Жеке тұлғалардың мүлік салығы
Кіріспе
3
1 Жеке тұлғалардың мүлік салығының теориялық негіздері
1.1 Салық жүйесіндегі жеке тұлғалардың мүлік салығының пайда болу алғышарттары 5
1.2 Жеке тұлғалардың мүлік салығының экономикалық мәні 11
1.3 Шет мемлекеттер тәжірибесінде жеке тұлғалардың мүлік салығының қолданылу ерекшеліктері 14
2 ҚР салық жүйесіндегі жеке тұлғалардың мүлік салығы: есептеу механизмі және бюджет кірісін қалыптастырудағы рөлі
2.1 Жеке тұлғалардың мүлкіне салық салуды есептеу механизімі 18
2.2 ОҚО бойынша жеке тұлғалардың мүлік салығы бойынша түскен түсімдерді талдау 22
2.3 Жеке тұлғалардың мүлік салығының мемлекеттік бюджеттің кірістеріндегі алатын орны 27
3 Жеке тұлғалардың мүлік салығын есептеуде кездесетін негізгі мәселелер мен оны шешу жолдары 30
Қорытынды
36
Қолданылған әдебиеттер
37
3
1 Жеке тұлғалардың мүлік салығының теориялық негіздері
1.1 Салық жүйесіндегі жеке тұлғалардың мүлік салығының пайда болу алғышарттары 5
1.2 Жеке тұлғалардың мүлік салығының экономикалық мәні 11
1.3 Шет мемлекеттер тәжірибесінде жеке тұлғалардың мүлік салығының қолданылу ерекшеліктері 14
2 ҚР салық жүйесіндегі жеке тұлғалардың мүлік салығы: есептеу механизмі және бюджет кірісін қалыптастырудағы рөлі
2.1 Жеке тұлғалардың мүлкіне салық салуды есептеу механизімі 18
2.2 ОҚО бойынша жеке тұлғалардың мүлік салығы бойынша түскен түсімдерді талдау 22
2.3 Жеке тұлғалардың мүлік салығының мемлекеттік бюджеттің кірістеріндегі алатын орны 27
3 Жеке тұлғалардың мүлік салығын есептеуде кездесетін негізгі мәселелер мен оны шешу жолдары 30
Қорытынды
36
Қолданылған әдебиеттер
37
Нарықтық қатынастардың қазіргі кездегі даму жағдайы, өнеркәсіп орындарының көбеюі, халықтың әл ауқатының жақсаруы, қаржы жүйесінің нығайып дамуы, мемлекетаралық экономикалық қатынастардың ұлғаюы елімізде салық жүйесін негізді түрде дамытудың қажеттілігін көрсетіп отыр.
Себебі салық жүйесі экономикалық процестерге оң ықпал етіп, жағымсыз жағдайлардың орын алуына жол бермей, қоғамда өркениетті құқықтық қатынастарды нығайта түседі. Қазіргі қаржы-экономикалық қатынастардың қарқынды дамуымен бірге мүлікке салық салудың рөлі мен маңызы өзекті мәселеге айналып отыр. Өйткені меншік қатынастары экономикалық жүйелер қызметінің әлеуметтік-экономикалық негізі екені баршамызға аян. Ұлттық экономиканың өркендеуімен бірге, соңғы уақытта жер, мүлік, көлік және басқадай мүлік түрлері заңды және жеке тұлғалардың мүлкі ғана болып қана қоймай, сонымен қатар олар кепіл, мұра, сый және салық салу нысанына айналуда.
Мүліктің басқа объектілерге (табыс және қосылған құнмен) қарағандағы ерекшелігі, ол салық салудың барынша тұрақты объектілерінің бірі болып табылады. Сонымен бірге мүлікке салық салу осы мүлікті барынша тиімді пайдалануды ынталандырады, әрі мүлікті салық салудан жасыру тіптен мүмкін емес.
Сондай-ақ мүліктік салықтарды жергілікті деңгейде қолдану салықтың негізгі функциялары – фискалдық, реттеушілік және бақылау қызметтерін айтарлықтай дәрежеде көтеруге мүмкіндік береді. Мүлікке салық салу өткен кезеңдерде жасалған капитализацияланған табысқа салық салу объектілерін қоса, табысқа салық салуға толықтауыш қызметін атқарады.
Нарық экономикасы қазіргі қарқынды дамуы жағдайында салықтық құқық бұзушылықтар да өсуде, ол салық төлеушілірдің де кезінде және дұрыс салық төлеуіне байланысты. Бұл жағдай, көптеген басқалармен қатар мемлекеттік бюджет тапшылығына әкеледі, соған байланысты салық қызметтерініңжұмыстарының жандануы жүзеге асырылады. Біріқ қолдынылатын шаралар салық органдарының мүддесін қорғамауы керек. Бұл үшін кез келген құралдар қолданбайды. Жауапкершілік жаңа шеккендермен заң бұзушылардыанықтауға жүктелуі қажет. Осымен байланысты заңды үнемі өзгертуге қажеттілік туды, қазіргі кезге салық қатынастары саласындағы тәжіриебені есепке ала отырып заңбұзушылыққа жауапкершілікті түбегейлі қарауға негізделген.
Нарық жағдайларға заңды және жеке тұлғаларға мүлкіне салық салу маңызды болуда, өйткені мүлік экономикасы мәселелердің кең ауқымын қарайды және қозғалмайтын объекті талдау мәселесіне жатады. Көңіл салық салу объектісі болып табылатын мүлікті бағалауды жетілдіру.
Сондықтан нарық экономикасы жағдайындағы салық салу механизмін зерттеу қажеттілігі тақырыпты таңдауды түсіндіріп, қарастырылатын сұрақтардың мақсаты мен шеңберін анықтады.
Себебі салық жүйесі экономикалық процестерге оң ықпал етіп, жағымсыз жағдайлардың орын алуына жол бермей, қоғамда өркениетті құқықтық қатынастарды нығайта түседі. Қазіргі қаржы-экономикалық қатынастардың қарқынды дамуымен бірге мүлікке салық салудың рөлі мен маңызы өзекті мәселеге айналып отыр. Өйткені меншік қатынастары экономикалық жүйелер қызметінің әлеуметтік-экономикалық негізі екені баршамызға аян. Ұлттық экономиканың өркендеуімен бірге, соңғы уақытта жер, мүлік, көлік және басқадай мүлік түрлері заңды және жеке тұлғалардың мүлкі ғана болып қана қоймай, сонымен қатар олар кепіл, мұра, сый және салық салу нысанына айналуда.
Мүліктің басқа объектілерге (табыс және қосылған құнмен) қарағандағы ерекшелігі, ол салық салудың барынша тұрақты объектілерінің бірі болып табылады. Сонымен бірге мүлікке салық салу осы мүлікті барынша тиімді пайдалануды ынталандырады, әрі мүлікті салық салудан жасыру тіптен мүмкін емес.
Сондай-ақ мүліктік салықтарды жергілікті деңгейде қолдану салықтың негізгі функциялары – фискалдық, реттеушілік және бақылау қызметтерін айтарлықтай дәрежеде көтеруге мүмкіндік береді. Мүлікке салық салу өткен кезеңдерде жасалған капитализацияланған табысқа салық салу объектілерін қоса, табысқа салық салуға толықтауыш қызметін атқарады.
Нарық экономикасы қазіргі қарқынды дамуы жағдайында салықтық құқық бұзушылықтар да өсуде, ол салық төлеушілірдің де кезінде және дұрыс салық төлеуіне байланысты. Бұл жағдай, көптеген басқалармен қатар мемлекеттік бюджет тапшылығына әкеледі, соған байланысты салық қызметтерініңжұмыстарының жандануы жүзеге асырылады. Біріқ қолдынылатын шаралар салық органдарының мүддесін қорғамауы керек. Бұл үшін кез келген құралдар қолданбайды. Жауапкершілік жаңа шеккендермен заң бұзушылардыанықтауға жүктелуі қажет. Осымен байланысты заңды үнемі өзгертуге қажеттілік туды, қазіргі кезге салық қатынастары саласындағы тәжіриебені есепке ала отырып заңбұзушылыққа жауапкершілікті түбегейлі қарауға негізделген.
Нарық жағдайларға заңды және жеке тұлғаларға мүлкіне салық салу маңызды болуда, өйткені мүлік экономикасы мәселелердің кең ауқымын қарайды және қозғалмайтын объекті талдау мәселесіне жатады. Көңіл салық салу объектісі болып табылатын мүлікті бағалауды жетілдіру.
Сондықтан нарық экономикасы жағдайындағы салық салу механизмін зерттеу қажеттілігі тақырыпты таңдауды түсіндіріп, қарастырылатын сұрақтардың мақсаты мен шеңберін анықтады.
1 Соколинский В.М. Налоги и налогообложение. М: " Инфра-М", 2001 г,-285 стр.
2 Алипов А. Проблемы налогобложение малого и среднего бизнеса в РК. Алматы. ''ТОО Баста'' 2000 г. -182стр.
3 Сейдахметова Ф.С. Налоги в казахстане. Алматы: " IEM", 2002 г,-160 стр.
4 Б. Ж. Ермекбаева, М. Ж. Арзаева «Шет мемлекеттер салықтары» Алматы 2004 жыл
5 Ермекбаева Б.Ж., Лесбеков Г.А. Основы нологообложения. Алматы: "Дәуір", 2002 г,-168 стр.
6 Данилов А.С. Налоги зарубежных стран. М: :" Финансы", 2003 г,-254 стр.
7 Алпысова К.Ш. Салықтық түсімдерді бюджетаралық бөлу мәселелері //Қаржы-Қаражат, -2003 ж N 1,- 41 бет
8 Бақтияров А.С. Салық – бюджет негізі //Қаржы-Қаражат, - 2009 ж N 2,- 36 бет
9 Қазақстан Республикасының «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы » Заңы (Салық кодексі) 2009 жыл
10 А. Д. Үмбеталиев, Ғ. Е. Керімбек «Салық және салық салу» Алматы, Экономика 2006 жыл
11 Мещерякова О. В. Налоговая система развитых стран мира: Справочник- М.: фонд '' Правовая культура'' 1999г-208 стр.
12 Идрисова Э.К. Налоги развитых зарубежных государств. Алматы: " Қаржы-қаражат", 2008 г,-148 стр.
13 Попов М.К. Налоги. М: " Инфра-М", 2009 г,-356 стр.
14 Мамаев С.Т. М: Налоги и регулирование экономики " Финансы ", 2008г,-346 стр.
15 Дуканич Л. В. Налоги и налогообложение. Ростов-на-Дону:" Феникс", 2007 г,405 стр.
16 Ходов Л. Г. Налоги и налоговое регулирование экономики: Учеб. пособие /Л. Г. Ходов. -М: '' ТЕИС'' 2003г. -253 стр.
17 Худяков А. И. Налоговое право Республики Казахстан.Алматы: " ЖЕТI ЖАРFЫ", - 2007 г,205 стр.
18 Юткина Т. Ф. Налоги и налогообложение . М.: "Инфра-М",1999 г,-340 стр.
19 Мельников В.Д. Налоги. Алматы: " Қаржы-қаражат", 2005 г,-470 стр.
20 Русакова А.Л. Налоги и налогообложение. М:" Финансы", 2004 г-,494 стр.
21 Мананов Н. «Проблемы налоговой системы» // Финансы Казахстана №8, 1999г., с. 6-9.
22 Сарекенов К. «О разработке налогового кодекса РК» // Вестник, 2008г. №10, с. 5-6.
23 Интыкбаев Е. «Неналоговые проблемы налоговой политики» // Финансы Казахстана, №1, 20010 г., с. 10-12.
24 Карагусова Г.Д. «Налоги: сущность и практика использования» Алматы, 1999 г.
25 Кушербаев А.М. Қазақстан республикасының салық жүйесі:Жетістіктері мен кемшіліктері //Қаржы-Қаражат, -2009 ж № 4,- 51 бет
26 Салауатова С.А. Салық салу ережелері //Қаржы-Қаражат, -2008 ж № 4,- 47 бет
27 Манапов В.Г. Специальные налоговые режимы //Налоговый эксперт, -2010 ж № 8,- 75 стр.
28 Керімбетов К.С. Қазақстанның мұнай секторында салық салуды жетілдіру бағыттары//Қаржы-Қаражат, -2008 ж № 1,- 61 бет
29 Байдүйсенов А. Д. Қазақстан салық жүйесіндегі кейбір мәселелер. //Финансы-Казакстана 2007- ж. №4 - 32 бет.
30 Шеденов Ө. Салықтар экономиканы реттеу құралы //Қаржы - Қаражат,-2007 ж. №3 23-24.
31 Шайсултанов Б.М. Проблемы нологообложения в современном этапе развития страны // Налоговый Вестник ,-2008 г. № 11, 15 стр.
2 Алипов А. Проблемы налогобложение малого и среднего бизнеса в РК. Алматы. ''ТОО Баста'' 2000 г. -182стр.
3 Сейдахметова Ф.С. Налоги в казахстане. Алматы: " IEM", 2002 г,-160 стр.
4 Б. Ж. Ермекбаева, М. Ж. Арзаева «Шет мемлекеттер салықтары» Алматы 2004 жыл
5 Ермекбаева Б.Ж., Лесбеков Г.А. Основы нологообложения. Алматы: "Дәуір", 2002 г,-168 стр.
6 Данилов А.С. Налоги зарубежных стран. М: :" Финансы", 2003 г,-254 стр.
7 Алпысова К.Ш. Салықтық түсімдерді бюджетаралық бөлу мәселелері //Қаржы-Қаражат, -2003 ж N 1,- 41 бет
8 Бақтияров А.С. Салық – бюджет негізі //Қаржы-Қаражат, - 2009 ж N 2,- 36 бет
9 Қазақстан Республикасының «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы » Заңы (Салық кодексі) 2009 жыл
10 А. Д. Үмбеталиев, Ғ. Е. Керімбек «Салық және салық салу» Алматы, Экономика 2006 жыл
11 Мещерякова О. В. Налоговая система развитых стран мира: Справочник- М.: фонд '' Правовая культура'' 1999г-208 стр.
12 Идрисова Э.К. Налоги развитых зарубежных государств. Алматы: " Қаржы-қаражат", 2008 г,-148 стр.
13 Попов М.К. Налоги. М: " Инфра-М", 2009 г,-356 стр.
14 Мамаев С.Т. М: Налоги и регулирование экономики " Финансы ", 2008г,-346 стр.
15 Дуканич Л. В. Налоги и налогообложение. Ростов-на-Дону:" Феникс", 2007 г,405 стр.
16 Ходов Л. Г. Налоги и налоговое регулирование экономики: Учеб. пособие /Л. Г. Ходов. -М: '' ТЕИС'' 2003г. -253 стр.
17 Худяков А. И. Налоговое право Республики Казахстан.Алматы: " ЖЕТI ЖАРFЫ", - 2007 г,205 стр.
18 Юткина Т. Ф. Налоги и налогообложение . М.: "Инфра-М",1999 г,-340 стр.
19 Мельников В.Д. Налоги. Алматы: " Қаржы-қаражат", 2005 г,-470 стр.
