9 сынып химия пәні бойынша аймақтық компоненттердің мазмұнын анықтау
Жоспар:
Кіріспе
1. 9 сынып курсындағы нақты тақырыптар бойынша қолданылатын аймақтық компоненттердің мазмұны.
2. Периодтық жүйенің VА топ элементтері.
3. Көміртегі топшасы.
4. Металдардың жалпы қасиеттері.
5. Металлургия.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.
Кіріспе
1. 9 сынып курсындағы нақты тақырыптар бойынша қолданылатын аймақтық компоненттердің мазмұны.
2. Периодтық жүйенің VА топ элементтері.
3. Көміртегі топшасы.
4. Металдардың жалпы қасиеттері.
5. Металлургия.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.
Кіріспе.
Орта мектептегі химия курсының мазмұнына теориялық, деректі және өндірістік материалдар кіреді. Химия өндірістері туралы берілетін мағлұматтар оқушыларға политехникалық білім беру міндеттерін шешуге жәрдемдеседі. Бұл міндеттерге жататындар қазіргі заман өндірістеріндегі еңбек ұйымдастырудың жалпы техникалық негіздерімен таныстыру; өлшеу және есептеу техникасымен байланысты білім, білік, дағдымен қаруландыру; оқушылардың ғылыми-техникалық ой-өрісін дамытып, жобалар және конструкция жасай білуге баулу; оқушыларды өндірістік еңбекке үйрету.
9 сынып химия пәні бойынша аймақтық материалдардың білім берудегі міндеті – химия өндірісі туралы ұғымдар жүйесін қалыптастыру. Бұл жүйе өндіріс өнімі, шикізаты, шикізаттың өнімге айналуының негізіне жататын химиялық реакциялар, технологиялық процестер, қондырғылар мен аппараттар және олармен жұмыс істеу техникасы, өндірістің негізгі мамандықтары кіреді.
Химия сабағында аймақтық материалды жүйелі түрде пайдалану оқушыға терең білім беруге мүмкіндік береді. Химияны жергілікті материалдармен байланыстыруды жүзеге асыру үшін барлық өндірісті білу қажет емес. Оқушыларды ғылыми негізі бар, яғни ондағы химиялық үрдістер ең бастысы болатындай алдыңғы қатардағы өндірістермен таныстырса да жеткілікті. Ең бастысы – оқушыны практикаға қажетті біліммен қаруландыру.
Өнеркәсіп және ауыл шаруашылық өндірістері үшін химия ғылымы дамуының маңызы артуда.
Химиялық реакциялардың ерекшеліктеріне қарай өндірістің технологиялық процестері анықталады. Бұған шикізаттарды өндіріске әзірлеу, реакция аймағына жеткізу, реакция жүретін ең қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету, өнімді бөліп алу және мемлекеттік стандартқа сәйкес сапасын анықтау жатады.
Әр кезеңде орта мектептің алдына қойылған әлеуметтік сұраныстың талаптарына сәйкес химия пәнінің оқылатын өндірістік оқу материалының мазмұны үздіксіз өзгеріске ұшырады.
Негізгі химия өнеркәсібінен тұз қышқылын, күкірт қышқылын, азот қышқылын өндіру, өндірісте аммиак синтезін, аммоний нитратын алу оқытылады. Бұлардың әрқайсысы, оларға қосымша силикат өнеркәсібінің түрлері, металлургия (шойын, болат, алюминий) едәуір толық қарастырылады.
9 сынып бойынша нақты материалдарды қарастырғанда оқушыларды үнемі республика мен өз өлкесіндегі химиялық, қара және түсті металлургия, өнеркәсіптің басқа да салаларының маңызымен, олардың қалыптасу тарихымен қысқаша таныстырып отыру керек.
9 сынып химия курсындағы нақты тақырыптар бойынша қолданылатын аймақтық компоненттердің мазмұны
«Күкірттің табиғатта таралуы. Физикалық қасиеттері» деген тақырыпта қарастырғанда Қазақстандағы күкірттің кен орны Кенді Алтай екенін айтып кету керек. Қазір Кенді Алтайда мырыш концентраттарын күйдіргендегі газдың құрамында кездесетін күкірт өндіріліп жатыр. Мұндағы күкірт қышқылын өндіруде шығынның көп мөлшерде болатыны белгілі болды. Күкіртті алудың ең негізгі көзі байыту фабрикасының қалдықтарында жиналған пирит концентраттары болып табылады. Ол үшін кенді ұтымды және кешенді түрде пайдаланудың жолдарын табу керек.
Суьфаттар түрінде күкірт көптеген минералдар түзеді, мысалы, мирабилит, тенардит, эпсолит, т.б. Мирабилит натрий сульфатының кен орындары Жамбыл, Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Қостанай, Павлодар облыстарында кездеседі.
«Күкірт қышқылын өндіру».
Орта мектептегі химия курсының мазмұнына теориялық, деректі және өндірістік материалдар кіреді. Химия өндірістері туралы берілетін мағлұматтар оқушыларға политехникалық білім беру міндеттерін шешуге жәрдемдеседі. Бұл міндеттерге жататындар қазіргі заман өндірістеріндегі еңбек ұйымдастырудың жалпы техникалық негіздерімен таныстыру; өлшеу және есептеу техникасымен байланысты білім, білік, дағдымен қаруландыру; оқушылардың ғылыми-техникалық ой-өрісін дамытып, жобалар және конструкция жасай білуге баулу; оқушыларды өндірістік еңбекке үйрету.
