Бағдарламалау(программалау) технологиясы

І. Кіріспе. Жалпы программалау(бағдарламалау) технологиясы.

1.Обьекті бағытталған программалау.
2. Логикалық программалау.
3. Циклдік құрылымды алгоритмді программалау.

ІІ. Негізгі бөлім. Программалау(бағдарламалау) технологиясына толық сипаттама.
1.Программалау тілдері және оның негізгі классификациясы.
2. Паскаль программалау тіліне қысқаша сипаттама.
3. Программалық құралдар.
4. Көмекші программалар.

ІІІ. Қорытынды. Түйін сөз.

ІV. Қолданылған әдебиеттер тізімі.

Программалау процесін жақсартатын және кең қолданылатын әдістердің бірі – құрылымдық программалау. Құрылымдық программалаудың 3 бөлігі (құраушысы) бар:
1. Модульдік программалау
2. Құрылымдық кодтау
3. Жоғарыдан төменге қарай жобалау
Модульдік программалау дегеніміз – программаны логикалық бөліктерге бөлу процесі. Программа бірнеше модульдерге бөлінеді және мына 2 мақсат орындалуы тиіс:
1) модулдің дұрыс болуы және оның контекстерден тәуелсіз болуы қажет;
2) модулдің ішкі жұмыстарын білмей тұра әр түрлі модулдерден программа құру мүмкіндігінің болуы қажет.
Мысал ретінде стандарт математикалық функциялардың есептелу программасын қарастыруға болады. Программист sin(x) функциясын программаның кез-келген жерінде қолдана алады және оған функцияның есептелуіне қай әдістің қолданып тұрғанын білудің қажеттілігі жоқ. Модуль өлшемі 60 жолдан аспауы керек және модульдер өзара тәуелсіз болуы керек. Байланысқан элементтерді бір модульге, байланыспаған элементтерді әр түрлі модульге жинау керек. Модульдерді қолдана отырып программа күрделілігін төмендетуге болады.
Pascal тілінде модуль процедуралар мен функциялардың көмегімен құрылады, Cи тілінде функциялардың көмегімен құрылады.
Құрылымдық кодтау деп программада басқарушы конструкциялардың–шартты операторлардың, циклдің (параметрлі, цикл-әзір, цикл-дейін) қолданылуын айтады. Шартсыз көшу операторы программада сирек қолданылуы керек немесе шартты оператордың, циклдің көмегімен өзгертілуі керек.
Программаны жоғарыдан төмен қарай жобалаудың өз иерархиялық құрылымы бар және қысқа есеп қойылымынан басталады. Одан кейін есеп бірнеше ұсақ ішкі есептерге бөлінеді. Ішкі есептердің өзі де ішкі есептерге бөлінуі мүмкін. Әр қадамда ішкі есептің орындайтын негізгі функциялары анықталуы керек. Бөлу процесі әр ішкі есеп қарапайым болғанға дейін, яғни әр ішкі есепке бір модуль сәйкес келгенше созылады.

1. Паскаль тіліндегі программалау негіздері. ( А.Б.Дәулетқұлов, С.С.Алғазы).
2. “Алгоритмы и программы на языке Turbo Pascal'' (Ю.Федоренко).
3. “Алгоритмдеу және программалау негіздерін оқыту” (Б.Д.Сыдықов).
4. “Паскаль тілінің негіздері” (Б.Нақысбек Г.Қалықова).
5. www.rambler.ru сайтындағы мәліметтер.
6. Интернет мәліметтері.

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Жаратылыстану ғылымдары факультеті

Бағдарламалау(программалау)
технологиясы

Орындаған: Тарихов Ф. (ХМ-11).
Қабылдаған: Сайманова З.

Астана, 2010
ЖОСПАР:
І. Кіріспе. Жалпы программалау(бағдарламалау) технологиясы.
1.Обьекті бағытталған программалау.
2. Логикалық программалау.

