Қоғам және адам

Жоспар:
І. Кіріспе
ІІ. Әлеуметтік жүйедегі тұлға
ІІІ. Тұлғаның әлеуметтануы

Кіріспе

Социология білімінің негізгі қызметі – әлеуметтік құбылыстар мен проблемаларды дұрыс түсініп, олардың пайда болу, бой көрсету себептерін ашу, оларды шешудің әртүрлі жолдарын танып білу.
Бұл ғылымның «социология» деген атауы латын, грек сөздерінен құралған: «societas» - латын тілінде қоғам, «logos» грекше ілім, ұғым деген сөз. Демек, социология қоғам туралы ілім деген сөз. Бірақ қоғам басқа да ғылымдардың зерттеу объектісі болып табылады. Сондықтан социология – қоғам туралы ғылым деумен шектелсек, бұл ғылымның өзіне тән объектісі мән пәнін ашып бере алмайды.
Социологияны оқып үйренудегі мақсат – өзімізге бейтаныс адамдар мен олардың ұйымдасқан бірлестіктер арасындағы күнде кездесетін әдетті қатынастарды жаңа тұрғыдан дұрыс түсіну

Қолданылған әдебиеттер:
1)Зигмун Фрейд. «Я» и «Она». 2-кітап. Тбилиси,1991,374-бет;
2) «Социология», 2002 жыл, Алматы, Ә.Нысанбаев;
3) «Социология», 2001 жыл, Алматы, «Білім»

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Алматы Энергетика және Байланыс Университеті
Радиотехника және Байланыс Факультеті

Әлеуметтік пәндер
кафедрасы

№ 1 Семестрлік жұмыс
Тақырыбы: Қоғам және адам (2.14)

Орындаған: БПСк-13-1
тобының стунденті Игібаев М.Т.
Тексерген: Орынбекова Д.С.

Алматы, 2014 жыл

Жоспар:
І. Кіріспе
ІІ. Әлеуметтік жүйедегі тұлға
ІІІ. Тұлғаның әлеуметтануы
ІV. Қоғамдағы тұлғаның әлеуметтік тәртібі
V. Қорытынды

