Литосфераға антропогенді әсердің ықпалы



I Кіріспе
Литосфераның құрылысы, құрамы және қасиеті

II Негізгі бөлім
1. Топырақтың ластануы
2. Топырақтың бүлінуі (деградациялануы)
3. Жерді құнарландыру шаралары

III Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Литосфера – Жердің қатты бөлігінің сыртқы қабығы, ол біртіндеп заттектердің беріктілігі азаятын сфераларға өтеді және оның құрамына жер қыртысы мен Жердің беткі мантиясы кіреді. Литосфераның қалыңдығы 5-200 км, оның ішінде жер қыртысы – құрлықта 50-70 км-ге дейін (жазықтықтарда 35-45 км-ге, тау сілемдері астында 70 км-ге дейін), мұхиттың астында төменгі шегі 5-10 км шамасында. Литосфера қоршаған табиғи ортаның ең маңызды бөлігі, ол көлеммен, беттің пішінімен, топырақ жамылғысымен, өсімдіктермен, кен қазбаларымен, сонымен қатар халық шаруашылығы әр түрлі салаларының кеңістікте орналасуымен сипатталады. Табиғи күштер мен адамның іс-әрекетінің нәтижесінде уақытқа байланысты литосферанаңы жағдайы өзгеріп отырады. Табиғи күштер (жылу, ылғалдылық, жел, радиация және т.б.) және олардың салдарынан орын алатын геологиялық құбылыстар (жанартаудың атқылауы, жердің сілкінуі, судың тасуы және т.б.) жеке аймақтарда литосфераның сипаттамасын едәуір өзгертеді.
Жер қабатының үстіңгі қабатын топырақ дейді. Топырақ – ол аналық жыныстардың, ауа райының, өсімдіктер мен жануарлардың, жергілікті жер бедерінің күрделі өзара әрекеттестігі нәтижесінде қалыптасқан жаратылыстық – тарихи дене.
1. А.Ақбасова, Г.Саинова. Экология : жоғары оқу орындарына арналған оқу құралы. – Алматы, «Бастау», 2003.
2. Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы. Оқу құралы. - Алматы, «Ғылым», 1997.
3. Г.С. Оспанова, Г.Т. Бозшатаева. Экология оқулығы, 2002.

Литосфераға антропогенді әсердің ықпалы

Жоспар

I Кіріспе
Литосфераның құрылысы, құрамы және қасиеті

II Негізгі бөлім
1. Топырақтың ластануы
2. Топырақтың бүлінуі (деградациялануы)
3. Жерді құнарландыру шаралары