22

3. Циклдік құрылымды алгоритмді программалау.
ІІ. Негізгі бөлім. Программалау(бағдарламалау) технологиясына толық
сипаттама.
1.Программалау тілдері және оның негізгі классификациясы.
2. Паскаль программалау тіліне қысқаша сипаттама.
3. Программалық құралдар.
4. Көмекші программалар.
ІІІ. Қорытынды. Түйін сөз.
ІV. Қолданылған әдебиеттер тізімі.
Программалау технологиялары
Программалау процесін жақсартатын және кең қолданылатын әдістердің
бірі – құрылымдық программалау. Құрылымдық программалаудың 3 бөлігі
(құраушысы) бар:
1. Модульдік программалау
2. Құрылымдық кодтау
3. Жоғарыдан төменге қарай жобалау
Модульдік программалау дегеніміз – программаны логикалық бөліктерге
бөлу процесі. Программа бірнеше модульдерге бөлінеді және мына 2 мақсат
орындалуы тиіс:
1) модулдің дұрыс болуы және оның контекстерден тәуелсіз болуы қажет;
2) модулдің ішкі жұмыстарын білмей тұра әр түрлі модулдерден программа
құру мүмкіндігінің болуы қажет.
Мысал ретінде стандарт математикалық функциялардың есептелу
программасын қарастыруға болады. Программист sin(x) функциясын
программаның кез-келген жерінде қолдана алады және оған функцияның
есептелуіне қай әдістің қолданып тұрғанын білудің қажеттілігі жоқ. Модуль
өлшемі 60 жолдан аспауы керек және модульдер өзара тәуелсіз болуы керек.
Байланысқан элементтерді бір модульге, байланыспаған элементтерді әр
түрлі модульге жинау керек. Модульдерді қолдана отырып программа
күрделілігін төмендетуге болады.
Pascal тілінде модуль процедуралар мен функциялардың көмегімен
құрылады, Cи тілінде функциялардың көмегімен құрылады.
Құрылымдық кодтау деп программада басқарушы конструкциялардың–
шартты операторлардың, циклдің (параметрлі, цикл-әзір, цикл-дейін)
қолданылуын айтады. Шартсыз көшу операторы программада сирек
қолданылуы керек немесе шартты оператордың, циклдің көмегімен өзгертілуі
керек.
Программаны жоғарыдан төмен қарай жобалаудың өз иерархиялық
құрылымы бар және қысқа есеп қойылымынан басталады. Одан кейін есеп
бірнеше ұсақ ішкі есептерге бөлінеді. Ішкі есептерді ң өзі де ішкі есептерге
бөлінуі мүмкін. Әр қадамда ішкі есептің орындайтын негізгі функциялары
анықталуы керек. Бөлу процесі әр ішкі есеп қарапайым болғанға дейін, яғни
әр ішкі есепке бір модуль сәйкес келгенше созылады.
Объекті-бағытталған программалау

