Қазақстан Республикасының ұлттық банксі



Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2бет

I.Бөлім
Ұлттық банк ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4бет
1.1Қазақстан Республикасының Ұлттық банксі ... ... ... ... ... ... ... ... .4бет
1.2.Ұлттық банкі оның мақсаттары,міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ..9бет
1.3.Ұлттық банк құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11бет

II.Бөлім
ҚР.ғы Ұлттық банк ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17бет
2.1.ҚР1.ғы Ұлттық банк операциялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17бет
2.2.Шетелдік тәжірибедегі орталық банктер ұйымдастыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23бет

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26бет

Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29бет
Кіріспе.
Банктер — несие беруге, ақша есептері мен құнды қағаздар операцияларында делдалдыққа мамандандырылған экономикалық мекеме. Меншік түріне қарай банктер акционерлік, серіктестік, дербес, кооперативтік, муниципалдық (коммуналдық), мемлекеттік (ұлттық),, мемлекеттің қатысуымен құрылған мемлекетаралық болып бөлінеді. Банк қызыметінде үш түрлі операция жүзеге асырылады: паюсивті, активті және делдалдық (комиссиялық) операциялар.
Пасотвті операциялардың көмегімен Банк өз қызметіне қажетті ақша қаржынсын — өз қаржысын, сондай-ақ өзіне түскен және айналынға қосылған қаржыларды шоғырландырады. Өз қаржысы, құрылтайшылар жарнасы (ұзақ мерзімді несие болуы да мүмкін), акциялар мен облигациялардан түскен қаржы, күнделікті пайдадан, резерв қорына бөлінетін аударылым, бөлінбейтін пайдадан құралады. Түсетін және айналымға қосылатын қаржы клиенттердің ағымдық, мёрзімдік және жинақ есептеріне салатын ақшаларынан, сондай-ақ айналымға қосылатын несие ақшадан түседі. Бұған қоіса ақша түсіруде банкаралық қарыз (ссудалар), вексельдерді есептеу және қайта есептеу маңызды роль атқарады.
Банктің өз қаржысы мұндағы бар қордың аз бөлігін ғана құрайды. Әдетте, ірі банктерде өз қорының үлесі 10 проценттен аспайды және банік неғұрлым . ірі болған сайын оның өз капиталының үлес салмағы да солғұрлым аз болады.
Активті операциялар пайда алу мақсатымен құралған ақша қорын пайдалануға бағытталған. Ол несие (есепті қарыз) және инвестициялық болып бөлінеді. Өз кезегінде кредит операцияларын түрлі өлшемдерге қарап топтастыруға болады: а) мерзімділігі бойынша талап етілетін қарыз, қысқа мерзімді (1 жылға дейін), орта мерзімді (1 жылдан 5 жылға дейін) және ұзақ мерзімді (5 жылдан да әрі); ә) қамтамасыз ету сипаты бойынша вексельді есепке алу, вексель кепілдігі, тауар және тауар құжаттары кепілдігі, қозғалмайтын мүліктер, құнды қағаздар арқылы және қамтамасыз етілмейтін (бланкілер) қарыздар. Өтеу тәсіліне қарай несие бірден өтелетін және бөліп-бөліп өтелетін болып бөлінеді. Процентті төлеу несие беру кезінде бірден немесе бүкіл мерзім ішінде бөліп-бөліп, я болмаса оны өтейтін сәтте жүзеге асырылуы мүмкін.
Несие оның кімдерге берілетініне қарай да бөлінеді, мәселен,кәсіпкерлерге, мемлекетке, халыққа,, қор биржалары делдалдарына, банктерге беріледі.
Инвестициялық банк операциялары құнды қағаздарды сатып алудан тұрады. Құнды қағаздарды иемдену банкті- қор биржасында алыпсатарлыққа итермелеп, банк активтерінің өтімділігін төмендетеді, бірқатар елдерде депозиттік-қарыз және инвестициялық қызметті қатар атқаруға шек қойылған.
Активті және пассивті операциялар бір-бірімен тығыз байланысты. Бұл, әсіресе <<алдамшы ақша» мысалынан айқын көрінеді. Ол банктің клиентке бөлген қарыз ақшасы оның есебінен осы банкке салынған жағдайда болады, сөйтіп активті операция пассивті операцияға жоқ жерден айналады.
Активті және пассивті операцияларға қоса банк делдалдық (коммиссиялық) қызметпен де айналысады, мұны ол клиенттердің тапсыруы бойынша атқарады. Бұл үшін олардан процент емес, айырықша делдалдық (комиссиялық) ақы алады.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1."Ұлттық банктің статистикалық бюллетені"-1999-2004жж-Ақиқат,1999,N5.
2.Коммерциялық банк құрылымы.- "АльПари" 2002ж, 6.
3."Коммерциялық банктер операциялары", Мақыш С.Б., Алматы-2004ж.
4."Банки Казахстана", 2005-ж., N6.
6.Банковское дело / Под ред. Лаврушина О.И. — М., 1992.
7.Банки и банковские операции в России / Под ред. Лапидуса М.Х. - М., 1996.
8.Банковское дело / Под ред. Колесникова В.И. — М., 1995.
9.Банковское дело: стратегическое руководство / Под ред.
Платонова В., Хиггниса М. — М.: Консалтбанкир, 1998.
10.Банки и банковские операции / Под ред. Жукова Е.Ф. — М.,1997.
11.Екінші деңгейдегі банктердің несиелік саясаты.-Аль-Пари,2004,N6.
12.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.30.03. 1995.
13.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының № 213 қаулысымен бекітілген «Екінші деңгейдегі банктерге арналған пруденциялық нормативтер туралы» ереже.
14..«ҚР ұлттық банкі туралы» ҚР заңы. 30.03. 1995.
15.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.30.03. 1995.
16.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының № 213 қаулысымен бекітілген «Екінші деңгейдегі банктерге арналған лруденциялық нормативтер туралы» ереже.
17.Қазақстандағы депозиттер нарығы –Қаржы-Қаражат,2001,N

