Тұтыну несиесі

Кіріспе
Негізгі бөлім.
1.Тұтыну несиесін беру
3. Қазақстан Республикасындағы ипотекалық несиелеу жүйесі
Ипотекалык несиелеу нарығы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиет

Қазіргі кезде екінші денгейдегі банктердің жеке тұлғаларға беретін несиелеріне тұтыну және ипотекалық несиелер жатады.
Тұтыну несиесінін мынадай түрлері қолданылуда:
— автомобилдік несие;
— ұзақ мерзімде пайдаланылатын тауарлар сатып алуга берілетін несие;
— тұрғын үйді жөндеу жұмыстарына берілетін несие;
— аса қажетіліктерге (оқу, емделу, демалу және т.с.с) берілетін несие.
Мұнда автомобильдік несие бойынша жана және жүрілген автомобильдерді банк несиесі көмегімен алуға болады.
Ипотека дегеніміз б.з.д. І-ІІ ғ. Рим шекарасында белгілі болған. «Ипотека» термин ретінде б.з.д. VІ ғ. Пайда болды. Ипотека грек тілінен аударғанда кепілдік деген мағына береді.

1. «Банк ісі», Мақыш С.Б., Оқулық. – Алматы: Жеті жарғы, 2009

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе.
Қазіргі кезде екінші денгейдегі банктердің жеке тұлғаларға беретін
несиелеріне тұтыну және ипотекалық несиелер жатады.

Тұтыну несиесінін мынадай түрлері қолданылуда:

— автомобилдік несие;

— ұзақ мерзімде пайдаланылатын тауарлар сатып алуга берілетін несие;

— тұрғын үйді жөндеу жұмыстарына берілетін несие;

— аса қажетіліктерге (оқу, емделу, демалу және т.с.с) берілетін несие.

Мұнда автомобильдік несие бойынша жана және жүрілген автомобильдерді
банк несиесі көмегімен алуға болады.

Ипотека дегеніміз б.з.д. І-ІІ ғ. Рим шекарасында белгілі болған.
Ипотека термин ретінде б.з.д. VІ ғ. Пайда болды. Ипотека грек тілінен
аударғанда кепілдік деген мағына береді.

Қазақстанда ипотекалық несиелеу меншік туралы Кеңес Үкіметінің заңы
қабылданғаннан кейін мүмкін бола бастады. Шын мәнінде алғашқы ипотекалық
несиелеу тұрғын үй құрылыс мемлекеттік бағдарламасымен 1994-1995 жылы
жүзеге асырыла бастады. Ал бүгінгі таңда коммерциялық банктердің дәстүрлі –
базалық қызметі – экономиканы және халықты несиелендіру. Бұл қызмет банктік
қызмет көрсету аясындағы маңыздыларға және банкінің актив операцияларына
жатады. Көптеген елдерде ипотекалық несиелендірудің халықты тұрғын үймен
қамтамасыз етудегі ролі баршаға белгілі. Шағын болса да тұрақты табысы
бар халық топтары үшін тұрғын үй сатып алуға жағдайлар жасаумен қоймай,
ипотекалық несие құрылыс саласына инвестициялар тартуға мүмкіндік беріп,
қор рыногының жаңа сегменті - ипотекалық құнды қағаздар рыногының
әрекет етуіне септігін тигізді. Осының барлығы тақырыптың өзектілігін,
зерттеу объектісін және мәнін, сондай-ақ оның мақсаттары мен
міндеттерін таңдауға негіз болды.

Зерттеудің мақсаты ретінде қазіргі күнгі Қазақстандағы ипотекалық
несиелендірудің даму жолдарын талдау көзделіп отыр. Мұндай мақсатқа
коммерциялық банкте тұтынушылық несиелендіру жөніндегі қалыптасқан
көзқарастарды және оны арттыруға бағытталған іс-шараларды жүйеге
келтіру қажеттілігінен туындап отыр.

Негізгі бөлім.

1.Тұтыну несиесін беру

Автомобильдік несие бойынша жана және жүрілген автомобильдерді банк
несиесі көмегімен алуға болады.

Ұзақ мерзімде пайдаланылатын тауарларға мыналар жатады:

• жиһаз;

• сантехника;

• аудио-видео-және тұрмыстық техникалар;

• компьютер және оргтехника;

• басқа да тұтыну тауарлары.

Тұрғын үйді жөндеу жұмыстарына: үйдің ішінде және сыртында құрылыс және
басқа да жөндеу жұмыстарын жүргізу жатады.

Мысалға 2006 жылғы Альянс банкінен автомобиль несиесін беру тәжірибесін
қарастырайық.

Автомобиль несиесін беру шарттары мынадай:

Несие валютасы - теңге, АҚШ долларында, еуро.