20 Русакова А.Л. Налоги и налогообложение. М:" Финансы", 2004 г-,494 стр.
21 Мананов Н. «Проблемы налоговой системы» // Финансы Казахстана №8, 1999г., с. 6-9.
22 Сарекенов К. «О разработке налогового кодекса РК» // Вестник, 2008г. №10, с. 5-6.
23 Интыкбаев Е. «Неналоговые проблемы налоговой политики» // Финансы Казахстана, №1, 20010 г., с. 10-12.
24 Карагусова Г.Д. «Налоги: сущность и практика использования» Алматы, 1999 г.
25 Кушербаев А.М. Қазақстан республикасының салық жүйесі:Жетістіктері мен кемшіліктері //Қаржы-Қаражат, -2009 ж № 4,- 51 бет
26 Салауатова С.А. Салық салу ережелері //Қаржы-Қаражат, -2008 ж № 4,- 47 бет
27 Манапов В.Г. Специальные налоговые режимы //Налоговый эксперт, -2010 ж № 8,- 75 стр.
28 Керімбетов К.С. Қазақстанның мұнай секторында салық салуды жетілдіру бағыттары//Қаржы-Қаражат, -2008 ж № 1,- 61 бет
29 Байдүйсенов А. Д. Қазақстан салық жүйесіндегі кейбір мәселелер. //Финансы-Казакстана 2007- ж. №4 - 32 бет.
30 Шеденов Ө. Салықтар экономиканы реттеу құралы //Қаржы - Қаражат,-2007 ж. №3 23-24.
31 Шайсултанов Б.М. Проблемы нологообложения в современном этапе развития страны // Налоговый Вестник ,-2008 г. № 11, 15 стр.
Жоспар
Кіріспе
3
1 Жеке тұлғалардың мүлік салығының теориялық негіздері
1.1 Салық жүйесіндегі жеке тұлғалардың мүлік салығының пайда болу алғышарттары
5
1.2 Жеке тұлғалардың мүлік салығының экономикалық мәні
11
1.3 Шет мемлекеттер тәжірибесінде жеке тұлғалардың мүлік салығының қолданылу ерекшеліктері
14
2 ҚР салық жүйесіндегі жеке тұлғалардың мүлік салығы: есептеу механизмі және бюджет кірісін қалыптастырудағы рөлі
2.1 Жеке тұлғалардың мүлкіне салық салуды есептеу механизімі
18
2.2 ОҚО бойынша жеке тұлғалардың мүлік салығы бойынша түскен түсімдерді талдау
22
2.3 Жеке тұлғалардың мүлік салығының мемлекеттік бюджеттің кірістеріндегі алатын орны
27
3 Жеке тұлғалардың мүлік салығын есептеуде кездесетін негізгі мәселелер мен оны шешу жолдары
30
Қорытынды
36
Қолданылған әдебиеттер
37
Кіріспе
Нарықтық қатынастардың қазіргі кездегі даму жағдайы, өнеркәсіп орындарының көбеюі, халықтың әл ауқатының жақсаруы, қаржы жүйесінің нығайып дамуы, мемлекетаралық экономикалық қатынастардың ұлғаюы елімізде салық жүйесін негізді түрде дамытудың қажеттілігін көрсетіп отыр.
Себебі салық жүйесі экономикалық процестерге оң ықпал етіп, жағымсыз жағдайлардың орын алуына жол бермей, қоғамда өркениетті құқықтық қатынастарды нығайта түседі. Қазіргі қаржы-экономикалық қатынастардың қарқынды дамуымен бірге мүлікке салық салудың рөлі мен маңызы өзекті мәселеге айналып отыр. Өйткені меншік қатынастары экономикалық жүйелер қызметінің әлеуметтік-экономикалық негізі екені баршамызға аян. Ұлттық экономиканың өркендеуімен бірге, соңғы уақытта жер, мүлік, көлік және басқадай мүлік түрлері заңды және жеке тұлғалардың мүлкі ғана болып қана қоймай, сонымен қатар олар кепіл, мұра, сый және салық салу нысанына айналуда.
Мүліктің басқа объектілерге (табыс және қосылған құнмен) қарағандағы ерекшелігі, ол салық салудың барынша тұрақты объектілерінің бірі болып табылады. Сонымен бірге мүлікке салық салу осы мүлікті барынша тиімді пайдалануды ынталандырады, әрі мүлікті салық салудан жасыру тіптен мүмкін емес.
Сондай-ақ мүліктік салықтарды жергілікті деңгейде қолдану салықтың негізгі функциялары - фискалдық, реттеушілік және бақылау қызметтерін айтарлықтай дәрежеде көтеруге мүмкіндік береді. Мүлікке салық салу өткен кезеңдерде жасалған капитализацияланған табысқа салық салу объектілерін қоса, табысқа салық салуға толықтауыш қызметін атқарады.
Нарық экономикасы қазіргі қарқынды дамуы жағдайында салықтық құқық бұзушылықтар да өсуде, ол салық төлеушілірдің де кезінде және дұрыс салық төлеуіне байланысты. Бұл жағдай, көптеген басқалармен қатар мемлекеттік бюджет тапшылығына әкеледі, соған байланысты салық қызметтерініңжұмыстарының жандануы жүзеге асырылады. Біріқ қолдынылатын шаралар салық органдарының мүддесін қорғамауы керек. Бұл үшін кез келген құралдар қолданбайды. Жауапкершілік жаңа шеккендермен заң бұзушылардыанықтауға жүктелуі қажет. Осымен байланысты заңды үнемі өзгертуге қажеттілік туды, қазіргі кезге салық қатынастары саласындағы тәжіриебені есепке ала отырып заңбұзушылыққа жауапкершілікті түбегейлі қарауға негізделген.
Нарық жағдайларға заңды және жеке тұлғаларға мүлкіне салық салу маңызды болуда, өйткені мүлік экономикасы мәселелердің кең ауқымын қарайды және қозғалмайтын объекті талдау мәселесіне жатады. Көңіл салық салу объектісі болып табылатын мүлікті бағалауды жетілдіру.
Сондықтан нарық экономикасы жағдайындағы салық салу механизмін зерттеу қажеттілігі тақырыпты таңдауды түсіндіріп, қарастырылатын сұрақтардың мақсаты мен шеңберін анықтады.
Курстық жұмыстың мақсаты болып жеке тұлғалардың мүлік салығының нарық шаруашылығындағы мәнін ашу мен оны алудағы жетілдіру жолдары ұсыну болып табылады.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі бірқатар өзара байланысты сұрақтарды шешу керек:
- салықтардың мәні мен маңызын ашу;
- Қазақстан Республикасындағы жеке тұлғалардың мүлігіне салынатын салықтың дамуын қарастыру;
- бюджеттік түсімдегі жеке тұлғалардың мүлігіне салынатын салықтың орнын анықтау;
- заңды тұлғалар мен кәсіпкерлердің мүлкіне салынатын салықты зерттеу;
- жеке тұлғалардың мүлкіне салықты есептеу мен төлеу ережесін көрсету;
- мүлік салығының алу нақты жетілдіру жолдарын шет мемлекеттер тәжіриебесіннің негізінде ұсыну.
Зерттеу объектісі болып мемлекет пен салық төлеушінің мүлікке салық салу мен төлеу үрдісіндегі пайда болатын қаржылық қатынастар жүйесі табылады. Объект ретінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеті, Қарағанды қаласының Қазыбек би ауданының жергілікті бюджеті алынды.
Курстық жұмыстың ақпараттық негізін Қазақстан Республикасының Үкіметінің заңнамалық актілері, Қазақстан Республикасы Президентінің жарлықтары, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің нұсқаулары, монографиялық әдебиеттер, қазақ және шет ел экономистерінің ғылыми мақалалары құрайды.
1 Жеке тұлғалардың мүлік салығының теориялық негіздері
1.1 Салық жүйесіндегі жеке тұлғалардың мүлік салығының пайда болу алғышарттары
Жалпы алғашқы салықтардың пайда болуының күнiн анықтау мүмкiн емес. Салықтардың прототипi адамзат қоғамымен басқарудың ең алғашқы формаларымен бiрге пайда болған.
Алғашқы қауымдастықтың өзiнде, қоршаған ортаның қатаң шарттарына амалсыз бейiмделуге, сыртқы жаудан қорғау үшін, сонымен қатар асаршылық жағдайна азық- тұлiк қоғамдық запастарын сақтау үшін, бiрнеше адамдардың қолдауын түсiнген.
Осыдан келiп, мынаны айтуға болады, салықтардың алғашқы пайда болуына қоғамның осы немесе басқа да қызығушылықтардың қанағаттандырылуының ұжымдық тұтынуы болды. Байлар өздерiн адал әрi байыту үшін кедейлерден салықтарды ұстайтынын ұмытпау керек. Бұл тұрде салықтар ұзақ уақыт бойы әрекет еттi және де қоғам бұны объективтi қажеттiлiк ретiнде түсiндi.
Тек XV ғасырдан бастап қана, ғалымдар ақшалай қатынастар жүйесiн, сонымен қатар мемлекеттiң экономикалық негiзi мен экономикалық функцияларын зерттей бастағаннан кейiн, салықтардың қайта маңыздылығының алғашқы әрекеттерi пайда болды.
Салықтар қоғамдық өнiмнiң бiр бөлiгiн мiндеттi төлемдер ретiнде мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс жағының негiзi қайнар көзi ретiнде құрылуы ертеден келе жатқан дәстұрдiң бiрi. Және бұл дәстұр нарықтық экономика жағдайында, нарықтық емес экономика жағдайында да әрекет етедi. Сондықтан, салықтар мен салық салуды адамзат цивлизациясының айырмас бiр бөлiгi ретiнде қарауға болады.
Жалпы салықтардың iшiнде мүлiк салығының алатын орны ерекше. Мүлiк салығы толығымен дерлiк жергiлiктi бюджетке барып түседi. Мүлiк салығы нақтылай тiкелей салықтардың қатарына жатады. Мүлiк салығының сомасы салық төлеушiнiң табыс көлемiне қарай емес, мүлкiнiң қарқына қарай анықталады.
Салықтардың даму тарихын мыңжылдықтармен өлшеуге болады. Салықтардың ең алғаш пайда болуы -мемлекет пен қоғамның әр тұрiн кластарға бөлiнуiмен бiрге пайда болды. Салық салудың қалыпты теориялық негiздерiнiң пайда болу тарихы көне ғылым түрiне жатпайды. XVII ғасырға дейiн салықтар жайлы барлық көзқарастар кездейсоқ сипатта болды, яғни ғылымдардың, ешқандай салаларында ешкiм өзiнше ғылым ретiнде мойындамады.
Салықтардың теориялық негiздерi тек ғылым ретiнде тек XVII ғасырдан бастап қана қалыптасты және оның негiзгi қатысушысы шотландиялық философ Адам Смит болды.
Қазiргi мемлекеттердiң көптеген жақтары Ежелгi Римде пайда болды. Рим провинцияларында ең негiзгi табыс көзi жер салығы болды. Оның орташа ставкасы жер учаскесi табысының оннан бiр бөлiгiн құрады. Салық салудың негiзгi формалары да қолданылған, мысалы жемiс ағаштары және жүзiмнiң көлемiне салынатын салық.
Басқа да құндылықтарға салық салынатын қозғалмайтын мүлiк, тiрi инвентарь (iрi қара мал, сондай-ақ құлдар), құндылықтар.
Провинцияның әрбiр тұрғыны бәрiне ортақ жанбасылық салықты төлеуi керек болды. Келесiдей жанама салықтар әрекет еттi: айналымнан салық 1% ставка бойынша құл сату-сатып алу айналымына салынатын салық 4% ставка бойынша және құлдарды босату салығы, олардың құнына 5 % бойынша.
Мұраға салынатын салық тек Рим тұрғындарына ғана салынады. Салық мақсатты сипатта болды. Алынған қаржылар мамандандырылған әскердi зейнетақымен қамтамасыз ету үшін жұмсалған.
XII ғасырдың соңы ХХ ғасырдың басында адам қоғамында iрi қалалар ѕлкен рөл атқара бастады. Сол iрi қалалардың табыстары неден құралды? Мысалы: Мәскеу қаласындағы 1890-1891 жж. салықтық түсiмдер барлық табыстардың 60 %-тiн қамтамасыз еттi. Ал егерде негiзгi кәсiпорындар мен қалалық ғимараттың алымдарын қосатын болсақ, онда ол барлық табыстың 70-75 % құрайды. Тiкелей салықтар барлық табыстың 57% құрады. Тiкелей салықтардың iшiндегi ең негiзгiсi қозғалмайтын мүлiкке салынатын салық болды. Айтылған кезең аралығында ол 9% ставка бойынша алынды. 1890 жылы салықтың бұл тұрi 4,14 млн. тiкелей салықтардың iшiнен 2,3 млн.руб. болды. Бұл өсiм салық ставкасының жоғарлауын немесе қозғалмайтын мүлiктiң тез өсуiне емес, Мәскеу қалалық басқармасындағы қозғалмайтын мүлiктi қайта бағалауға байланысты болды.
Қозғалмайтын мүлiктi сатудан түсетiн салық 1890 жылы 7785 рубль болса, ал 1891 жылы 6340 рубль болды, яғни ѕлес салмағы 0,1%.
1900 жылы қозғалмайтын мүлiкке салынатын салық ставкасы заңмен бекiтiлген максимумға дейiн, яғни 10%- ке дейiн өстi. 1901 жылы ол 9 %- ке дейiн төмендедi. 1902 жылы 9,5%-тi құрады, 1903 жылы қайтадан 10% көмiнде қалыптасты. 1890-1913 жж. қозғалмайтын мүлiк құны екi есеге дейiн өстi.
Дамыған мемлекеттерде капиталға және меншiкке салық салу келесi салық топтары арқылы жүзеге асырылады: жеке әлауқат салығы, мұрагерлiкке және сыйға салық салынатын, капитал өсiмiн салық, мүлiктiк нақтылай түрлерiне салынатын салық (жерге, құрылысқа).
Жеке әл-ауқат салығына - мүлiкке ие болуына байланысты туындайтын жеке тұлғалардың мүлкi табылады. Мүлiктiң бағасы нарық құны бойынша туындайды. Потенттер, аннуитеттер, салықтандыру полюстары (өнiмдердi сақтандыру бойынша ғана), либель және басқа да үй жиїаздары, өнер туындылары, жеке коллекциялардың белгiлi бiр түрлерi, автомобильдер және басқа да салынатын бiтпеген жер учаскелерi, егер оларға арнайы салықтар салынатын болса, онда олар салық салудан босатылады.
Бiрлiк сатвка бойынша Бельгияда (1), Данияда (2,2), Германияда (0,5 жеке тұлғалар үшін, 0,6- корпорациялар үшін), Исландияда, Люкембургте жеке әл-ауқат салығы салынады. Прогрессивтi салық салу Финляндияда, Норвегияда, Испанияда, Щвецияда және Щвецарияда әрекет етедi. Ал басқа дамыған мемлекеттерде салықтың бұл тұрi әрекет етпейдi немесе әкiмшiлiк территориялық бiрлiк денгейiнде жүзеге асырылады. Айтарлықтай жоғары сомма және салық салу кезiндегi жеңiлдiктер бұл салықтық ерекшелiктерi болып табылады.