9 сынып химия пәні бойынша аймақтық материалдардың білім берудегі міндеті – химия өндірісі туралы ұғымдар жүйесін қалыптастыру. Бұл жүйе өндіріс өнімі, шикізаты, шикізаттың өнімге айналуының негізіне жататын химиялық реакциялар, технологиялық процестер, қондырғылар мен аппараттар және олармен жұмыс істеу техникасы, өндірістің негізгі мамандықтары кіреді.
Химия сабағында аймақтық материалды жүйелі түрде пайдалану оқушыға терең білім беруге мүмкіндік береді. Химияны жергілікті материалдармен байланыстыруды жүзеге асыру үшін барлық өндірісті білу қажет емес. Оқушыларды ғылыми негізі бар, яғни ондағы химиялық үрдістер ең бастысы болатындай алдыңғы қатардағы өндірістермен таныстырса да жеткілікті. Ең бастысы – оқушыны практикаға қажетті біліммен қаруландыру.
Өнеркәсіп және ауыл шаруашылық өндірістері үшін химия ғылымы дамуының маңызы артуда.
Химиялық реакциялардың ерекшеліктеріне қарай өндірістің технологиялық процестері анықталады. Бұған шикізаттарды өндіріске әзірлеу, реакция аймағына жеткізу, реакция жүретін ең қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету, өнімді бөліп алу және мемлекеттік стандартқа сәйкес сапасын анықтау жатады.
Әр кезеңде орта мектептің алдына қойылған әлеуметтік сұраныстың талаптарына сәйкес химия пәнінің оқылатын өндірістік оқу материалының мазмұны үздіксіз өзгеріске ұшырады.
Негізгі химия өнеркәсібінен тұз қышқылын, күкірт қышқылын, азот қышқылын өндіру, өндірісте аммиак синтезін, аммоний нитратын алу оқытылады. Бұлардың әрқайсысы, оларға қосымша силикат өнеркәсібінің түрлері, металлургия (шойын, болат, алюминий) едәуір толық қарастырылады.
9 сынып бойынша нақты материалдарды қарастырғанда оқушыларды үнемі республика мен өз өлкесіндегі химиялық, қара және түсті металлургия, өнеркәсіптің басқа да салаларының маңызымен, олардың қалыптасу тарихымен қысқаша таныстырып отыру керек.
9 сынып химия курсындағы нақты тақырыптар бойынша қолданылатын аймақтық компоненттердің мазмұны
«Күкірттің табиғатта таралуы. Физикалық қасиеттері» деген тақырыпта қарастырғанда Қазақстандағы күкірттің кен орны Кенді Алтай екенін айтып кету керек. Қазір Кенді Алтайда мырыш концентраттарын күйдіргендегі газдың құрамында кездесетін күкірт өндіріліп жатыр. Мұндағы күкірт қышқылын өндіруде шығынның көп мөлшерде болатыны белгілі болды. Күкіртті алудың ең негізгі көзі байыту фабрикасының қалдықтарында жиналған пирит концентраттары болып табылады. Ол үшін кенді ұтымды және кешенді түрде пайдаланудың жолдарын табу керек.
Суьфаттар түрінде күкірт көптеген минералдар түзеді, мысалы, мирабилит, тенардит, эпсолит, т.б. Мирабилит натрий сульфатының кен орындары Жамбыл, Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Қостанай, Павлодар облыстарында кездеседі.
«Күкірт қышқылын өндіру».
Қолданылған әдебиеттер:
1. Сарманова К.Ә. Химия сабағында аймақтық материалдарды пайдалану. Алматы, 2002.
2. Цыганов А.П. Региональный компонент в системе экологического образования и воспитания. Усть-Каменогорск, 2004.
3. Киікбаева Л. Металдар туралы мағлұмат // Химия мектепте. 2006, №6.
4. Нұриева Х. Табиғат сақшылары // Химия мектепте. 2006, №6.
5. Сейфолдаева Б. Тірек-конспектісімен жұмыс // Химия мектепте. 2006, №3.
6. Мамырханова Л. Халықтық тәжірибеге сүйене // Химия мектепте. 2005, №6.
7. Қаяшева Г. Өмірмен байланыстыра // Химия мектепте. 2005, №6.
8. Лекерова К. Тірек-сызбанұсқалар – сабақта // Химия мектепте. 2005, №3.
9. Асықбай Б. Білім тексерудің тиімді тәсілдері // Химия мектепте. 2005, №3.
10. Әбіш А. Мыс – бағзы заманның куәгері // Химия мектепте. 2005, №3.
11. Қазақстанның минералдық шикізат қорлары // Химия мектепте. 2005, №3.
12. Олжаева А. Магний және оның қосылыстарына бір сабақ // Химия мектепте. 2004, №6.
13. Қазақстанның минералдық шикізат қорлары // Химия мектепте. 2004, №1.
14. Аккулиева А. Күкірт қышқылын жанасу әдісімен өндіру // Химия мектепте. 2003, №2.
15. Жүсіпбеков Ө. Қаратау фосфориттерін комплексті өңдеу технологиясы // Биология, география, химия. 2002, №4.
1. Сарманова К.Ә. Химия сабағында аймақтық материалдарды пайдалану. Алматы, 2002.
2. Цыганов А.П. Региональный компонент в системе экологического образования и воспитания. Усть-Каменогорск, 2004.
3. Киікбаева Л. Металдар туралы мағлұмат // Химия мектепте. 2006, №6.
