Көлдер және бөгендер



• 1 Көлдер және бөгендер.
• 2 Жалпы шолу.
o 2.1 Тектоникалық көлдер.
o 2.2 Реликті (қалдық) көлдер.
o 2.3 Мұздың көлдер типі.
o 2.4 Қар көлдері.
o 2.5 Суффозиялық немесе борпылдақ жыныстардың шөгуі салдарынан пайда болған көлдер.
o 2.6 Ескі арна көлдері.
• Бөгендер.
o 3.1 Бөгендердің түрлері.
• 4 Пайдаланған әдебиет.
Қазақстанның кең-байтақ аумағында ірілі-ұсақты 48 мыңнан астам көлдер және 3 мыңға жуық бөгендер бар. Климат жағдайына байланысты көлдердің көбі Қазақстанның солтүстігіне қарай орналасқан. Олардың ішінде Каспий теңізі, Арал теңізі және Балқаш, Жайсан, Алакөл сияқты ірі көлдерден басқа, көбі (94%) көлемі бір шаршы километрден кем шағын көлдер. Көлдердің барлығы дерлік тұйық көлдер. Олардың деңгейі ауық-ауық өзгеріп отырады. Көбінің суы тұзды, сондықтан тұнба тұзды болады, олардан тұз өндіріледі. Қазақстанда ауданы 100 шаршы километрден астам 22 көл бар. Олар республикадағы көлдердің бүкіл ауданының 60%-ын алып жатыр (таблицаны қара).
Қазақстан көлдерінің географиялық таралуында ерекшеліктер бар. Оның бірінші ерекшелігі көлдер Қазақстанның табиғат зоналарында біркелкі таралмаған. Әсіресе республиканың солтүстік бөлігінде көлдер көп. Мысалы, солтүстікте ормандыдала және дала зоналарында 25 287 көл бар, ал шөлейт және шөл зоналарында 20 000 жуық көлдер кездеседі.
Көлдер табиғат зоналарының бәрінде де бар, бірақ жылу мен ылғал тепе-теңдігіне байланысты олардың орналасуы, саны және суының сапасы зонаға тікелей байланысты. Ылғалы мол аудандарда көл көбірек және суы тұщырақ болады. Құрғақ климатты аудандарда көлдер аз, су деңгейі төмен әрі ағынсыз, көбісі біразы тартылып қалады, тұзды. Жалғыз ғана ағынды көл - Жайсан көлі Қазақстанның шығыс белігіндегі қазаншұңқырда орналасқан. Мысалы, орманды дала зонасында көлемі 1 шаршы км-ден астам 740 көл бар, олардың ішінде тұщы көлдер тұзды көлдерден 6 есе көп. Оңтүстікке қарай тұщы көлдер азайып, тұзды көлдер көбейе түседі. Дала зонасының сондай 1875 көлінің тұщылары тұзды көлдерден 4 есе, шөлейт зонасының 216 көлінің тұщылары 1,3 есе көп болады. Шөл зонасындағы 142 көлдің көпшілігі тұзды болып келеді.
1. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, Мектеп, 2002.
2. Қазақстанньң физикалық географиясы, Алматы: Атамұра, 2008. ISBN 9965-34-809-Х

Пән: География
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:   
Мазмұны
1 Көлдер және бөгендер.
2 Жалпы шолу.
2.1 Тектоникалық көлдер.
2.2 Реликті (қалдық) көлдер.
2.3 Мұздың көлдер типі.
2.4 Қар көлдері.
2.5 Суффозиялық немесе борпылдақ жыныстардың шөгуі салдарынан пайда
болған көлдер.
2.6 Ескі арна көлдері.
Бөгендер.
3.1 Бөгендердің түрлері.
4 Пайдаланған әдебиет.