Мұрагерлiктен салық - бұл мұраға алу құқығы бойынша жаңа иегерге өтетiн мүлiкке салынатын салық (жылжитын және жылжымайтын). Сыйға салынатын салық - бұл меншiк иесiнен екiншiсiне сый тұрiнде өтетiн мүлiкке салынатын салық (жылжитын немесе жылжымайтын).
Көптеген елдерде салықтың бұл түрлерi жеке - жеке әрекет етедi, ал кейбiр мемлекеттерде мұрагерлiкке және сыйға салынатын салық бiр салық ретiнде қарастырылған. Бiрақ, бiрiншi жағдайда салықтар ереже бойынша жалпы нормалармен реттеледi және салық ставкалары мен салық салынатын соманы анықтау тәртiбi бiрдей.
Барлық дамыған мемлекеттерде мұрагерлiк және сыйға салынатын салық орталық (федералды) денгейде жүзеге асырылады. Барлық мемлекеттерде мұрагерлiкке және сыйға салық салу ставкалары кѕрделi прогрессия бойынша қалыптасады. Мұрагерлер мен сый алушылар туыстық денгейiне байланысты топтарға бөлiнедi (I-тiкелей мұрагер, II-ерлi-зайыптылар, III- ағалары мен қарындастары, iнi, әпкелерi, IV-алыс туысқандары және тағы да басқа). Әрбiр топқа салық ставкаларының жүйесi белгiленген. Салықтық класқа салық салу сомасы көлемi де тәуелдi.
80-шi жылдары дамыған мемлекеттерде салықтық түсiмдердiң жалпы сомасында мұрагерлiк пен сыйға салық салудан түсiмдер сомасы айтарлықтай қысқарды. Тек Жапонияда ғана салық салудың бұл тұрi бойынша түсiмдер елдегi жалпы салықтың түсiмдердiң жалпы сомасының 1%-iн құрады (1985 жылы 1,19). Ал басқа мемлекеттерде салықтың бұл тұрi 1-тен төмен болды.
Францияда мұрагерлердiң ѕлесi тiкелей мұрегерлер немесе ерлi-зайыптылар үшін 275 мың фр. франкiнен асса, Австрияда 30 мың кроннан (ерлi-зайыптылар үшін), Грецияда - 901 мың драхмадан, Ирландияда - 150 мың ирл.фунтынан, Жаңа зеландияда - 450мың ж.з. долларынан асқан жағдайда ғана салық салуға жатады.
Жылжымайтын мүлiктердiң жекелеген түрлерiне салықтар әрқалай болып келедi. Барлық мемлекеттерде бұл салықтар жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының қызметкерлерiнiң қатарына жатады.
Құрылыстарға салынатын жер салығы. Мемлекет территориясында барлық құрылыстарға жер салығы салынады (жер салығын төлеуден босатылғандардан басқа). Құрылыстың фундаментi ғимараттың өзi қандай материалдардан салынғанына байланыссыз, цементтен, кiрпiштен және бетоннан салынуы тиiс. Ғимараттардың негiзгi түрлерiне келесiлердi жатқызуға болады: адамдар үшін ғимараттар мен баспаналар, жабдықтар мен запастар (шеберханалар, ангарлар, кез келген тұрдегi өндiрiстiк құрылғылар және тағы басқа); қоймалар (сүрленген шөптi сақтау орындары, резервуарлар); қатты және мықты жабыдқталған құбырлар; архитектура және өнер туындылары (көпiрлер, жағалаулар, тоннельдер, виадуктер және тағы да басқалар); өндiрiстiк мақсаттағы жарнама үшін орындар.
Қоғамдық ұжымдық меншiктегi құрылымдарға салық салынбайды. Оларға мемлекет меншiгiндегi ғимараттар мен құрылымдар, территориялық ұйымдар, ұжымдық бiрлестiктер жатады. Сондай-ақ қоғамдық меншiкте яғни ұжымдық мақсаттарға пайдалануы керек және меншiк иесiне табыс әкелмеуi тиiс.
Ұйымның ұжымдық меншiгiндегi құрылымдар үшін нақтылай жеңiлдiктер бекiтiлген. Ұйымның қоғамдық меншiгiне ғимараттарды коммерциялық емес және өндiрiстiк емес жағдайларда пайдаланылған жағдайларда салықтың толық ставкасында жеңiлдiктер берiледi.
Франция заңдылылығында ғимараттар мен құрылыстардың келесi түрлерiне салық салынбайды: теледидарлық байланыс үшін пайдаланылатын құрылыстар; коммуналдық шаруашылық құрылымдары (ауылдық жерлерде коммуналдарда да; дiни культтық мекемелер).
Соғыс және еңбек инвалидтерiнiң ғимараттары; бомбапаналар; құтқару қызметiнiң құрылыстары; әскери iс-әрекеттер нәтижесiнде бұзылған ғимараттар мен құрылыстарды қайта қалпына келтiрумен айналысатын кәсiпкерлер одағының жылжымайтын мүлiктер; әскери әрекеттер жағдайына мемлекетпен құрылған резервтiк құрылымдар.
Салықтан тез арада босатуға жататындар: бiрiншiден, құрылыс салынған жылдан кейiнгi келесi жылдың 1 қаңтарына дейiн барлық құрлыстар; екiншiден, жергiлiктi ѕкiмет органдарының шешiмi бойынша тұрғын үй, өндiрiстiк, өнеркәсiп және коммерциялық қызмет мақсатында пайдаланылатын құрылыстар 2 жылға дейiнгi мерзiмге; үшіншiден қолөнер қызметiмен айналысу үшін құрылыстар; төртiншiден, 1983 жылдың 1 қаңтарынан бастап 1988 жылдың 31 желтоқсаны аралығында құрылған жергiлiктi кәсiпорындар 1973 жылдың 1 қаңтарнан кейiн салынған ғимараттарға 15 жылға жеңiлдiк берiлуi мүмкiн. Егер бұл - тұрғын үйлер болса және муниципалды меншiкте, яғни төменгi бағадағы пәтерлер сондай-ақ құрылысының 50 -тi мемлекеттiк дотациямен жабылса. Егер бұл құрылыстың 50 -тен жоғарғы бөлiгi мемлекеттiк бюджеттен қаржыландырылса, ол келешекте тұрғын үй мақсатында пайдаланып және жеке меншiкке өтетiн болса, онда салық төлеушi салықты төлеу мерзiмiнен он жылға дейiн босатылады.
Салық бойынша ставка көлемiн анықтау, құрылыстық жер салығының ставкасы меншiктi басқару шығындарын, сақтандыруды, амортизацияны және ремонтты есептегенде 50 мөлшерiнде белгiленген. Кадастрлiк инспекция органдары тұрғын үй құрылымының құнын мемлекеттiң барлық территориясында әрекет ететiн жалпы әдiстеменi пайдалану арқылы анықтайды. Негiз ретiнде салық төлеушiнiң есептiк берiлгендерi қабылданады. Құндылықтың қайта есептелуi бағаның өзгеруiмен ғана емес, сондай-ақ проценттiк ставкаменде жүзеге асырылады. Бiрақ жалпы әдiстеменi қолдану құрылымының пайда болу көзiне байланысты әр түрлi болуы мүмкiн.
Жерлер мен құрлыс алаңдары. Салық салу объектiсiнiң құны мiндеттi тұрде екi түрлi өзгерiстi қамтуы тиiс:
- 1970 жылдың 1 қаңтарына дейiн берiлген тұлғаның меншiгiндегi әрбiр өткен толық жыл үшін 3 -ке жоғарлату;
- 1959 жылдың 1 қаңтарына дейiнгi меншiкте болған жер учаскелерi.
Францияның салық кодексiндегi 21 бапта көрсетiлген коэффициенттердi пайдалану арқылы. Осындай жолдармен есептелген проценттiк ставка 8 құрайды.
Құрылымдар мен қондырғылар, салық салынатын объектi 1959 жылдың 1 қаңтарына дейiн сатып алынған болса, олардың өзiндiк құны қайта есептелiнедi. Оларға байланысты проценттiк ставка 12 көлемiнде бекiтiлген, бiрақ база 25 -ке (егерде құрылыс 1976 жылдың 1 қаңтарына дейiн сатып алынса) немесе 13 (1976 жылдң 1 қаңтарынан кейiн) қысқаруы мүмкiн.
Осыған байланысты iс- тәжiрибе жүзiнде 1976 жылдың 1 қаңтарына дейiнгi құрылғылар үшін 9, және 1976 жылдың 1 қаңтарынан кейiн 8 құрайды.
Ерекше жағдайлар Атомдық кәсiпорындар, аэропорттар үшін ставка 13 төмендетiледi. Ұйымның қоғамдық қызметiн тоқтату барысындағы қозғалмайтын мүлiкке салық салу базасы ұйымның өзiндiк қаражаттарының өзiндiк құны арқылы анықталады. Ал коммерциялық, өндiрiстiк және басқа да өндiрiстiк құрлыстардың салық салу базасы министрлiк денгейде бекiтiлген арнайы есеп кестелер бойынша анықталады. 1890 жылы қозғалмайтын мүлiк құны 1978 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 23 жоғарлатылды.
Тұрғын үй салығы. Бұл салық негiзгi және қосымша өмiр сүру жерi ретiнде пайдаланатын (ғимараттар мен құрылыстарға) жеке тұлғалардың кез келген меншiгiне салынады. Меншiк иесi мен пайдаланылмайтын үйдiң немесе пәтердiң құрамына кiретiн құрылыстар салық салудан босатылмайды. Сондай-ақ қзметтiк мақсаттарға пайдаланылатын құрылыстар да салық салуға жатады. (гараждар, паркингтер, қосымша бөлмелер және тағы да басқа).
Өндiрiстiк мақсаттағы құрылыстар тұрғын үй құрылыстарының ажырамас бөлiгi болып табылатын болса (пәтердегi немесе үйдегi бөлме және тағы да басқа) салық салуға жатады. Жеке және өндiрiстiк қажеттiлiктерiне пайдаланылатын құрылыстарға (мысалы, дәрiгердiң жеке тәжiрибелiк қабылдау бөлмесi және пәтер холлы) тұрғын үй салығы немесе кәсiпшiлiк салынады.
Салық салу ставкасы құрылыстың заңды иесi немесе жалға алушы заңды және жеке тұлғаларға байлансты бекiтiледi. Берiлген тұлғаның құрылысты өзiне ыңғайлы кез-келген уақытта және өз мақсаттарына пайдалануы салық салу негiзi болып табылады.
Салық салудан келесi құрылыстар босатылады:
- әлеуметтiк мақсатта пайдаланылатын және меншiк иесi кәсiпшiлiк салық төлейтiн құрылыстар (яғни, өндiрiстiк, қол өнерлiк және коммерциялық құрылыстар);
- мектеп оқушылары, лицей, коледж және пансионаттардың оқушлары үшін белгiленген, сондай - ақ оқу өткiзу үшін белгiленген құрылыстар;
- мемлекеттiк және қоғамдық ұйымдар мекемелерi (соттар, мунициналиметтер және тағы да басқа).
Салықтың бұл тұрiнен ғылым, бiлiм беру саласында әрекет ететiн заңды тұлғалар (медициналық, әлеуметтiк және тағы да басқа), сонымен қатар шетел дипломатиялық өкiлдiктерi, сауда және консулдық қызметтер босатылады. Тұрғын үй салығының ставкасы үйдiң құнына сәйкес анықталады және құрылыс тұрiне қарай тұрақты болып табылады. Тұрғын үй құрылысының бағалануы ең соңғы рет 1970 жылы жүргiзiлдi, оның негiзiне нақтылай бектiлген құндылық кестесi бойынша нақтылық құндылық табылады. Жыл сайын франк курсымен бағасының өзгеруiне сәйкес бұл құндылықтың қайта есептелуi өткiзiледi. Салық ставкалары келесi параметрлерден қалыптасады: жанұяның алғашқы екi тұрғынына салық салудың минималды шкаласы бойынша 15-20 процент салық салынады. Жанұяның басқа да тұрғындарына - минималды бойынша 15 процент және жоғарлатылған бойынша 20-25 процент. Тұрғын үй салығы есептелiнетiн жанҰя тұрғындарына: меншiк иесiнiң туыстары, 70 жастан асқан әйел бiрге тұратын және табыс салығын төлемейтiн мѕгедектер, камiлетке толмаған (18 жасқа дейiн) туған және асырауындағы балалар, сондай-ақ өз бiлiмiн жалғастыратын 25 жасқа дейiнгi балалар.
Тұрғын үй және өндiрiстiк құрылыстардың жiктелуi. Құрлыстар 8 топқа бөлiнедi әрбiр категорияның құны келсiдей критерийлер бойынша анықталады: құрылыстың архитектуралық сипаттамасы (құрылыс жұмыстарының техникалық және әдеби денгейi); құрылыстың ауданын бөлу (жалпы бөлу, қонақтар қабылдау үшін арнайы құрылыс санитарлы гигеналық құрылыстар); жабдықтар (су құбыры, канализация, орталық жылу, лифт, орталық тепшектегi кiлемдiк төсенiштер), экспертиза нәтижесi бойынша әрбiр категорияға атау берiлдi; өте сәндi, сәндi , өте жабдықталған, жабдықталған, жеткiлiктi жабдықталған, кәдiмгi, орташа, жәй орташа.
Бiрiншi және екiншi категорияларды бiрiктiруге болады, себебi олардың арасында айырмашылық сәндi сөзiне өте сөзiнiң қосылуы. Сонымен құрылыстың сапасы келесiдей болуы тиiс (архитектуралық сипаттама): бiрнеше және жоғарғы сортта құрылыс материалдары, ғимараттардың сапалығы, ыңғайлы жоспарлау құрылыстың бөлiнуi және белгiленуi көп функциялылығымен ерекшеленуi керек. Мiндеттi тұрде қонақтар қабылдау бөлмесi, жаңа жабдықтар, лифт және орталық теппешек кiлемдiк жабдық (және черный ход әсiресе ескi үйлерде).
Орташа категорияға тоқталып өтетiн болсақ, құрылыстың сапасы ѕнемдi сипаттымен ерекшеленедi, яғни арзан материалды пайдалану нәтижесiнде жабдықтылық денгейi төмен. Құрылыстың бөлiнуi және саны келесiдей : кiшкентай құрылыстар, сатылық клеткалар, тар, қараңғы, ыңғайсыз подъездер және тағы басқа, қонақты кѕту бөлмелерi жоқ, барлық пәтерлерде төрт бөлмеден аз, су құбыры, канализация, қазiргi салынған үйлерде лифт (бiрақ ескi үйлерде көбiнесе жоқ).