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі:  Курстық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:   
Жоспар
Кіріспе ----------------------------------- ---------------------------------
-..------------------2бет
I-Бөлім
Ұлттық банк ----------------------------------- ---------------------------
..-----------------4бет
1.1Қазақстан Республикасының Ұлттық банксі ---------------------------------
4бет
1.2.Ұлттық банкі оның мақсаттары,міндеттері --------------------------------
--9бет
1.3.Ұлттық банк құрылымы ----------------------------------- ----------------
--------11бет
II-Бөлім
ҚР-ғы Ұлттық
банк ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .17бет
2.1.ҚР1-ғы Ұлттық банк операциялар ----------------------------------- ------
----17бет
2.2.Шетелдік тәжірибедегі орталық банктер ұйымдастыру ерекшеліктері---------
----------------------------------- ----------------------------------- ------
----------------23бет
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..26бет
Әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...29бет

Кіріспе.
Банктер — несие беруге, ақша есептері мен құнды қағаздар операцияларында
делдалдыққа мамандандырылған экономикалық мекеме. Меншік түріне қарай
банктер акционерлік, серіктестік, дербес, кооперативтік, муниципалдық
(коммуналдық), мемлекеттік (ұлттық),, мемлекеттің қатысуымен құрылған
мемлекетаралық болып бөлінеді. Банк қызыметінде үш түрлі операция жүзеге
асырылады: паюсивті, активті және делдалдық (комиссиялық) операциялар.
Пасотвті операциялардың көмегімен Банк өз қызметіне қажетті ақша
қаржынсын — өз қаржысын, сондай-ақ өзіне түскен және айналынға қосылған
қаржыларды шоғырландырады. Өз қаржысы, құрылтайшылар жарнасы (ұзақ мерзімді
несие болуы да мүмкін), акциялар мен облигациялардан түскен қаржы,
күнделікті пайдадан, резерв қорына бөлінетін аударылым, бөлінбейтін
пайдадан құралады. Түсетін және айналымға қосылатын қаржы клиенттердің
ағымдық, мёрзімдік және жинақ есептеріне салатын ақшаларынан, сондай-ақ
айналымға қосылатын несие ақшадан түседі. Бұған қоіса ақша түсіруде
банкаралық қарыз (ссудалар), вексельдерді есептеу және қайта есептеу
маңызды роль атқарады.
Банктің өз қаржысы мұндағы бар қордың аз бөлігін ғана
құрайды. Әдетте, ірі банктерде өз қорының үлесі 10 проценттен аспайды
және банік неғұрлым . ірі болған сайын оның өз капиталының үлес салмағы
да солғұрлым аз болады.
Активті операциялар пайда алу мақсатымен құралған ақша қорын
пайдалануға бағытталған. Ол несие (есепті қарыз) және инвестициялық болып
бөлінеді. Өз кезегінде кредит операцияларын түрлі өлшемдерге қарап
топтастыруға болады: а) мерзімділігі бойынша талап етілетін қарыз, қысқа
мерзімді (1 жылға дейін), орта мерзімді (1 жылдан 5 жылға дейін) және ұзақ
мерзімді (5 жылдан да әрі); ә) қамтамасыз ету сипаты бойынша вексельді
есепке алу, вексель кепілдігі, тауар және тауар құжаттары кепілдігі,
қозғалмайтын мүліктер, құнды қағаздар арқылы және қамтамасыз етілмейтін
(бланкілер) қарыздар. Өтеу тәсіліне қарай несие бірден өтелетін және бөліп-
бөліп өтелетін болып бөлінеді. Процентті төлеу несие беру кезінде бірден
немесе бүкіл мерзім ішінде бөліп-бөліп, я болмаса оны өтейтін сәтте жүзеге
асырылуы мүмкін.
Несие оның кімдерге берілетініне қарай да бөлінеді,
мәселен,кәсіпкерлерге, мемлекетке, халыққа,, қор биржалары делдалдарына,
банктерге беріледі.
Инвестициялық банк операциялары құнды қағаздарды сатып алудан
тұрады. Құнды қағаздарды иемдену банкті- қор биржасында алыпсатарлыққа
итермелеп, банк активтерінің өтімділігін төмендетеді, бірқатар елдерде
депозиттік-қарыз және инвестициялық қызметті қатар атқаруға шек қойылған.
Активті және пассивті операциялар бір-бірімен тығыз байланысты.
Бұл, әсіресе алдамшы ақша мысалынан айқын көрінеді. Ол банктің клиентке
бөлген қарыз ақшасы оның есебінен осы банкке салынған жағдайда болады,
сөйтіп активті операция пассивті операцияға жоқ жерден айналады.
Активті және пассивті операцияларға қоса банк делдалдық
(коммиссиялық) қызметпен де айналысады, мұны ол клиенттердің тапсыруы
бойынша атқарады. Бұл үшін олардан процент емес, айырықша делдалдық
(комиссиялық) ақы алады.