Көлдер және бөгендер
Жалпы шолу.
Қазақстанның кең-байтақ аумағында ірілі-ұсақты 48 мыңнан астам
көлдер және 3 мыңға жуық бөгендер бар. Климат жағдайына байланысты
көлдердің көбі Қазақстанның солтүстігіне қарай орналасқан. Олардың ішінде
Каспий теңізі, Арал теңізі және Балқаш, Жайсан, Алакөл сияқты ірі көлдерден
басқа, көбі (94%) көлемі бір шаршы километрден кем шағын көлдер. Көлдердің
барлығы дерлік тұйық көлдер. Олардың деңгейі ауық-ауық өзгеріп отырады.
Көбінің суы тұзды, сондықтан тұнба тұзды болады, олардан тұз өндіріледі.
Қазақстанда ауданы 100 шаршы километрден астам 22 көл бар. Олар
республикадағы көлдердің бүкіл ауданының 60%-ын алып жатыр (таблицаны
қара).
Қазақстан көлдерінің географиялық таралуында ерекшеліктер бар.
Оның бірінші ерекшелігі көлдер Қазақстанның табиғат зоналарында біркелкі
таралмаған. Әсіресе республиканың солтүстік бөлігінде көлдер көп. Мысалы,
солтүстікте ормандыдала және дала зоналарында 25 287 көл бар, ал шөлейт
және шөл зоналарында 20 000 жуық көлдер кездеседі.
Көлдер табиғат зоналарының бәрінде де бар, бірақ жылу мен ылғал
тепе-теңдігіне байланысты олардың орналасуы, саны және суының сапасы зонаға
тікелей байланысты. Ылғалы мол аудандарда көл көбірек және суы тұщырақ
болады. Құрғақ климатты аудандарда көлдер аз, су деңгейі төмен әрі ағынсыз,
көбісі біразы тартылып қалады, тұзды. Жалғыз ғана ағынды көл - Жайсан көлі
Қазақстанның шығыс белігіндегі қазаншұңқырда орналасқан. Мысалы, орманды
дала зонасында көлемі 1 шаршы км-ден астам 740 көл бар, олардың ішінде тұщы
көлдер тұзды көлдерден 6 есе көп. Оңтүстікке қарай тұщы көлдер азайып,
тұзды көлдер көбейе түседі. Дала зонасының сондай 1875 көлінің тұщылары
тұзды көлдерден 4 есе, шөлейт зонасының 216 көлінің тұщылары 1,3 есе көп
болады. Шөл зонасындағы 142 көлдің көпшілігі тұзды болып келеді.
Жазықтағы көлдердің көпшілігі теңіз деңгейінен 100- 350 м
биіктіктегі неоген және антропоген шөгінді жыныстарының үстінде орналасқан.
Көлдердің орналасуында байқалатын тағы бір ерекшелік — олардың топ-топ
болып шоғырлануы. Каспий маңы ойпаты, Тұран ойпаты және Батыс Сібір
жазықтарында, сондай-ақ аласа таулы Сарыарқада және оңтүстік-шығыс таулы
аймақтарда да көп.
Қазақстан көлдерінің тағы бір ерекшелігі - жасының әр түрлі
болуы. Көлдер әр кезеңде пайда болған. Орманды дала, дала зоналарының
көлдері біртіндеп шөгінді жыныстарға толып, оларда өсімдіктер қаптап өсуде.
Шөлейт, шөл зоналарының көлдері тұз тез байланатын көлдерге айналады. Мұнан
әрі ол көлдер сорға айналады. Сөйтіп, олардың көпшілігі жойылудың әр түрлі
дәрежесіне жеткен. Қазақстанның биік таулы аймақтарының көлдері шығу тегіне
қарай жас көлдерге жатады. Олардың өздері де біркелкі таралмаған, негізінен
1400- 2800 м биіктік аралығында орналасқан. Олардың саны жоғары және төмен
қарай кеми түседі. 1400 м-ден төменде су эрозиясының қарқынды болуы
көлдердің пайда болуына мүмкіндік бермейді.
Көлдеріндегі су деңгейі судың кірісі мен шығысының арақатынасына
байланысты. Оларда су балансы жыл ішінде айтарлықтай өзгеріп тұратындықтан,
деңгейі жиі ауытқуға ұшырайды Қазақстан көлдерінің көпшілігінің деңгейі
көктемгі қар еріген кезде көтеріледі. Жаз бойы олардың деңгейі баяу
төмендейді, бірақ нөсер жаңбырлар әсерінен аз уақыт қайта көтеріледі. Кейде
су деңгейінің шұғыл өзгеретіні соншалық, тіпті кейбір тайыз көлдер мезгіл-
мезгіл кеуіп қалады. XX ғасырда Қазақстанда ең аз сулы кезең 1936-1940
жылдары болды. Сол жылдары Қазақстанның солтүстік бөлігіндегі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Тектоникалық көлдер
Төтенше жағдай
Су жүйелері және оның ластану көздері
Қазақстан Республикасы
Қазақстанның көлдері мазмұны
Қазақстанның су қоймалары. Қазақстанның көлдеріне жалпы сипаттама
Қазақстанның табиғи зона ерекшеліктері
Көлдер мен бөгендер
Қазақстанның ішкі сулары
Оқу-әдістемелік кешен “Сулы жүйелер географиясы” пәні бойынша
Пәндер