Өндiрiстiк пайдаланудағы құрылыстар негiзгi 4 категорияға бөлiнедi: А,В,С,Д. Негiзгi назар, құрылыстың негiзгi элементтерiне, сондай-ақ жабдықтарға (электр жабдықтау, су жылу және тағы да басқаға) бөлiнедi. Элементтердiң берiлген ерекшелiкерiне байланысты әрбiр категорияны бөлемiз жақсы, қанағаттанарлық, орташа, нашар. А (жақсы) категориясына сапалы конструкциялық материалдардан салынған, магистральдi электр және жылумен қамтамасыз етiлген, жабдықталған подъездер мен авто көлiк үшін тұрақтар және темiр жолдармен қамтамасыз етiлген құрылыстар жатады. В (қанағаттанарлық) категориясына кәдiмгi құрылыс материалдарынан салынған құрылыстар жатады. Бұл категориядағы құрлыстар сыртқы табиғи жағдайлардан әсерiнен жеткiлiктi көлемде сақтайды. С және Д категориялары уақытша құрлыстар болып табылады және өте арзан құрылыс материалдарынан салынған. Жылу және электр коммуникациялары толығымен жоқ. Соңғы екi категорияның бiр бiрiнен айырмашылығы құрылыстың түрлi денгейiндегi зияндылығына және ахаулардың санында.
Дамыған шет мемлекеттердегi мүлiкке салынатын салық мөлшерi келесiдей: Бельгияда - 24 , Ұлыбританияда-12, Германияда-3,1, Италияда - 2,5, Нидерландыда-3,5, Америка Құрама Штаттарында - 10,3 , Францияда-4,8.
1.2 Жеке тұлғалардың мүлік салығының экономикалық мәні
Қазіргі қаржы-экономикалық қатынастардың қарқынды дамуымен бірге мүлікке салық салудың рөлі мен маңызы өзекті мәселеге айналып отыр. Өйткені меншік қатынастары экономикалық жүйелер қызметінің әлеуметтік-экономикалық негізі екені баршамызға аян.
Ұлттық экономиканың өркендеуімен бірге, соңғы уақытта жер, мүлік, көлік және басқадай мүлік түрлері заңды және жеке тұлғалардың мүлкі ғана болып қана қоймай, сонымен қатар олар кепіл, мұра, сый және салық салу нысанына айналуда.
Алдыменен мүлік ұғымын экономикалық категория тұрғысынан, сол сияқты оны салық салу объектісі ретінде анықтап алу қажет.
7
Мүлікке берілген түрлі анықтамаларға талдау жасай келе, мүлік экономикалық категория тұрғысынан құндық бағасы бар және иелену, пайдалану немесе бір немесе бірнеше субъектінің, оның ішінде мемлекеттің де, билік ету құқығындағы әрі қарай тұтыну үшін адам еңбегімен жасалған материалдық құндылықтар. Оның материалдық құндылықтардың жиынтығынан құралатындығы, не болмаса біртұтас материалдық құндылық екендігі маңызды емес. Мүлік салықтарының салық салу объектісі ретіндегі мүлікке бір мезгілде мынадай сипаттамаларды қанағаттандыра алатын материалдық құндылықтар жатады, яғни олардың құндық бағасы болуы керек, адамдардың игілігі үшін тұтынылып, бір немесе бірнеше субъектінің иелену, пайдалану немесе билік ету құқығында болуы керек және ұзақ уақыт бойы оны пайдалану табыс әкелетін немесе әкелу ықтималдылығы болуы керек.
Экономикалық категория ретіндегі мүліктен мүлік салықтарының салық салу объектісі ретіндегі мүліктің ерекшелігі сол, табыс алу үшін тек қана мүліктің өзі ғана емес (яғни оны сатудан - айырбастаудан), сол сияқты оны иелену мен пайдаланудан тікелей табыс алудың көзі ретінде пайдаланылуы мүмкін. Сондай-ақ мүлікті тауар деп те тануға болады, яғни ол (экономикалық мағынада) сатуға арналуы мүмкін.
Сонымен, мүлік салық салу объектісі ретінде екіге бөлінеді: ұзақ уақыт кезеңінде табыс алудың әлеуетті құралы ретіндегі мүлік (тар мағынада) және өткізілетін тауар ретіндегі мүлік.
Бірінші жағдайда мүлікті сатудың нәтижесі табыс салығының салық салу объектісі, ал екінші жағдайда ол мүлікке салынатын салықтың салық салу объектісі болып табылады.
Жалпы, мүліктің жылжитын және жылжымайтын болып бөлінуі өзінің бастауын римдік құқықтан алады және барлық құқықтық жүйелерде мақұлданған.
Жылжымайтын мүлік ұғымы үш элементтің жиынтығымен сипатталады деп тұжырым жасауға болады:
- жылжымайтын мүлік - жер учаскесінен бөлінбейтін адам қолымен жасалған ғимараттар, құрылыстар, көпжылдық екпелер түріндегі толықтыру-лар;
- жер учаскесі - табиғи объектілер орналасқан шектеулі жер беті;
- жылжымайтын мүлікті иелену, пайдалану, билік етумен байланысты заңдық құқықтар жиынтығы.
ҚР Азаматтық кодексінің 117-бабындағы жылжымайтын заттар ұғымына қатысты анықтаманы сақтап, ал жылжымайтын мүлікті оларды иелену, пайдалану және билік етуге қатысты заңды және жеке тұлғалар, сондай-ақ мемлекет арасындағы қатынастардың объектілері болып табылатын жылжымайтын дүние-мүлік ретінде анықтауды ұсынамыз. Аталған анықтама, біздіңше жылжымайтын мүліктің экономикалық мәнін толық ашады деген ойдамыз.
Әйтсе де, салық салу мақсатында, біздің ойымызша, құқықтық және экономикалық көзқарас тұрғысынан жылжымайтын мүлік объектісі ұғымын пайдаланған жөн болар еді.
8
Мүлікке салынатын салықтар көптеген мемлекеттерге кеңінен танымал ескіден келе жатқан дәстүрлі әрі консервативті салықтар қатарына жатады. Тарихи тұрғыдан алып қарасақ, мүлікке салынатын салықтар (ең алдымен жер меншігіне қатысты) табыс салықтарының негізін қалады, және өздерінің бастапқы нысанында табыс салықтары жай ғана капиталға салық салудың жаңа тәсілі (қаржы капиталынан түскен табысқа салынатын салық, көпестерге капиталдың декларацияланған сомасы мөлшерінде салық салу) ретінде көрініс тапты. Алайда, табысқа салық салу неғұрлым қарқынды дамыған сайын, керісінше, мүлікке салынатын салықтардың мәні төмендеп, табыс салығының көлеңкесінде қалды. Дегенмен, біздің ойымызша, мүлік салықтарының салық жүйесіндегі рөлі төмендегеніне қарамастан, жергілікті бюджеттің кіріс көзі ретінде олардан бас тартуға болмайды.
Қазіргі салық заңдылығында кең қолданылатын мүліктік салықтар ұғымы мәні жағынан кешенді болып табылады. Жалпы ұғым астарында әртүрлі мүлік түрлеріне қатысты салықтар мен алымдардың бүтін бір тобы жинақталған. Оларды біріктіретін барынша ортақ белгі болып, біріншіден, олардың барлығы да тікелей салықтар қатарына жатады. Екіншіден, олардың төлеушілері болып мүлікті иеленуші тұлға табылады. Үшіншіден, бұл жерде мүлік табыс көзі ретінде емес, салық салу объектісі ретінде қаралады.
Мүлікке салынатын салықтардың басқа да тікелей салықтар секілді, кемшіліктері мен артықшылықтары бар.
Қазіргі салық жүйесі мүліктік салықтардың артықшылықтарын былайша дәлелдейді. Бұл салықтар мемлекетке табыс немесе пайданы тұтынуға салық салуға қарағанда, біршама нақты әрі болжамды табыс әкеледі, сәйкесінше, мемлекет үшін тұрақты және алдын ала болжауға болатын түсім көзі бола алады. Заңды және жеке тұлғалардың мүлкін бағалай және салық сомасын анықтай отырып, мемлекет аталған соманы салық төлеушілер арасында, тиісінше олардың төлем қабілеттілігіне сәйкес бөледі және болжанған табысты алуды көздейді, өйткені салық оны көтере алатын мөлшерде төлей алатын адамдарға салынады.
Егер тұтынуға, табысқа, пайдаға салынатын салықтарды алу өнімді өндіру, оны сату немесе қозғалысы кезінде, яғни әр түрлі уақытта және елдің әр түрлі жерінде болатын сәттерде топтастырылса, оларды есептеу мен бақылау қиын әрі тиісті аппараттың болуын талап етсе, ал мүліктік салықтарды жинау мұндай шығынды талап етпейді.
Әйтсе де, тағы бір ескеретін нәрсе, тікелей салық салу кезінде айтарлықтай шығын салық салу объектілерінің өзін есепке алуға кетеді. Мысалы, мүліктік салықтар үшін құрастырылуы айтарлықтай шығынды жұмсалуын қажет ететін алдын ала кадастрды талап етеді. Сондай-ақ есепке алуға кететін шығындар мұнымен шектелмейді. Салық төлеушілердің төлем қабілеттілігінің барынша әділетті есебі мен бюджетке барынша жеткілікті қаржы алу үшін айтарлықтай жиі түзетулер мен толықтырулар жүргізілуі керек.
9
Мүлікке салық салу жүйесінің тиімділігі тек фискалдық маңызында ғана емес, әйтсе де айта кету керек, көптеген елдерде (экономикалық дамығандары да) мүліктік салықтар бюджет кірістерінің ең тұрақты, басқарылатын көздері, жалпы салықтық түсімдердің 9-12 пайызға дейінгісін қамтамасыз етеді.
1.3 Шет мемлекеттер тәжірибесінде жеке тұлғалардың мүлік салығының қолданылу ерекшеліктері
Көптеген мемлекеттерде мүлiкке салық тек қана жеке тұлғалардан алынады. Олар жергiлiктi бюджеттi толтырудың бiрден бiр көзi болып табылады. Корпорация мүлкiне салық мөлшерлемей Швейцарияда 0.3%-дан ауытқиды, ал Грецияда 2,2%-ға дейiн, 90-шы жылдары бұл салық Австрия, Норвегияда алынып тасталды, ал Италия мен Швецияда керiсiнше жүргiзiлдi.
Францияда жылжымайтын мүлiкке салық жергiлiктi бюджетке жатады. Мұнда, құрылысы бар жерге, құрылысы жоқ жерге, тұрғын үйге салық салынады. Олармен барлық меншiк иелерiне, жалға алушыларға және кәсiпорындарға салық салынады. Жалпы сома түсiмiндегi жылжымайтын мүлiкке салық үлесi жергiлiктi салықтың 50%-н құрайды.
Бельгияда жылжымайтын мүлiкке салық - жергiлiктi салық болып табылады. Ол тұтастай жергiлiктi бюджетке түседi. Сондықтан да бай аудандардың бюджетi бай болады және керiсiнше. Бұл салық - кадастрлық.
Германияда жылжымайтын мүлiкке салық, оның тағайындауына қарамастан жыл сайын жергiлiктi өзiн-өзi басқару органмен салық салынады. Салық сомасы мүлiктiң салықтық құны негiзiнде жалпы федаралдық ставка бойынша 0,35% есептеледi. Нәтижесi жергiлiктi коэффициентке көбейтiледi, ол 280-600%-ы құрайды. Сонғы салықтың ставкасы 0,98% - дан 2,1% - ға дейiн мүлiктiң салықтық құнын құрайды. Орташа ставка 1,5% -ды құрайды. Салық төлеуден мемлекеттiк кәсiпорындар және дiни мекемелер босатылған.
Австрияда мүлiк салығын өндiрiп алу 1954 жылғы Мүлiк салығы заңымен реттеледi, 1988 жылы бұл заңға толықырулар еңгiзiлдi. Осы заңға сүйене отырып шектелген және шектелмеген мүлiк салығына мiндеттiлiгiн ажыратады. Шектелген салықты жеке тұлғалар төлейдi, кей уақытта мемлекетте жоқ, мемлекет iшiнде тұрғылықты орны жоқ адамдар төлейдi. Мүлiк салығын есептеу негiзi болып, шектелмеген салықтық мiндеттiлiктi жүргiзетiн бүкiл тұлғалар болып табылады, немесе дәулетi мол мемлекет iшiнде бар тұлғалар шектелген салықтың мiндеттiлiктi атқарады. Дәулетi болып, бүкiл құндылықтарының ортақ құны саналады, ол 1955 жылғы Құнды белгiлеу заңымен анықталады. Салық ставкасы дәулет құнының 1% деңгейiнде анықталады [13].
АҚШ пен Швейцарияда федералдық деңгейде бiрынғай салық жоқ. Жылжымайтын мүлiкке салық кейбiр АҚШ штаттарында салынады, немесе Швейцарияның кантондарында, немесе жергiлiктi деңгейде. Жергiлiктi өкiмет жылжымайтын мүлiкке салық ставкасын бюджет шығынының болжамымен жоспарлайды. Ставка көлемiн таңдауда, олар кең өкiлеттiлiкке ие. Орташа АҚШ-та жылжымайтын мүлiкке салық 1,4%-ды қурайды және графство, калалық, мемлекеттiк, парк округтерiнiң бюджетiне түседi.
Испанияда салық жыл сайын жергiлiктi өзiн-өзi басқару органымен өндiрiлiп алынады. Салық салынатын база - жылжымайтын мүлiктiң кадастрлық құны. Ол әр 8 жыл сайын Кадастрлық басқарумен (мемлекеттiк құрылым, ол санақпен, мүлiктi бағалаумен және қайта бағалаумен айналысады) мүлiктiң нарықтық құнына сүйене отырып, жер құны мен құрылысты қоса алғанда, орта есеппен салық мөлшерлемесi қаладағы жылжымайтын мүлiкке 0,4%-ды құрайды және ауылды жердегi жылжымайтын мүлiкке 0,3%-ды құрайды.
Жапонияда салықты заңды және жеке тұлғалар бiр тiркелген мөлшерлемемен мүлiк құнының 1,4%-н төлейдi. Оны қайта бағалау 3 жылда бiр рет жүргiзiледi, салық салынатын базаға жер және үстiндегi барлық жылжымайтын мүлiк кiредi. Салық төлеуден, бiрнеше жыл аралығында жаңа құрылыстар босатылады.
Австралияда жер салығы бойынша салық салынбайтын минимум 2009 жылы 261000 долларды құрап отыр. 2010 жылы бұл сомма 18.6%-ға төмен болған немесе 220000 долларды құраған. Салық төлеушiлерге жер салығы мына жағдайда салынады, егер 2002 жылы 31 желтоқсанына қатысты, олардың меншiгiндегi жер учаскесiнiң құны 261000 доллар немесе одан да жоғары болса.
2010 жылдан бастап, жер учаскесi бойынша, тұрғын үйге қолданылған участок құны 168000 долларды құрайтын немесе жоғары негiзгi жер меншiгiне салық төленедi.Бұл 2009 жылғы көрсеткiштен 18,8%-ға жоғары. 2010 салық жылына жер салығының ставкасы - 1,7%-ды құрап отыр.
Әр австралиялық салық төлеушi салық қызметiнен жер салығының көлемi жөнiнде хабарлама алады. Мұнда, оның иелiгiндегi барлық жер учаскесi жөнiнде, сондай-ақ салық төлеуден босатылған жерлер жөнiнде, алдыңғы жылдардағы жер салығынан қарызы жөнiнде ақпараттар бар. Жер салығы бойынша 1,5% шегерiм көзделген. Шегерiм мына жағдайда жасалады: егер жер салығы толық көлемде хабарламаны алған күннен кейiн, 30 күн iшiнде бiр жолғы төлем арқылы төлесе.