I-Бөлім Ұлттық банк

Республиканың Ұлттық банкінің ең басты мақсаты -экономиканы төлем
құралдарымен үздіксіз жабдықтауды қамтамасыз ету және елдің барлық несие
жүйесінің қызмет етуіне жағдай жасау, есеп айырысу жүйесін қалпына келтіру,
банк қызметін реттеу болып табылады. Ол басқа қаржы-несие құралдарымен
бәсекелеспейді және өз қызметінде пайданы табу мақсатын көздемейді.
Коммерциялық және басқа да несиелік мекемелер өз клиенттеріне - шаруашылық
субъектілері мен халыққа не жасаса, Ұлттық банкіде соны жасады. Оның
клиенттері - коммерциялық банктер және басқа да несиелік мекемелер болды.
Осыдан келіп, Ұлттық банкіні "банктердің банкі" деп атайды. Коммерциялық
банктер және жинақ мекемелері халықтан салымдарды қабылдап, оларға қарыздар
береді, сол сияқты Ұлттық банкіде банктерден және жинақ мекемелерінен
салымдарды қабылдап, оларға қарыздар береді.
Ұлттық (Орталық) банк "банктердің банкі" қызметін атқару үшін:
коммерциялық банктердің резервтерін сақтайды;
коммерциялық банктерге қысқа мерзімді қажеттіліктеріне байланысты
қысқа мерзімді қарыздар береді;жалпы ұлттық ауқымда қолма-қолсыз есеп
айырысуларды жүзеге асырады;банктердің қызметіне қадағалау және бақылау
жүргізеді.
Ұлттық (Орталық) банкінің маңызды қызметі - банктердің, жинақ және
т.б. несиелік мекемелердің резервтер деп аталатын салымдарын сақтау болып
табылады. "Қазақстан Республикасының Ұлттық банк туралы" және "Қазақстан
Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы" Заңдарына сәйкес
барлық мекемелер өз резервтерін Ұлттық банкіде сақтаулары тиіс, өйткені
жоғарыда айтылғандай, олардың ақша айналысын реттеуде, коммерциялық
банктердің несиелік қызметін реттеу және өтімділікті қамтамасыз ету үшін
стратегиялық маңызы бар.
Ұлттық (Орталық) банк - коммерциялық банктерді және баска да қаржылық-
несиелік мекемелерді несиелеу қызметін Шетелде орталық банктерді "соңғы
атыдағы несие беруші" деп атайды. Олар - коммерциялық банктерден есеп
мөлшерлемесін ала отырып, уақытша жетіспеген өтімді * құралдарының орнын
толтыру үшін несиелер береді. Әрине бұл несиелер, сауда вексельдерімен,
мемлекеттік бағалы қа-ғаздарымен немесе банктердің меншікті қарыздық
міндеттемелерімен қамтамасыз етілуі тиіс.
1.1.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКСІ.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі, жалпы банк жүйені қолдау
мақсатында аукциондық негізде, ломбардтық несиелерді және РЕПО операциялары
арқылы несие береді.Аукциондық несиелерді енгізу (1993 жылдың аяғында),
кезінде көп қолданатын дерективті несиелерден айрықша несие ретінде, нақты
(нарықтық) пайыз мөлшерлемесін белгі-леуге мүмкіндік берді. Астаналық және
аймақтық банктер үшін аукциондар бөлек жүргізілді. Кейіннен ауыл
шаруашылығы, энергетика сияқты бөлек салалардың қажеттіліктеріне қарай
жабық аукциондар іске асырылды. Аукциондарға Ұлттық банкінің белгілеген
экономикалық нормативтері және бұрын берілген орталықтандырылған несиелер
бойынша шарттарды орындаған банктер ғана жіберіледі. Банктерге берілетін
аукциондық несиелер - жұмыс істеп тұрған банкаралық ақшалық нарықтың пайда
болуының алдында қолданылатын ақша-несие саясатының уақытша құралы болып