Несие берілетін мерзім — валюта түріне қарамастан, 60 ай немесе 5 жыл.

Несиенің төменгі сомасы - 150000 тенге немесе баска валютадағы баламасы.

Несиенің жоғары сомасы кепілдік нысанының құнына байланысты болады.

Алғашқы жарна:

— үшінші тұлғалардан сатып алынатын автомобиль үшін — 30%;

— автосалонда сатып алынатын жаңа автомобиль үшін — 15%.

Кепілдікпен камтамасыз ету:

— алғашқы жарна болган жағдайда — сатып алынатын автокөлік;

— алғашқы жарна болмаған жағдайда — жылжымайтын мүлік, мемлекеттік бағалы
кағаздар, жинақ шотындағы қаражат, заңды тұлғаның кепілдігі және сатып
алынатын көлік.

Кепілдікке қабылданатын автомобилді пайдалану мерзімі:

— ТМД, Оңтүстік Кореяның - көп дегенде 7 жыл;

— алыс шетелдің — көп дегенде 15жыл.

Банк комиссиялары:

— несие өтінішін карастыру үшін — банк тарифіне сәйкес;

— несие беру үшін — теңгемен 0,3%, валютамен 0,9%.

Сонымен катар клиенттерге есептеу әдістемесі ынғайлы болуы үшін
төмендегідей кестеде автомобиль алуға арналған ай сайынғы төлемдерді төлеу
мысалдарын көрсетуге болады.

Автомобиль Алғашқы Несие Ай сайынғы төлем, USD
құны, USD жарна сомасы

Тегі Тасмағанбет тегі Мақыштегі
Аты Бақытжан Үкіжан
Әкесінің аты Жапарбайұлы Биханкызы
Туған жылы 15 караша 1968 9 тамыз 1968
Туған жері Байкоңыр кеңшары Байкоңыр кеңшары
СТТН 600610178371 600610123561
Жеке куәлігінін № 004742233 004742236
Кіммен берілген КР ІІМ КР ІІМ
Берілген күні 27.01.1998 26.01.1998
Жарамды уақыты 15.11.2013 09.08.2013

2.Сұрайтын несиенің шарты
Сомасы 1 200000 тенге
Мерзімі 3 жыл
Бастапқы салымы 400000
Несиенің мақсаты Автомобиль сатып алу
Несиенің 3 бөлмелі пәтер
қамтамасыз етілуі

3. Мекенжайы
Тіркеуде тұрған жері Нақты тұратын жері
Индекс 480055 480055
Кала Алматы қ. Алматы қ.
Көшесі М. Жалел М. Жалел
Үй 3 3
Пәтері 10 10
Телефоны 71-01-80 71-01-80

4. Отбасы құрамы
Туысқандық Аты-жөні Жасы, әлеуметтік мәртебесі
дәрежесі
кызым Жапарбайтегі Әзиза 15 жаста, оқушы
ұлым Жапарбайтегі Абай 13 жасты, оқушы

5. Білімі туралы мәліметтер
Білімі Оқу орны Мамандығы
Жоғары Орталык-Азия заңгер
университеті

6. Жұмысы туралы мәліметтер
Жұмыс бастылығы Қарыз алушы Теңқарыз алушы
Негізгі жұмысы
Ұйымның атауы ПД Қазақмыс корпорациясы
Мекен-жайы Сатпаев кошесі, 2345
Ұйымда жұмыс жасау20 жыл 15 жыл
уақыты
Қызметі Бөлім бастығы Лаборотория менгерушісі
Жұмыс телефоны 76-55-00 76-23-03
Қосымша жұмысы
Ұйымның атауы
Мекен-жайы
Ұйымда жұмыс жасау
уақыты
Қызметі
Жұмыс телефоны

7. Отбасы мүлігі туралы мәліметтер
Атауы Тұрған жері Нарықтық кұны Иесі
3 бөлмеліАлматы к. 1 280 млн тенге Тасмағанбет тегі Б.Ж
пәтер М.Жалел көшесі,
310

8. Несие алудағы тәжірибесі
Атауы Несие Алған күніҚайтарған Қалған қарызы
сомасы күні
Банк 600000 12.10.200412.10.2008 300000 тенге
Тұран тенге
Әлем

9. Кепілде тұрған отбасының мүлкі туралы мәліметтер
Атауы Кепіл мүлкін Кепілдік құны Кепілден алу уақыты
ұстаушы
3 бөлмеліБанкТұранӘлем 896 000 12.10.2008
пәтер

10. Отбасынын табыстары туралы мәліметтер
Айлық табысы Қарыз алушы Теңқарыз алушы
Негізгі жұмыс орнынлағы 360 000 тенге 200000 тенге
жалақысы
Қосымша жұмысы бойынша
жалақысы
Кәсіпкерлік табысы
Жалға беруден алатын
табысы
Зейнетақысы, шәкіртакысы
Салымы және бағалы
қағаздары бойынша алатын
пайыздары
Өзгелері