33

Объекті-бағытталған программалау тілдерінің негізгі концепциясы–
құрылатын қосымша өзара байланысқан негізгі объектілерден тұрады.
Объекті-бағытталған технологияда қолданушы үш базалық элементпен:
объектілер, хабар және класстармен жұмыс істейді.
Объектілер дегеніміз бірнеше рет қолданылатын программалық
модулдерден, яғни байланысқан мәліметтер мен процедуралардан тұрады.
Объект құрылымы екі бөліктен тұрады: айнымалылар және әдістер. Әдістер
объект функциясының алгоритмін анықтайтын процедуралар мен
функциялар жиынынан тұрады. Объектілі айнымалылар жәй мәліметтерден
(сан, массив, текст) және күрделі құрылымды информациялардан (график,
дыбыс т.б.) тұрады.
Объектілердің өзара байланысуына хабарлар қолданылады және үш
бөлімнен
тұрады:
объект
идентификаторы,
ағымдағы
объектіде
қолданылатын әдіс аттары және таңдалған әдіс режимін қалпына келтіретін
қосымша информациялар. Күрделі программалар бірнеше біртипті
объектілерді қолдануы мүмкін. Бұл жағдайда әр объект үшін әдістер мен
айнымалылар туралы информацияны жазу тиімсіз. Бұл мақсатқа объектілер
класы деген түсінік енгізілген. Класс дегеніміз біртипті объектілерге
арналған шаблон және объектілі айнымалылар типтері мен әдістерін
анықтайтын информациялардан тұрады.
Объекті-бағытталған технологияға негізделген программалау тілдері:
SmallTalkv, Object Pascal, ACT++, C++, Simula, Actor, Classic–Aga және т.б.
Объекті-бағытталған программалаудың негізгі үш принципі бар:
инкапсуляция, тұқымқуалау, полиморфизм.
Логикалық программалау
Логикалық программалау тілдері PROLOG және LISP жасанды
интеллект проблемаларының есептерін шешуге арналған. LISP тілін 50-інші
жылы Д.Макартни символдық информацияларды өңдеуге арнап құрды. LISP
тілінің мәліменттерінің негізгі құрылымы тізімдер, тізімнің элементтері
атомдар. Lisp тілінің бір ерекшелігі динамикалық жаңа объектілерді құру
мүмкіндігі, объект есебінде программаның өзі де қатыса алады.
LISP тілі және оның модификациялары символды өңдеуге арналған
бағытталған программалық бөлімді құруға кең қолданады және қазіргі кезде
көптеген тиімді компиляторлары бар.
70-жылдары Lisp тілінің негізінде құрылған Prolog тілі логикалық
программалау тілі болып табылады. Prolog программасының негізгі элементі
атом болып табылады және жеке объектілер арасындағы қарапайым
қатынастарды көрсетеді, басқа программалау тілдеріне қарағанда атом
түсінігінің мағыналық мәні басқа. Тіл тек сипаттамадан тұрады және
инструкциялары жоқ, яғни процедуралы емес. Әр Prolog программа
сөйлемдер жиынынан тұрады, яғни жәй тұжырымдар немесе импликациялар.
Prolog тілінің базасында эксперттік жүйелер, білімді көрсететін жүйелер,
білім базасы және жаратылыс тілдерін өңдейтін жүйелер құрылады. Prolog
тілінің негізіне математикалық логика элементтері қолданылады. Программа
объектілер арасындағы қатынас терминдері арқылы сипатталады. Логикалық

44

программалау тілдерінің жетістігі параллель программалау принципі
қолданылады. Prolog тілінің көптеген танымал модификациялары бар, оның
ішінде ең көп тарағаны – Borland фирмасының Turbo Prolog программалау
жүйесі. Жасанды интеллект проблемасына арналған жаңа логикалы қ ж әне
функционалды программалау тілдері құрылуда, мысалы, DURAL, VALID
тілдері.
Циклдік құрылымды алгоритмді программалау.
Кейбір алгоритмдердің белгілі бір бөліктері бірнеше рет қайталанып
орындалуы мүмкін. Мұндай алгоритмдерді циклдік құрылымға ие
алгоритмдер дейді. Қайталанатын бөліктерді, яғни циклдерді әртүрлі
тәсілдермен құрастырады.
Цикл – бұл прграмманың орындалу барысында бірнеше рет қайталанатын
бөліктері. Циклдерді пайдалану арқылы салыстырмалы түрде қысқа
программалар жазуға, программаның көлемін едәуір қысқартуға болады.
Бірақ осы программа арқылы ЭЕМ өте үлкен көлемдегі есептеулерді
орындайды. Турбо Паскаль да циклдік құрылымды алгоритмді
программалауды үш түрлі жолмен ұйымдастыруға болады.
1. Алдын-ала шартты тексеру арқылы
2. Келесі шарт бойынша
3. Параметрдің мәніне тәуелді
Программалу тілдері және негізгі классификациясы
Қазіргі кезде 3500-ден жоғары әр түрлі программалау тілдері бар және
осылардың ішінен шектелген саны ғана программалық бөлімді құру ға
жаппай
қолданылады. Программалау тілдерінің саны көп болуына
байланысты олардың біршене классификациясы бар. Оның ішінде негізгі 2
түрге: фукционалдық мәніне (қызметі) және қолданылатын программалау
технологиясына байланысты бөлінеді. Программалау тілдері фукнционалдық
мәніне байланысты 4 үлкен классқа бөлінеді:
1) программалауға үйретуші;
2) жалпы мәнді;
3) проблемалық-бағытталған;
4) параллель программалаушы.
Қазіргі жоғары деңгейлі тілдерді осы классикацияға сәйкес
қарастырамыз.
Программалауға үйретуші тілдер қатарына жататын жоғарғы деңгейлі
тілдердің негізгілері Logo, Basic және Pascal. Logo тілі 60-шы жылдардың
аяғында С.Пейперттің басшылығымен құрылды және ЭЕМ жаңа
қолданушыларға, балаларға программалаудың негізін үйретуге бағытталған.
Үйретуге арналған жоғары деңгейлі тілдердің ішіндегі кең тарағаны 1965
жылы Д.Кемени мен Т.Курц құрған Basic тілі. Дербес компьютерлерге
бірінші қолданылған жоғарғы деңгейлі тіл және операциялық ортасы – Basic
тілі. 60-жылдардың ортасынан бастап мамандар арасында құрылымдық
программалау мәселесі көтеріле бастады. 1971 жылы Н.Вирт құрылымды қ
технологияға үйретуші Pascal тілін құрды.