4. Нұриева Х. Табиғат сақшылары // Химия мектепте. 2006, №6.
5. Сейфолдаева Б. Тірек-конспектісімен жұмыс // Химия мектепте. 2006, №3.
6. Мамырханова Л. Халықтық тәжірибеге сүйене // Химия мектепте. 2005, №6.
7. Қаяшева Г. Өмірмен байланыстыра // Химия мектепте. 2005, №6.
8. Лекерова К. Тірек-сызбанұсқалар – сабақта // Химия мектепте. 2005, №3.
9. Асықбай Б. Білім тексерудің тиімді тәсілдері // Химия мектепте. 2005, №3.
10. Әбіш А. Мыс – бағзы заманның куәгері // Химия мектепте. 2005, №3.
11. Қазақстанның минералдық шикізат қорлары // Химия мектепте. 2005, №3.
12. Олжаева А. Магний және оның қосылыстарына бір сабақ // Химия мектепте. 2004, №6.
13. Қазақстанның минералдық шикізат қорлары // Химия мектепте. 2004, №1.
14. Аккулиева А. Күкірт қышқылын жанасу әдісімен өндіру // Химия мектепте. 2003, №2.
15. Жүсіпбеков Ө. Қаратау фосфориттерін комплексті өңдеу технологиясы // Биология, география, химия. 2002, №4.
Жоспар:
Кіріспе
1. 9 сынып курсындағы нақты тақырыптар бойынша қолданылатын аймақтық
компоненттердің мазмұны.
2. Периодтық жүйенің VА топ элементтері.
3. Көміртегі топшасы.
4. Металдардың жалпы қасиеттері.
5. Металлургия.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.
Кіріспе.
Орта мектептегі химия курсының мазмұнына теориялық, деректі және
өндірістік материалдар кіреді. Химия өндірістері туралы берілетін
мағлұматтар оқушыларға политехникалық білім беру міндеттерін шешуге
жәрдемдеседі. Бұл міндеттерге жататындар қазіргі заман өндірістеріндегі
еңбек ұйымдастырудың жалпы техникалық негіздерімен таныстыру; өлшеу және
есептеу техникасымен байланысты білім, білік, дағдымен қаруландыру;
оқушылардың ғылыми-техникалық ой-өрісін дамытып, жобалар және конструкция
жасай білуге баулу; оқушыларды өндірістік еңбекке үйрету.
9 сынып химия пәні бойынша аймақтық материалдардың білім берудегі
міндеті – химия өндірісі туралы ұғымдар жүйесін қалыптастыру. Бұл жүйе
өндіріс өнімі, шикізаты, шикізаттың өнімге айналуының негізіне жататын
химиялық реакциялар, технологиялық процестер, қондырғылар мен аппараттар
және олармен жұмыс істеу техникасы, өндірістің негізгі мамандықтары кіреді.
Химия сабағында аймақтық материалды жүйелі түрде пайдалану оқушыға
терең білім беруге мүмкіндік береді. Химияны жергілікті материалдармен
байланыстыруды жүзеге асыру үшін барлық өндірісті білу қажет емес.
Оқушыларды ғылыми негізі бар, яғни ондағы химиялық үрдістер ең бастысы
болатындай алдыңғы қатардағы өндірістермен таныстырса да жеткілікті. Ең
бастысы – оқушыны практикаға қажетті біліммен қаруландыру.
Өнеркәсіп және ауыл шаруашылық өндірістері үшін химия ғылымы дамуының
маңызы артуда.
Химиялық реакциялардың ерекшеліктеріне қарай өндірістің технологиялық
процестері анықталады. Бұған шикізаттарды өндіріске әзірлеу, реакция
аймағына жеткізу, реакция жүретін ең қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету,
өнімді бөліп алу және мемлекеттік стандартқа сәйкес сапасын анықтау жатады.
Әр кезеңде орта мектептің алдына қойылған әлеуметтік сұраныстың
талаптарына сәйкес химия пәнінің оқылатын өндірістік оқу материалының
мазмұны үздіксіз өзгеріске ұшырады.
Негізгі химия өнеркәсібінен тұз қышқылын, күкірт қышқылын, азот
қышқылын өндіру, өндірісте аммиак синтезін, аммоний нитратын алу оқытылады.
Бұлардың әрқайсысы, оларға қосымша силикат өнеркәсібінің түрлері,
металлургия (шойын, болат, алюминий) едәуір толық қарастырылады.
9 сынып бойынша нақты материалдарды қарастырғанда оқушыларды үнемі
республика мен өз өлкесіндегі химиялық, қара және түсті металлургия,
өнеркәсіптің басқа да салаларының маңызымен, олардың қалыптасу тарихымен
қысқаша таныстырып отыру керек.
9 сынып химия курсындағы нақты тақырыптар бойынша қолданылатын аймақтық
компоненттердің мазмұны
Күкірттің табиғатта таралуы. Физикалық қасиеттері деген тақырыпта
қарастырғанда Қазақстандағы күкірттің кен орны Кенді Алтай екенін айтып
кету керек. Қазір Кенді Алтайда мырыш концентраттарын күйдіргендегі газдың
құрамында кездесетін күкірт өндіріліп жатыр. Мұндағы күкірт қышқылын
өндіруде шығынның көп мөлшерде болатыны белгілі болды. Күкіртті алудың ең
негізгі көзі байыту фабрикасының қалдықтарында жиналған пирит
концентраттары болып табылады. Ол үшін кенді ұтымды және кешенді түрде
пайдаланудың жолдарын табу керек.