табылады.Банктерге ломбардтық несие беру, тек акдіа массасына бақылау
міндетінен туындайтын Ұлттық банкінің лимитімен шектеледі. Ломбардтық
несиелер банктік қызметті жүзеге асыруға лицензия алған, өз активтерінің
құрылымында мемлекетпк бағалы қағаздары және олардың кепілдігі бар барлық
банктердің резиденттерін тарта алады. Ломбардтық несиелер бойынша
мөлшерлемелер қайта қаржыландыру мөлшерлемесінен жоғары белгіленеді,
әдетте, нарықтық мөлшерлемесінен төмен болмайды.ҰБ операциясы - екі
бөлімнен тұратын қаржылық операция: бірінші бөлімде (РЕПО ашу) Ұлттық банк
бастапқы диллерге (тек арнайы лицензиясы бар банктер бастапқы дилер бола
алады) бағалы қағаздарды сатады, сонымен бір уақытта Ұлттық банкіге
келісімнің екінші бөліміндегі (РЕПО жабу) қатысушыларға ол бағалы
қағаздарды сатып алу міндеттемесін жүктеп, ал бастапқы дилерге оларды РЕПО(
келісімі белгіленген мерзімді Ұлттық банкіге ақша қаражаттарына айырбастау
үшін қайтаруды жүктейді. Кері РЕПО операциясының РЕПО операциясынан
айырмашылығы -дилер РЕПО-ны жабу кезінде оларды қайта сатып алады.Бұл
операция банктерге қысқа мерзімді несиелеу немесе банктердің артық өтімді
қаражаттарын алу (егер ақша массасын реттеу мәселесі қажет болған жағдайда)
үшін қолда-нылады. Ұлттық (Орталық) банк банкаралық қолма-қолсыз есеп
айырысуларды жүргізеді.Ұлттық банк банкаралық есеп айырысу сияқты
жалпыхалықтық шаруашылықтың есеп айырысу жүйесінің негізгі ұйымдастырушысы
болып табылады. Осыған байланысты ол келесі қызметтерді атқарады:қолма-
қолсыз және қолма-қол ақша айналымының
ауқымын бақылау;
-бүкіл банктік жүйесі үшін бірыңғай методологиялық
-негіздегі елдің бірыңғай есеп айырысу орталығы;
-есеп айырысу, есеп жүргізу және есеп беру ережесін орнату және
үйлестіру;
Елімізде қолма-қолсыз есеп айырысудың екі ішкі жүйесі бар.
Біріншісі - коммерциялық банктер арасында тікелей есеп айырысу екіншісі -
Ұлттық банкідегі банктердің орреспонденттік шоттары арқылы жасалатын
талықтандырылған есеп айырысулар. I
Тұрақты байланыстары бар клиентгердің операциясы бірқалыпты
корреспондентгермен тікелей есеп айырысу үшіи LORO-N0SТR0
орталықтандырылмаған корреспонденттік шоттары бойынша - коммерциялық
банктер өзара есеп айырысуларды жүзеге асыралады. Қазақстан Ұлттық банк пен
өзінің құрамдас бөлімшелері есеп айырбастау кассалық орталығы (ЕКО)
клирингтік (қарама-қарсы талаптардың өзара есептелінуі) режимде ашылған
бюджетгің кассалық орындалуын бюджетгік банкіге беру және төлем жүйесінің
нормасына дейін орталықтандырылған банкаралық есеп мөлшері міндетті қорлар
(резервтёр) нормативіне сәйкес келу керек. АҚШ-та федералды резервтік
жүйесі банкаралық есеп айырысуларды міндетті резервтер сомасын реттеу
арқылы жүзеге асырады. Оларда коммер-циялық банктер корреспонденттік
шоттарды ашпайды '.1988 жылы банктік жүйені қайта ұйымдастыру алдында
банктік мекемелер арасында бір банктің - КСРО Мемлекеттік банктің
филиаларалық айналымдар (ФАА) жүйесі арқылы жасалынатын ақша қаражаттары,
КСРО Мемлекеттік банкінің бір мекемесінен екінші мекемесіне клиенттердің
есеп айырысу құжаттары негізінде аударылды. Жасалған аудару операциялары
тармақты есептеу орталықтарымен тексерілетін болған. Олар бір тармақгы