55

Жалпы мәнді жоғары деңгейлі тілдер қатарына әр түрлі класс есептерін
тиімді программалауға бағытталған тілдер жатады. Бұл классқа жататын
тілдердің негізгілері C, Modula, Ada тілдері. Бұл тілдердің негізі 1966 жылы
құрылған, ғылыми, пәндік облыстағы есептерді программалауға мүмкіндік
беретін PL1 тілі. PL1 тілі ЖС ЭЕМ сериялы модельдерде кеңінен
қолданылды. Си тілін 1972 жылы Д.Ритчи құрды және Unix операциялық
жүйесі осы тілде жазылды. Си тілі ассемблер тілінің де және жоғары деңгейлі
тілдің де мүмкіндіктерін қамтамасыз ететін болғандықтан орта деңгейлі тіл
деп атайды. Pascal тілінің идеологиясын тарату мақсатымен Н.Вирт 1980
жылы Modula–2 тілін құрды. Бұл программалау тілінің негізі – программа
бір-біріне тәуелсіз модульдерден тұрады.
1978 жылы қазіргі АҚШ-та әскери қаруды басқаруға қолданылатын
қосымшаларды программалуға арналған Ada тілі құрылды. Ada тілі
құрылымды программалау тілі болып табылады және параллель
программалау мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді.
Проблемалық–бағытталған жоғары деңгейлі тілдер деп нақты пәндік
облыс есептерінің мәселесін түгел қамтитын тілдерді атаймыз. Бұл класс қа
жататын бірінші жоғары деңгейлі тіл – Fortran тілі. Fortran-I тілін 1956 жылы
IBM фирмасы құрды және ғылыми-техникалық есептерді шешуге арналған.
Жасанды интеллект символдық информацияларын және тізімдерін
өңдеуге арналған есептерді программалауға Lisp, Prolog тілдері
қолданылады. Lisp тілін 50-жылдары Д.Макартни құрды. 70-жылдары Lisp
тілінің негізінде құрылған Prolog тілі логикалық программалау тілі болып
табылады және 5 буынның
ЭЕМ жапон проектісінде негізгі тіл болып
таңдалған. Әр Prolog программа жәй тұжырымдар немесе импликациялардан
тұратын сөйлемдерден тұрады, инструкция қолданылмайды.
Дәстүрлі неймандық архитектурадан ЭЕМ дәстүрлі емес параллель
архитектуралы есептеу машиналарына көшуіне байланысты параллель
алгоритмдерді сипаттаушы инстументальды құрылғылар пайда бола бастады.
Параллель программалау тілдерінің негізі – параллель есептеулерді
программалау процесін ықшамдау, параллель архитектуралы есептеу
машиналарына арналған параллель программалық жүйелердің тиімдісін алу.
Параллель программалауды жабдықтаудың қиындығы тиімді параллель
жөндеушілерді құру. Қазіргі кезде қолданылып жүрген интерактивті
параллель жөндеушілер IPSC (Intel фирмасының дербес компьютерлеріне
арналған) және PDBX (мультипроцессорлы ЭЕМ арналған). Жиі
қолданылатын векторлы матрицалық есептерге параллель программалар
кітапханасы құрылған, BLAS- сызықтық алгебра программаларының
кітапханасы, NAG – сандық алгоритмдер кітапханасы. Бұл есептерге белгілі
матрицалы параллельдеушілер ProSolvar (Intel фирмасы) және жалпы мәнді
параллельдеуші Parafrace (Д.Кук құрған) қолданылады.
С++ программмалау тілінің пайда болу тарихы 1972 жылдан бастау алды.
Жоғарғы және төменгі деңгейдегі тілдер кездесетiн бұл программаны Деннис
Дитчи және Брайн Керниген деген ғалымдар жасап шығaрған. Бұл тілді
кейінірек Американың Ұлттық стандарттау орталығы растады.(ANSI)