III Қорытынды

Кіріспе

Литосфера – Жердің қатты бөлігінің сыртқы қабығы, ол біртіндеп
заттектердің беріктілігі азаятын сфераларға өтеді және оның құрамына жер
қыртысы мен Жердің беткі мантиясы кіреді. Литосфераның қалыңдығы 5-200 км,
оның ішінде жер қыртысы – құрлықта 50-70 км-ге дейін (жазықтықтарда 35-45
км-ге, тау сілемдері астында 70 км-ге дейін), мұхиттың астында төменгі шегі
5-10 км шамасында. Литосфера қоршаған табиғи ортаның ең маңызды бөлігі, ол
көлеммен, беттің пішінімен, топырақ жамылғысымен, өсімдіктермен, кен
қазбаларымен, сонымен қатар халық шаруашылығы әр түрлі салаларының
кеңістікте орналасуымен сипатталады. Табиғи күштер мен адамның іс-
әрекетінің нәтижесінде уақытқа байланысты литосферанаңы жағдайы өзгеріп
отырады. Табиғи күштер (жылу, ылғалдылық, жел, радиация және т.б.) және
олардың салдарынан орын алатын геологиялық құбылыстар (жанартаудың
атқылауы, жердің сілкінуі, судың тасуы және т.б.) жеке аймақтарда
литосфераның сипаттамасын едәуір өзгертеді.
Жер қабатының үстіңгі қабатын топырақ дейді. Топырақ – ол аналық
жыныстардың, ауа райының, өсімдіктер мен жануарлардың, жергілікті жер
бедерінің күрделі өзара әрекеттестігі нәтижесінде қалыптасқан жаратылыстық
– тарихи дене.
Топырақтың ең маңызды қасиеттерінің бірі оның құнарлығы, яғни
өсімдіктерді органикалық және минералды қоректі заттектермен қамтамасыз ету
қабілеті. Топырақ құнарлығы оның физикалық және химиялық қасиеттеріне
байланысты келеді.
Топырақ үш фазадан: қатты, сұйық және газ тәрізді заттектерден тұратын
орта. Ол ауа райының, өсімдіктердің, жануарлардың, микроорганизмдердің,
бастапқы жыныстардың күрделі өзара әрекеті нәтижесінде түзіледі, дамиды
және дербес табиғи түзілу болып табылады.
Топырақтағы заттектердің миграциясы мен трансформациясына байланысты
топырақ құрылымы бірнеше қабаттарға, немесе горизонттарға дараланады.
Қабаттардың арақатысы мен байлығы топырақ түріне байланысты. Ең жоғарғы
органикалық заттектердің шіруінен пайда болған өнімінен тұратын қабат ең
негізгі құнарлығы жоғары горизонт болып саналады. Оны гумусты немесе
қарашірінді деп атайды, құрылымы қиыршықты-түйірлі болады. Гумус немесе
қарашірік жиынтығы деп крахмал, целлюлоза, белок қосылыстарын ыдырататын
микроорганизмдер әсерінен пайда болған өсімдіктекті мен жануартекті
қалдықтарды айтады. Топырақ құнарлылығы негізінде осы өсімдіктекті және
жануартекті қалдықтардың биохимиялық ыдырауынан түзілген қарақоңыр түсті
гумусқа байланысты. Қарашірінді негізінде гуминнен, гуминқышқылынан,
фульвоқышқылынан, сонымен қатар белоктардан, көмірсуларынан, майлардан,
шайырлардан, лигиннен және т.б. тұрады. Гумус жинақталған үстіңгі құнарлы
қабаттың қалыңдығы көбіне 20 см-ден аспайды. Климаттық, гидрологиялық,
топырақтың физикалық-химиялық қасиеттеріне байланысты кейбір жағдайларда 80-
100 см тереңдікте де кездеседі.
Топырақтың маңызды қасиеттеріне топырақ ерітінділеріндегі тұздар
мөлшерінің, қышқылдықтың өзгеруі жатады. Себебі оларға микроорганизмдердің
белсенділігі мен өсімдіктердің азотты сіңіруі, топырақтық коллоидтердің
алмасу негіздерінің жалпы жиынтығы, олармен байланысты топырақтың алмасу
мен сіңіру қабілеттілігі тәуелді.
Жер жыртуды, тырмалауды, дарадақыл егуді және тағы басқаларды қамтитын
топырақты ауыл шаруашылығы тұрғысында пайдалану заттектердің айналымының
тепе-теңдігін бұзады, топырақтың құнарсыздануына себебін тигізеді.