11. Отбасының шығыстары туралы мәліметтер
Айлық шығыстары Қарыз Теңқарыз алушы
алушы
Бірінші кажеттіліктегі тауарлар 50000 50000
(тамақ, киім, және т.б.)
Коммуналдық және телефон қызметі 15000
үшін төлемдер
Ұялы байланыс, Интернет, кабельдік15000 10000
теледидар шығыстары
Көлікке кететін шығыстар 10000 10000
Жылжымайтын мүлікті жалдауға
кететін шығыстар
Білім алуға жұмсалатын шығыстар 10000
Мәдени демалыс шаралары, спортпен 50000 20000
айналысу шығыстары
Өзге несиелер үшін төлемдер 20000
Туысқандарға көмек 10000
Өзгелері 20000 10000
Барлығы 200000 100000

12.Сатып алатын тауарлары туралы мәліметтер
Сатушының атауы Электроника дүкені
немесе аты-жөні
Тауардың атауы Теледидар
Тауардың сипаты LG, диагоналы, сұйык кристаллы экраны бар
Құны 5000 АҚШ доллары
Бастапкы жарна 1500 несиенің сомасынан 30 %
сомасы

13.Сатып алатын автомобилі туралы мәліметтер
Сатушының атауы Тойота орталығы
немесе аты-жөні
Маркасы Тойота камри
Шыққан жылы 2006.
Двигатель көлемі 2,2
Құны 20000 АҚШ доллары
Бастапқы жарна 3000 АҚШ доллары, несиенің сомасынан 15%
сомасы

14.Сатып алатын пђтері немесе њйі туралы мђліметтер
Үйдің атауы 3 бөлмелі пәтер
(пәтерүй,
бөлмелерінің
саны)
Мекенжайы Жетісу-1, 12 үй, 25 пәтер
Телефоны 22-21-12
Сатушының Кұсайынов Эдуард
аты-жоні
Жалпы көлемі, 84 Тұрғын алаңы, шаршы метр 66
шаршы метр
Ғимараттағы 9 Қабаты 8
кабат саны
Жер телімшесінің
көлемі
Үйдің келісілген100000 AҚШ доллары
құны
Бастапқы жарна 3000несиенің сомасынан 30%
сомасы 0

Ескерту: Сауалнама қарыз алушының несие-менеджерімен сүхбаттасуынан кейін
толтырылып, оған оның колы қойылады.

2-кезең. Клиенттің несиелік құжаттарына несиелік және заңи сараптамалар
жүргізуді қамтиды.

Несиелік сараптаманы несиелік сараптаушы жүргізуге тиіс. Несиелік
сараптама нәтижесінде қарыз алушының төлем қабілеті мен несиелік қабілеті
анықталады. Несиелік қабілеті бағалауда отандық банктер тәжірибесінде
мынадай көрсеткіштер қолданылады:

1) Негізгі қарыз төлемінің айлық мөлшері (НҚАТ) = Несиенің мөлшері
несиенің мерзімі;

2) Сыйақы мөлшерлемесі бойынша төлемінің айлық мөлшері (СМАТ) = Несиенің
мөлшері х сыйакы мөлшерлемесі 12 ай;

3) Негізгі қарыз және сыйақы мөлшерлемесі бойынша төлемінің айлық мөлшері
(НҚСАТ) = НҚАТ + СМАТ;

4) Таза табыс (ТТ) = Жалпы табыс - салықтық және басқа да төлемдер;

5) Нақты несиелік қабілеті (ННҚ) = НҚСАТ ТТ.

Нақты несиелік қабілетінін мәні жобамен 35-45%-дан төмен болмауы тиіс.

Демек, осы көрсеткіштерді пайдаланып және несие алу үшін тапсырған
құжаттарды пайдаланып, қарыз алушының төлем қабілеттігін анықтау
тәжірибесіне мысал келтірейік.

Ол үшін Б.Ж. Тасмағанбеттегі деген азаматтың айталық автомобиль несиесін
алуға берген сауалнамасын пайдалану қажет. Ондағы сұралатын несие сомасы 2
176 000 тенге немесе 17 000 АҚШ доллары (1 АҚШ доллары = 128 тенге),
мұндағы жана автомобильдің нарықтық құны - 2 560 000 теңгені (немесе 20 000
АҚШ долларын) құрайды. Қарыз алушының қосатын бастапқы жарнасы 15%, яғни
384 000 теңге немесе 3000 АҚШ доллар. Автомобиль несиесін 60 айға, 18%
жылдық сыйақы мөлшерлемесінде сұрап отыр делік.