Бiрақ мұндай шегерiм салық бойынша мерзiмi өткен сома, сондай-ақ
өсiмақы және айыппұлдарға қолданылмайды.
Салық үш ағымдық төлеммен төлеуге болады, бiрақ бұл жағдайда ол шегерiмнен айрылады. Егер салық төлеушi қаржылық жағдаймен салықты төлей алмаса, ол салық төлеу мерзiмiн ұзарту немесе кейiнге қалдыру жөнiнде өтiнiш жаза алады.
2008 жылдың 1-шi қаңтарынан бастап Ресейде есепте тұрған көлiк құралдары бар азаматтар көлiк салығын төлейдi. Көлiк салығын төлеудiң жаңа жүйесi күшiне ендi. Автокөлiк иесi төлеген автокөлiк жүретiн жолды пайдалану салығы және көлiк құралдарын иеленушiлерге салықты бiрыңғай көлiк салығы ауыстырды. Көлiк құралдарын тiркейтiн ұйымдары салық органдарына көлiк құралдарын тiркегенi туралы мәлiметтердi ұсыну керек.
Көлiктi сенiмхат бойынша сатқанына, ұрланғанына, сынып жатқанына қарамастан көлiк құралын иеленушi көлiк салығын төлеу хабарламасын алады. Хабарламалар салық органдарымен жыл сайын қаңтардан мамырдың аяғына дейiн жiберiлiп тұрады.
Автокөлiк иесi автокөлiк құралдарын жөндеуге жарамайтынына байланысты, оны жойып, есептен көлiктi шығару керек.
Францияның салық жүйесінде аумақтық салықтар елеулі рөл атқарады. Аумақтық органдар құрамында 80 мыңға жуық дербес бюджеттер (коммуналар, коммуна бірлестіктері, департаменттер, аумақтар) енеді. Аумақтық және жергілікті әкімшілік органдардың жалпы шығыстары 90 жылдардың орта кезінде жалпы ішкі өнімнің 10% -дан астамын құрады.
Аумақтық салық жүйесінің ішінде негізгі төртеуіне назар аударуға болады:
oo құрылыс жүргізілген жер учаскелері, құрылыс жүргізілмеген жер учаскелері;
oo тұрғын-үй салығы;
oo кәсіби салық.
Бұл салықтардың ставкаларын алдағы жылға арналған бюджет қаралған кезде билік органдары белгілейді. Бұл ретте ставкалар заңды негізде белгіленген жоғарғы шегінен аспауға тиісті.
Осы элементтер бойынша есептелген салық мөлшері қосымша бағасының 3,5% аспауға тиісті. Бұл заңмен белгіленген шектеу.
Ұлыбританияда аумақтық салықтардың ішіндегі негізгісі - мүлік салығы. Ол жылжымайтын мүліктің иелеріне немесе оны жалға алған адамнан өндіріледі. Мүліктің қатарына жер де жатқызылады. Салықтың бұл түрін төлеушілер қатарына тұрғын үйді жалға алған және пәтер ақысын төлейтін адамдар жатады. Жылжымайтын мүлік он жылда бір рет бағаланады. Бағасына мүлікті жалға беруден түсетін жылдық табысының болжамды сомасы енеді. Салық салу ставкасы муниципалитет қаржы қажеттіліктерге сүйене отырып белгілейді, сондықтан графстволар мен Ұлыбритания қалаларындағы ставка біркелкі емес.
1999 жылдың сәуірінде Англияда және Уэльсте (бір жыл бұрын Шотландияда) 18 жасқа толған барлық азаматтарды қамтитын жан басы (адам басына) салық салынды. Оны жергілікті органдар өз бетінше белгілі бір сомада белгіледі және адамдардың шығыс деңгейіне байланысты есептелді. Алайда, салықтың бұл түрін өндіру сәтсіз болды, 1993 жылдың сәуір айында жаңа муниципипалды салығы пайда болды. Ол мүліктің нарық бағасына және әрбір отбасының әрбір ересек мүшесінің санына байланысты, отбасылардың кейбір санаттарына жеңілдік бере отырып, салынатын болды.
Мүлік бағалау категориясының біреуі бойынша сыныпталып салықтың сараланған тәсілі бойынша салық салынады.
Муниципалитет жергілікті қажеттіліктер үшін басқа да салық түрлерін белгілеуге құқылы. Әрбір графстводағы алымдар тізбесі әртүрлі.
Бюджеттің табыс бөлігінің негізгі көзі федералдық салықтар болып табылады. Графстволардың, қалалардың бюджеттерінде федералды салықтан аударымдар 70-90%-ға дейін барады.
Салықтардың экономикалық табиғаты мен құқықтық құбылыстарын жете бiлу және ойдағыдай меңгеру үшiн осы сала бойынша зерттеу-зерделеудi жүзеге асырған мамандардың, ғалымдар мен оқымыстылардың еңбектерiндегi ұғым-түсiнiктердi, пiкiрлер мен көзқарастарды және тұжырымдарды талдап, талқылау арқылы өз көзкарастарымызды қалыптастырып, қорытынды беруiмiз қажет.
Германияда жылжымайтын мүлiкке салық, оның тағайындауына қарамастан жыл сайын жергiлiктi өзiн-өзi басқару органмен салық салынады. Салық сомасы мүлiктiң салықтық құны негiзiнде жалпы федаралдық ставка бойынша 0,35% есептеледi. Нәтижесi жергiлiктi коэффициентке көбейтiледi, ол 280-600%-ды құрайды. Сонғы салықтың ставкасы 0,98% - дан 2,1% - ға дейiн мүлiктiң салықтық құнын құрайды. Орташа ставка 1,5% -ды құрайды. Салық төлеуден мемлекеттiк кәсiпорындар және дiни мекемелер босатылған.
2 ҚР салық жүйесіндегі жеке тұлғалардың мүлік салығы: есептеу механизмі және бюджет кірісін қалыптастырудағы рөлі
2.1 Жеке тұлғалардың мүлкіне салық салуды есептеу механизімі
Мүлік салығын төлеушілер келесілер болып табылады:
1) Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығында салық салу объектісі бар заңды тұлғалар;
2) Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығында салық салу объектісі бар дара кәсіпкерлер;
3) концессия шартына сәйкес концессия объектісі болып табылатын салық салу объектісін иеленуге, пайдалануға құқығы бар концессионер.
Егер осы бапта өзге жағдай белгiленбесе, келесілер мүлiк салығын төлеушiлер болып табылмайды:
1) өз ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру, сақтау және қайта өңдеу үрдісінде тікелей пайдаланатын, меншік құқығында бар салық салу объектілері бойынша бірыңғай жер салығын төлеушілер;
2) мемлекеттік мекемелер;
3) уәкілетті мемлекеттік органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары;
4) діни бірлестіктер.
Қазақстан Республикасының аумағындағы дара кәсiпкерлер мен заңды тұлғалар үшiн салық салу объектісі төмендегілер болып табылады:
1) техникалық реттеу саласындағы уәкiлеттi мемлекеттiк орган белгiлеген топтастырмаға сәйкес осындайларға жататын және негiзгi құралдар құрамында есепке алынатын ғима - рат - тар, құрылыстар немесе қаржы есептiлiгiнiң халықаралық стан - дарттарына және Қазақстан Республикасының бух - галтерлiк есеп және қаржылық есептiлiк туралы заңна - ма - сы - ның талаптарына сәйкес келетiн жылжымайтын мүлiк инвестициялары;
2) концессия шартына сәйкес концессия объектiлерi болып табылатын ғимараттар, құрылыстар.
Төмендегілер салық салу объектісі болып табылмайды:
1) Салық Кодексінің 375 және 376-баптарына сәйкес жер салығын салу объектісі ретіндегі жер;
2) Қазақстан Республикасы Yкіметінің шешімі бойынша консервацияда тұрған ғимараттар, құрылыстар;
3) ортақ пайдаланылатын мемлекеттік автомобиль жолдары мен олардағы жол құрылыстары:
бұрылу белдеуі;
жолдардың конструкциялық элементтері;
жол жағдайы мен оны абаттандыру;
көпірлер;
өткерме жолдар;
виадуктар;
жол тарамдары;
тоннельдер;
қорғаныш галереялары;
жол қозғалысы қауіпсіздігін арттыруға арналған құрылыстар мен құрылғылар;
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
3
1 Жеке тұлғалардың мүлік салығының теориялық негіздері
1.1 Салық жүйесіндегі жеке тұлғалардың мүлік салығының пайда болу алғышарттары
5
1.2 Жеке тұлғалардың мүлік салығының экономикалық мәні
11
1.3 Шет мемлекеттер тәжірибесінде жеке тұлғалардың мүлік салығының қолданылу ерекшеліктері
14
2 ҚР салық жүйесіндегі жеке тұлғалардың мүлік салығы: есептеу механизмі және бюджет кірісін қалыптастырудағы рөлі
2.1 Жеке тұлғалардың мүлкіне салық салуды есептеу механизімі
18
2.2 ОҚО бойынша жеке тұлғалардың мүлік салығы бойынша түскен түсімдерді талдау
22
2.3 Жеке тұлғалардың мүлік салығының мемлекеттік бюджеттің кірістеріндегі алатын орны
27
3 Жеке тұлғалардың мүлік салығын есептеуде кездесетін негізгі мәселелер мен оны шешу жолдары
30
Қорытынды
36
Қолданылған әдебиеттер
37
Кіріспе
Нарықтық қатынастардың қазіргі кездегі даму жағдайы, өнеркәсіп орындарының көбеюі, халықтың әл ауқатының жақсаруы, қаржы жүйесінің нығайып дамуы, мемлекетаралық экономикалық қатынастардың ұлғаюы елімізде салық жүйесін негізді түрде дамытудың қажеттілігін көрсетіп отыр.
Себебі салық жүйесі экономикалық процестерге оң ықпал етіп, жағымсыз жағдайлардың орын алуына жол бермей, қоғамда өркениетті құқықтық қатынастарды нығайта түседі. Қазіргі қаржы-экономикалық қатынастардың қарқынды дамуымен бірге мүлікке салық салудың рөлі мен маңызы өзекті мәселеге айналып отыр. Өйткені меншік қатынастары экономикалық жүйелер қызметінің әлеуметтік-экономикалық негізі екені баршамызға аян. Ұлттық экономиканың өркендеуімен бірге, соңғы уақытта жер, мүлік, көлік және басқадай мүлік түрлері заңды және жеке тұлғалардың мүлкі ғана болып қана қоймай, сонымен қатар олар кепіл, мұра, сый және салық салу нысанына айналуда.
Мүліктің басқа объектілерге (табыс және қосылған құнмен) қарағандағы ерекшелігі, ол салық салудың барынша тұрақты объектілерінің бірі болып табылады. Сонымен бірге мүлікке салық салу осы мүлікті барынша тиімді пайдалануды ынталандырады, әрі мүлікті салық салудан жасыру тіптен мүмкін емес.
Сондай-ақ мүліктік салықтарды жергілікті деңгейде қолдану салықтың негізгі функциялары - фискалдық, реттеушілік және бақылау қызметтерін айтарлықтай дәрежеде көтеруге мүмкіндік береді. Мүлікке салық салу өткен кезеңдерде жасалған капитализацияланған табысқа салық салу объектілерін қоса, табысқа салық салуға толықтауыш қызметін атқарады.
Нарық экономикасы қазіргі қарқынды дамуы жағдайында салықтық құқық бұзушылықтар да өсуде, ол салық төлеушілірдің де кезінде және дұрыс салық төлеуіне байланысты. Бұл жағдай, көптеген басқалармен қатар мемлекеттік бюджет тапшылығына әкеледі, соған байланысты салық қызметтерініңжұмыстарының жандануы жүзеге асырылады. Біріқ қолдынылатын шаралар салық органдарының мүддесін қорғамауы керек. Бұл үшін кез келген құралдар қолданбайды. Жауапкершілік жаңа шеккендермен заң бұзушылардыанықтауға жүктелуі қажет. Осымен байланысты заңды үнемі өзгертуге қажеттілік туды, қазіргі кезге салық қатынастары саласындағы тәжіриебені есепке ала отырып заңбұзушылыққа жауапкершілікті түбегейлі қарауға негізделген.
Нарық жағдайларға заңды және жеке тұлғаларға мүлкіне салық салу маңызды болуда, өйткені мүлік экономикасы мәселелердің кең ауқымын қарайды және қозғалмайтын объекті талдау мәселесіне жатады. Көңіл салық салу объектісі болып табылатын мүлікті бағалауды жетілдіру.
Сондықтан нарық экономикасы жағдайындағы салық салу механизмін зерттеу қажеттілігі тақырыпты таңдауды түсіндіріп, қарастырылатын сұрақтардың мақсаты мен шеңберін анықтады.
Курстық жұмыстың мақсаты болып жеке тұлғалардың мүлік салығының нарық шаруашылығындағы мәнін ашу мен оны алудағы жетілдіру жолдары ұсыну болып табылады.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі бірқатар өзара байланысты сұрақтарды шешу керек:
- салықтардың мәні мен маңызын ашу;
- Қазақстан Республикасындағы жеке тұлғалардың мүлігіне салынатын салықтың дамуын қарастыру;
- бюджеттік түсімдегі жеке тұлғалардың мүлігіне салынатын салықтың орнын анықтау;
- заңды тұлғалар мен кәсіпкерлердің мүлкіне салынатын салықты зерттеу;
- жеке тұлғалардың мүлкіне салықты есептеу мен төлеу ережесін көрсету;
- мүлік салығының алу нақты жетілдіру жолдарын шет мемлекеттер тәжіриебесіннің негізінде ұсыну.
Зерттеу объектісі болып мемлекет пен салық төлеушінің мүлікке салық салу мен төлеу үрдісіндегі пайда болатын қаржылық қатынастар жүйесі табылады. Объект ретінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеті, Қарағанды қаласының Қазыбек би ауданының жергілікті бюджеті алынды.
Курстық жұмыстың ақпараттық негізін Қазақстан Республикасының Үкіметінің заңнамалық актілері, Қазақстан Республикасы Президентінің жарлықтары, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің нұсқаулары, монографиялық әдебиеттер, қазақ және шет ел экономистерінің ғылыми мақалалары құрайды.
1 Жеке тұлғалардың мүлік салығының теориялық негіздері
1.1 Салық жүйесіндегі жеке тұлғалардың мүлік салығының пайда болу алғышарттары
Жалпы алғашқы салықтардың пайда болуының күнiн анықтау мүмкiн емес. Салықтардың прототипi адамзат қоғамымен басқарудың ең алғашқы формаларымен бiрге пайда болған.
Алғашқы қауымдастықтың өзiнде, қоршаған ортаның қатаң шарттарына амалсыз бейiмделуге, сыртқы жаудан қорғау үшін, сонымен қатар асаршылық жағдайна азық- тұлiк қоғамдық запастарын сақтау үшін, бiрнеше адамдардың қолдауын түсiнген.