1. Біздің еліміздің ең басты байлығы – жер. Өйткені жер – адамзатты
асырап сақтайтын ең негізгі табиғи ресурстың бірі. Осыған орай әр өндіріс
салалары табиғат байлығының сақталуына, табиғатты қорғау мен жақсартуға
тұрақты түрде көңіл бөліп, оларға қатысты нақтылы ережелерді білулері және
міндетті түрде орындаулары қажет.
Қазақстан Республикасы қоршаған ортаны қорғау министрлігінің соңғы
мәліметтеріне қарағанда, өндіріс салаларының бүлдірген жер көлемі 200 мың
гектардай келеді, бұл көлемге әскери-өндірістік кешендердің зақымдаған
20 млн гектар үстіндегі жерлер, санитарлық сақтау зоналары алып жатқан жер
көлемдері, құнарлығы өте төмендеп бүлінген 60 млн гектарға асатын
жайылымдардың жалпы көлемі кіргізілмеген. Осыған Қазақстанда дағдарысқа
ұшыраған аймақтарды қоссақ, құнарлығы күрт төмендеген, ластанған жерлер
көлемі республикада 85-90 млн гектарға жетіп отыр. Сонымен қатар ауыл
шаруашылығында пайдаланылатын жалпы жерлердің жағдайын да қанағаттанарлық
деп айту қиын.
Адамдар және олардың шаруашылығы жер бетіне тікелей және жанама зор
ықпал-әсерін тигізіп келеді. Топырақтың ластануына байланысты қазіргі
уақытта құрлықтың жартысына жуығын антропогендік ландшафт алып жатыр.
Ғалымдардың арасында тараған пікір бойынша дүние жүзіндегі шөлдердің
барлығының шығу тегі де антропогендік . Антропогендік шөлдің аумағы жылдан-
жылға үнемі ұлғаюда, оның көлемі қазіргі шақта 10 млн км2-ден асып отыр,
бұл бүкіл құрлықтың 7 пайызын құрайды.
Топырақты ластайтын компоненттерге қарай топырақтың ластануының
түрлері: физикалық, химиялық және биологиялық болады.
Физикалық ластану - радиоактивті заттектермен байланысты. Мысалы,
уран рудаларын ашық әдіспен алғанда, жер қыртысында активтілігі жоғары
сәулеленетін сұйық және қатты қалдықтар қалады.
Биологиялық ластану – ауру тудыратын және де басқа жағымсыз жағдайда
итеретін микроорганизмдердің қоршаған ортада болуы. Мысалы, ластанбаған
топырақта дизентерия, сүзек және тағы басқа да ауру қоздырғыштары 2-3
тәулік бойында сақталса, ластағыштармен әлсіреген қоздырғыштар бірнеше ай
мен жылдарға дейін сақталып, едәуір аумаққа таралады.
Химиялық ластану – топырақта тірі организмдерге қауіп туғызатын
химиялық заттектердің жиналуы.
Топырақты ластайтын көздерге өнеркәсіптік кәсіпорындардың
шығарындылары, көлік, ауыл шаруашылығында қолданылатын шөпжойғыштар мен
минералды тыңайтқыштар, қалдықтар, жылу энергетика кешені, атмосфералық
жауын-шашын, апатты жағдайда тасталатын шығарындылар, әскери-өндірістік
кешендері жатады.
Түсті металл кендерін алу, байыту және таза металдар алу процестерінен
шыққан өнімдермен және қалдықтармен топырақ көп ластанады. Ауыр металдардан
топырақтың ластануының зардабы тұрақты болып келеді. Түсті металлургия
кәсіпорындарының маңындағы топырақта қорғасын мен басқа ауыр металдардың
мөлшері нормадан 10-20 есе асып отырған жерлер белгілі.
Ауыл шаруашылығында улы химикаттар көп қолданылатын және өндірісі
дамыған аймақтарда улы заттектер ана сүтінде, қанның құрамында болатыны
байқалған. Топырақ көптеген аурулардың (ботулизм, күйдіргі, дизентирия,
аскаридоз және т.б.) қоздырғыштарын сақтайтын ортаға жатады.

2. Адамның барлық өндірістік қызметіне бірінші кезекте ең қажетті табиғи
ресурс болып жер саналады. Жер қойнауынан халық шаруашылығының барлық
салаларына қажетті материалдар өндіріледі, ол болмаса өндіріс дами алмайды.
Өнеркәсіптер жедел қарқынмен дамыған сайын соғұрлым бүлінген жер көлемі
арта түседі. Сондықтан жерді пайдаланушылар оны тиімді пайдаланумен қатар,
сан қырлы қорғау жұмыстарына да назар аударуы қажет.
Жер ресурстарын ең негізгі тұтынатын саланың бірі ауыл шаруашылығы.
Ауыл шаруашылығында құрлықтың 30 пайызынан астамы игерілген, осыған осы
салада пайдаланылатын ормандарды қосатын болсақ, бұл көрсеткіш 60-65
пайызға жетеді. Ауыл шаруашылығының қарамағындағы жер ресурстарының
жарамсыз түрге айналуына себеп болатын жағдайлар:
– топырақ эрозиясы немесе дефляциясы – су мен желдің және тағы басқа
табиғи құбылыстардың әсерінен жер қыртысының түгелдей не жарым-жартылай
бүлінуі, топырақтың құнарлығының төмендеуі;
– агротехниканы дұрыс қолданбағандықтан, негізінде ауыспалы егіс
болмауынан және қоректі заттектердің топыраққа жеткілікті түрде қайта
айналып келмеуіне байланысты гумус мөлшері төмендеп, топырақ құнарлығының
біртіндеп азаюы;
– құрғатымсыз жерді суландыру және бақылаусыз суды қолдану, топырақтың су
астында қалуы мен екінші реттік тұздануы;
– топырақтың техникада ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Өсімдіктер мен жануарлар әлеміне антропогендік әсер
Антропогендік әсерлер
Антропогендік әсерлердің табиғат пен адамға зиянды ықпалы
Экология ғылымының даму кезеңдері
Экология пәнінен лекциялық сабақтар тезисі
Вернадскийдің биосфера туралы ілімі
Адамның қоршаған ортаға биогеохимиялық адаптациясы. Биосфераның биогеохимиялық ұйымдастырылуы және популяцияның физиологиялық гетерогендігі
«Қазақстанның экологиялық мәселелері»
Атмосфераға антропогенді әсердің ықпалы
Литосфераға антропогендік факторлардың әсері
Пәндер