мемлекеттік банктік мекемелері арасында жүргізілген есеп айырысуларды әр
түрлі тармақтардың арасында жүргізілген есеп айырысуларды, әр түрлі
тармақтардың мекемелерінің ағысындағы есеп айрысуларды КСРО Мемлекеттік
банкінің бас есептеу орталығы (БЕО) реттейді.
КСРО Мемлекеттік банк халық шаруашылығындағы есеп айырысулардың
жетекшісі - КСРО Мемлекеттік банкінің барлық мекемелері қатаң ұстанатын
бірыңғай әдістемесі әрекет етті.
1988 жылдан кейін арнайы банктер пайда болған кезде ФАА арқылы есеп
айырысу тәртібі негізінен сақталды. Банктің бір мекемесінен екінші
мекемесіне қаражаттар ведомстволық бағыныштылыққа байланыссыз орындалды.
ФАА бақылау банкілік мекеменің беліглі бір арнайы баніге бағыныштылығына
байланыссыз жүргізілді. Сәйкесінше есеп айырысулардың бір орталықтан
орталықтандырылған реттеуі жойылды. Филиаларалық есеп айырысуларды КСРО
Мемлекеттік банкімен бірдей негізде жинақ банктері басқарды. Клиенттермен
жасалатын операцияларын өзіндік баланстарында бейнелейтін арнайы банктердің
ФАА жүйесіне автоматты қосылуы басқа банктің балансында ескерілетін
қаражаттарға кедергісіз қол жеткізуді қамтамасыз етті. Осындай нақты ақша
қаражаттардың қозғалысы бейнеленбейтін формалды бухгалтерлік жазу жасалады.
Мысалы, коммерциялық банкіде "Несиелік ресурстарды реттеу қорына арнайы
банктердің аударған қаражаттары" 816 шоттың дебетінде, "ФАА" шотының
кредитінде, Орталық банкте: "ФАА" шотының дебетінде "Банктік жүйенің
несиелік ресурстарын реттеу қоры" 815 шоттың кредитінде көрсетіледі.
ФАА шоттар жүйесінің көмегімен банктер арасындағы есеп айырысулардың
формалдығы, оларға депозиттердің экспансиясын кедергісіз өндіруге,
инфляцияның тереңдеуіне мүмкіндік туғызады.
Республикамызда банктік реформаның жүзеге асырылуы барысында есеп
айырысудың бұл тәртібі өзгертілді.
Төлем құжаттарының барлық түрлерін өңдеуді, төлемдерді өтеуді,
республиканың бүкіл аумағында есеп айырысуды іске асыруды қамтамасыз ететін
Ұлттық банкінің облыстық басқармаларының әрекетін кешенді "КУБАЖ"
автоматтандыру жүйесін 1995 жылы ендіру аяқталды.
Ірі және үсақ сомалардағы төлемдер үшін пайдаланылатын гросс-есеп
айырысу жүйесі 1995 жылдың 15 мамырында Алматыда енгізілді. Бұл банкаралық
клиенттік жүйенің қатысушылары: барлық банктер және олардың Алматы,
Талдықорған, Жамбыл облыстарындағы филиалдары, Алматылық клирингтік
палатасы болып табылады.
Қатысушының кез келген уақытта корреспонденттік шоттың жағдайы туралы
ақпаратты, күнделікті шыққан барлық төлемдерді қарап алу үшін, басқа
коммерциялық банкілерден оның атына келген төлемдерді қарау үшін сүрауы да
мүмкін. Жүйенің қатысушыларына өздерінің төлемдерінің кезектілігін реттеуге
мүмкіндік беріледі. Есеп айыру арқылы өтпеген төлемдер қатысушыға қабыл
алмаған, қамсыздандырылмаған төлемдер қүны түрінде қайтарылады.
Төлем жүйесінің реформасы шегінде екінші деңгейлі банктер
операциондық күнді және біртүтас корреспонденттік шотты өңдеумен
айналысады. Біртұтас корреспонденттік шотқа өту екі кезеңде жүреді. Бірінші
кезеңде біртұтас корреспонденттік шотқа өту облыс деңгейінде, ал екінші
кезеңде - республика деңгейінде өту қарастырылған.