Осыдан келiп, мынаны айтуға болады, салықтардың алғашқы пайда болуына қоғамның осы немесе басқа да қызығушылықтардың қанағаттандырылуының ұжымдық тұтынуы болды. Байлар өздерiн адал әрi байыту үшін кедейлерден салықтарды ұстайтынын ұмытпау керек. Бұл тұрде салықтар ұзақ уақыт бойы әрекет еттi және де қоғам бұны объективтi қажеттiлiк ретiнде түсiндi.
Тек XV ғасырдан бастап қана, ғалымдар ақшалай қатынастар жүйесiн, сонымен қатар мемлекеттiң экономикалық негiзi мен экономикалық функцияларын зерттей бастағаннан кейiн, салықтардың қайта маңыздылығының алғашқы әрекеттерi пайда болды.
Салықтар қоғамдық өнiмнiң бiр бөлiгiн мiндеттi төлемдер ретiнде мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс жағының негiзi қайнар көзi ретiнде құрылуы ертеден келе жатқан дәстұрдiң бiрi. Және бұл дәстұр нарықтық экономика жағдайында, нарықтық емес экономика жағдайында да әрекет етедi. Сондықтан, салықтар мен салық салуды адамзат цивлизациясының айырмас бiр бөлiгi ретiнде қарауға болады.
Жалпы салықтардың iшiнде мүлiк салығының алатын орны ерекше. Мүлiк салығы толығымен дерлiк жергiлiктi бюджетке барып түседi. Мүлiк салығы нақтылай тiкелей салықтардың қатарына жатады. Мүлiк салығының сомасы салық төлеушiнiң табыс көлемiне қарай емес, мүлкiнiң қарқына қарай анықталады.
Салықтардың даму тарихын мыңжылдықтармен өлшеуге болады. Салықтардың ең алғаш пайда болуы -мемлекет пен қоғамның әр тұрiн кластарға бөлiнуiмен бiрге пайда болды. Салық салудың қалыпты теориялық негiздерiнiң пайда болу тарихы көне ғылым түрiне жатпайды. XVII ғасырға дейiн салықтар жайлы барлық көзқарастар кездейсоқ сипатта болды, яғни ғылымдардың, ешқандай салаларында ешкiм өзiнше ғылым ретiнде мойындамады.
Салықтардың теориялық негiздерi тек ғылым ретiнде тек XVII ғасырдан бастап қана қалыптасты және оның негiзгi қатысушысы шотландиялық философ Адам Смит болды.
Қазiргi мемлекеттердiң көптеген жақтары Ежелгi Римде пайда болды. Рим провинцияларында ең негiзгi табыс көзi жер салығы болды. Оның орташа ставкасы жер учаскесi табысының оннан бiр бөлiгiн құрады. Салық салудың негiзгi формалары да қолданылған, мысалы жемiс ағаштары және жүзiмнiң көлемiне салынатын салық.
Басқа да құндылықтарға салық салынатын қозғалмайтын мүлiк, тiрi инвентарь (iрi қара мал, сондай-ақ құлдар), құндылықтар.
Провинцияның әрбiр тұрғыны бәрiне ортақ жанбасылық салықты төлеуi керек болды. Келесiдей жанама салықтар әрекет еттi: айналымнан салық 1% ставка бойынша құл сату-сатып алу айналымына салынатын салық 4% ставка бойынша және құлдарды босату салығы, олардың құнына 5 % бойынша.
Мұраға салынатын салық тек Рим тұрғындарына ғана салынады. Салық мақсатты сипатта болды. Алынған қаржылар мамандандырылған әскердi зейнетақымен қамтамасыз ету үшін жұмсалған.
XII ғасырдың соңы ХХ ғасырдың басында адам қоғамында iрi қалалар ѕлкен рөл атқара бастады. Сол iрi қалалардың табыстары неден құралды? Мысалы: Мәскеу қаласындағы 1890-1891 жж. салықтық түсiмдер барлық табыстардың 60 %-тiн қамтамасыз еттi. Ал егерде негiзгi кәсiпорындар мен қалалық ғимараттың алымдарын қосатын болсақ, онда ол барлық табыстың 70-75 % құрайды. Тiкелей салықтар барлық табыстың 57% құрады. Тiкелей салықтардың iшiндегi ең негiзгiсi қозғалмайтын мүлiкке салынатын салық болды. Айтылған кезең аралығында ол 9% ставка бойынша алынды. 1890 жылы салықтың бұл тұрi 4,14 млн. тiкелей салықтардың iшiнен 2,3 млн.руб. болды. Бұл өсiм салық ставкасының жоғарлауын немесе қозғалмайтын мүлiктiң тез өсуiне емес, Мәскеу қалалық басқармасындағы қозғалмайтын мүлiктi қайта бағалауға байланысты болды.
Қозғалмайтын мүлiктi сатудан түсетiн салық 1890 жылы 7785 рубль болса, ал 1891 жылы 6340 рубль болды, яғни ѕлес салмағы 0,1%.
1900 жылы қозғалмайтын мүлiкке салынатын салық ставкасы заңмен бекiтiлген максимумға дейiн, яғни 10%- ке дейiн өстi. 1901 жылы ол 9 %- ке дейiн төмендедi. 1902 жылы 9,5%-тi құрады, 1903 жылы қайтадан 10% көмiнде қалыптасты. 1890-1913 жж. қозғалмайтын мүлiк құны екi есеге дейiн өстi.
Дамыған мемлекеттерде капиталға және меншiкке салық салу келесi салық топтары арқылы жүзеге асырылады: жеке әлауқат салығы, мұрагерлiкке және сыйға салық салынатын, капитал өсiмiн салық, мүлiктiк нақтылай түрлерiне салынатын салық (жерге, құрылысқа).
Жеке әл-ауқат салығына - мүлiкке ие болуына байланысты туындайтын жеке тұлғалардың мүлкi табылады. Мүлiктiң бағасы нарық құны бойынша туындайды. Потенттер, аннуитеттер, салықтандыру полюстары (өнiмдердi сақтандыру бойынша ғана), либель және басқа да үй жиїаздары, өнер туындылары, жеке коллекциялардың белгiлi бiр түрлерi, автомобильдер және басқа да салынатын бiтпеген жер учаскелерi, егер оларға арнайы салықтар салынатын болса, онда олар салық салудан босатылады.
Бiрлiк сатвка бойынша Бельгияда (1), Данияда (2,2), Германияда (0,5 жеке тұлғалар үшін, 0,6- корпорациялар үшін), Исландияда, Люкембургте жеке әл-ауқат салығы салынады. Прогрессивтi салық салу Финляндияда, Норвегияда, Испанияда, Щвецияда және Щвецарияда әрекет етедi. Ал басқа дамыған мемлекеттерде салықтың бұл тұрi әрекет етпейдi немесе әкiмшiлiк территориялық бiрлiк денгейiнде жүзеге асырылады. Айтарлықтай жоғары сомма және салық салу кезiндегi жеңiлдiктер бұл салықтық ерекшелiктерi болып табылады.
Мұрагерлiктен салық - бұл мұраға алу құқығы бойынша жаңа иегерге өтетiн мүлiкке салынатын салық (жылжитын және жылжымайтын). Сыйға салынатын салық - бұл меншiк иесiнен екiншiсiне сый тұрiнде өтетiн мүлiкке салынатын салық (жылжитын немесе жылжымайтын).
Көптеген елдерде салықтың бұл түрлерi жеке - жеке әрекет етедi, ал кейбiр мемлекеттерде мұрагерлiкке және сыйға салынатын салық бiр салық ретiнде қарастырылған. Бiрақ, бiрiншi жағдайда салықтар ереже бойынша жалпы нормалармен реттеледi және салық ставкалары мен салық салынатын соманы анықтау тәртiбi бiрдей.
Барлық дамыған мемлекеттерде мұрагерлiк және сыйға салынатын салық орталық (федералды) денгейде жүзеге асырылады. Барлық мемлекеттерде мұрагерлiкке және сыйға салық салу ставкалары кѕрделi прогрессия бойынша қалыптасады. Мұрагерлер мен сый алушылар туыстық денгейiне байланысты топтарға бөлiнедi (I-тiкелей мұрагер, II-ерлi-зайыптылар, III- ағалары мен қарындастары, iнi, әпкелерi, IV-алыс туысқандары және тағы да басқа). Әрбiр топқа салық ставкаларының жүйесi белгiленген. Салықтық класқа салық салу сомасы көлемi де тәуелдi.
80-шi жылдары дамыған мемлекеттерде салықтық түсiмдердiң жалпы сомасында мұрагерлiк пен сыйға салық салудан түсiмдер сомасы айтарлықтай қысқарды. Тек Жапонияда ғана салық салудың бұл тұрi бойынша түсiмдер елдегi жалпы салықтың түсiмдердiң жалпы сомасының 1%-iн құрады (1985 жылы 1,19). Ал басқа мемлекеттерде салықтың бұл тұрi 1-тен төмен болды.
Францияда мұрагерлердiң ѕлесi тiкелей мұрегерлер немесе ерлi-зайыптылар үшін 275 мың фр. франкiнен асса, Австрияда 30 мың кроннан (ерлi-зайыптылар үшін), Грецияда - 901 мың драхмадан, Ирландияда - 150 мың ирл.фунтынан, Жаңа зеландияда - 450мың ж.з. долларынан асқан жағдайда ғана салық салуға жатады.
Жылжымайтын мүлiктердiң жекелеген түрлерiне салықтар әрқалай болып келедi. Барлық мемлекеттерде бұл салықтар жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының қызметкерлерiнiң қатарына жатады.
Құрылыстарға салынатын жер салығы. Мемлекет территориясында барлық құрылыстарға жер салығы салынады (жер салығын төлеуден босатылғандардан басқа). Құрылыстың фундаментi ғимараттың өзi қандай материалдардан салынғанына байланыссыз, цементтен, кiрпiштен және бетоннан салынуы тиiс. Ғимараттардың негiзгi түрлерiне келесiлердi жатқызуға болады: адамдар үшін ғимараттар мен баспаналар, жабдықтар мен запастар (шеберханалар, ангарлар, кез келген тұрдегi өндiрiстiк құрылғылар және тағы басқа); қоймалар (сүрленген шөптi сақтау орындары, резервуарлар); қатты және мықты жабыдқталған құбырлар; архитектура және өнер туындылары (көпiрлер, жағалаулар, тоннельдер, виадуктер және тағы да басқалар); өндiрiстiк мақсаттағы жарнама үшін орындар.
Қоғамдық ұжымдық меншiктегi құрылымдарға салық салынбайды. Оларға мемлекет меншiгiндегi ғимараттар мен құрылымдар, территориялық ұйымдар, ұжымдық бiрлестiктер жатады. Сондай-ақ қоғамдық меншiкте яғни ұжымдық мақсаттарға пайдалануы керек және меншiк иесiне табыс әкелмеуi тиiс.
Ұйымның ұжымдық меншiгiндегi құрылымдар үшін нақтылай жеңiлдiктер бекiтiлген. Ұйымның қоғамдық меншiгiне ғимараттарды коммерциялық емес және өндiрiстiк емес жағдайларда пайдаланылған жағдайларда салықтың толық ставкасында жеңiлдiктер берiледi.
Франция заңдылылығында ғимараттар мен құрылыстардың келесi түрлерiне салық салынбайды: теледидарлық байланыс үшін пайдаланылатын құрылыстар; коммуналдық шаруашылық құрылымдары (ауылдық жерлерде коммуналдарда да; дiни культтық мекемелер).
Соғыс және еңбек инвалидтерiнiң ғимараттары; бомбапаналар; құтқару қызметiнiң құрылыстары; әскери iс-әрекеттер нәтижесiнде бұзылған ғимараттар мен құрылыстарды қайта қалпына келтiрумен айналысатын кәсiпкерлер одағының жылжымайтын мүлiктер; әскери әрекеттер жағдайына мемлекетпен құрылған резервтiк құрылымдар.
Салықтан тез арада босатуға жататындар: бiрiншiден, құрылыс салынған жылдан кейiнгi келесi жылдың 1 қаңтарына дейiн барлық құрлыстар; екiншiден, жергiлiктi ѕкiмет органдарының шешiмi бойынша тұрғын үй, өндiрiстiк, өнеркәсiп және коммерциялық қызмет мақсатында пайдаланылатын құрылыстар 2 жылға дейiнгi мерзiмге; үшіншiден қолөнер қызметiмен айналысу үшін құрылыстар; төртiншiден, 1983 жылдың 1 қаңтарынан бастап 1988 жылдың 31 желтоқсаны аралығында құрылған жергiлiктi кәсiпорындар 1973 жылдың 1 қаңтарнан кейiн салынған ғимараттарға 15 жылға жеңiлдiк берiлуi мүмкiн. Егер бұл - тұрғын үйлер болса және муниципалды меншiкте, яғни төменгi бағадағы пәтерлер сондай-ақ құрылысының 50 -тi мемлекеттiк дотациямен жабылса. Егер бұл құрылыстың 50 -тен жоғарғы бөлiгi мемлекеттiк бюджеттен қаржыландырылса, ол келешекте тұрғын үй мақсатында пайдаланып және жеке меншiкке өтетiн болса, онда салық төлеушi салықты төлеу мерзiмiнен он жылға дейiн босатылады.
Салық бойынша ставка көлемiн анықтау, құрылыстық жер салығының ставкасы меншiктi басқару шығындарын, сақтандыруды, амортизацияны және ремонтты есептегенде 50 мөлшерiнде белгiленген. Кадастрлiк инспекция органдары тұрғын үй құрылымының құнын мемлекеттiң барлық территориясында әрекет ететiн жалпы әдiстеменi пайдалану арқылы анықтайды. Негiз ретiнде салық төлеушiнiң есептiк берiлгендерi қабылданады. Құндылықтың қайта есептелуi бағаның өзгеруiмен ғана емес, сондай-ақ проценттiк ставкаменде жүзеге асырылады. Бiрақ жалпы әдiстеменi қолдану құрылымының пайда болу көзiне байланысты әр түрлi болуы мүмкiн.
Жерлер мен құрлыс алаңдары. Салық салу объектiсiнiң құны мiндеттi тұрде екi түрлi өзгерiстi қамтуы тиiс:
- 1970 жылдың 1 қаңтарына дейiн берiлген тұлғаның меншiгiндегi әрбiр өткен толық жыл үшін 3 -ке жоғарлату;
- 1959 жылдың 1 қаңтарына дейiнгi меншiкте болған жер учаскелерi.
Францияның салық кодексiндегi 21 бапта көрсетiлген коэффициенттердi пайдалану арқылы. Осындай жолдармен есептелген проценттiк ставка 8 құрайды.
Құрылымдар мен қондырғылар, салық салынатын объектi 1959 жылдың 1 қаңтарына дейiн сатып алынған болса, олардың өзiндiк құны қайта есептелiнедi. Оларға байланысты проценттiк ставка 12 көлемiнде бекiтiлген, бiрақ база 25 -ке (егерде құрылыс 1976 жылдың 1 қаңтарына дейiн сатып алынса) немесе 13 (1976 жылдң 1 қаңтарынан кейiн) қысқаруы мүмкiн.