Кіріспе

Социология білімінің негізгі қызметі - әлеуметтік құбылыстар мен проблемаларды дұрыс түсініп, олардың пайда болу, бой көрсету себептерін ашу, оларды шешудің әртүрлі жолдарын танып білу.
Бұл ғылымның социология деген атауы латын, грек сөздерінен құралған: societas - латын тілінде қоғам, logos грекше ілім, ұғым деген сөз. Демек, социология қоғам туралы ілім деген сөз. Бірақ қоғам басқа да ғылымдардың зерттеу объектісі болып табылады. Сондықтан социология - қоғам туралы ғылым деумен шектелсек, бұл ғылымның өзіне тән объектісі мән пәнін ашып бере алмайды.
Социологияны оқып үйренудегі мақсат - өзімізге бейтаныс адамдар мен олардың ұйымдасқан бірлестіктер арасындағы күнде кездесетін әдетті қатынастарды жаңа тұрғыдан дұрыс түсіну, әлеуметтік мәселелерді зерттеуге деген ынта жігер арттыру. Байыбына бармай, адасуды алданыш етуге апарып соғатын себептердің бірі - күрделі қоғамдық қатынастарға үстірт, жеңіл қарау, олардың мән-жайын терең түсінуден іргені аулақ салу, енжарлық, немқұрайлық. Осылардан арылу үшін студенттердің ынтасын әлеуметтік мәселелерді ғылым тұрғысынан қарауға бағыт бағдар сілтеу керек. Адамдардың қоғамдық қарым-қатынастар жайлы негізгі ұғымдар мен категорияларды, қоғамдық өзгерістердің мәнін дұрыс түсінуіне социология пәнін оқып үйренудің көмегі тиетіні сөзсіз.
Социология пәнінің ең түбірлі бір категориясы әлеуметтік деген ұғым. Оның мазмұнын дұрыс түсінбейінше, бұл пәнді ойдағыдай игеру мүмкін емес. Бұл ұғым әлеуметтік жүйе, әлеуметтік құрылым, әлеуметтік институт, әлеуметтік ұйымдастыру, әлеуметтік топ, әлеуметтік әрекет, әлеуметтік мінез-құлық т.б. көлемді ұғымдарды қамтиды. Бұлардың әрқайсысы өз алдына бірнеше маңызды категорияларға бөлінеді. Соның бірі менің семестрлік жұмысымдағы басшылыққа алған тақырып -Қоғам және адам.
Қоғам деген термин социологияда адамдар арасында болып жататын алуан түрлі қарым-қатынастардың күрделі жиынтығын білдіреді. Сондықтан, жалпы алғанда, қоғам барлық қоғамдық ғылымдардың зерттеу объектісі бола отырып, сонымен қатар әрбір ғылым өзінің ерекше зерттеу объектісін бөліп алады.
Социология қоғамды тұтас қарастырмайды, тек сол қоғамныңі әлеуметтік өмірін ғана зерттейді. Атап айтқанда, Адамдардыңайтарлықтай кең қауымдастықтары, арасындағы (таптар, халықтар және басқа әлеуметтік топтар, ұлттар, ұйымдар т.б.) және осы қауымдастықтардың өкілі ретінде көзге түсетін жеке адамдар арасындағы әлеуметтік қатынастарды қарастырады. Осы қатынастардың субъектілерінің ерекшеліктеріне сәйкес әлеуметтік қатынастар әлеуметтік топтар (топтар мен әлеуметтік таптар), әлеуметтік-демографиялық (ерлер, әйелдер, балалар, жастар, зейнеткерлер, жанұя мүшелері), жеке адамдар арасындағы қатынастар болып бөлінеді. Сонымен, әлеуметтік өмірдің өзегі - адамдардың және олардың бірлестіктерінің іс-әрекеттері, өзара байланыстары.