Суьфаттар түрінде күкірт көптеген минералдар түзеді, мысалы,
мирабилит, тенардит, эпсолит, т.б. Мирабилит натрий сульфатының кен
орындары Жамбыл, Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Қостанай, Павлодар
облыстарында кездеседі.
Күкірт қышқылын өндіру.
Күкірт қышқылын өндіру тақырыбын оқығанда ТМД елдерінде күкірт
қышқылын өндірудің 10 %-ы республикамыздың үлесіне тиесілі екенін айта кету
керек.
Күкірт қышқылының 73,4 %-ы түсті металлургиядағы қалдық газдардан,
26,6 %-ы күкірт колчеданынан (Өскемен қорғасын – мырыш комбинаты, Лениногор
полиметалл зауыты, Балқаш мыс қорыту зауыты) өндіріледі.
Күкірт қышқылы мен минералды тыңайтқыштар республикамызда Ақтөбе
химиялық зауыты, Тараз суперфосфат зауыты және Тараз Химөнеркәсіп
өндірістік бірлестігінде, сондай-ақ өнеркәсіптің басқа да салаларындағы
кәсіпорындарда қосымша өнім ретінде өндіріледі.
Күкірттің табиғатта кездесетін қосылыстары:
ZnS PbS Cu2S Мұнай айдау
H2S
түсті металлургия Кокс-химия өндірісі
Шикізат
Табиғи Өндіріс қалдықтары
Күкірт қышқылын өндіру үшін темір колчеданын өртейді:
4FeS2 + 11O2 → 2Fe2O3 + 8SO2↑ + Q
Алынған оксидті тотықтырады:
2SO2 + O2 → 2SO3 +Q
SO3 + H2O → H2SO4 + Q
1. Темір колчеданының толық өртелуі реакция тез жүретіндіктен іске асады.
Реакция экзотермиялық, қайтымсыз, гетерогенді.
1) Оттек концентрациясын арттыру;
2) Тиімді температура 800ºС;
3) Пиритті ұнтақтап, жанасу беткейлігін ұлғайту;
4) Қайнау қабатында өртеу;
5) Артық жылуды су буын алуға қолданады.
2. Алынған газды тазарту үшін циклон, электрсүзгіден өткізеді, кептіргіш
мұнарада құрғайды. Жылу алмастырғышта жылынған газ жанасу аппаратына
барады. Көлденең торда V2O5 катализатор арқылы газ жоғары көтеріліп,
тотығады. Реакция қайтымды, экзотермиялық, гомогенді.
1) 600ºС-400ºС температурада ұсталады;
2) Катализатор қатысында;
3) Реакция жылуын пайдалану;
4) Үрдістің үздіксіз әрекетті аппаратта жүруі.
3. Салқындаған газ сіңіру мұнарасына жіберіледі. Газ сумен тұман
түзетіндіктен 98,3% күкірт қышқылына сіңіріледі. Күкірт қышқылына S
(VI) оксидін еріткенде олеум түзіледі.
4. Негізгі мамандықтарды атап өтетін болсақ: инженер-технолог, аппаратшы,
аналитик-зертханашы.
5. Еңбектің қауіпсіздік техникасы ережесін сақтау:
SO2 – 0,06 мгл – улану
H2S – 10 мгм3
Тұман – 1 мгм3
Бүгінгі таңда күкірт қышқылы химия өнеркәсібінің негізгі өнімдерінің
қатарына жатады. Яғни басқаша айтар болсақ, болат пен шойын машина
өнеркәсібінде қандай қажет болса, химия өнеркәсібінде де күкірт қышқылы
сондай орын алады. Сондықтан күкірт қышқылын химия өнеркәсібінің азығы деп
атайды. Күкірт қышықылының халық шаруашылығында кең қолданылатынын білумен
қатар азот және тұз қышқылынан екі есе арзан екенін білген жөн.
Периодтық жүйенің VA топ элементтері
Азот тыңайтқыштары деген тақырыпты қарастырғанда Қаратау және
Ақтөбе кен орындарының базасында минералды тыңайтқыштар өндіретінін айтып
кету керек.
Қарағандының металлургиялық комбинатында үлкен коксохимиялық өндіріс
ұйымдастырылған. Мұнда кокстеу өнімдерінен аммоний сульфаты өндірісінде
бағалы азот тыңайтқышы алынды. Елімізде алғаш рет Жамбылдың суперфосфат
зауытында тыңайтқыштың күрделі түрі (екі компоненттен тұратын аммофос: азот
12-13 % және фосфор 47 %) алынды. Оны игеру нәтижесінде зауыт БХШЖО-ның
алтын медалімен марапатталды.
Республикада Теңгіз кен орнында газдың негізгі шикізаты ретінде азот
тыңайтқыштары қолданылады.
Қаратаудағы фосфор бассейні базасында Қаратаудың кен – химиялық
комбинаты іс-әрекет жасуда. Қаратау базасында Шымкенттің Фосфор
өндірістік бірлестігі, Тараздың Химөнер ӨБ, Жаңа Тараз фосфор зауыттары
іске қосылды.
Қаратауды фосфор мөлшері бойынша еліміздегі ең бай кен орны деп
қарастыра отырып, Химия ғылымдары институтының академигі Ә.Б.Бектұров
құрмында 25-30 % фосфор (V) оксиді бар Қаратау фосфориттерінің
минералдарының өзара өте тығыз байланыста болуына сәйкес байыту үрдісі
күрделі жүретінін айтқан.