1.2 Ұлттық банк оныңмақсаттары ,міндеттері

Орталық банктер бүкіл елдің несие жүйесін бақылаушы әрі реттеуші бас
органның ролін атқара отырып, ерекше орынға ие және экономикалық басқарудың
мемлекеттік. орга-ны болып табылады. Олардың басшылық ролі мемлекет берген
үлкен өкілеттіліктермен анықталады.
Орталық банк елдің эмиссиялық, резервтік және кае-салық орталығы,
сондай-ақ ол норма шығару, басқару құқықтарына ие "банктердің банкі",
"соңғы сатыдағы несие беруші" ролін атқарады, ақша-несиелік және валюталық
саясатты анықтайды, оның негізгі мақсаты пайда табу емес, ақша-несие
саясатын жүзеге асыру және елдің несиелік жүйесін басқару болып табылады.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, мемлекеттің Орталық банкіге кең
өкілеттік беруі екінші деңгейлі банк жүйесінің тиімді жұмыс істеуін
қамтамасыз етеді.
Орталық банк мемлекет берген эмиссиялық құқығы негізінде экономиканы
жалпы мемлекеттік тұрақтандыру саясатын, тауар-ақша тепе-теңдік саясатын
жүргізеді.
Орталық банк тарапынан ақша-несиелік реттеудің негізгі объектісіне
экономикадағы қолма-қол және қолма-қолсыз ақша массасы жатады, оның
динамикасына төлеуге қабілетті сұраныстың әр түрлі компоненттерінің
өзгерісі тәуелді болады. Қазіргі даму сатысында ақша несиелік сипат- талдып
яғни ақша массасы негізінен банктердің несие-депозиттік қызметіне
байланысты пайда болады, сондықтан Орталық банк ақша айналымының құрылымын
және көлемін екінші деңгейлі банктердің операцияларын басқару арқылы
реттейді..
"Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы" Заңы бойынша
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі Қазақстан Республикасының Орталық
банкі және республикамыздағы банк жүйесінің жоғарғы деңгейі болып табылады.
Жоғарыда айтылғандай, КСРО-ның мемлекеттік банкінің Республикалық кеңсесі
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі болып қайта құрылған. Ол жай
клиенттерге қызмет көрсететін мемлекеттік банктен орталық эмиссиялық банкке
өзгертілді және "банктердің банкі" болды.
Тәжірибе жүзінде кассалық резервтердің барлығы Ұлттық банкке
шоғырланады және олардың шаруашылық айналымға түсуі Ұлттық банкінің
мекемелері арқылы коммерциялық банктердің кассаларын толтыру негізінде
жүреді. Барлық банктер қолма-қолсыз есеп айырысуларды Ұлттық банктердің
мекемелері арқылы жүргізеді, ал қажет жағдайда Ұлттық банкіден несие алады.
Осының нәтижесінде қолма-қол және қолма-қолсыз есеп айырысу айналысы Ұлттық
банкіде және оның мекемелерінде шоғырланады.
Ұлттық банк - ақша резервтерінен, алтын валюта резервтерінен, басқа
да материалдық құндылықтардан тұратын жеке-ше мүлкі бар занды тұлға.
Мүліктің құралу көздеріне - банк ісінен түскен табыстар, бағалы қағаздардан
түскен табыстар және сәйкес бюджеттерден түскен дотациялар жатады.
Заңның 9-бабына сәйкес, Ұлттық банк жарғылық қорын 10 млрд. теңге
көлемінде мына қаражаттар есебінен құрайды: республикалық бюджеттен
бөлінген қаражаттар, мемлекеттен алынған негізгі қорлар және Ұлттық банк
тапқан пайдадан аударымдар.
Әлемдік тәжірибеде, нарықтық экономика жағдайында Орталық банкінің
жұмысын ұйымдастырудың әр түрлі құқықтық формалары бар:
оның капиталының қалыптасуы 100% меншікеттің
қаражаты есебінен болатын унитарлық банк;
акцияларының бөлігі мемлекетке тиеселі (немесе мем-
лекеттің қатысуынсыз) акционерлік қоғам;
бірлестік типтес ұйым (мемлекеттің қатысуымен неме-
се қатысуынсыз);