І. Әлеуметтік жүйедегі тұлға

Адам көптеген ғылымдардың зерттеу нысаны болып табылады. Адамның мәнін қарастырмастан бұрын адам, индивид, тұлға ұғымдарын ажыратып алған жөн. Адам ұғымы барлық индивидтерге тән, ортақ қасиеттер мен ерекшеліктерді сипаттауда қолданылады. Индивид - биоәлеуметтік жан ретіндегі жеке адам. Тұлға - қоғамдық қатынастардың субьектісі. Индивид қоғаммен нақтылы әлеуметтік қауымдастықтар, институттар арқылы ықпалдасқанда, әлеуметтік маңызы бар мәселелерді, әлеуметтік байланыстарды жүзеге асырғанда ғана барып тұлға дәрежесіне көтеріле алады.
Тұлғаны әлеуметтік тұрғыдан талдау оның құрылымын анықтаудан басталады. Оны қарастырудың түрлі жолдары бар. Олардың арасынан тұлғаның құрылымынан үш элементті ол, мен және олардан жоғары супер эго түрінде қарастыратын З.Фрейдтің тұжырымдамасын бөліп айтуға болады. Ол - бұл біздің түйсіктеріміз басым, айсбергтің көрінбейтін бөлігі сияқты сана түкіпіріміз. Мен - бұл түйсіктермен байланысты, дүркін-дүркін оған кіріп отыратын сана. Эго санасыздықты қоғамға ыңғайлы қалыпта ұстауға тырысады, меннен жоғары, моралдық нормалар мен принциптердің жиынтығын құратып, адамгершіліктің қадағалаушысы, ішкі бақылаушысы іспетті.
Сондықтан да біздің санамызда барлық уақытта, бір жағынан, оған кіретін түйсіктер мен, екінші жағынан, меннен жоғары талап қоятын моралдық тыйым салулар арасындағы тартыс жүріп жатады. Фрейд мұны шешудің механизмі ретінде олдық сублимациясын (ығыстырылуын) ұсынды. Фрейд Біздің психикалық тіршілік иесін ол, мен және меннен жоғары деп бөліп қарастыруымыздың өзі осы психикалық тіршілік иесі жайындағы ұғымымыздың алға жылжуын көрсетеді, осы бөлу психикалық өмірдің арақатынастарын бұдан да тереңірек түсінудің, жақсылап сипаттаудың құралы болуы тиіс дееп жазған екен. Меннің айрықша түсінісу ықпалының әсерінде екені анық былайша айтқанда, ол үшін түйсіктің маңызы қанша үлкен болса, мен үшін түйсінудің маңызы да соншалық. Мұнымен бірге мен де ол сияқты түйсік әрекетіне бағынады. Мен олардың жетілдірілген бөлігі болып саналады(1).
Ұзақ уақыт Фрейдтің идеясы ғылымға жат саналып келді. Бірақ уақыт өте келе көпшілік оның қате екендігін түсінді. Фрейдтің танылғанынан танылмағаны көп биологиялық пен әлеуметтік ұштасып жататын адам мінез-құлқы мен тұлғаның сан қырлы құрылымы идеясына негізделген еңбегі кеңінен мойындала басталды.
Сонымен тұлға биологиялық пән әлеуметтіктің шегінде орналасқан күрделі нысан. Тұлғаларда қайталанбас, тек сонан ған тән қасиеттермен бірге көпке ортақ сипаттар бір-бірімен ұштасып жатады. Әлеуметтік жүйенің белсенді құрамдас бөлігі болатын тұлғалар қолдағы бар мүмкіндіктерден қажеттісін таңдап алу еркіндігін пайдаланып, болашақ өмірінің жобаларын жасайды; алдына мақсат қойып, оған қол жеткізу үшін бар күш-жігерін жұмылдырады; объективті әлеуметтік құрылымдарда, әлеуметтік байланыс жүйесінде тұрақты өзгерістерге қол жеткізеді. Өз кезегінде объективті әлеуметтік болмыс, көбінесе, тұлғаның өзін-өзі жетілдіру процесінің бағыты мен мазмұнын анықтап отырады. Қоғамның стратификациялануы тұлғалардың түрлі типтерін (жұмысшы тұлғасы, зиялы тұлғасы, жетекші тұлғасы, дәрігер тұлғасы, инженер тұлғасы, т.б.) қалыптастырады. Базистік тұлға (қоғамдағы кеңінен таралған сипаттарға ие тұлға) мен идеал тұлға (қоғамда эталон ретінде жарияланған тұлға) ұғымдары да бар.
Тұлға құрылымындағы екі сипатты бөліп көрсетуге болады: сыртқы байланыстар жиынтығы мен әлеуметтік өмірмен көбіне өзара ықпалдастық сипатын анықтайтын ішкі иедалдық байлық.
Орталығы индивид болып саналатын сыртқы әлеммен әртүрлі бағыттағы байланыстардың жиынтығы тұлғаның базисі болып табылады. Адамның сыртық әлеммен байланыстарының сипаты, бір жағынан, оның әлеуметтік жүйедегі жағдайына (мәртебесіне), екінші жағынан, оның қызметіндегі нақтылы нысандармен анықталады.
Қызмет нысандарын кәсіптік және рухани қызмет түрлеріне бөлуге болады. Қызмет түрін таңдауға адамның әлеуметтік жағдайы ғана емес, оның жеке бағыты (әсіресе кәсібіне қатысы жоқ қызмет нысаны болғанда) мен қоршаған ортаның өзіне тән айрықша құрылымы да әсер етеді.
Осылайша қазіргі кезде бұрыннан қалыптасқан қоғамдағы тұлғалардың типологиялық құрылымында әртүрлі өзгерістер жүріп жатады.