Қаратау фосфоритті бассейнінде дүние жүзі бойынша мол фософрит кені
жинақталған. Зерттеулерге қарағанда қор деңгейі кен бойынша 4 млрд. т,
ал Р2О5 бойынша 900 млн. т-дан артық. Кендер негізінен доломит түрінде
кездеседі, сондықтан фосфор қышқылын және тыңайтқыштар алу үшін химиялық
зауыттарға жөнелтілетін өнімнің құрамындағы магний және кальций
оксидтерінің мөлшерін азайту мақсатында жан-жақты байытуды қажет етеді.
Ғылыми деректерге қарағанда фосфор тыңайтқыштарын басқа
тыңайтқыштармен қатар пайдалану мақта өнімін 20-29 %-ға, қант қызылшасының
өнімін 35-40 %-ға, тары өнімін 5-11 %-ға, жүгері өнімін 20%-ға, жеміс-
жидектер өнімін 40 %-ға арттырады.
Химия-флотациялық байыту технологиясын Қаратау ЖШС-де пайдалану
қиын байытылатын шикізаттан құрамында 28-32 % фосфор (V) оксиді концентрат
алуға, сонымен бірге ұзақ мерзімді әсері бар магний фосфорлы тыңайтқыштар
алуға мүмкіндік береді. Сонымен бірге осы технология негізінде құрамында
магниі бар карбонатты фосфат кенін өңдеудің шығынын азайтып, бірнеше дайын
өнім алуға болады: қос суперфосфат, жай суперфосфат, аммофос, кварц
өнімдері және цемент өндірісі үшін – фосфогипс.
Осы кезде тапшы натрий карбонаты мен тенардитті ауыстыру мақсатымен
Қаратау фосфориттерін астраханитпен тотықсызданбайтын атмосферада қосып
балқыту үрдісіне көп көңіл бөлінді. Кейінірек бұл үрдіс энергетика
институтында циклонды пештер деп аталатын жаңа балқытқыш агрегаттың
ойдағыдай игерілуіне байланысты, аппаратура жағынан қарапайым болғандықтан,
балқытылған фосфаттарды алу бағытында өрістеді. Осының нәтижесінде фосфатты
балқыманы астраханиттің қатысуынсыз фторсыздандыру әдісі жүзеге асырылды.
Ғылыми және практикалық жағынан алғанда жаңа зерттеу бағыттары
ультрафосфаттың химиясы саласында дамыды, оның пайда болу химизмі,
құрылысы, қасиеттері және күрделі фосфор тыңайтқыштарының технологиясында
қолдану мүмкіншіліктері анықталды.
Сары фосфорды агломераттан алу және фосфор шикізатын агломерациялау
процесін жеделдету жұмыстары іске асырылды. Сары фосфорды агломераттан
(ЖТФЗ) электрлі айдау тәсілімен алуда сапасы жағынан шетелдегіден
қалыспайды және ТМД елдері арасында да ең құндысы болып саналды. Сондықтан
да оған алғаш рет 1989 жылдары Сапалық белгісі тағайындалды.
Көміртегі топшасы
Бұнда күрделі тұрғын үй құрылыстарының және өнеркәсіптердің жедел
қарқынмен дамуына назар аудару керек. Республикамызда мынадай құрылыс
материалдары өндіріледі: цемент, бетон, шыны. Көміртегі топшасы
тақырыбында Көміртегі, Кремний, Силикат өнеркәсібі бөлімінде оқушылар
Қазақстанда керамикалық және цемент шикізаттары, отқа берік құрылыс
материалдары, бағалы бейметалды пайдалы қазба – асбестің әр түрлі
түрлерінің іріленген қорлары бар екендігімен танысу керек.
Республикада жергілікті жердегі шикізат түрлері арнаулы
кәсіпорындарда өңделінеді, яғни қыштан жасалынған барлық бұйымдардың 98 %-ы
Алматының қыштан зергерлік бұйымдар жасайтын зауытында, Астананың фарфор
зауытында – шыныдан жасалатын бұйымдар, ал тастан жасалатын бұйымдар
Алматының Сувенир және Өскеменнің Аютас атты зауыттарында шығарылады.
Қазіргі уақытта қалдықтан өндірілетін заттардың және жергілікті
шикізаттың көлемі жылына 1,3 есеге өсті. Мұны нақтылайтын мынадай жағдайлар
бар. Мысалы, Орал өңірі әр түрлі саз, бор және басқа шикізаттарға бай.
Қазір республикада 200 мың м3 саз, 85 мың м3 құм, 190 мың тонна бор
пайдаланылады.
Силикат өнеркәсібі бөліміне арналған тірек конспектілер:
МеОН + SiO2 → силикаттар суда ерімейді, қиын балқиды.