Осыған байланысты iс- тәжiрибе жүзiнде 1976 жылдың 1 қаңтарына дейiнгi құрылғылар үшін 9, және 1976 жылдың 1 қаңтарынан кейiн 8 құрайды.
Ерекше жағдайлар Атомдық кәсiпорындар, аэропорттар үшін ставка 13 төмендетiледi. Ұйымның қоғамдық қызметiн тоқтату барысындағы қозғалмайтын мүлiкке салық салу базасы ұйымның өзiндiк қаражаттарының өзiндiк құны арқылы анықталады. Ал коммерциялық, өндiрiстiк және басқа да өндiрiстiк құрлыстардың салық салу базасы министрлiк денгейде бекiтiлген арнайы есеп кестелер бойынша анықталады. 1890 жылы қозғалмайтын мүлiк құны 1978 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 23 жоғарлатылды.
Тұрғын үй салығы. Бұл салық негiзгi және қосымша өмiр сүру жерi ретiнде пайдаланатын (ғимараттар мен құрылыстарға) жеке тұлғалардың кез келген меншiгiне салынады. Меншiк иесi мен пайдаланылмайтын үйдiң немесе пәтердiң құрамына кiретiн құрылыстар салық салудан босатылмайды. Сондай-ақ қзметтiк мақсаттарға пайдаланылатын құрылыстар да салық салуға жатады. (гараждар, паркингтер, қосымша бөлмелер және тағы да басқа).
Өндiрiстiк мақсаттағы құрылыстар тұрғын үй құрылыстарының ажырамас бөлiгi болып табылатын болса (пәтердегi немесе үйдегi бөлме және тағы да басқа) салық салуға жатады. Жеке және өндiрiстiк қажеттiлiктерiне пайдаланылатын құрылыстарға (мысалы, дәрiгердiң жеке тәжiрибелiк қабылдау бөлмесi және пәтер холлы) тұрғын үй салығы немесе кәсiпшiлiк салынады.
Салық салу ставкасы құрылыстың заңды иесi немесе жалға алушы заңды және жеке тұлғаларға байлансты бекiтiледi. Берiлген тұлғаның құрылысты өзiне ыңғайлы кез-келген уақытта және өз мақсаттарына пайдалануы салық салу негiзi болып табылады.
Салық салудан келесi құрылыстар босатылады:
- әлеуметтiк мақсатта пайдаланылатын және меншiк иесi кәсiпшiлiк салық төлейтiн құрылыстар (яғни, өндiрiстiк, қол өнерлiк және коммерциялық құрылыстар);
- мектеп оқушылары, лицей, коледж және пансионаттардың оқушлары үшін белгiленген, сондай - ақ оқу өткiзу үшін белгiленген құрылыстар;
- мемлекеттiк және қоғамдық ұйымдар мекемелерi (соттар, мунициналиметтер және тағы да басқа).
Салықтың бұл тұрiнен ғылым, бiлiм беру саласында әрекет ететiн заңды тұлғалар (медициналық, әлеуметтiк және тағы да басқа), сонымен қатар шетел дипломатиялық өкiлдiктерi, сауда және консулдық қызметтер босатылады. Тұрғын үй салығының ставкасы үйдiң құнына сәйкес анықталады және құрылыс тұрiне қарай тұрақты болып табылады. Тұрғын үй құрылысының бағалануы ең соңғы рет 1970 жылы жүргiзiлдi, оның негiзiне нақтылай бектiлген құндылық кестесi бойынша нақтылық құндылық табылады. Жыл сайын франк курсымен бағасының өзгеруiне сәйкес бұл құндылықтың қайта есептелуi өткiзiледi. Салық ставкалары келесi параметрлерден қалыптасады: жанұяның алғашқы екi тұрғынына салық салудың минималды шкаласы бойынша 15-20 процент салық салынады. Жанұяның басқа да тұрғындарына - минималды бойынша 15 процент және жоғарлатылған бойынша 20-25 процент. Тұрғын үй салығы есептелiнетiн жанҰя тұрғындарына: меншiк иесiнiң туыстары, 70 жастан асқан әйел бiрге тұратын және табыс салығын төлемейтiн мѕгедектер, камiлетке толмаған (18 жасқа дейiн) туған және асырауындағы балалар, сондай-ақ өз бiлiмiн жалғастыратын 25 жасқа дейiнгi балалар.
Тұрғын үй және өндiрiстiк құрылыстардың жiктелуi. Құрлыстар 8 топқа бөлiнедi әрбiр категорияның құны келсiдей критерийлер бойынша анықталады: құрылыстың архитектуралық сипаттамасы (құрылыс жұмыстарының техникалық және әдеби денгейi); құрылыстың ауданын бөлу (жалпы бөлу, қонақтар қабылдау үшін арнайы құрылыс санитарлы гигеналық құрылыстар); жабдықтар (су құбыры, канализация, орталық жылу, лифт, орталық тепшектегi кiлемдiк төсенiштер), экспертиза нәтижесi бойынша әрбiр категорияға атау берiлдi; өте сәндi, сәндi , өте жабдықталған, жабдықталған, жеткiлiктi жабдықталған, кәдiмгi, орташа, жәй орташа.
Бiрiншi және екiншi категорияларды бiрiктiруге болады, себебi олардың арасында айырмашылық сәндi сөзiне өте сөзiнiң қосылуы. Сонымен құрылыстың сапасы келесiдей болуы тиiс (архитектуралық сипаттама): бiрнеше және жоғарғы сортта құрылыс материалдары, ғимараттардың сапалығы, ыңғайлы жоспарлау құрылыстың бөлiнуi және белгiленуi көп функциялылығымен ерекшеленуi керек. Мiндеттi тұрде қонақтар қабылдау бөлмесi, жаңа жабдықтар, лифт және орталық теппешек кiлемдiк жабдық (және черный ход әсiресе ескi үйлерде).
Орташа категорияға тоқталып өтетiн болсақ, құрылыстың сапасы ѕнемдi сипаттымен ерекшеленедi, яғни арзан материалды пайдалану нәтижесiнде жабдықтылық денгейi төмен. Құрылыстың бөлiнуi және саны келесiдей : кiшкентай құрылыстар, сатылық клеткалар, тар, қараңғы, ыңғайсыз подъездер және тағы басқа, қонақты кѕту бөлмелерi жоқ, барлық пәтерлерде төрт бөлмеден аз, су құбыры, канализация, қазiргi салынған үйлерде лифт (бiрақ ескi үйлерде көбiнесе жоқ).
Өндiрiстiк пайдаланудағы құрылыстар негiзгi 4 категорияға бөлiнедi: А,В,С,Д. Негiзгi назар, құрылыстың негiзгi элементтерiне, сондай-ақ жабдықтарға (электр жабдықтау, су жылу және тағы да басқаға) бөлiнедi. Элементтердiң берiлген ерекшелiкерiне байланысты әрбiр категорияны бөлемiз жақсы, қанағаттанарлық, орташа, нашар. А (жақсы) категориясына сапалы конструкциялық материалдардан салынған, магистральдi электр және жылумен қамтамасыз етiлген, жабдықталған подъездер мен авто көлiк үшін тұрақтар және темiр жолдармен қамтамасыз етiлген құрылыстар жатады. В (қанағаттанарлық) категориясына кәдiмгi құрылыс материалдарынан салынған құрылыстар жатады. Бұл категориядағы құрлыстар сыртқы табиғи жағдайлардан әсерiнен жеткiлiктi көлемде сақтайды. С және Д категориялары уақытша құрлыстар болып табылады және өте арзан құрылыс материалдарынан салынған. Жылу және электр коммуникациялары толығымен жоқ. Соңғы екi категорияның бiр бiрiнен айырмашылығы құрылыстың түрлi денгейiндегi зияндылығына және ахаулардың санында.
Дамыған шет мемлекеттердегi мүлiкке салынатын салық мөлшерi келесiдей: Бельгияда - 24 , Ұлыбританияда-12, Германияда-3,1, Италияда - 2,5, Нидерландыда-3,5, Америка Құрама Штаттарында - 10,3 , Францияда-4,8.
1.2 Жеке тұлғалардың мүлік салығының экономикалық мәні
Қазіргі қаржы-экономикалық қатынастардың қарқынды дамуымен бірге мүлікке салық салудың рөлі мен маңызы өзекті мәселеге айналып отыр. Өйткені меншік қатынастары экономикалық жүйелер қызметінің әлеуметтік-экономикалық негізі екені баршамызға аян.
Ұлттық экономиканың өркендеуімен бірге, соңғы уақытта жер, мүлік, көлік және басқадай мүлік түрлері заңды және жеке тұлғалардың мүлкі ғана болып қана қоймай, сонымен қатар олар кепіл, мұра, сый және салық салу нысанына айналуда.
Алдыменен мүлік ұғымын экономикалық категория тұрғысынан, сол сияқты оны салық салу объектісі ретінде анықтап алу қажет.
7
Мүлікке берілген түрлі анықтамаларға талдау жасай келе, мүлік экономикалық категория тұрғысынан құндық бағасы бар және иелену, пайдалану немесе бір немесе бірнеше субъектінің, оның ішінде мемлекеттің де, билік ету құқығындағы әрі қарай тұтыну үшін адам еңбегімен жасалған материалдық құндылықтар. Оның материалдық құндылықтардың жиынтығынан құралатындығы, не болмаса біртұтас материалдық құндылық екендігі маңызды емес. Мүлік салықтарының салық салу объектісі ретіндегі мүлікке бір мезгілде мынадай сипаттамаларды қанағаттандыра алатын материалдық құндылықтар жатады, яғни олардың құндық бағасы болуы керек, адамдардың игілігі үшін тұтынылып, бір немесе бірнеше субъектінің иелену, пайдалану немесе билік ету құқығында болуы керек және ұзақ уақыт бойы оны пайдалану табыс әкелетін немесе әкелу ықтималдылығы болуы керек.
Экономикалық категория ретіндегі мүліктен мүлік салықтарының салық салу объектісі ретіндегі мүліктің ерекшелігі сол, табыс алу үшін тек қана мүліктің өзі ғана емес (яғни оны сатудан - айырбастаудан), сол сияқты оны иелену мен пайдаланудан тікелей табыс алудың көзі ретінде пайдаланылуы мүмкін. Сондай-ақ мүлікті тауар деп те тануға болады, яғни ол (экономикалық мағынада) сатуға арналуы мүмкін.
Сонымен, мүлік салық салу объектісі ретінде екіге бөлінеді: ұзақ уақыт кезеңінде табыс алудың әлеуетті құралы ретіндегі мүлік (тар мағынада) және өткізілетін тауар ретіндегі мүлік.
Бірінші жағдайда мүлікті сатудың нәтижесі табыс салығының салық салу объектісі, ал екінші жағдайда ол мүлікке салынатын салықтың салық салу объектісі болып табылады.
Жалпы, мүліктің жылжитын және жылжымайтын болып бөлінуі өзінің бастауын римдік құқықтан алады және барлық құқықтық жүйелерде мақұлданған.
Жылжымайтын мүлік ұғымы үш элементтің жиынтығымен сипатталады деп тұжырым жасауға болады:
- жылжымайтын мүлік - жер учаскесінен бөлінбейтін адам қолымен жасалған ғимараттар, құрылыстар, көпжылдық екпелер түріндегі толықтыру-лар;
- жер учаскесі - табиғи объектілер орналасқан шектеулі жер беті;
- жылжымайтын мүлікті иелену, пайдалану, билік етумен байланысты заңдық құқықтар жиынтығы.
ҚР Азаматтық кодексінің 117-бабындағы жылжымайтын заттар ұғымына қатысты анықтаманы сақтап, ал жылжымайтын мүлікті оларды иелену, пайдалану және билік етуге қатысты заңды және жеке тұлғалар, сондай-ақ мемлекет арасындағы қатынастардың объектілері болып табылатын жылжымайтын дүние-мүлік ретінде анықтауды ұсынамыз. Аталған анықтама, біздіңше жылжымайтын мүліктің экономикалық мәнін толық ашады деген ойдамыз.
Әйтсе де, салық салу мақсатында, біздің ойымызша, құқықтық және экономикалық көзқарас тұрғысынан жылжымайтын мүлік объектісі ұғымын пайдаланған жөн болар еді.
8
Мүлікке салынатын салықтар көптеген мемлекеттерге кеңінен танымал ескіден келе жатқан дәстүрлі әрі консервативті салықтар қатарына жатады. Тарихи тұрғыдан алып қарасақ, мүлікке салынатын салықтар (ең алдымен жер меншігіне қатысты) табыс салықтарының негізін қалады, және өздерінің бастапқы нысанында табыс салықтары жай ғана капиталға салық салудың жаңа тәсілі (қаржы капиталынан түскен табысқа салынатын салық, көпестерге капиталдың декларацияланған сомасы мөлшерінде салық салу) ретінде көрініс тапты. Алайда, табысқа салық салу неғұрлым қарқынды дамыған сайын, керісінше, мүлікке салынатын салықтардың мәні төмендеп, табыс салығының көлеңкесінде қалды. Дегенмен, біздің ойымызша, мүлік салықтарының салық жүйесіндегі рөлі төмендегеніне қарамастан, жергілікті бюджеттің кіріс көзі ретінде олардан бас тартуға болмайды.
Қазіргі салық заңдылығында кең қолданылатын мүліктік салықтар ұғымы мәні жағынан кешенді болып табылады. Жалпы ұғым астарында әртүрлі мүлік түрлеріне қатысты салықтар мен алымдардың бүтін бір тобы жинақталған. Оларды біріктіретін барынша ортақ белгі болып, біріншіден, олардың барлығы да тікелей салықтар қатарына жатады. Екіншіден, олардың төлеушілері болып мүлікті иеленуші тұлға табылады. Үшіншіден, бұл жерде мүлік табыс көзі ретінде емес, салық салу объектісі ретінде қаралады.
Мүлікке салынатын салықтардың басқа да тікелей салықтар секілді, кемшіліктері мен артықшылықтары бар.
Қазіргі салық жүйесі мүліктік салықтардың артықшылықтарын былайша дәлелдейді. Бұл салықтар мемлекетке табыс немесе пайданы тұтынуға салық салуға қарағанда, біршама нақты әрі болжамды табыс әкеледі, сәйкесінше, мемлекет үшін тұрақты және алдын ала болжауға болатын түсім көзі бола алады. Заңды және жеке тұлғалардың мүлкін бағалай және салық сомасын анықтай отырып, мемлекет аталған соманы салық төлеушілер арасында, тиісінше олардың төлем қабілеттілігіне сәйкес бөледі және болжанған табысты алуды көздейді, өйткені салық оны көтере алатын мөлшерде төлей алатын адамдарға салынады.
Егер тұтынуға, табысқа, пайдаға салынатын салықтарды алу өнімді өндіру, оны сату немесе қозғалысы кезінде, яғни әр түрлі уақытта және елдің әр түрлі жерінде болатын сәттерде топтастырылса, оларды есептеу мен бақылау қиын әрі тиісті аппараттың болуын талап етсе, ал мүліктік салықтарды жинау мұндай шығынды талап етпейді.