ІІ. Тұлғаның әлеуметтенуі

Әлеуметтану - адамды әлеуметтік өмірге енгізетін күрделі процесс. Адам экономикалық, қоғамдық-саяси басшылық, мәдени, педагогикалық, т.б. істерді атқара жүріп, материалдық, және рухани игіліктерді жасаушы.
Әлеуметтануға қатысты әртүрлі көзқарастар бар. Америка психологы, әрі социологы Ч.Кули тұлға менінің басқа тұлғалармен салыстырғандағы ерекшеліктерін біртіндеп түсіну процесін зерттеді. Көптеген ізденістердің арқасында ол өзіндік меннің ұзақ уақытты керек ететін қайшылықты шытырман процесте қалыптасқандығын және басқа да тұлғалардың, яғни әлеуметтік ортаның қатынасынсыз жүзеге аса алмайтындығы анықталды. Кулидің көзқарасы бойынша, әрбір адам өзінің менін өзі қарым-қатынаста болатын басқа адамдардың ықпалымен қалыптастырады.
Кулидің пікірі бойынша, тұлғаның мені объективті факторларға қатысты ғана тумайды. Қарапайым баланың өзі талпыныстарды дұрыс бағаланып, мақталып жатса, өзінің күшіне, дарынына сенімді болып өседі; ал қабілетті, дарынды баланың әр қимылын айналасындағылар терістеп отырса, ол бала өзіне-өзі сенімсіз болып, бойындағы бар жақсы қасиеттерінен айырылып қалуы да мүмкін. Әрбір адам өзінің ақылды немесе ақымақ, сүйкімді немесе сүйкімсіз, қадірлі немесе қадірсіз екендігін басқалармен болған қарым-қатынасына, олардың бағалауына қарай отырып айқындайды.
Басқалардың пікірінен туындайтын адамның мені оны алғаш зерттеушінің атымен Кулидің айнадағы мен аталып кетті. Ол айнадағы меннің құрылымындағы үш сатыны анықтайды: 1) басқаларға дейінгі өз түсінігіміз; 2) басқалардың пікіріне біздің қалай қарайтындығымыз; 3) бұл пікір туралы біздің сеніміміз. Мысалы, сіз бір топ адам сөйлесіп отырған бөлмеге кіріп келген кезіңізде,олар сізден сыпайы түрде кешірім сұрап тарқап кетеді. Осындай жағдай бірнеше рет қайталана берсе, онда олардың сізбен әңгімелескісі келмейді деген пікір туындайды. Немесе керісінше, сіз бөлмеге кірген кезде адамдар сіздің маңыңызда айналшықтап жүріп алса, сізбен қызу әңгімелессе, онда олардың іс-әрекеттері сізді жағымды әсерге жетелейді.
Адам айнадан өзінің физикалық бейнесін көрінетіндігі сияқты басқа адамдардың оның мінез-құлқына, сыртқы көрінісіне деген пікірлері арқылы адамның әлеуметтік мені қалыптасады.
Сонымен әлеуметтік айна бізге ұдайы әсер етіп, өзі де өзгеріп отырады. Бұл өзгеріс, әсіресе, адамның өсу жолдарынан анық көрінеді: балалық шағында адам өзінің қабілетін жанында жүрген адамдардың ой-пікірімен бағалап, таразыға салады. Өсе келе ол өзін жақсы түсінетін тұлғалардың пікірімен ғана санасатын болады. Есейе келе адам мамандардың пікірлеріне көбірек көңіл бөліп, өзінің әлеуметтік менінің бейнесін жасауға тырысады.
Тұлғаның әлеуметтенуіне әлеуметтік орта мен тұлғаны әлеуметтендіретін дәуір көп ықпал етеді. Мысалы, ХХ ғасырдың аяғында Қазақстан Республикасында трансформациялық процестердің, жаңа экономикалық қатынастардың белең алуы арқылы қоғамдық санада елеулі өзгерістер пайда болады. Елдің әлеуметтік-экономикалық механизмін қайта құру процесі бұрыннан қалыптасқан мінез-құлық стереотипін түбірімен өзгертіп, өтпелі дәуірдің жағдайына бейімделу және үйрену сияқты транзиттік кезеңнің құбылыстарымен қатар жүруде.
