстерді шағылу сәулелері арқылы қабылдайды, ал
экрандағы кескін жіберуші сәулелерден тұрады. Сондықтан түстік
характеристикаларды ескерген жөн.

2. Мәлімметтер қорының құрылымы

Бағдарламадағы мәліметтер қоры DB_TOVAR.MDB файлында сақталынады және
үш кестеден тұрады.
Тауарлар туралы мәліметтер oblast кестесінде сақталынады және
төмендегідей құрылымнан тұрады:

Өріс аты Мәліметтер типі Түсініктеме
Id Санақтық Жазбаның идентификациялық
номері
tovar Текстік тауар атауы

Тауарлар кірісі туралы мәліметтер prihod кестесінде сақталынады және
төмендегідей құрылымнан тұрады:

Өріс аты Мәліметтер типі Түсініктеме
Id Санақтық Жазбаның идентификациялық
номері
tovar Сандық Тауар кестесімен байланыс
өрісі
Data Уакыт Кіріс куні
Kol Сандық Тауар саны
Cena Ақша Тауар бағасы
Summa Ақшалық Барлыгы сомасы

Тауарлар шығысы туралы мәліметтер rashod кестесінде сақталынады және
төмендегідей құрылымнан тұрады:

Өріс аты Мәліметтер типі Түсініктеме
Id Санақтық Жазбаның идентификациялық
номері
tovar Сандық Тауар кестесімен байланыс
өрісі
Data Уакыт Кіріс куні
Kol Сандық Тауар саны
Cena Ақша Тауар бағасы
Summa Ақшалық Барлыгы сомасы

Кестелер конструктор көмегімен құрылған.

3.3. Бағдарламаның сипаттамасы

Қосымшаларды құру үшін Delphi 6 бағдарламалау ортасын қолданамыз. Ол үшін
әр түрлі мәліметтер қорына ену механизмдерін қолдануға болады.
– BDE мәліметтер қоры процессоры
– Microsoft Access мәліметтер қорын басқару жүйесімен жұмыс істеу
үшін арнайы компоненттерді қолдану.
Біз екінші түрін қолданамыз, яғни Microsoft Access мәліметтер қорын
басқару жүйесімен жұмыс істеу үшін арнайы компоненттерді қолданамыз. Бұл
компоненттер жоғарғы көрсеткіштерді қамтамасыз ететін Microsoft Access
мәліметтер қорын басқару жүйесі серверінің API-ін қолданады.

Мәліметтер қорымен жұмыс істейтін барлық компоненттерді негізгі үлгіге
орналастырамыз. Мәліметтер қорымен байланысу үшін TADOConnection
компонентін қолданамыз. Ал, мәліметтер қорының кестесіне ену үшін TADOtable
компонентін қолданамыз.
Бағдарлама жүктелгеннен кейін негізгі терезе экранға шығады (3.1-
сурет). Ол ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Қойма логистикасындағы ақпараттық жүйелерді дамыту шаралары
Кесте - Қатаю ұзақтылығының ауыр бетон беріктілігіне әсері
Мәліметтер қорын басқару жүйелері
Металл бұйымдары зауыты
Қапшағай қаласының орталық аумағы
Ақпаратты өңдеуді ұйымдастыру
Лепсі кентіндегі мұнай қоймасының негізгі технологиялық және қосалқы нысандарын жобалау бойынша оңтайлы техника-технологиялық шешімдері
Қалыптау қоспасын автоклавты дайындау
Қарабұта өзеніндегі бөгеттік су алу торабын қайта құру
Ақпараттық жүйе мүмкіндіктері
Пәндер