МеОН + SiO2 → силикаттар
Еритін шынылар Ерімейтін
K2SiO3, Na2SiO3
Силикатты желім
Силикат өнеркәсібі
Қыш бұйым өндірісі Шыны өндірісі Құрылыс
материалдар
Керамон – саз
өндірісі
Ақ саз – кәрлен
жанан
Кварцты
Қиын балқиды
K2O∙CaO∙6SiO2
Түрлі-түсті Шыны Кәдімгі
терус
шыны
Na2O∙CaO∙6SiO2
CuO, CrO
Хрусталь
CuO,Au әктас
K2O∙PbO∙6SiO2
құм
Шыны талшық сода
Шыны бұйым қалыптау
Қысу Созу Жаймалау
Үрлеу
(Түйме) (таяқша) (айна, терус)
(бөтелке)
Жаймалау машина құрылысы
Цемент
Құрылыс материалы Тез
қататын
Бетон
Суыққа төзімді
Темірбетон
Ыстыққа төзімді
Қожбетон
Цилиндрлі пеш құрылысы
Металдардың жалпы қасиеттері
Қазақстан бойынша Жәйрем кен-байыту, Жезқазған кен-металлургия
комбинаттарында кен өндіру мен өңдеу жұмыстары күшейтіліп, ұлғайтылуы
сонымен бірге, Бақыршық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. 9 сынып курсындағы нақты тақырыптар бойынша қолданылатын аймақтық
компоненттердің мазмұны.
2. Периодтық жүйенің VА топ элементтері.
3. Көміртегі топшасы.
4. Металдардың жалпы қасиеттері.
5. Металлургия.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.
Кіріспе.
Орта мектептегі химия курсының мазмұнына теориялық, деректі және
өндірістік материалдар кіреді. Химия өндірістері туралы берілетін
мағлұматтар оқушыларға политехникалық білім беру міндеттерін шешуге
жәрдемдеседі. Бұл міндеттерге жататындар қазіргі заман өндірістеріндегі
еңбек ұйымдастырудың жалпы техникалық негіздерімен таныстыру; өлшеу және
есептеу техникасымен байланысты білім, білік, дағдымен қаруландыру;
оқушылардың ғылыми-техникалық ой-өрісін дамытып, жобалар және конструкция
жасай білуге баулу; оқушыларды өндірістік еңбекке үйрету.
9 сынып химия пәні бойынша аймақтық материалдардың білім берудегі
міндеті – химия өндірісі туралы ұғымдар жүйесін қалыптастыру. Бұл жүйе
өндіріс өнімі, шикізаты, шикізаттың өнімге айналуының негізіне жататын
химиялық реакциялар, технологиялық процестер, қондырғылар мен аппараттар
және олармен жұмыс істеу техникасы, өндірістің негізгі мамандықтары кіреді.
Химия сабағында аймақтық материалды жүйелі түрде пайдалану оқушыға
терең білім беруге мүмкіндік береді. Химияны жергілікті материалдармен
байланыстыруды жүзеге асыру үшін барлық өндірісті білу қажет емес.
Оқушыларды ғылыми негізі бар, яғни ондағы химиялық үрдістер ең бастысы
болатындай алдыңғы қатардағы өндірістермен таныстырса да жеткілікті. Ең
бастысы – оқушыны практикаға қажетті біліммен қаруландыру.
Өнеркәсіп және ауыл шаруашылық өндірістері үшін химия ғылымы дамуының
маңызы артуда.
Химиялық реакциялардың ерекшеліктеріне қарай өндірістің технологиялық
процестері анықталады. Бұған шикізаттарды өндіріске әзірлеу, реакция
аймағына жеткізу, реакция жүретін ең қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету,
өнімді бөліп алу және мемлекеттік стандартқа сәйкес сапасын анықтау жатады.
Әр кезеңде орта мектептің алдына қойылған әлеуметтік сұраныстың
талаптарына сәйкес химия пәнінің оқылатын өндірістік оқу материалының
мазмұны үздіксіз өзгеріске ұшырады.
Негізгі химия өнеркәсібінен тұз қышқылын, күкірт қышқылын, азот
қышқылын өндіру, өндірісте аммиак синтезін, аммоний нитратын алу оқытылады.
Бұлардың әрқайсысы, оларға қосымша силикат өнеркәсібінің түрлері,
металлургия (шойын, болат, алюминий) едәуір толық қарастырылады.
9 сынып бойынша нақты материалдарды қарастырғанда оқушыларды үнемі
республика мен өз өлкесіндегі химиялық, қара және түсті металлургия,
өнеркәсіптің басқа да салаларының маңызымен, олардың қалыптасу тарихымен
қысқаша таныстырып отыру керек.
9 сынып химия курсындағы нақты тақырыптар бойынша қолданылатын аймақтық
компоненттердің мазмұны
Күкірттің табиғатта таралуы. Физикалық қасиеттері деген тақырыпта
қарастырғанда Қазақстандағы күкірттің кен орны Кенді Алтай екенін айтып
кету керек. Қазір Кенді Алтайда мырыш концентраттарын күйдіргендегі газдың
құрамында кездесетін күкірт өндіріліп жатыр. Мұндағы күкірт қышқылын
өндіруде шығынның көп мөлшерде болатыны белгілі болды. Күкіртті алудың ең
негізгі көзі байыту фабрикасының қалдықтарында жиналған пирит
концентраттары болып табылады. Ол үшін кенді ұтымды және кешенді түрде
пайдаланудың жолдарын табу керек.
Суьфаттар түрінде күкірт көптеген минералдар түзеді, мысалы,
мирабилит, тенардит, эпсолит, т.б. Мирабилит натрий сульфатының кен
орындары Жамбыл, Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Қостанай, Павлодар
облыстарында кездеседі.
Күкірт қышқылын өндіру.
Күкірт қышқылын өндіру тақырыбын оқығанда ТМД елдерінде күкірт
қышқылын өндірудің 10 %-ы республикамыздың үлесіне тиесілі екенін айта кету
керек.