Ол кісінің отбасылық айлық табысы — 560 000 теңге және кепілге
жылжымайтын мүлік қояды.

Жоғарыдағы көрсеткіштер көмегімен қарыз алушы Б.Ж. Тасмағанбеттегінің
төлем қабілетін бағалау нәтижесі мынадай:

Негізгі қарыз төлемінің айлық мөлшері (HҚAT) =

2 176 000 тенге : 60 ай = 36267 тенге.

Сыйақы мөлшерлемесі бойынша төлемінің айлық мөлшері (СМА Т) —

2 176000 теңге х 0,18 : 12 ай = 32640 доллары.

Негізгі қарыз және сыйақы мөлшерлемесі бойынша төлемінің айлық

мөлшері = 36267+ 32640 = 68907 тенге.

Таза табыс (ТТ) = 560 мың тенге — 300 мың тенге = 200 мың тенге.

Нақты несиелік қабілеті (ННК) — 68907 теңге : 200000 тенге = 0,34 немесе
34%.

Сонымен, қарыз алушымыз төлем қабілеттігі жеткіліксіз, бірақ оған
кепілге қоятын мүлкін ескере отырып, несие беруге болады.

Несиелік сарапшы жоғарыдағы есептеулердің нәтижелері негізінде Несиелік
комитеттің қарауына арналған несиелік сараптама қорытындысын жасайды.

Несиелік құжаттарға заңи сараптаулар кезінде қарыз алушының
азаматтығы, онын құжаттарының заңдылыгы және кепіл затына құқық беретін
қүжаттардың шынайылығы мен қарыз алушының меншік құқығын тексереді.

Осы кезеңдегі келесі бір маңызды қадам кепілге қоятын затын бағалау.
Кепіл затын бағалауды тәуелсіз бағалау немесе банктің өзінің бағалаушылары
жүзеге асыруы мүмкін. Айталық, кепіл заты ретінде 2 бөлмелі пәтер
ұсынылады. Бағалаушы бағалау нәтижесі бойынша төмендегідей нысанда Несиелік
комитетке есеп беру құжатын даярлайды.

ЖЫЛЖЫМАЙТЫН МҮЛІК ОБЪЕКТІСІН БАҒАЛАУ

ТУРАЛЫ ЕСЕП БЕРУ

СарыарқаЖШС директоры

Өмірбай А.С.

________________

_____ 2006ж.

Алматы қ.
15.11.2006 ж.

Объекті қаралғаннан кейін, Астана 0аласындағы Қазақстан Республикасы
Әділет министрлігінің Тіркеу қызметі комитетімен 14.02.2002ж. берілген №
ЗТ-0001 (23270-1910-ЖШС) мемлекеттік лицензия негізінде, тәуелсіз бағалаушы
Сарыарқа ЖШС-нің директоры А.С.Өмірбайдың жауапкершілігімен мекенжайы
Алматы каласы, Сәтбаев кәшесі, 23-үй, 25-пәтер болып табылатын үш бөлмелі
пәтердің сараптамасы жүргізілді.

Қарыз алушы: Тасмағанбетегі Б.Ж.

Көрсетілген құжаттар:

Сату-сатып алу келісімшарт № р.8 — 7041, 21.04.2001.

Алматы қаласындағы пәтердің жоспары 03.10.2006.

Объектінің сипаттамасы

Объектінің орналасу жері:

Үш бөлмелі пәтер Алматы қаласында, Бостандық ауданында, мекенжайы:
Сәтбаев көшесі, 23-үй, 25-пәтерде орналасқан.

Бағалау мақсаты:

Пәтердің нарықтық және кепілдік құнын анықтау. Жалпы көлемі 68,2 шаршы
метр, оның ішінде: 45,10 ш.м. - тұрмысты, 17,70 ш.м. — көмекші.

Бағалау объектісінің қысқаша сипаттамасы.

Үш бөлмелі пәтер бес қабатты үйдің төртінші қабатында орналасқан.

Пәтердің меншік иесі:

Тасмағамбеттегі Б.Ж.

Меншік құқығы расталған:

Сату-сатып алу туралы келісімшартымен № р.8 — 7041,21.04.2001.

Пәтер 2006 жылдың 10 казан айына жақсы жағдайда тұр. Пәтерде: зал, екі
ұйыктайтын бөлме, ас бөлмесі, коридор, дәретхана және жуынатын бөлме бар.

Пәтерде санитарлык техникасы қойылған (жуынатын бөлмеде және ас
бөлмесінде раковиналар бар).

Терезелері ағаштан жасалған және әйнектері койылған.

Пәтерді зерттеу кезінде пәтердің жоспарының Алматы қаласының жылжымайтын
мүлік орталығының жоспарымен карама-қайшылықтар болған жоқ.

Қыскаша сипаттама (кесте түрінде)

Аты Ішкі құрылысының сипаттамасы
Қабат 4(5)
Ауданы 68,2 ш.м. (45,10 ш.м. — тұрмысты, 17,7 ш.м. —
көмекші)
Ғимараттың Панель
кабыргалары
Іргетас Темір бстон
Төбесінін Темір бетонды плиталар
жабылуы
Едені:
Ac үй Линолеум
Коридор Линолеум
Кіре беріс Линолеум
бөлме
Зал Ковралан
Ұйықтайтын Линолеум
бөлме
Жуынатын бөлмеКафель
Дәретхана Кафель
Терезелердің Ағаш
рамасы
Есіктері Ак түске боялған фанерден
(ішкі)
Кіре беріс Металл есік
есік
Қабырғаларының
өңделуі:
Ac үй Кафель, левкас
Зал Левкас
Ұйықтайтын Левкас
бөлме
Коридор Левкас
Дәретхана Кафель
Жуынатын бөлмеКафель
Төбесі:
(барлық Левкас
бөлмелерде)

Пәтердің кепілдік құнын анықтау үшін салыстырмалы сату әдісін
қолданамыз.

Банк тарапынан бағалаушы-мамандар көмегімен осы пәтердің кепіл құны
анықталады. Отандық банк тәжірибесінде кепіл құны пәтердің бағалау құнының
70%-ынан аспауға тиіс. Ол үшін мынадай есептеулер жасалады:

САЛЫСТЫРМАЛЫ САТУ ӘДІСІ

Бұл әдіске бағаланып отырған ғимаратқа ұқсас жылжымайтын мүлік
ғимараттары бойынша нарықтағы сату және ұсыну туралы мәліметтердін жиынтығы
кіреді. Пәтердің нарықтық құнын анықтауда Крыша газеті пайдаланылды.
Салыстыру үшін бағаланып отырған ғимараттың орналасу жеріне және техникалық
сипаттамаларына жақын сатылуға арналған үш бөлмелі пәтерді мысалға
кслтірейік.

Сонымен, түзетулерді есепке алумен орташа құны:

1 шаршы метрі - 135350 теңгені қүрайды.

ПӘТЕРДІҢ НАРЫҚТЫҚ ҚҰНЫ:

62,8 шаршы метр х 135350 теңге ≈ 8 500000 теңге.

Сонымен бірге бағалау кезінде есепке алыну қажет:

Алдағы пайдалану кезеңі үшін тозу коэффиішенті — 3%.

Пәтердің тозу коэффициенті = Пәтердің нарықтық құны х 3%, (тозу
коэффициент) = 8500000 х 0,03 = 255000 теңге.

Тәуекелді төмендету коэффициенті (берілген аудандағы ұқсас пәтерлерге
сұраныстың төмендеуі -15%.

Алдағы уақытта пәтердің бағасының төмендеу тәуекелі = Пәтердің нарықтық
құны х 15% (төмендеу коэффициенті) = 8500000 х 0,15 = 1275000 теңге.

БАҒАЛАУ КҮНІНЕ ПӘТЕРДІҢ НАРЫҚТЫҚ ҚҮНЫ:

1. Пәтердің бағалау құны = Пәтердің нарықтық құны – Пәтердің тозу
коэффициенті — Пәтердің бағасының төмендеу тәуекелі = 8500000 - 255000-
1275000 = 6970000 теңге.

ТАРАПТАРДЫҢ КЕЛІСІМІ БОЙЫНША КЕПІЛДІК ҚҰНЫ:

Пәтердің кепіл құны = Пәтердің бағалау құны х 60 % = 6970000 х 0,6 =
4182000 тенге. Бұл көрсеткіш сұралатын несиенің кепілмен қамтамасыз етілу
дәрежесін сипаттайды.

ҚОРЫТЫНДЫ:

Тараптардьщ келісімі бойынша Алматы қаласының Бостандық ауданында
орналасқан, мекенжайы: Сәтбаев кошесі, 4-үй, 52-үш бөлмелі пәтердің
кепілдік құны құрайды: 4182000 (төрт миллион жүз он сегіз мын) теңге.
Бағалаушы: Бағалаушының аты-жөні

Кепіл беруші: Кепіл берушінің аты-жөні

(бағалаумен келісемін)

3-кезеңде Несиелік комитеттің он шешімінің шығаруына байланысты қарыз
алушы мен банк арасында несиелік және кепіл туралы келісімшарттар жасалады.
Несиелік және кепіл туралы келісімшарттарды банктің заңгерлері даярлайды.
Онда қарыз беруші мен қарыз алушылардың құқықтары мен міндеттері,
жауапкершіліктері және өзге мәселелер қамтылады. Қарыз алушы несиелік және
кепіл туралы келісімшарттың шартымен келіскен жағдайда оған қолын қояды.
Мұндағы несиелік келісімшарт 2 данада, егер жылжымайтын мүлік кепілге
алынған жағдайда кепіл туралы келісімшарт үш данада жасалады. Несиелік
келісімшарттың бір данасы қарыз алушыға беріліп, бір данасы банктегі
клиенттің іс-құжатында тіркеледі. Кепіл туралы келісімшарттың бір данасы
Жылжымайтын мүлікті тіркеу мекемесіне кепіл затына арест қою үшін
тапсырылады.

4-кезеңде қарыз алушының атына ағымдық шот ашылып, ең басты оған
бастапқы жарна мөлшері салынғаннан кейін барып, банктің беретін несие
сомасы аударылады. Қарыз алушыға несиелік қызмет көрсеткені үшін банк
белгілі мөлшерде комиссия алады. Қарыз алушы шоттағы соманы қолма-қол
ақшаға айналдырған үшін банкке тиісті мөлшерде комиссия төлейді. Сонымен
қатар, банк кепілге алынған мүлікті сақтандыруды талап етеді, және егер
сақтандыру қызметі банк тарапынан көрсетілсе қарыз алушы тарапынан оған
қосымша сақтандыру жарнасы төленеді.

5-кезеңде несиенің кайтарылуына мониторинг жасалады. Несиелік мониторинг
несиені қайтару кестесі негізінде жүргізіледі. Несиені кайтару кестесі
қарыз алушыга берілетін несиелік келісімшартка қосымша бет ретінде тіркеліп
беріледі. Несиелік мониторингті несиелік сарапшы жүргізеді. Несиелік
мониторинг ағымдық және тереңдетілген болып келеді (ол туралы несиелік
мониторингке арналған алдыңғы такырыптан танысуға болады).

Тұтыну несиесін бір түріне жалақы несиесін жаткызуға болады.

Жалақы несиесі — карточкамен банктен жалакы алатын клиенттерге арналған
ай сайын жаңартылып отыратын кыска мерзімді несие.

Жалақы несиесін банкке бармай-ақ банкомат арқылы алуға болады. Жалақы
несиесі сіздің карточкамен алатын жалақыңыздың 70%-ға дейін мөлшерде (әр
банкте әр қалай) бекітілген лимит сомасында беріледі. Жалақы несиесін
пайдаланбасаңыз онда ешкандай пайыз төлемейсіз. Ал егер жалақы алғанға
дейінгі мерзім ішінде пайдалансаныз сол пайдаланған сомаға және күнге
банкке пайыз төлеуге тиістісіз.

Мысал. Сіздің жалакығыз 30000 тенгені құрасын. Сізге карточканызға 70%
несиелік лимит қойылған және ол 21000 тенгені құрайды. Егер сіз оның 15000
бір апта пайдалансаңыз, ал жылдық мөлшерлеме 25%-ды құраса, пайдаланған
мерзім ішінде банкке төлейтін сомасын төмендегідей түрде анықтаймыз:

15000 х 25х 7 360 х100 = 72 тенге 91 тиын.

Банкоматтан сіздің карточкалық шоттағы қалдығы туралы мындай мәлімет
беріледі:

Меншікті қаражат — 30000 теңге;

Несиелік лимит — 21000 теңге;

Колжетімді қаражат — 51000 теңге.

ИПОТЕКАЛЫҚ НЕСИЕНІҢ ҚОҒАМДАҒЫ РОЛІ
Қалиев Рысбек, Ақтөбе қ.,Ақтөбе гуманитарлық-техникалық әмбебап
мультипрофильдік колледжі, III-курс ЭБК-301 топ.
Ғылыми жетекшісі: Шукирова Ж.С.
Ипотека дегеніміз б.з.д. І-ІІ ғ. Рим шекарасында белгілі болған.
Ипотека термин ретінде б.з.д. VІ ғ. Пайда болды. Ипотека грек тілінен
аударғанда кепілдік деген мағына береді.
Қазақстанда ипотекалық несиелеу меншік туралы Кеңес Үкіметінің заңы
қабылданғаннан кейін мүмкін бола бастады. Шын мәнінде алғашқы ипотекалық
несиелеу тұрғын үй құрылыс мемлекеттік бағдарламасымен 1994-1995 жылы
жүзеге асырыла бастады.
Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы Қазақстан Республикасы
Заңына сәйкес ипотека - кепіл берушінін немесе үшінші бір тұлғаның
иелігінде және пайдалануында болатын кепілге салынған жылжымайтын мүлік
деп берілген.
Ипотекалық несие — жылжымайтын мүлікті кепілге алып берілетін
несиені білдіреді. Жылжымайтын мүлікке жер, тұрғын үй, өндіріс ғимараты
және т.с.с жатады. Ипотекалық несиелеу тұтыну несиесінің түрлеріне
қарағанда біршама күрделі процесті білдіреді.
Халыққа берілетін ипотекалық несиені үш түрге болуге болады:
1) тұрғын үй қүрылысына арналған жерді сатып алуға берілетін ипотекалық
несиелер;
2) тұрғын үй құрылысына және қайта құруға берілетін ипотекалық несиелер;
3) түрғын үйді сатып алуға берілетін ипотекалық несиелер.
Ипотекалық несиелеу үрдісі бірнеше кезеңдерден тұрады. Мысалға,
Қазақстан ипотекалық компаниясының (ҚИК) бағдарламасы бойынша түрғын үй
несиесін алу мынадай сатыларды камтиды:
1-кезең. Алдын ала біліктілігін (квалификация) аныктау, яғни бұл кезеңде
клиенттің несиелеу шарттары туралы кажетті ақпараттарды алу және ипотекалык
несие алуға байланысты мүмкіндігін анықтау жүзеге асады.
2-кезең. Несиенің сомасын аныктағаннан кейін және банкке берген акпаратты
тексергеннен кейін карыз алушының қаржылық мүмкіндігіне карай және несие
берушінің талаптарына сәйкес пәтер тандалады.
Тұрғын үй ипотекалық несиесін беруші екінші деңгейіне банктер және
жаңадан құрылған мамандандырылған Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі АҚ және
банктік емес ұйымдарға банктердің құрылтайшылығымен ашылған ипотекалық
компаниялар жатады.
Әдебиеттер тізімі:
1. Мақыш С.Б. Банк ісі, Алматы, Жеті жарғы, 2009
2.Смағұлова Р.О.Қаржы,ақша айналысы және несие Алматы,Экономика, 2008
3. Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие, Алматы,Издатмаркет, 2004

Тұрғын үйді бағалау, яғни ипотека затының нарыктық құнын анықтау
мақсатында жүзеге асады. Несие алатын тұрғын үй таңдалған соң, бағалаушы
өзінің қызметі үшін ақы төленген жағдайда тұрғын үйге тәуелсіз бағалауды
жүргізеді, ал банк бағалау кұнын беретін несие сомасымен салыстырады. Банк
бұл жерде бағалау құнын есепке ала отырып, оның болашақта әр түрлі
факторлардың ықпалына байланысты өзгеруін болжай білу керек.

Жер телімшесі бар үйді бағалауды ғана Жылжымайтын мүлік орталығы РМК
жасайды.

Жылжымайтын мүліктің қүнын бағалауда үш негізгі әдіс колданы лады:

1. Шығындық әдіс. Бұл әдіс 5 сатыдан тұрады:

— жердің құнын бағалау;

— ғимараттың, қосымша кұрылыс объектілерінің ағымдағы құнын бағалау;

— моральдық және заттай тозу шамасын бағалау;

— тозу құнын белгіленген құнынан шегеріп тастау;

— жер құнын ғимараттың құнына қосып, мүліктін жалпы құнын бағалау.

2. Табыстық әдіс. Бұл әдіс күту кағидатына негізделеді, яғни жылжымайтын
мүлікті сатып алушының алдағы уақытта табыс алатынын есепке алып, мүлікті
бағалайды. Мұндай бағалау төмендегідей кезектілікпен жүргізіледі:

— жыл сайынғы жалгерлік табысты бағалау;

— бос қалған орындарды ұстауға кететін және жалгерлік ақы жинауға
жұмсалатын шығындар шегеріліп тасталады;

— мүлікті пайдалануға жыл сайын жұмсалатын шығыстарды шегеріп тастап, таза
пайдалану табысын анықтайды;

— мүліктен алатын табысының бағасын анықтайды; Бұл капиталдану нормасы таза
пайдалану табысының мүлікті нарықта сату бағасына қатынасы арқылы
анықталады.

— Капиталдану нормасы және таза пайдалану табысы негізінде мүліктің құны
мынадай формула бойынша есептеледі:

3. Сатуды тікелей салыстырмалы талдау әдісі. Бұл әдіс нарықтағы
субъектілерінің жылжымайтын мүлікті сатып алу-сату мәмілесіне негізделеді.
Бағалау рәсімдерінің негізгі кезендері төмендегідей:

— жылжымайтын мүлікті бағалауға, сатуға байланысты жасалған мәмілелер,
ұсыныстар туралы ақпараттар жинау мақсатында нарықты зерттеу;

— ақпараттың шынайылығын растау мақсатында акпаратты таңдау;

— жылжымайтын мүлікті бағалауға сәйкес келетін өлшем бірлікті таңдау және
әр тандалған өлшем бірлігі бойынша салыстырмалы талдау жүргізу;

— нарықта сатылатын сол типтес мүліктің жекелеген элементтерімен
бағаланатын объектіні салыстыру.

Жылжымайтын мүлікті бағалауда пайдаланылатын әрбір әдістердін
артықшылыктары мен кемшіліктерін мынадай критерийлерге байланысты
анықталады:

1) Талдау жасалатын акпараттар түрі, сапасы және аукымдылығы;

2) Мүліктің қүнына ықпал ететін ерекше факторлардың ескерілуі;

3) Жылжымайтын мүлік нарығындағы жалпы экономикалық жағдайды есепке алу;

4) Қарастырылатын аудандагы экономикалык, саяси және физикалык күштердің
ыкпалын есепке алу.

3-кезең. Андеррайтинг жүргізу кезеңі. Андеррайтинг — қарыз алушылардың
төлем кабілеттігі мен несиелік кабілеттігін анықтай отырып, оларды таңдауға
мүмкіндік беретін шаралардың кешені.

Бұл кезенде клиент тандаған банк, онын алатын қарызды қайтару
қабілегін және оның берген мәліметтерінің шынайылығын тексереді.

Қарыз алушы туралы барлық акпараттарды жинақтағаннан кейін банктер
андеррайтинг рәсімдерін жүргізеді. Біріншіден, карыз алушының тапсырған
құжаттарының заңи жағынан шынайылығы тексеріледі. Құжаттарды тексеру және
талдау нәтижелері бойынша заң қызметкерлері мен кауіпсіздік кызметкерлері
несиелеу бөлімшелеріне қорытынды жазып береді. Қаншалыкты несие ұзақ
мерзімге берілетіндіктен қарыз алушы алған несиесін кайтара ала ма не жоқ
па деген сияқты сауалдарға жауап іздестіру мақсатында несиелеу бөлімінің
мамандары қарыз алушының құжатгарына каржылық талдау жүргізеді. Ең бастысы
карыз алушының жұмыспен қамтамасыз етілуі жағдайына мән береді. Ол үшін
мынадай өлшемдерге көңіл аударады:

1) Қарыз алушының кемінде екі жыл ішінде бір мамандықты атқаруы немесе
егер, үзіліс болған жағдайларда, оның себептерін түсіндіру талап етіледі.
Қарыз алушының әлеуеттік мүмкіндіктері, оның кәсіби өсуімен, білім алу
деңгейімен, біліктілігімен, жасының мөлшерімен сипатталады.

2) Соңғы екі жылдағы жұмыспен қамтамасыз етілу тұрақсыздығы анықталған
жағдайларды, мынадай факторлар ескеріледі:

— жұмысты ауыстырудың бір немесе бірнеше қызмет аясында болуы;

— жұмыстың ауыстырылуының кәсіби өсуге байланыстығы.

Кейіннен банк клиенттің несиелік қабілетін аныктайды. Айталық, карыз
алушының жеке басының сапасы және заңды құқықтарына баға беріледі. Жеке
басының сапасын бағалауда, карыз алушының өмір сүру жағдайына мән береді.
Қарыз алушы банкке өзінің беделі, денсаулығы, білімі, ұйымдастыру қабілеті
туралы акпараттар беруге тиіс. Егер қарыз алушы банктің клиенті болса, онда
басқа банктермен аталған клиент арасындағы несиелік қарым-қатынастарға мән
береді.

Несиелік қабілетті бағалау екі негізгі әдіспен жүзеге асады:

1. Сараптамалық бағалау әдісі. Бұл әдіс карыз алушының несиелік кабілетін
бағалаудағы жалпы экономикалық тәсілдерді камтиды. Ақпаратты талдай отырып,
сараптаушылар ипотекалық несиені беру туралы мөселені шешеді.

2. Балдық жүйе әдісі (несиелік скоринг әдісі). Бұл әдіс сараптаушылық
әдіспен бағалауға карағанда біршама объектвиті және үнемді шешім қабылдауға
мүмкіндік береді. Мұндағы басты киындық қарыз алушының несиелік қабілетін
балдық жүйе әдісімен бағалаудың статистикалығы, бұл өз кезегінде несиелік
шарттың орындалу үрдісіндегі өзгерістерді ескеріп, акпаратты үнемі жаңартып
отыруды көздейді.

Несиелік скоринг негізінде қарыз алушынын несиелік қабілетін шынайы
бағалауда американ экономисі — Д.Дюран үлгісін пайдалануға болады. Онда
әлеуетті карыз алушы балын есептеуде мынадай коэффициенттер колданылады:

— Жасы 20 жастан асса әр жылға 0,01 балл (ең жоғары 0 балл) есептелді.

— Жынысы әйел — 0, еркек —0 балл.

— Аталған жерде тұру мерзімі: әрбір тұрған жылына 0,042 балл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.