Әйтсе де, тағы бір ескеретін нәрсе, тікелей салық салу кезінде айтарлықтай шығын салық салу объектілерінің өзін есепке алуға кетеді. Мысалы, мүліктік салықтар үшін құрастырылуы айтарлықтай шығынды жұмсалуын қажет ететін алдын ала кадастрды талап етеді. Сондай-ақ есепке алуға кететін шығындар мұнымен шектелмейді. Салық төлеушілердің төлем қабілеттілігінің барынша әділетті есебі мен бюджетке барынша жеткілікті қаржы алу үшін айтарлықтай жиі түзетулер мен толықтырулар жүргізілуі керек.
9
Мүлікке салық салу жүйесінің тиімділігі тек фискалдық маңызында ғана емес, әйтсе де айта кету керек, көптеген елдерде (экономикалық дамығандары да) мүліктік салықтар бюджет кірістерінің ең тұрақты, басқарылатын көздері, жалпы салықтық түсімдердің 9-12 пайызға дейінгісін қамтамасыз етеді.
1.3 Шет мемлекеттер тәжірибесінде жеке тұлғалардың мүлік салығының қолданылу ерекшеліктері
Көптеген мемлекеттерде мүлiкке салық тек қана жеке тұлғалардан алынады. Олар жергiлiктi бюджеттi толтырудың бiрден бiр көзi болып табылады. Корпорация мүлкiне салық мөлшерлемей Швейцарияда 0.3%-дан ауытқиды, ал Грецияда 2,2%-ға дейiн, 90-шы жылдары бұл салық Австрия, Норвегияда алынып тасталды, ал Италия мен Швецияда керiсiнше жүргiзiлдi.
Францияда жылжымайтын мүлiкке салық жергiлiктi бюджетке жатады. Мұнда, құрылысы бар жерге, құрылысы жоқ жерге, тұрғын үйге салық салынады. Олармен барлық меншiк иелерiне, жалға алушыларға және кәсiпорындарға салық салынады. Жалпы сома түсiмiндегi жылжымайтын мүлiкке салық үлесi жергiлiктi салықтың 50%-н құрайды.
Бельгияда жылжымайтын мүлiкке салық - жергiлiктi салық болып табылады. Ол тұтастай жергiлiктi бюджетке түседi. Сондықтан да бай аудандардың бюджетi бай болады және керiсiнше. Бұл салық - кадастрлық.
Германияда жылжымайтын мүлiкке салық, оның тағайындауына қарамастан жыл сайын жергiлiктi өзiн-өзi басқару органмен салық салынады. Салық сомасы мүлiктiң салықтық құны негiзiнде жалпы федаралдық ставка бойынша 0,35% есептеледi. Нәтижесi жергiлiктi коэффициентке көбейтiледi, ол 280-600%-ы құрайды. Сонғы салықтың ставкасы 0,98% - дан 2,1% - ға дейiн мүлiктiң салықтық құнын құрайды. Орташа ставка 1,5% -ды құрайды. Салық төлеуден мемлекеттiк кәсiпорындар және дiни мекемелер босатылған.
Австрияда мүлiк салығын өндiрiп алу 1954 жылғы Мүлiк салығы заңымен реттеледi, 1988 жылы бұл заңға толықырулар еңгiзiлдi. Осы заңға сүйене отырып шектелген және шектелмеген мүлiк салығына мiндеттiлiгiн ажыратады. Шектелген салықты жеке тұлғалар төлейдi, кей уақытта мемлекетте жоқ, мемлекет iшiнде тұрғылықты орны жоқ адамдар төлейдi. Мүлiк салығын есептеу негiзi болып, шектелмеген салықтық мiндеттiлiктi жүргiзетiн бүкiл тұлғалар болып табылады, немесе дәулетi мол мемлекет iшiнде бар тұлғалар шектелген салықтың мiндеттiлiктi атқарады. Дәулетi болып, бүкiл құндылықтарының ортақ құны саналады, ол 1955 жылғы Құнды белгiлеу заңымен анықталады. Салық ставкасы дәулет құнының 1% деңгейiнде анықталады [13].
АҚШ пен Швейцарияда федералдық деңгейде бiрынғай салық жоқ. Жылжымайтын мүлiкке салық кейбiр АҚШ штаттарында салынады, немесе Швейцарияның кантондарында, немесе жергiлiктi деңгейде. Жергiлiктi өкiмет жылжымайтын мүлiкке салық ставкасын бюджет шығынының болжамымен жоспарлайды. Ставка көлемiн таңдауда, олар кең өкiлеттiлiкке ие. Орташа АҚШ-та жылжымайтын мүлiкке салық 1,4%-ды қурайды және графство, калалық, мемлекеттiк, парк округтерiнiң бюджетiне түседi.
Испанияда салық жыл сайын жергiлiктi өзiн-өзi басқару органымен өндiрiлiп алынады. Салық салынатын база - жылжымайтын мүлiктiң кадастрлық құны. Ол әр 8 жыл сайын Кадастрлық басқарумен (мемлекеттiк құрылым, ол санақпен, мүлiктi бағалаумен және қайта бағалаумен айналысады) мүлiктiң нарықтық құнына сүйене отырып, жер құны мен құрылысты қоса алғанда, орта есеппен салық мөлшерлемесi қаладағы жылжымайтын мүлiкке 0,4%-ды құрайды және ауылды жердегi жылжымайтын мүлiкке 0,3%-ды құрайды.
Жапонияда салықты заңды және жеке тұлғалар бiр тiркелген мөлшерлемемен мүлiк құнының 1,4%-н төлейдi. Оны қайта бағалау 3 жылда бiр рет жүргiзiледi, салық салынатын базаға жер және үстiндегi барлық жылжымайтын мүлiк кiредi. Салық төлеуден, бiрнеше жыл аралығында жаңа құрылыстар босатылады.
Австралияда жер салығы бойынша салық салынбайтын минимум 2009 жылы 261000 долларды құрап отыр. 2010 жылы бұл сомма 18.6%-ға төмен болған немесе 220000 долларды құраған. Салық төлеушiлерге жер салығы мына жағдайда салынады, егер 2002 жылы 31 желтоқсанына қатысты, олардың меншiгiндегi жер учаскесiнiң құны 261000 доллар немесе одан да жоғары болса.
2010 жылдан бастап, жер учаскесi бойынша, тұрғын үйге қолданылған участок құны 168000 долларды құрайтын немесе жоғары негiзгi жер меншiгiне салық төленедi.Бұл 2009 жылғы көрсеткiштен 18,8%-ға жоғары. 2010 салық жылына жер салығының ставкасы - 1,7%-ды құрап отыр.
Әр австралиялық салық төлеушi салық қызметiнен жер салығының көлемi жөнiнде хабарлама алады. Мұнда, оның иелiгiндегi барлық жер учаскесi жөнiнде, сондай-ақ салық төлеуден босатылған жерлер жөнiнде, алдыңғы жылдардағы жер салығынан қарызы жөнiнде ақпараттар бар. Жер салығы бойынша 1,5% шегерiм көзделген. Шегерiм мына жағдайда жасалады: егер жер салығы толық көлемде хабарламаны алған күннен кейiн, 30 күн iшiнде бiр жолғы төлем арқылы төлесе.
Бiрақ мұндай шегерiм салық бойынша мерзiмi өткен сома, сондай-ақ
өсiмақы және айыппұлдарға қолданылмайды.
Салық үш ағымдық төлеммен төлеуге болады, бiрақ бұл жағдайда ол шегерiмнен айрылады. Егер салық төлеушi қаржылық жағдаймен салықты төлей алмаса, ол салық төлеу мерзiмiн ұзарту немесе кейiнге қалдыру жөнiнде өтiнiш жаза алады.
2008 жылдың 1-шi қаңтарынан бастап Ресейде есепте тұрған көлiк құралдары бар азаматтар көлiк салығын төлейдi. Көлiк салығын төлеудiң жаңа жүйесi күшiне ендi. Автокөлiк иесi төлеген автокөлiк жүретiн жолды пайдалану салығы және көлiк құралдарын иеленушiлерге салықты бiрыңғай көлiк салығы ауыстырды. Көлiк құралдарын тiркейтiн ұйымдары салық органдарына көлiк құралдарын тiркегенi туралы мәлiметтердi ұсыну керек.
Көлiктi сенiмхат бойынша сатқанына, ұрланғанына, сынып жатқанына қарамастан көлiк құралын иеленушi көлiк салығын төлеу хабарламасын алады. Хабарламалар салық органдарымен жыл сайын қаңтардан мамырдың аяғына дейiн жiберiлiп тұрады.
Автокөлiк иесi автокөлiк құралдарын жөндеуге жарамайтынына байланысты, оны жойып, есептен көлiктi шығару керек.
Францияның салық жүйесінде аумақтық салықтар елеулі рөл атқарады. Аумақтық органдар құрамында 80 мыңға жуық дербес бюджеттер (коммуналар, коммуна бірлестіктері, департаменттер, аумақтар) енеді. Аумақтық және жергілікті әкімшілік органдардың жалпы шығыстары 90 жылдардың орта кезінде жалпы ішкі өнімнің 10% -дан астамын құрады.
Аумақтық салық жүйесінің ішінде негізгі төртеуіне назар аударуға болады:
oo құрылыс жүргізілген жер учаскелері, құрылыс жүргізілмеген жер учаскелері;
oo тұрғын-үй салығы;
oo кәсіби салық.
Бұл салықтардың ставкаларын алдағы жылға арналған бюджет қаралған кезде билік органдары белгілейді. Бұл ретте ставкалар заңды негізде белгіленген жоғарғы шегінен аспауға тиісті.
Осы элементтер бойынша есептелген салық мөлшері қосымша бағасының 3,5% аспауға тиісті. Бұл заңмен белгіленген шектеу.
Ұлыбританияда аумақтық салықтардың ішіндегі негізгісі - мүлік салығы. Ол жылжымайтын мүліктің иелеріне немесе оны жалға алған адамнан өндіріледі. Мүліктің қатарына жер де жатқызылады. Салықтың бұл түрін төлеушілер қатарына тұрғын үйді жалға алған және пәтер ақысын төлейтін адамдар жатады. Жылжымайтын мүлік он жылда бір рет бағаланады. Бағасына мүлікті жалға беруден түсетін жылдық табысының болжамды сомасы енеді. Салық салу ставкасы муниципалитет қаржы қажеттіліктерге сүйене отырып белгілейді, сондықтан графстволар мен Ұлыбритания қалаларындағы ставка біркелкі емес.
1999 жылдың сәуірінде Англияда және Уэльсте (бір жыл бұрын Шотландияда) 18 жасқа толған барлық азаматтарды қамтитын жан басы (адам басына) салық салынды. Оны жергілікті органдар өз бетінше белгілі бір сомада белгіледі және адамдардың шығыс деңгейіне байланысты есептелді. Алайда, салықтың бұл түрін өндіру сәтсіз болды, 1993 жылдың сәуір айында жаңа муниципипалды салығы пайда болды. Ол мүліктің нарық бағасына және әрбір отбасының әрбір ересек мүшесінің санына байланысты, отбасылардың кейбір санаттарына жеңілдік бере отырып, салынатын болды.
Мүлік бағалау категориясының біреуі бойынша сыныпталып салықтың сараланған тәсілі бойынша салық салынады.
Муниципалитет жергілікті қажеттіліктер үшін басқа да салық түрлерін белгілеуге құқылы. Әрбір графстводағы алымдар тізбесі әртүрлі.
Бюджеттің табыс бөлігінің негізгі көзі федералдық салықтар болып табылады. Графстволардың, қалалардың бюджеттерінде федералды салықтан аударымдар 70-90%-ға дейін барады.
Салықтардың экономикалық табиғаты мен құқықтық құбылыстарын жете бiлу және ойдағыдай меңгеру үшiн осы сала бойынша зерттеу-зерделеудi жүзеге асырған мамандардың, ғалымдар мен оқымыстылардың еңбектерiндегi ұғым-түсiнiктердi, пiкiрлер мен көзқарастарды және тұжырымдарды талдап, талқылау арқылы өз көзкарастарымызды қалыптастырып, қорытынды беруiмiз қажет.
Германияда жылжымайтын мүлiкке салық, оның тағайындауына қарамастан жыл сайын жергiлiктi өзiн-өзi басқару органмен салық салынады. Салық сомасы мүлiктiң салықтық құны негiзiнде жалпы федаралдық ставка бойынша 0,35% есептеледi. Нәтижесi жергiлiктi коэффициентке көбейтiледi, ол 280-600%-ды құрайды. Сонғы салықтың ставкасы 0,98% - дан 2,1% - ға дейiн мүлiктiң салықтық құнын құрайды. Орташа ставка 1,5% -ды құрайды. Салық төлеуден мемлекеттiк кәсiпорындар және дiни мекемелер босатылған.
2 ҚР салық жүйесіндегі жеке тұлғалардың мүлік салығы: есептеу механизмі және бюджет кірісін қалыптастырудағы рөлі
2.1 Жеке тұлғалардың мүлкіне салық салуды есептеу механизімі
Мүлік салығын төлеушілер келесілер болып табылады:
1) Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығында салық салу объектісі бар заңды тұлғалар;
2) Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығында салық салу объектісі бар дара кәсіпкерлер;
3) концессия шартына сәйкес концессия объектісі болып табылатын салық салу объектісін иеленуге, пайдалануға құқығы бар концессионер.
Егер осы бапта өзге жағдай белгiленбесе, келесілер мүлiк салығын төлеушiлер болып табылмайды:
1) өз ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру, сақтау және қайта өңдеу үрдісінде тікелей пайдаланатын, меншік құқығында бар салық салу объектілері бойынша бірыңғай жер салығын төлеушілер;
2) мемлекеттік мекемелер;
3) уәкілетті мемлекеттік органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары;
4) діни бірлестіктер.
Қазақстан Республикасының аумағындағы дара кәсiпкерлер мен заңды тұлғалар үшiн салық салу объектісі төмендегілер болып табылады:
1) техникалық реттеу саласындағы уәкiлеттi мемлекеттiк орган белгiлеген топтастырмаға сәйкес осындайларға жататын және негiзгi құралдар құрамында есепке алынатын ғима - рат - тар, құрылыстар немесе қаржы есептiлiгiнiң халықаралық стан - дарттарына және Қазақстан Республикасының бух - галтерлiк есеп және қаржылық есептiлiк туралы заңна - ма - сы - ның талаптарына сәйкес келетiн жылжымайтын мүлiк инвестициялары;
2) концессия шартына сәйкес концессия объектiлерi болып табылатын ғимараттар, құрылыстар.
Төмендегілер салық салу объектісі болып табылмайды:
1) Салық Кодексінің 375 және 376-баптарына сәйкес жер салығын салу объектісі ретіндегі жер;
2) Қазақстан Республикасы Yкіметінің шешімі бойынша консервацияда тұрған ғимараттар, құрылыстар;
3) ортақ пайдаланылатын мемлекеттік автомобиль жолдары мен олардағы жол құрылыстары:
бұрылу белдеуі;
жолдардың конструкциялық элементтері;
жол жағдайы мен оны абаттандыру;
көпірлер;
өткерме жолдар;
виадуктар;
жол тарамдары;
тоннельдер;
қорғаныш галереялары;
жол қозғалысы қауіпсіздігін арттыруға арналған құрылыстар мен құрылғылар;
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz