Абайдың поэмалары «Ескендір»

Абайдан қалған үш поэма бар. Олар: «Масғұт», «Ескендір», «Әзім әңгімесі». Соңғысы аяқталмаған.
Бұлардың бәрі де ақынның бұрынғы шығармаларындай қазақ өмірінің шындығын суреттеуге құрылмаған, Шығыс халықтарының аңыз, ертегілері сюжетіне дастан үлгесінде жазылған. Уақиғалары шағын, көлемдері аз келеді. Аңыздарды ақын, көбінесе, өзіне қажет ұстаздық, тәрбиелік ой-мақсаттарға бейімдеп, көпке үлгі етуде ойлаған.
«Масғұт» поэмасы Абай, негізінен, осы аттас кейіпкердің іс-әрекетіне құрады. Ақылы мен парасаты мол адамның мінез-құлқын, адамгершілігін көпке үлгі етеді. Поэманың идеясында әйелді қоғамның ерлерге тең мүшесі деп тану, оның әлуметтік өмірдегі орның бағалау жағына көбірек қөңіл бөлінеді. Мұны Масғұттың қөзқарасынан айқын танимыз. Ұры танап жатқан шалды айырып алған ол шалдан базарлық алуға барғанда өзіне қызыл жемісті таңдайды.
Ағын жесең, ақылың жаннан асар,
Сары жесең, дәулетің саудай тасар.
Егерде қызыл жеміс алып жесең,
Ұрғашыда жан болмас сенен қашар,-дейді шал. Масғут ақылды да, байлықты да таңдамайды, оларды былайша сынайды:
Көп наданның арасындағы жалғыз ақылды адамның қүйіне де, байлық пен малқұмарлық аздырған байдың жайына да талғампаздығымен қарайды.
Қызылды жесем, мені әйел сүйер,
Арамдыққа жүрмесем, не жан күйер?
Ұрғашы да көп жан ғой, досым болса,
Деп едім бір пайдасы.Маған тиер.
Еркектің еркек адам болса қасы,
Қатын, шеше, қызы жоқ кімнің басы.
Хан қаһар, қара кісі қастық қылса,
Сонда ұрғашы болмай ма арашашы?
Тегінде адам басы сау бала ма?
Ұйінде тексерілмесе дау бала ма?
Ері ашу айтса, әйелі басу айтып
Отырса, бұрынғыдай жау бала ма?- дейді Масғұт өз таңдауын түсіндіргенде.Ол әйелмен достықты қадыр тұтады. Ер мен әйел теңдігін жақтайды.
Поэма ақынның осы идеясына әкелетін уақиғаны баяндауға құрылады. Онда суреткерлік емес,ой, ақыл басым. Уақиға мен тартыс өмірлік тартысстан емес, ақынның ақылынан, айтайын деген ой-үлгесінен