66

1980 жылы Бьярна Страуструптың қабілетіне байланысты ANSI – дің өкілі –
С++ тілі пайда болды. Онда басқа да тілдердің жақсы жақтары к өрініс тапты.
С++ тілі С тіліне қарағанда программистке дәстүрлі құрылымдық және
объектілік бағытталған программаларды жасауға мүмкіндік береді.
С++
тілін
қолданып
жасалған
программалық
қамсыздандыру
идентификаторлар,
кілттік
сөздер,
функциялар,
тұрақтылар,
препроцессорлар, құрылымдар, массивтер және т.б элементтерден тұрады.
С++ тілі – тасмалданатын тіл. Бұл ортада жазыл ған қолданбалы
программалар бір компьютерден екінші компьютерге оңай тасмалданады.
Сонымен қатар тіл - оңай компиляцияланатын тіл болып табылады. Ол
жүйелік
программаларда
пайдаланылады.
Программалауды объектілік тұрғыда жүргізу ХХ ғасырдың 80-шы
жылдарының ортасынан бастап 90-шы жылдардың соңына дейінгі уақытты
қамтиды. Объектіге бейімделген программалау программаны объектілер
жиынтығы түрінде көрсетуге негізделген күрделі программалық
қамсыздандыруды жасаудың технологиясы ретінде анықталады. Мұнда әрбір
объект белгілі бір тип, яғни класс данасы болып табылады. Ал, кластар
қасиеттердің мұрагерлікке байланысты иерархиялықты құрайды. Мұндай
жүйедегі программалық объектілердің өзара әрекеті хабарлама жіберу көмегі
мен орындалады. Программаның объектілік құрылымы ең алғаш күрделі
жүйелерді иметациялық модульдеудің simula (ХХ ғасыр 60-шы жылдар)
қолданған болатын. Объектілік тұрғыда программалаудың Delphi, C++
Builden Visual C++ құралдары кеңінен таралған.
Паскаль программалау тіліне қысқаша сипаттама.
Жоғарғы деңгейлі программалау тілдерінің бірі − Паскаль. Оның алғашқы
вариантын 70-жылдары Швейцария ғалымы Н. Вирт жарыққа шығарған
болатын. Қазіргі кезде Паскаль тілінің кеңейтілген ондаған диалектісі бар,
оның ішінде IBM PC-ге үйлесімді дербес компьютерлер жұмыс істей алатын
Турбо Паскаль диалектісінің варианттары да жеткілікті.
Бейсик тілі сияқты, Паскаль оқып-үйренуге жеңіл, түрлі салалық
информациямен жұмыс істеуде нәтижелі болғандықтан, дүние жүзінде көп
тараған тілдердің бірі. Оның ыңғайлылығы:
тіл алгоритм құрылымын сақтап құрылған. Мұнда программаны бірте-бірте
дамыту арқылы жинақты түрде құруға болады. Ол программалау тәсілін
үйрену үшін де қажет;
тілге дамытылған берілгендер типтері енгізілген. Олар өңделетін берілгендер
элементтерін толық сәйкестендіріп сипаттауға және жаңа берілгендер
типтерін енгізуге мүмкіндік береді;
мұнда кішігірім жеңіл программалармен бірге күрделі құрылымды
программаларды құру да мүмкін;
тіл синтаксисі қиын емес; нұсқаулардың (операторлардың) саны
мүмкіндігінше азайтылған, т.б.
Паскаль тілінде құрылған программаны мәшинелік кіріспе тілге аудару үшін
компилятор пайдаланылады.