Елдегі нарықтық реформаның бірнеше жылдық тәжірбиесі бізді меншік нысандарының, шаруашылық құрылымдарының жүйесінде түбірлі қайта құрулары куәсі етті.
Тұлғаның әлеуметтендіру процесі - бұл тек индивидтің бойындағы табиғи қасиеттерді біртіндеп анықтап, қалыптастыру ғана емес, сонымен бірге қоғамдық орта, әлеуметтік институттар, қоғамдық ұйымдар мен құқықтық құрылымдар ықпалының нәтижесі. Осындай тәсілмен ғана әлеуметтендіру процесі құрылымын, оның объективті және субъективті факторларын, механизмін ашуға, адамның тұлға ретінде өмір сүру аясын анықтауға мүмкіндік туады.
Әлеуметтендіруді бірінші және екінші әлеуметтендіру деп бөледі. Бірінші әлеуметтендіру адамға өзін тікелей қоршаған ортаның, алғашқы әлеуметтік топтардың: отбасының, туған-туыстардың, достардың, құрдастардың, оқу және еңбек ұжымдарының, тәрбиешілердің, ұстаздардардың, оқудағы, қызметтегі, жұмыстағы тікелей басшылардың және т.б. тікелей ықпал жасаумен байланысты. Тұлғаның алғаш қалыптасуы мен дамуында бірінші әлеуметтендірудің маңызы зор. Екінші әлеуметтендіруді екінші қатардағы әлеуметтік топтар (шағын немесе ірі), құрылымдар мен ұйымдардың және мекемелер тікелей және жалпы формада, көбінесе бір-екі бағытта жүзеге асырады. Екінші әлеуметтендіру жас кемеліне келген, есейген шақта өте маңызды болып табылады. Бұл тұста адамның әлеуметтік мәртебесі мен рөлі негізінен анықталады, енді соларды жүзеге асыруға және ішінара өзгерістер жасауға көңіл аударылады. Әлеуметтендірудің бірінші және екінші агенттерінің қызметін өзара байланыстыру мен үйлестіруді қамтамасыз ету аса маңызды.
Адам өмірінің әр түрлі кезеңдерінде әлеуметтендірудің өзіндік мәнді ерекшеліктері болып табылады. Осыған байланысты әлеуметтендіру процесі өз ерекшелігі бар бірнеше сатыдан: балалық, жасөспірім, есейген, қартайған шақтан тұрады. Әлеуметтендіру процесі балалық және жастықұ шақта пәрменді әрі қарқынды жүреді.
Әлеуметтендірудің бастапқы сатысында балаларды ересектер әлеміндегі өмірге бейімдеу іске асырылады. Бұл жерде басты рөлді әлеуметтендірудің бірінші агенттері саналатын ата-аналар атқарады. Осы сатыда ата-аналар мен балалар арасындағы өзара қарым-қатынастар олардың бір-біріне деген жақындық, жауапкершілік, ыстық ықылас сезімімен сипатталады, бұл әлеуметтендірудің келесі сатысында шешуші ықпал жасайды. Бұл кезеңде бала ойлау және танымдық дағдыларды меңгереді, күрделі тәртіп ережесінің жүйелерін игереді.
Жасөспірім кезеңге (13-19 жас), яғни күрделі, өтпелі, қиын, түбегейлі, тұрақсыз деп саналатын өмір кезеңінде жасөспірімдер мен жас адамдар біршама кең білім алады, өзінің тұлғалық іргетасын қалауды және дүниетанымын қалыптастыруды аяқтайды, өзінің өмірдегі орны мен рөлін жақын адамдары арқылы негізінен пайымдайтын болады. Ерекшеліктері: бұл - параллельді құндылықтар мен дүниеге көзқарас жүйесінің қатар пайда болуы, бұлар жас адамға әлеуметтендірудің әр түрлі агенттерінен - ата-аналардан, мектептен, құрбы-құрдастардан беріледі. Олар әлеуметтік дүниені ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.