- Орталық банкінің қызметін бірігіп атқаратын тәуелсіз банктер
жүйесі.
АҚШ-та орталық банктердің капиталына мемлекет қатыспайды, олардың
капиталы Федералды резервтік жүйенің (ФРЖ) мүше банктерінің жарна пұл
төлемдерінен тұрады.
Негізі Ұлттық банк унитарлық орган болып табылады. Мемлекет -
жарғылық қордың жалғыз иесі. Негізгі қор-ғимаратгардан, құрылғылардан,
көлік және басқа да құндылықтардан тұрады, ал айналым қаражаты - банкіге
тиеселі ақша қаражаттарынан тұрады. Ұлттық банк резервтік және басқа қорлар
құрады. Резервтік қор жарғылық көлемінде құрылып, ол өзіндік табыс есебінен
толтырылады және осы қорға байланысты нормаларға сәйкес жүргізілетін
операциялар бойынша шығындарды жабуға арналады.
Ұлттық банкінің қаржылық жылдағы пайдасы сол жылға жатқызылатын
табыстар мен шығындардың айырмасы ретінде анықталады. Ондай шығындарға:
активтер амортизациясы, оның ішіндегі банкноттар мен монеталардың
құндарының бір бөлігі жатады.
Пайданың жарғылық, резервтік және басқа қорларды құрғаннан қалған
бөлігі республикалық бюджетке аударылады. Ұлттық банк және оның мекемелері
барлық салықтар мен төлемдерден босатылады.
Қазақстан Республикасының ұлттық валютасының ішкі және сыртқы
тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады.
Сонымен қатар, Қазақстан Реепубликасының Ұлттық банкісіне
мынадай қосымша міндеттер жүктеледі:
Қазақстанның экономикалық дамуы жане оның дүниежүзілік экономикаға
интеграциялануы мақсаттарына жетуге көмектесетін ақша айналысы, несие,
банктік есептеулерді және валюталық қатынастар саласындағы мемлекеттік
саясатты жасау және жүзеге асыру;
ақша-несие және банк жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге көмектесу.
1.3 Ұлттық банк құрылымы
Ұлттық банкінің басқару құрылымы мен қызметін ұйым-дастырудың басқа
да мәселелері "Қазақстан Республикасының ұлттық банкі туралы" Заңы және
"Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы" Ережесі негізінде
анықталады.
Ұлттық банкі өзінің қызметтерін орындауы үшін басқарма, директорат,
бас аумақгық және облыстық басқармалармен қатар, басқа да жергілікті
құрылымдық бөлімшелері бар. Ұлттық банкінің 1996 жылғы құрылымы сызбада
көрсетілген.
Ұлттық банкінің ең жоғарғы басқару органы Ұлттық банк төрағасымен
басқарылатын басқарма болып табылады. Басқарма 9 адамнан тұрады. Оның
құрамына - Ұлттық банк төрағасы, оның 4 орынбасары, Парламет пен
Президенттің бір-бір өкілі және Қазақстан Министрлер Кабинетінің екі өкілі
кіреді. Басқарма мүшелері ҚР Президентімен бекітіледі. Басқарма мынадай
сұрақтарды шешеді:
мемлекеттік ақша-несиелік саясатын жасайды;
Ұлттық банкі шығарған, банктер ісіне қатысты нор-
мативтік актілерді бекітеді;
Парламент бекіткен тұжырым негізінде банкноттар
мен монеталардың номиналдық құнын және әшекейлік пішінін бекітеді;
Ұлттық банкінің банктермен және Қазақстан Респуб-
ликасының бюджетімен операциялар бойынша пайыз-
дық мөлшерлемесін бекітеді;
Қазақстан Республикасының валюталық айырбас бағамын анықтау тәртібін
белгілейді;
сыртқы резервтерде сақтауға алатын сыртқы активтер типтерін бекітеді;
Ұлттық банкінің жұмысы туралы есеп береді, жылдық
жиынтық балансты қарастырады;
Ұлттық банк туралы Ережені, Ұлттық банк құрылымын бекітеді және Ұлттық банк
департаменттерінің директорларын тағайындайды;
банктер және олардың филиалдары үшін экономикалық нормативтерін бекітеді.
Басқарма шешімдерін басқарма қаулылары формасында жүзеге асырады.