77

Паскаль тілі бұрын құрылған (Фортран, Алгол және т.б.) программалау
тілдерінен маңызды ерекшелігі ол құрылымдық программалау идеясын
өмірге біртіндеп енгізу. Паскаль тілінің тағы бір ерекшелігі ол деректер
құрылымының
концепциясының
алгоритм
түсінігімен
қатар
программалаудың негізінде жатқан фундаменталды түсініктер қатарына кіруі.
Қайталану командалары. Программаның белгілі бір бөлігіні ң
орындалуын бірнеше рет қайталау үшін қолданылатын командаларды
қайталану
командалары
деп атайды. Көптеген есептеулерде
айнымалылардың әртүрлі мәндері үшін кейбір операторлар бірнеше рет
қайталанып орындауды қажет етеді. Бұл операторларды , қайталап
орындалуы үшін , программаға қайта – қайта жаза берсек, онда программа
құру үшін көп уақыт кетеді, әрі программалық текст өте ұзақ және оқуға
ынғайсыз болып жазылады. Сондықтан программалық текстер қысқа әрі
оқуға жеңіл болу үшін қайталану процесін циклдық операторлар қолданып
ұйымдастырады. Циклдік процесс ұйымдастыру үшін келесі операторлар
қолданылады:
1.FOR – параметрлі циклдік оператор;
2.WHILE – алдын – ала циклдің орындал шартын тексеретін оператор;
3.REPEAT – соңында циклдің тоқтау шартын тексеретін оператор.
Циклдік операторлар структуралық операторлар тобына жатады, өйткені
құрамына бірнеше операторлар кіреді. Программада алдымен циклдің
тақырыбы жазылады, онан кейін қайталанатын операторлар бөлімі – цикл
денесі жазылады. Цикл денесі бір немесе бірнеше операторлардан т ұруы
мүмкін. Барлық циклдық операторлардың келесі ерекшелігі бар:
а) Қайталанатын операторлар ( циклдің денесі ) бір – ақ рет жазылады;
ә) Циклге тек қана басынан ( тақырыбы ) ғана кіруге болады;
б) Циклің айнымалылары алдын – ала циклге дейін анықталуы тиіс;
в) Цикл денесінде көшу операторын ( Goto ) қолданып программаның басқа
бөліктеріне шығуға болады.
д) Цикл ұйымдастырғанда, міндетті түрде циклден шығу шарты
орындалатынын қарастыру керек, әйтпесе программа орындалуы циклге
келгенде тоқтап тұрып қалады ( программа мәңгі циклденіп қалады ).
Цикл денесінің әр қайталауында цикл айнымалыларының м әндері де өзгеріп,
жаңа мән қабылдап отырады. Қайталану саны циклдің тақырыбында ж әне
цикл денесінде берілетін айнымалылардың мәндеріне байланысты болады.
Программа құрылымы. Программа келесі бөлімдерден тұруы мүмкін, бұл
бөлімдер (тек соңғыдан басқасы) бір-бірінен нүктелі-үтір арқылы
ажыратылады:
программа тақырыбы;
белгілер бөлімі;
тұрақтылар бөлімі;
типтерді сипаттау бөлімі;
процедура мен функцияларды сипаттау бөлімі;
программа денесі;