Күкірт қышқылының 73,4 %-ы түсті металлургиядағы қалдық газдардан,
26,6 %-ы күкірт колчеданынан (Өскемен қорғасын – мырыш комбинаты, Лениногор
полиметалл зауыты, Балқаш мыс қорыту зауыты) өндіріледі.
Күкірт қышқылы мен минералды тыңайтқыштар республикамызда Ақтөбе
химиялық зауыты, Тараз суперфосфат зауыты және Тараз Химөнеркәсіп
өндірістік бірлестігінде, сондай-ақ өнеркәсіптің басқа да салаларындағы
кәсіпорындарда қосымша өнім ретінде өндіріледі.
Күкірттің табиғатта кездесетін қосылыстары:
ZnS PbS Cu2S Мұнай айдау
H2S
түсті металлургия Кокс-химия өндірісі
Шикізат
Табиғи Өндіріс қалдықтары
Күкірт қышқылын өндіру үшін темір колчеданын өртейді:
4FeS2 + 11O2 → 2Fe2O3 + 8SO2↑ + Q
Алынған оксидті тотықтырады:
2SO2 + O2 → 2SO3 +Q
SO3 + H2O → H2SO4 + Q
1. Темір колчеданының толық өртелуі реакция тез жүретіндіктен іске асады.
Реакция экзотермиялық, қайтымсыз, гетерогенді.
1) Оттек концентрациясын арттыру;
2) Тиімді температура 800ºС;
3) Пиритті ұнтақтап, жанасу беткейлігін ұлғайту;
4) Қайнау қабатында өртеу;
5) Артық жылуды су буын алуға қолданады.
2. Алынған газды тазарту үшін циклон, электрсүзгіден өткізеді, кептіргіш
мұнарада құрғайды. Жылу алмастырғышта жылынған газ жанасу аппаратына
барады. Көлденең торда V2O5 катализатор арқылы газ жоғары көтеріліп,
тотығады. Реакция қайтымды, экзотермиялық, гомогенді.
1) 600ºС-400ºС температурада ұсталады;
2) Катализатор қатысында;
3) Реакция жылуын пайдалану;
4) Үрдістің үздіксіз әрекетті аппаратта жүруі.
3. Салқындаған газ сіңіру мұнарасына жіберіледі. Газ сумен тұман
түзетіндіктен 98,3% күкірт қышқылына сіңіріледі. Күкірт қышқылына S
(VI) оксидін еріткенде олеум түзіледі.
4. Негізгі мамандықтарды атап өтетін болсақ: инженер-технолог, аппаратшы,
аналитик-зертханашы.
5. Еңбектің қауіпсіздік техникасы ережесін сақтау:
SO2 – 0,06 мгл – улану
H2S – 10 мгм3
Тұман – 1 мгм3
Бүгінгі таңда күкірт қышқылы химия өнеркәсібінің негізгі өнімдерінің
қатарына жатады. Яғни басқаша айтар болсақ, болат пен шойын машина
өнеркәсібінде қандай қажет болса, химия өнеркәсібінде де күкірт қышқылы
сондай орын алады. Сондықтан күкірт қышқылын химия өнеркәсібінің азығы деп
атайды. Күкірт қышықылының халық шаруашылығында кең қолданылатынын білумен
қатар азот және тұз қышқылынан екі есе арзан екенін білген жөн.
Периодтық жүйенің VA топ элементтері
Азот тыңайтқыштары деген тақырыпты қарастырғанда Қаратау және
Ақтөбе кен орындарының базасында минералды тыңайтқыштар өндіретінін айтып
кету керек.
Қарағандының металлургиялық комбинатында үлкен коксохимиялық өндіріс
ұйымдастырылған. Мұнда кокстеу өнімдерінен аммоний сульфаты өндірісінде
бағалы азот тыңайтқышы алынды. Елімізде алғаш рет Жамбылдың суперфосфат
зауытында тыңайтқыштың күрделі түрі (екі компоненттен тұратын аммофос: азот
12-13 % және фосфор 47 %) алынды. Оны игеру нәтижесінде зауыт БХШЖО-ның
алтын медалімен марапатталды.
Республикада Теңгіз кен орнында газдың негізгі шикізаты ретінде азот
тыңайтқыштары қолданылады.
Қаратаудағы фосфор бассейні базасында Қаратаудың кен – химиялық
комбинаты іс-әрекет жасуда. Қаратау базасында Шымкенттің Фосфор
өндірістік бірлестігі, Тараздың Химөнер ӨБ, Жаңа Тараз фосфор зауыттары
іске қосылды.
Қаратауды фосфор мөлшері бойынша еліміздегі ең бай кен орны деп
қарастыра отырып, Химия ғылымдары институтының академигі Ә.Б.Бектұров
құрмында 25-30 % фосфор (V) оксиді бар Қаратау фосфориттерінің
минералдарының өзара өте тығыз байланыста болуына сәйкес байыту үрдісі
күрделі жүретінін айтқан.
Қаратау фосфоритті бассейнінде дүние жүзі бойынша мол фософрит кені
жинақталған. Зерттеулерге қарағанда қор деңгейі кен бойынша 4 млрд. т,
ал Р2О5 бойынша 900 млн. т-дан артық. Кендер негізінен доломит түрінде
кездеседі, сондықтан фосфор қышқылын және тыңайтқыштар алу үшін химиялық
зауыттарға жөнелтілетін өнімнің құрамындағы магний және кальций
оксидтерінің мөлшерін азайту мақсатында жан-жақты байытуды қажет етеді.