Басқарма Төраға Төрағаның
Директорлар кеңесі орынбасарлары

Ұлттық банкінің оталық аппараты

Департаменттер, дербес басқармалар және
бөлімдер

Облыстық (аумақтық)
басқармалар
Ұлттық банкінің тәуелсіз бөлімшелері
Мемлекеттік сақтау орыны Банкноттық
фабрика бағалы қағаздар фабрикасы
Приборлық бақылаудың мемлекеттік
инспекциясы Қазақстандық банкаралық
есеп айырысу Орталығы Банкаралық
және қаржылық телекоммуникациялар
Орталығы Банктік сервистік бюро; т.б.

ҚР Ұлттық банкнің басқару құрылымы.

Басқарма мәжілісі қажет кездерде немесе айына бір рет өткізіледі.
Валютаны өзгертуге тек қана Қазақстан Республикасының Парламентінің
құқы бар. Ұлттық валютаның қызмет ету шарттарын, мерзімін, тәртібін анықтау
құқығы Қазақстан Республикасының Президентіне жүктеледі.
Ұлттық банк Қазақстан Республикасының валютасын шет ел
мемлекеттерінің ақша бірліктеріне айырбастау бағамын анықтау тәртібін
белгілейді.
Қолма-қол ақшаның айналымы, олардың банкінің кассасына үздіксіз
оралып отыру жолымен жүзеге асады.
Қазақстан Республиқасында ақша банкноталарын өндіру жәңе коммерциялық
банктерге инкассациялауға лицензия беру бойынша өз күштерін енгізумең
байланысты, қолма-қол ақшаның жағдайы 1996 жылға дейіңгі кезеңмен
салыстырғанда өзгерді. Екінші деңгейдегі банктер корреспонденттік шоттағы
қаражаттарының қалдығы шегінде қолма-қол ақша түрінде қолдау алады, соңымен
қатар, операциялық кассадағы қолма-қол ақша қалдығына шек қойылмайды.
Эмиссия - бұл мемлекетпен банкноталардың, монеталардың, бағалы
қағаздардың шығарылуы. Ол қолма-қол түрінде де немесе қолма-қолсыз ақша
түрінде де болуы мүмкін.
Қолма-қол ақша түріңдегі эмиссия - айналысқа банкноталар мен
моиеталардың қосымша щығарылуын сипттайды.
Қазақстанда теңгенің көп мөлшерде эмиссиялануының негізгі
себептерінің бірі - кәсіпорындар арасындағы дәстүрлі қолма-қолсыз есеп
айырысулардың біртіндеп қолма-қол есеп айырысуларға ауысуы, бұны әрине,
жағымсыз құбылыс деп есептеуге болады.
Бірақ 1995 жылы жағдай жақсара бастады, бұл кассалық түсімдердің
кассалық шығындардан көбеюі нәтижесінде қолма-қол ақшаларды эмиссиялаудың
үлес салмағы банк кассасында берілуі қысқарды.
Депозиттік банктердің эмиссиясы депозиттік қарыздық операциялардың
поцесінде іске асады. Банкідегі депозиттер сомасы несие акшаны құру үшін
қажет потенциалын жасайды. Банк салымдарын чек эмиссиясы немесе қарыз беру
арқылы жұмылдырған кезде несие ақшалар құрылады. Бұл репрециялардың сызба
келесідей: 100 ақша бірлігіндегі депозит үшін міндетті резерв 15 ақша
бірлігін құрайды, қалған 85 ақша бірлігі банкі арқылы қарызға берілуі
мүмкін.
Сонда айналымдағы ақша массасы: 100+85=185 ақша бірлігі болады. Бұл -
сомасы 85 ақша бірлігі болатын жаңа ақшаның құрылуын білдіреді. Осы жолмен
құрылған ақшалар өз кезегінде өздері ақша эмиссиясының себебі бола алатын
басқа депозиттердің пайда болуына әкеледі. Яғни ақша мультипликативті
көбеюі орын алады.
Депозиттік банктердің эмиссиясын реттеу Ұлттық банкінің ақша базасы
сияқты, ақша агрегатын және ақша мультипликациясын бақылау арқылы жүреді.
Ақша базасы - бұл Ұлттық банк шығаратын ақшалары. Оған айналымдағы
қолма-қол ақшалар, міндетті және артық резервтер жатады. Міндетті резервтер
- бекітілген нормативтерге сәйкес Ұлттық банкідегі арнайы шотта несие
корреспонденттік шотында сақталуына міндетті банк депозиттерінің бөлігі бұл
Ұлттық банкінің келісімі бойынша тек қана қаржылық тұрақты банктермен
қолданылатын резервтердің баламалы әдісі деп аталады.
Артық резервтер дегеніміз банктердің Ұлттық банкіндегі
корреспонденттік шоттардағы қалған қалдықтары. Айналымдағы қолма-қол
ақшаның мөлшері банктердің корреспонденттік шоттардағы қаражаттарының
болуына байланысты болғандықтан, Ұлттық банк ақша базасының мөлшерін екінші
деңгейдегі банктердің Ұлттық банкідегі корреспонденттік шоттардағы
қаражаттарының көлемін, яғни банктердің өнімділігін реттеу арқылы реттейді.
Ол ақша-несие саясатының құралдарын пайдаланумен іске асады. Бұл
құралдары ақша базасының кеңеюінің шегін көрсететін және ақша массасының,
ақша базасына ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Банк жүйесі
Коммерциялық банктердің мемлекеттік бағалы қағаздармен операциялары
Қазастан мен Туркия арасындағы қарым-қатынастың даму кезеңдері
Валюталық бағам және оған әсер етуші факторлар
Несие нарығындағы коммерциялық банктердің кызметі
НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ҚАРЖЫ-НЕСИЕ ЖҮЙЕСІ ТУРАЛЫ
Қазақстан Республикасы валюта жүйесi
Коммерциялық банктердің бағалы қағаздармен жүргізетін операциялары
Валютаның сатып алу
Қазақстандағы банк реформасы
Пәндер