88

Программалау барысында алдын-ала анықтауды қажет етпейтін
мәліметтердің стандартты типтері мен программалаушының өзі
анықтайтын типтерді пайдалануға болады.
Стандартты типтер
- бүтін типтер-SHORTINT, INTEGER, LONGIN, BYTE,WORD;
- нақты типтер – REAL, SINGLE, DOUBLE, EXTENDED, COMP;
- логикалық тип -BOOLEAN ; символдық тип CHAR ; жолды қ тип
STRING ; ASCII –жолдық- PCHAR; текстік файл TEXT;
Басқа типтердің барлығы типтер бөлімінде, айнымалылар немесе
тұрақтыларды сипаттау бөлімінде анықталуы қажет. Нақты типтен басқа
қарапайым типтер үшін мына функциялар анықталады:
DEC(N) N-ді азайту (қысқарту)
INC(N) N-ді үлкейту (ұзарту)
ORD(N) N-нің рет нөмірі
ODD(N) N-нің жұптығын тексеру
PRED(N) N-нің алдынғы мәні
SUCC(N) N-нің келесі мәні
Нәтижесі бүтін болатын мәліметтердің бүтін типтерімен жұмыс істеу үшін
келесі арифметикалық функциялар қолданылады:
ABS(N) N-нің абсолют шамасы
A DIV B бүтін бөлу
A MOD B қалдықты бөлу
+
қосу
*
көбейту
азайту
TRANC(X) Х нақты санның бүтін бөлігі;
ROUND(X) Х нақты санды бүтінге дейін дөңгелектеу;
SQR(X) N санын квадраттау;
Логикалық функциялар: NOT- терістеу; OR - біріктіру немесе логикалы қ
қосу; AND -қиылысу немесе логикалық көбейту; XOR - екіні ң модулі
бойынша қосу.
Стандартты функциялар
ABS(X)-Х-тің абсолют мәні
ARCTAN(X)- Арктангенс Х
COS(X)-Косинус Х
SIN(X)- Синус Х
EXP(X)- е2
FRAC(X)- Х-тің бөлшек бөлігі
ARCCOS(X)=ARCTAN(SQRT(1-SQR(X))X)
ARCSIN(X)=ARCTAN(XSQRT(1-SQR(X)))
Тілдің операторлары
BEGIN END құрама оператор;
IF...THEN шартты оператор;
CASE...OF таңдауоператоры;
FOR... DO параметрлі қайталау операторы;

99

REPEAT... UNTIL шартқа дейін қайталау операторы;
WHILE... DO әзіргі шартқа байланысты қайталау;
Программалық құралдар.
Программа — магниттік тасымалдаушыда (дискіде) файл түрінде
сақталып, әрбір адамның командасы бойынша компьютер жадына жуктеліп,
орындауға арналған машина тіліндегі нүсқаулар жиыны. Көптеген мәселелер
өзара байланыстағы бір-бірімен бірігіп отырып жұмыс істейтін программалар
кешендерінің көмегімен шешіледі. Алдын ала келісім нақты программа
арқылы орындалатын әрекеттер (функциялар) жиынының және әр
функцияның орындалу вариантын анықтайды. Үнсіз келісім егер жұмыс істеп
отырған адам айқын түрде нұсқамаса, көрсетілген немесе басқа әрекеттің,
яғни функцияның нақты атқарылу параметрлерін (басқа да вариантгары
болғанда) тағайындайды.
Интерфейс - программалық жабдық пен.жұмыс істейтін адам
арасындағы сұқбат жүргізу шарттары мен келісімдер жиыны.
Программалық жасақ - информациялық технологиялардың елеулі бір бөлігі.
Программасыз кез келген аппаратура жәй элементгер жиыны болады да, ол
ешнәрсе істей алмайды.
ЭЕМ программалары екі топқа бөлінеді, олар:
1) жүйелі программалық жасақ;
2) қолданбалы (кәделі) программалық жасақ.
Жүйелі программалар ЭЕМ-нің аппараттық жабдықтар жұмысын
басқарып, жүмыс істеп отырған адамды қолданбалы программалармен
байланыстырады.
Жүйелі программалық жасақты бірнеше топқа жіктеуге болады:
1) операциялық жүйелер;
2) утилиттер;
3) сервистік программалар.
Операциялық жүйелер - компьютерді басқаруға арналған және қолданбалы
программалармен байланысы бар нақты программа. Дербес компьютерлер
үшін кең тараган оиерациялық жүйелерге
МЗ (РС) DOS, Windows 95, Windows NT,OS2, UNIX жатады,
Дербес компьютерлерлерге арналған операциялық жүйелердің барлығы да
тек бір адамдық болып табылады. Расында да екі адамның бір мезетге бір
компьютерде жұмыс істеуін елестету қиын ғой .
WINDOWS 95, WINDOWS NT, OS2, UNIX көп мақсатты жүйелер болып
саналады. Көп мақсаттылық — бір компьютерде бір уақытта қатарласа
бірнеше есепті шығару мүмкіндігі немесе бірнеше әрекеттің қатар атқарылып
жатуы. Мысалы, Сіз мәтін көшіріліп жатқан шақта ойнап та отыруыңызға
боладь, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.