Ғылыми деректерге қарағанда фосфор тыңайтқыштарын басқа
тыңайтқыштармен қатар пайдалану мақта өнімін 20-29 %-ға, қант қызылшасының
өнімін 35-40 %-ға, тары өнімін 5-11 %-ға, жүгері өнімін 20%-ға, жеміс-
жидектер өнімін 40 %-ға арттырады.
Химия-флотациялық байыту технологиясын Қаратау ЖШС-де пайдалану
қиын байытылатын шикізаттан құрамында 28-32 % фосфор (V) оксиді концентрат
алуға, сонымен бірге ұзақ мерзімді әсері бар магний фосфорлы тыңайтқыштар
алуға мүмкіндік береді. Сонымен бірге осы технология негізінде құрамында
магниі бар карбонатты фосфат кенін өңдеудің шығынын азайтып, бірнеше дайын
өнім алуға болады: қос суперфосфат, жай суперфосфат, аммофос, кварц
өнімдері және цемент өндірісі үшін – фосфогипс.
Осы кезде тапшы натрий карбонаты мен тенардитті ауыстыру мақсатымен
Қаратау фосфориттерін астраханитпен тотықсызданбайтын атмосферада қосып
балқыту үрдісіне көп көңіл бөлінді. Кейінірек бұл үрдіс энергетика
институтында циклонды пештер деп аталатын жаңа балқытқыш агрегаттың
ойдағыдай игерілуіне байланысты, аппаратура жағынан қарапайым болғандықтан,
балқытылған фосфаттарды алу бағытында өрістеді. Осының нәтижесінде фосфатты
балқыманы астраханиттің қатысуынсыз фторсыздандыру әдісі жүзеге асырылды.
Ғылыми және практикалық жағынан алғанда жаңа зерттеу бағыттары
ультрафосфаттың химиясы саласында дамыды, оның пайда болу химизмі,
құрылысы, қасиеттері және күрделі фосфор тыңайтқыштарының технологиясында
қолдану мүмкіншіліктері анықталды.
Сары фосфорды агломераттан алу және фосфор шикізатын агломерациялау
процесін жеделдету жұмыстары іске асырылды. Сары фосфорды агломераттан
(ЖТФЗ) электрлі айдау тәсілімен алуда сапасы жағынан шетелдегіден
қалыспайды және ТМД елдері арасында да ең құндысы болып саналды. Сондықтан
да оған алғаш рет 1989 жылдары Сапалық белгісі тағайындалды.
Көміртегі топшасы
Бұнда күрделі тұрғын үй құрылыстарының және өнеркәсіптердің жедел
қарқынмен дамуына назар аудару керек. Республикамызда мынадай құрылыс
материалдары өндіріледі: цемент, бетон, шыны. Көміртегі топшасы
тақырыбында Көміртегі, Кремний, Силикат өнеркәсібі бөлімінде оқушылар
Қазақстанда керамикалық және цемент шикізаттары, отқа берік құрылыс
материалдары, бағалы бейметалды пайдалы қазба – асбестің әр түрлі
түрлерінің іріленген қорлары бар екендігімен танысу керек.
Республикада жергілікті жердегі шикізат түрлері арнаулы
кәсіпорындарда өңделінеді, яғни қыштан жасалынған барлық бұйымдардың 98 %-ы
Алматының қыштан зергерлік бұйымдар жасайтын зауытында, Астананың фарфор
зауытында – шыныдан жасалатын бұйымдар, ал тастан жасалатын бұйымдар
Алматының Сувенир және Өскеменнің Аютас атты зауыттарында шығарылады.
Қазіргі уақытта қалдықтан өндірілетін заттардың және жергілікті
шикізаттың көлемі жылына 1,3 есеге өсті. Мұны нақтылайтын мынадай жағдайлар
бар. Мысалы, Орал өңірі әр түрлі саз, бор және басқа шикізаттарға бай.
Қазір республикада 200 мың м3 саз, 85 мың м3 құм, 190 мың тонна бор
пайдаланылады.
Силикат өнеркәсібі бөліміне арналған тірек конспектілер:
МеОН + SiO2 → силикаттар суда ерімейді, қиын балқиды.
МеОН + SiO2 → силикаттар
Еритін шынылар Ерімейтін
K2SiO3, Na2SiO3
Силикатты желім
Силикат өнеркәсібі
Қыш бұйым өндірісі Шыны өндірісі Құрылыс
материалдар
Керамон – саз
өндірісі
Ақ саз – кәрлен
жанан
Кварцты
Қиын балқиды
K2O∙CaO∙6SiO2
Түрлі-түсті Шыны Кәдімгі
терус
шыны
Na2O∙CaO∙6SiO2
CuO, CrO
Хрусталь
CuO,Au әктас
K2O∙PbO∙6SiO2
құм
Шыны талшық сода
Шыны бұйым қалыптау
Қысу Созу Жаймалау
Үрлеу
(Түйме) (таяқша) (айна, терус)
(бөтелке)
Жаймалау машина құрылысы
Цемент
Құрылыс материалы Тез
қататын
Бетон
Суыққа төзімді
Темірбетон
Ыстыққа төзімді
Қожбетон
Цилиндрлі пеш құрылысы
Металдардың жалпы қасиеттері
Қазақстан бойынша Жәйрем кен-байыту, Жезқазған кен-металлургия
комбинаттарында кен өндіру мен өңдеу жұмыстары күшейтіліп, ұлғайтылуы
сонымен бірге, Бақыршық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz