Сапа жүйесін сертификаттау, оның мақсаты мен принциптері. Сертификаттау объектісі



Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

І.Сапа жүйесін сертификаттаудың теориялық аспектілері және ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1 Сапа жүйесін сертификаттау, оның мақсаттары мен принциптері ... ... ... ... .5
1.2 Кәсіпорындағы сапа жүйесін сертификаттауға дайындау ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3 Сертификаттау жүргізудің экономикалық проблемалары ... ... ... ... ... ... ... .11

ІІ.«Батыс Қазақстан Құрылыс Материалдар Корпорациясы» зауытындағы сапа жүйесін сертификаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.1 «Батыс Қазақстан Құрылыс Материалдар Корпорациясы» зауыты және шығаратын өнімі туралы жалпы мағлұмат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.2 Силикатты кірпішті жасау кезіндегі технологиялық процестің сипаты ... ...17
2.3 Өнеркәсіптердегі сапа жүйесін сертификаттау ерекшеліктері ... ... ... ... ... ...22

ІІІ.Кәсіпорындағы сапа жүйесін дамытуға қатысты ұсыныстар ... ... ... 26
3.1Сапаны қамтамасыз етуге қатысты ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
3.2 Кәсіпорынды қажетті ресурстармен қамтуға байланысты ұсыныс ... ... ... ...28
3.3Инвестициялық іс.әрекетті ұйымдастыруға қатысты ұсыныс ... ... ... ... ... ...28

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
Сертификаттау қазіргі заманда көп елдерде нарық және сапа мемлекеттік менеджменттің маңызды элементтерінің бірі – ішкі және сыртқы нарық біздің өнімдер мен қызметтердің міндетті түрде бәсекеге түсу жағдайына байланысты.
1991 ж. Қазақстан Республикасында «Тұтынушылар құқықтарын қорғау туралы» заң қабылданды. Сондықтан біздің елде 1993 жылы өнім мен қызмет сапасын бағалау жүйесі қабылданды.
Қазақстанда мемлекеттік сертификаттаудың дамуы 1993 жылы 18қаңтарда стандарттау және сертификаттау заңын қабылдаудан басталды. Қазақстан Республикасының Министрлер кабинетінің № 411, 1993 жылғы 20 маусымдағы «Қазақстан Республикасында міндетті түрде өнімдерді сертификаттауды кезең кезеңмененгізу» қаулысымен міндетті түрде сертификаттауға жататын өнімдер тізімдері анықталды. Бұл қаулы бойынша бақылау отандық және шет мемлекеттік өнімдерді сертификатсыз ішкі нарыққа рыноққа сатуға болмайды. Бұл қаулы орнына 1997 жылы 15 шілдеде Қазақстан Республикасы үкіметінің «Стандартар немесе нормативті құжаттардың міндетті талаптарын, оның өмірге, адамдар денсаулығына, олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ететін сәйкестілікке міндетті сертификаттаудан өтетін өнімдер тізімін бекіту туралы» № 1112 қаулысы қабылданды. Қазіргі кезде Республикада Мемлекеттік Сертификаттау жүйесінің дамуына жақсы жағдай жасалған.
1. Закон РК « О сертификации» // Казахстанская правда.- 1999.-13 август
2. ИСО 9001:2000 – Система менеджмента качества. Требования
3. ИСО 9004:2000 - Система менеджмента. Рекомендации по улучшению деятельности
4. Ахметов К.Г. Менеджмент качества. Уральск, 2005г.
5. Баймышев К. Система качества – ИСО – 9000 // Деловой мир – Астана.-2001.№5.
6. Огвоздин В.Ю. Управление качеством. Основы теории и практики.
Учебное пособие. – 4-е изд.,испр. и доп. – М.: Дело и Сервис, 2002.-139с.
7.Розова Н.К. Управление качеством. Основы теории и практики.
Учебное пособие. – 4-е изд., - М.: Дело и Сервис – Питер.- 2003г.
8. Самсаев М.Б., Самсаев И.М., Жүнісбаев Б.Ж., Илямов Х.М. Өзара ауыстырымдылық, стандарттау, сертификаттау негіздері және техникалық өлшеу. Сапа менеджменті.// Алматы : «Бастау» баспасы,2008.-262б.
9. Серый И.С. Взаимозаменяемость, стандартизация и техническое измерение. М.: Машиностроения, 1982.
10. Фомин В.Н. и др. Сертификация продукции М.: Центр экономики и маркетинга, 1988.166с.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Курстық жұмыс

Тақырыбы:
Сапа жүйесін сертификаттау, оның мақсаты мен принциптері. Сертификаттау объектісі

Тексерген:
Орындаған:
Тобы:

Алматы 2015ж
Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

І. Сапа жүйесін сертификаттаудың теориялық аспектілері және ережелері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1 Сапа жүйесін сертификаттау, оның мақсаттары мен принциптері ... ... ... ... .5
1.2 Кәсіпорындағы сапа жүйесін сертификаттауға дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.3 Сертификаттау жүргізудің экономикалық проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ..11

ІІ. Батыс Қазақстан Құрылыс Материалдар Корпорациясы зауытындағы сапа жүйесін сертификаттау ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 2
2.1 Батыс Қазақстан Құрылыс Материалдар Корпорациясы зауыты және шығаратын өнімі туралы жалпы мағлұмат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.2 Силикатты кірпішті жасау кезіндегі технологиялық процестің сипаты ... ...17
2.3 Өнеркәсіптердегі сапа жүйесін сертификаттау ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. .22

ІІІ. Кәсіпорындағы сапа жүйесін дамытуға қатысты ұсыныстар ... ... ... 26
3.1Сапаны қамтамасыз етуге қатысты ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...26
3.2 Кәсіпорынды қажетті ресурстармен қамтуға байланысты ұсыныс ... ... ... ...28
3.3 Инвестициялық іс-әрекетті ұйымдастыруға қатысты ұсыныс ... ... ... ... ... ...28

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31

Кіріспе.
Сертификаттау қазіргі заманда көп елдерде нарық және сапа мемлекеттік менеджменттің маңызды элементтерінің бірі - ішкі және сыртқы нарық біздің өнімдер мен қызметтердің міндетті түрде бәсекеге түсу жағдайына байланысты.
1991 ж. Қазақстан Республикасында Тұтынушылар құқықтарын қорғау туралы заң қабылданды. Сондықтан біздің елде 1993 жылы өнім мен қызмет сапасын бағалау жүйесі қабылданды.
Қазақстанда мемлекеттік сертификаттаудың дамуы 1993 жылы 18 қаңтарда стандарттау және сертификаттау заңын қабылдаудан басталды. Қазақстан Республикасының Министрлер кабинетінің № 411, 1993 жылғы 20 маусымдағы Қазақстан Республикасында міндетті түрде өнімдерді сертификаттауды кезең кезеңмен енгізу қаулысымен міндетті түрде сертификаттауға жататын өнімдер тізімдері анықталды. Бұл қаулы бойынша бақылау отандық және шет мемлекеттік өнімдерді сертификатсыз ішкі нарыққа рыноққа сатуға болмайды. Бұл қаулы орнына 1997 жылы 15 шілдеде Қазақстан Республикасы үкіметінің Стандартар немесе нормативті құжаттардың міндетті талаптарын, оның өмірге, адамдар денсаулығына, олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ететін сәйкестілікке міндетті сертификаттаудан өтетін өнімдер тізімін бекіту туралы № 1112 қаулысы қабылданды. Қазіргі кезде Республикада Мемлекеттік Сертификаттау жүйесінің дамуына жақсы жағдай жасалған.
Сертификаттау жүйесі - жүйеде бекітілген, сертификаттау ережелері бойынша іске асырылатын сертификаттауға қатысатындардың жиыны. Сертификаттау жүйесінің сертификаттау жұмыстарын жүргізуге арналған ережелері мен басқару процедуралары бар. Сертификаттау жүйесі ұлттық, мемлекетаралық және халықаралық деңгейде құрылады.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік сертификаттау жүйесі деп - сертификаттау саласында өзіне тән компетенциясы жаңа нормативті құжаттар бойынша Қазақстан Республикасында сертификаттау және аккредитация бойынша жұмыстарын жүргізу тәртібін бекітуге арналған мемлекеттік басқару, сенімді және заңды адамдар бас қосуын айтады. Мемлекеттік сертификаттау жүйесі сертификаттау саласында біртұтас саясатты жүргізуді және сертификаттаудың негізгі ережелері мен сынау зертханасына қойылатын талаптарды және оларды аккредитациялау процедураларын сертификация бойынша эксперт-аудиторларды дайындау мен аттестациялауды қамтамасыз етеді. Мемлекеттік сертификаттау жүйесін мемлекеттік реестрлеу, аудит пен инспекциялық бақылау, сертификаттау мақсаттарын іске асыруға арналған басқа да талаптарды бекітуге арналған.
Сертификаттау заңдары Қазақстан Республикасының сертификаттау және басқа да нормативтік-құқықтық актілері Қазақстан Республикасының заңдарынан тұрады. Қазақстан Республикасы экономикасындағы өзгерістерді есепке алу негізінде 1999 жылы ҚР Стандарттау және сертификаттау заңының орнына Халықаралық заңдарға негізделген 2003 ж. 10 маусымда жаңарған және қосымша енгізілген ҚР Сертификаттау туралы заңы қабылданды. Заңда сертификаттау мақсаты, сертификаттау ұлттық органы анықталған және оның әрекеттерінің негізгі бағыты берілген. Қазақстан Республикасында 2003 жылдың 1 қаңтарына дейінгі кезде жалпы қолдану бар 100-ден астам нормативті құжаттар жұмыс істейді.
Өнім, қызмет, сапа жүйесін және өндірісте сертификаттауды өткізу ережесі келесі стандартта жазылған: 3.4. ҚРСТ; 3.5. ҚРСТ; 3.7. ҚРСТ; 3.9. ҚРСТ; 3.13. ҚРСТ; 3.15. ҚРСТ; 3.15.3. ҚРСТ; 3.17. ҚРСТ; 3.21.ҚРСТ; 3.23. ҚРСТ; 3.24. ҚРСТ; 3.26. ҚРСТ; 7.2.ҚРСТ да сертификация бойынша органдарға қойылатын талаптар және оларды аккредиттеу тәртібі берілген; 7.3. ҚРСТ лабораторияларға қойылатын талаптар және оларды аккредиттеу тәртібі берілген. Міндетті түрде сертификат алатын өнімге нормативті құжаттар ішінде міндетті сертификаттау іске асырылатын талаптар болуы қажет, яғни бұл талаптарға сәйкес бақылау әдістері, өнімді белгілеу ережелері, сертификаттау туралы мағлұматтар болуы қажет.
Менің курстық жұмысымның тақырыбы: Сапа жүйесін сертификаттау, оның мақсаты мен принциптері. Сертификаттау объектісі болып табылады. Курстық жұмысымның мақсаты - кәсіпорындарда сапа жүйесін сертификаттау жұмыстарын жүргізудің тәртібін анықтау, сапа жүйесін сертификаттау кәсіпорынға өте зор пайда әкелетінін көрсету, кәсіпорында сапа жүйесін дамытуға қатысты ұсыныстарды ұсыну.

І. Сапа жүйесін сертификаттаудың теориялық аспектілері және ережелері.
1.1 Сапа жүйесін сертификаттау, оның мақсаттары мен принциптері

Сапа менеджменті - бұл сапаны жүйелі түрде бақылау арқылы өнімді жасау, өндіру, эксплуатация және тұтыну кезінде өнім сапасының қажетті деңгейін белгілеу, қамтамасыз ету, және ұстап тұру.Сапа менеджменті - яғни тауардың өмірлік циклінің барлық кезеңдерінде (ену, өсу, толысу, сұранысты ұстап тұру) өнімнің жоғары сапасын қамтамасыз етуге бағытталған экономикалық, ұйымдық, техникалық және басқа да шаралар.
Сапа жүйесін сертификаттау халықаралық стандарт ИСО 9000-ға сәйкес жүргізіледі.Сапа жүйесін сертификаттау процедурасы мыналарды қарастырады:
oo кәсіпорынның сертификаттау органына тапсырыс беру және одан жауапхат алу;
oo сертификаттау органына кәсіпорын толтырылған сауалнаманы және сапа бойынша басшылықты көрсету;
oo сапа жүйесін сертификаттауға кәсіпорынның дайындығын алдын-ала бағалау;
oo сертификаттауды өткізуші органмен ақпараттық кеңес өткізу;
oo сертификаттау бойынша жұмыс бағдарламасын әзірлеу;
oo сертификат беруге сертификаттауды жүргізу;
oo берілген сертификатты сәйкестендіру үшін инспекциялық поверка жүргізу.
EN 45012 стандартында көрсетілгендей, Еуропада сертификатталатын сапа жүйесі халықаралық стандарттар ИСО 9001,9002, және 9003-пен бірдей, еуропалық стандарттар EN 29001,29002, және 29003 талаптарына жауап беруі қажет.
Сапа жүйесін сертификаттау жұмыстарын келесілер жүргізеді: Ресейде - Мемстандарттың аймақтық органы, Жалпыресейлік сертификаттаудың ғылыми-зерттеу институты (ВНИИС), Ресейдің теңіздік судоходты Регистрі және т.б.
Еуропада - 1990 және 1992 жылдары Еуропалық желіде - EQNET біріктірілген Ұлыбритания, Дания, Франция, Швейцария, Германия, Финляндия және т.б. елдердің сәйкесті ұйымдары:
1.-SQS-Сертификаттау бойынша сапаны қамтамасыз етуші Швейцарлық ассоциациясы.
2.-SFS-Стандарттау жұмыстарын жүргізетін Фин ұйымы.
3.-KEMA-Электротехникалық материалдарды Арнемді бақылау(Нидерланды).
4.-UNI-Стандарттау жөніндегі Италяндық ассоциациясы.
5.-DQS-Сапа жүйесін бағалау және сертификаттау жөніндегі Немістік ассоциациясы.
6.-IPQ-Сапа жөніндегі Портуалдық институт.
7-.SIS-Стандарттау жөніндегі Шведтік ассоциациясы.
8.-NSF-Стандарттау жөніндегі Норвеждік ассоциациясы.
9.-Исландия.
10.-BSI-Стандарттау жөніндегі Британдық институт.
11.-ELOT-Стандарттау бойынша Гректік ұйым.
12.-AIB VINCOTTE (Бельгия).
13.-AENOR-Стандарттау және сертификаттау жөніндегі Испандық ассоциациясы.
14.-AFAQ-Сапаны қамтамасыз ету жөніндегі Француздық ассоциациясы.
15.-Люксембург.
16.-OQS-Сапа жүйесін бағалау және сертификаттау жөніндегі Австриялық ассоциациясы.
17-DS-Стандарттау жөніндегі Даттық ассоциациясы.
18.-NSAI-Ирландия стандарттарын ұлттық басқару.
Австралия, Бразилия, Канада, Оңтүстік Корея, Жапония және т.б. елдердің сертификаттау органдарының қосылуына сәйкес IQNET халықаралық желіге дейін ұлғаяды.Мұндай бірлестіктер кәсіпорындарға әртүрлі ұйымдармен көптеген сапа жүйесін бағаламауға мүмкіндік береді.Алайда, әлемдік нарықтың әртүрлі аймағында өнімін жеткізуші кейбір кәсіпорын жетекшілері өнімін жеткізетін аймақтардың беделді бірнеше органдарынан сертификат алуға тырысады.
Сапа жүйесін сертификаттауды (ASQC)сапаны бақылау жөніндегі Американдық қоғам,(JAB) Сапа жүйесін аккредиттеу,тіркеу, және проверкілеу жөніндегі Жапондық қоғам, (TUV)Техникалық қадағалаудың Герианиялық бірлестігі және басқада ұлттық және аймақтық ұйымдар жүргізеді.
Сапа жүйесін сертификаттауды жүргізуші органды таңдаған кезде негізгі критериясы нарықта немесе тапсырыс берушілер арасындағы беделдігіне ден қою қажет. Себебі алынған сертификат сапа жүйесін ИСО 9000 стандартына толық сәйкестілігін қамтамасыз етуі тиіс.
Сапа жүйесін сертификаттау қажеттілігімен ұшыраған кейбір кәсіпорындар, бұл жұмысты отандық және шетелдік ұйымдардың қатысуымен жүргізді. Алайда Ресейде сапа жүйесін сертификаттау Ұлыбритания, АҚШ және Жапония сертификаттауларынан артта қалуда.
Сауда қатынастарының әлемдік тәжірибесіне өнімді және сапа жүйесін сертификаттау толығымен енді.Сыртқы экономикалық қызметтерді атқарушы Ресейлік ұйымдарға өнімді міндетті сертификаттау заңды негізінде өнімді нарыққа шығаруға мүмкіндік береді.Кәсіпорындарға сапа жүйесін және өнімді ерікті түрде сертификаттау бақталастыққа оң әсерін көрсетеді және өзінің өнімінің сату көлемін ұлғайтуға көмектеседі.
Сонымен, сапа жүйесін және өнімді сертификаттау кәсіпорынның сапасын басқару қызметінің ең негізгі және маңызды жұмысы болып табылады.

1.2. Кәсіпорындағы сапа жүйесін сертификаттауға дайындау.

Кәсіпорынның сапа менеджмент жүйесін қолдануы оның шығарылған өнімінің сапасын арттыруға және нарық талаптарына сәйкестігін тұрақты қамтамасыз етуте кепілдік береді.Сапа жүйесін сертификаттау арқылы кәсіпорынның мұндай жүйені қолдануы расталады.
Осы үдерістің негізі ретінде Сапа жүйесін сертификаттаудың 5 принципі енгізіл ген

Ерікті түрде
Ерікті түрде
Бағаның объектілігі
Бағаның объектілігі

Баға нәтижесінің
қайталанушылығы
Баға нәтижесінің
қайталанушылығы
Сапа жүйесін сертификаттау принциптері
Сапа жүйесін сертификаттау принциптері

Құпиялы түрде
Құпиялы түрде
Ақпараттық
Ақпараттық

Сур.1. Сапа жүйесін сертификаттау принциптері
Сапа жүйесін және кәсіпорынды сертификаттау мен баға нәтижелері келесідей жағдайларда қажет болуы мүмкін:
oo нақты схемалармен өнімді сертификаттау;
oo банктен кредит алған кезде;
oo өнімді жеткізу үшін келісімшарт толтыру кезінде;
oo сақтандыру мекемелерімен жұмыс істегенде;
oo кәсіпорындарда сату, тоғысу, жұталу кездерінде.
Сапа жүйесін немесе кәсіпорынды сертификаттауға 3 объект жатқызылады.
Сапа жүйесін сертификаттаудағы бағалау
объектісі
Сапаны басқару және қамтамасыз ету.
Өнім сапасы
Өндірістік жүйе

Сапа жүйесін сертификаттаудағы бағалау
объектісі
Сапаны басқару және қамтамасыз ету.
Өнім сапасы
Өндірістік жүйе

Сурет-2. Сапа жүйесін сертификаттау объектілері.

Халықаралық стандарт ИСО 9000 талаптарына сәйкес сапаны басқару және қамтамасыз ету жұмыстары жүргізіледі.
Қойылған талаптарға сәйкес сапа жүйесінің үштен біреуі бақылау нәтижнсі болады:
1.Толық сәйкестік.
2.Жартылай сәйкестік (жүйе элементтерінен аздаған сәйкессіздік табылуы)
3.Сәйкессіздік.
Жартылай сәйкессіздік болған жағдайда кәсіпорынға қателіктерді жою үшін 6 ай мерзім беріледі.Егер кәсіпорын қателіктерді жойып, екінші рет сертификаттау органына өтініш берсе, сертификаттау жұмысы қысқартылған бағдарлама бойынша жалғастырылады.
Сапа жүйесін сертификаттауды мемлекеттік реестрде тіркелген, біліктілігі ИСО 10011-2, EN 45013 стандарттың талаптарына сәйкес келетін эксперт аудиторлар жүргізеді.
Кәсіпорынды және сапа жүйесін сертификаттау үрдісі келесі сатыдан тұрады:
1.Сертификаттау органына сертификаттаудан өткізудің өтініш декларациясын
және құжат пакетін тапсыру.(кәсіпорынның сапа жөніндегі басшысы немесе кәсіпорынның сапа мәселесіндегі негізгі стандартты, толтырылған сауалнама, алдын-ала бағалау үшін бастапқы мәліметтер)
2.Алдын-ала сертификаттаудан өтуге дайындығы жөнінде қорытынды және бастапқы мәліметтер анализін беру.
3.Кәсіпорын немесе сапа жүйесін сертификаттау жүргізу жөніндегі сертификаттау жүргізу жөніндегі сертификаттау органы мен өтініш берушінің арасында келісімшарт жасау.
4.Арнайы дайындалған бағдарлама бойынша сапа жүйесіне қорытынды бақылау жүргізу.Бақылау жөнінде есептеме құру және жіберу сертификаттау туралы шешім қабылдау.
5.Кәсіпорынға мерзімі 3 жылдан аспайтын сертификат немесе сапа жүйесін толтыру, тіркеу және беру.
6.Сертификатталған сапа жүйесіне инспекцияланған бақылау жүргізуді ұйымдастыру.
Сертификат берген орган бақылаушы орган болып табылады. Периодты бақылау сертификаттың қолданылу мерзімінде жылына бір реттен артық жүргізілмейді. Со
нымен қатар кенеттен бақылау мынадай жағдайларда жүргізілуі мүмкін:
oo шығарылатын өнімнің сипаттамасы мен кәсіпорынның технологиясының өзгеруі;
oo кәсіпорын құрамының кадрларының маңызды өзгерісі;
oo кәсіпорынның өнім сапасына кері әсер етуші шарттың пайда болуы.
Кәсіпорынды сертификаттау жүргізуге дайындау.
Сапа жүйесін сертификаттау Қазақстанда ұйымдастырылып өнімді тұтынушыға қажетті сенімділікті беру үшін қамтамасыз етіледі.Өнімді дайындау басшысы және басқа қызығушылық жағы тұтынушының сәйкестік белгісіне жауап береді.
Сапа жүйесін басқару міндетті және ерікті сертификаттау жүйесінде іске асады.
Сапа жүйесінің негізгі объектісі-сапаны басқару және қамтамасыз ету болып та
былады.Бұл түрдің негізі Мемст ИСО 9001-2001 сәйкес тексеріледі және бағаланады.
Ұйымдағы жұмысшы ЦОС-қа арыз береді, және рәсімдеу техникалық орта жүйесіне соңғы шешімді сертификаттау органы қабылдайды.Арыз беруші қажетті
төлемақыларды төлегеннен кейін сертификаттау органы рәсімдеп, келесі құжаттарды береді:
oo кәсіпорын туралы ақпарат,техникалық құжаттарды пайдалану,өнімді дайындаудағы сапа көрсеткіші,(ақау коэффициенті,кепілдікпен жөндеу деңгейі, және т.б.)
oo сапа менеджментін шығарушы құжат формасының комплекті,алдын-ала бағалау.
Әрі қарай сертификаттау келесі этаптар бойынша іске асырылады:
1.Сапа менеджменті жүйесін алдын-ала бақылау;
2.Кәсіпорында сапа жүйесін басқаруын тексеру және бағалау;
3.Сапа жүйесін инспекциялық бақылау арқылы сертификаттау және алдын-ала
бағалауын басқаруды дайындау.Сапаны басқару жүйесі бойынша екінші этабын өткізуді аяқтау.
Егер бірінші кезеңде басқару түрі бағалау жүргізілсе.,сапаны қамтамасыз етеді.Екінші кезеңде кәсіпорынды бағдарламаға сәйкес орындау жүргізіледі.
Сәйкессіздікке тексеру барысында анықталған мәңдік сәйкессіздікке (бір элементтің болмауы) және азғана сәйкессіздік (стандарт талаптатырына сәйкес келмеуі) бөледі.Комисия жұмысты тәмәмдап, аудит жоспарына қарастырылғае болса, аудитор нәтижесіне қол қояды.
Сәйкестік шешім туралы сынаулар және сәйкессіздік белгілері сапа жүйесінде талаптарға белгіленген орындау болып табылады.
Сертификатты беру шешімін (Сертификаттау органы басшы шешімімен қабылданады) сәйкессіздік ақаулардың барлығы рәсімделген соң шешіледі.Серти
Фикаттау органының шешімінен соң сәйкестік сертификаты беріледі.Сертификат
ты рәсімдеген соң Сертификаттау органы және сертификат иесі инспекциялық бақылауды өткізуге келісім шарт жасайды.Сертификаттау органы мен бірге жазбаша түрде сертификат алушыға сәйкестік белгісі туралы сертификаттауды қолдану туралы шешімі беріледі.
Инспекциялық бақылауды өткізу сертификаттың барлық кезеңінде пайдаланушы жылына бір рет іске асырып отырады.Сарапшылар бақылау жүргізгенде жоспардың барлық түрі бойынша тексереді,әртүрлі шаралар нәтижесі
алдынғы тексерісте пайда болған сәйкессіздікке жол бермейді.
Өнім шығарушының көзқарасымен сертификаттау этаптарының кейбірін қарастырайық.Бірінші этапта мынаны анықтау қажет:өндірілген өнім міндетті сәйкестік сертификатына жата ма, яғни тауар тізіміне міндетті сертификаттауға жата ма, немесе өнімдер тізіміне жататын сәйкестік деклорациясымен расталатын болса.Егер өнім өнімдер тізіміне жататын болса, оның сәйкестігі сәйкестік деклорациясымен расталуы мүмкін болса, онда сәйкестіктің расталуы сәйкестік деклорациялау жолымен орындалады.Басқа жағдай болғанда, өнім міндетті сертификаттауға жатады.
Өнім шығарушы өндірістің өнімге қойылатын талаптарын міндетті түрде білуі тиіс.Өнімге қойылатын барлық міндеттер мен талаптар техникалық регламент бойынша көрсетіледі.
Келесі этапта өнім шығарушы сертификаттау жүйесімен және сертификаттау органымен анықталуы керек,себебі ұйымды және сертификаттау жүргізілетін ұйымдарды арнайы органдар жүргізеді.Бұл үшін сертификаттау органы тек берілген өнімдердің сәйкестігін растау жұмыстарын жүргізу арқылы, ол аккредиттеу аттестатымен расталады. Мұндай органдар бірнеше болуы мүмкін, өнім шығарушы олардың кез-келгенін өзі таңдай алады.
Сертификаттау органына өтініш сертификаттау жүйесінде орнатылғандай форма бойынша жіберіледі.Сертификаттау бойынша орган өтінішті қарастырып,
өтініш берушіге өзінің шешімін жеткізеді.Шешімді сертификаттау өткізудің негізгі шарттары көрсетілген: сертификаттау сызбасы, аккредиттеуді сынау лабораториясы,сәйкестікті растайтын нормативтік база.
Үлгілердің таңдалынуы, іріктелудің көлемін, нормативтік құжаттың тәртібі туралы, өтініш жазушы сертификаттау процесінде аккредиттеу сертификаттау бойынша органға беріледі.Үлгілер өнімге ұқсас болуы қажет. Үлгілерді дайын өнім расынан кездейсоқ әдісімен алынады. Таңдап алынған үлгілер негізгі өнімнен бөлек қойылып іріктеу орнында қорапталынып және мөр соғылады.Сақталудың көліктендіру және үлгілердің сынауға дайындығы деңгейлерінде, сонымен қатар сынау процестерінде нормативтік құжаттардың орындалған талаптары орындалуы керек.
Сертификаттау мақсатында жүргізілетін сынаулар сынау лабораторияларында жүргізіледі. Сертификаттау сынаулары қорытындысы негізінде сертификаттау органы сәйкестігін растайтын беру немесе бермеу туралы шешім қабылдайды.
Сынау қорытытындысы сынау протоколі ретінде рәсімделелініп, өтініш берушіге
және сертификаттау органдарына беріледі.
Сертификаттау сызбасы болып өндірістің жағдай анализі болады.Бұл жағдайда сертификаттау органының комиссиясы өндірістің жағдай анализін өткізіп, сертификаттау органына шешім береді. Өндірістің жағдай анализінің негізгі объектілеріне нормативтік, техникалық және технологиялық құжаттамалар, өндірістік процесс немесе құрылғы, сапа бақылауы, сақталуы, қорапталынуы және өнімнің маркіленуі, метрологиялық қамсыздану, сонымен қатар персоналдық біліктілігі жатады.
1.3.Сертификаттау жүргізудің экономикалық проблемалары.

Ресей Федерациясында мемлекеттік деңгейде міндетті сертификаттауға тарифтар дайындалған. Таңдалынған сертификаттау схемасы бойынша орындалған жұмыстардың шекті еңбексыйымдылығы байланысты заңдалынған тарифтар бекітілген.Жұмыстың бағасын ескермегендегі сертификаттаудың өзінің бағасы 1 МРОТ-ты құрайды.
Сертификаттау бойынша орындалған жұмыстар нәтижесіне байланыссыз, сертификаттаудан өтуге тапсырыс берген кәсіпорын қаржысынан төленеді.
Сертификатталатын өнімге инспекциялық бақылау жүргізу жұмыстарын орындаушы мекеме төлейді.
Міндетті сертификаттаудан түскен пайда персоналды оқытуға және нормативті-техникалық базаны дамытуға жұмсалады.
Сертификаттау жұмыстарының бағасы мына формуламен анықталады:
С = Соб + Ср + Сиск + Сск + Е Синкj + Е Сmp + Св.
Мұнда Соб- бақылау үшін алынған үлгінің бағасы;
Ср- сертификаттаушы органдарының орындайтын жұмыстарының бағасы;
Сиск- бақылау лабораториядағы тауарды бақылау бақылау өткізудің құны;
Сск- таңдалған сертификаттау схемасы бойынша кәсіпорынның және сапаны басқару жүйесін сертификаттау жұмыстарының құны;
Е Синк - таңдалынған сертификаттау схемасы бойынша кәсіпорынның және сапаны басқару жүйесін инспекциялық поверкілеудің құны;
С р- бақылау жүргізу орны үлгісін транспорттау құны;
Св- тасылатын тауарларды сертификаттау құны.
Сертификаттау ұйымының орындаушы жұмыстарының құны, мына формула бойынша анықталады:
Ср= Тр х mp х ((Кнач.зп + Кпр) 100) + 1) х (р 100 + 1),
Мұнда Тр- орташа еңбекақы (1 МРОТ);
mp-адамның күндік жұмыс істеу сыйымдылығы;
Кнач.зп- еңбекақы коэффициенті;
Кнр- қосымша шығындар коэффициенті;
Р- рентабельдігі.
Сертификаттау жұмыстарының басқа түрлерінің құны арнайы заңды актілерімен
анықталады.

ІІ. Батыс Қазақстан Құрылыс Материалдар Корпорациясы зауытындағы сапа жүйесін сертификаттау.
2.1. Батыс Қазақстан Құрылыс Материалдар Корпорациясы зауыты және шығаратын өнімі туралы жалпы мағлұмат.

Силикатты- кірпіш дәстүрлі қабырға материалы, құрысшыларға сонау әлемнен белгілі. Қазіргі кезде де үлкен сұранысқа ие тауардың бір түрі. Оны әр түрлі құрылыс нысанасында қолданады, мысалы: қарапайым қақпадан ғажайып ғимараттарды салу үшін.
силикатты кірпіш экологиялық таза қауіпсіз өнім. Оны өндіруде таза құмды қолданады, әк немесе таза бояу пигменті;
силикатты кірпіш қоршаған ортаға зиянды әсерін тигізбейді;
силикатты кірпіштің сужұтымдылығы 6-12% үлкен емес, ал ылғалдылықты жұту жылдамдығы силикатты кірпіште төмен болады;
силикаттық кірпіштің аязғатұрақтылық беріктігі керамиклықтан әлде қайда жоғары. Одан салынған фасад түрлеріне құрылысшылар 50 жылға кепілдік береді;
түрлі түсті силикатты кірпіш массада боялады, ал керамикалықта ережеге сәйкес беткі жағы боялады, соның салдарыныа бұзылуға әкеліп соқтырады;
силикатты кірпіштің дауысөткізбеу қасиеті бар, бұл бөлмеаралық және пәтераралық құрылыстарда үлкен мән береді;
-сенімді және кең ассортиментті силикатты кірпіш жаңа құрылыстарды пайдалануға мүмкіндік береді. Құрылысконструкцияларында фактурлы түрлі түсті кірпіш фасадтарды нәрлендіреді.
Құрылыс материалдарының көптеген технологиясын бүгінде көп қолдануда. Силикатты кірпіш сапаны уақытымен тексеру жаңа позицияларды дайындаудың негізі болып табылады.
Клиентпен кездесуде Орал силикат кірпіш шығару зауыты бүгінде құрылыс тастарының барлық сапасына толық жауап береді.
Силикатты кірпіш ақ сұрғылт болып келеді, соңғы жылдары ол үлкен эволоциялық жолдан өтті. Бүгінде Батыс Қазақстан Құрылыс Материалдар Корпорациясы кірпіштің жаңа түрін шығаруда, көптеген ғимараттарға жаңа түр беруде. Түстердің әр түрлілігі архитекторларға және дизайнерлерге жаңа еркін ойлауды қаматамасыз етеді. Олардың конструкцияларын пайдалануда келбетті материал, және түрлі түсті кірпішті қолдану шығындарды азайтып толықтырылған фасадты құрылыс нысанын жасау кез келген жобада нәрлі түсті және фактурлі зауыттың өнімді политрасын береді.Силикатты кірпішті массада бояуға болатыны баяғыдан белгілі. Түрлі түсті силикатты кірпіштің құм қоспасы әкке және суға атмосфералық тұрақтылық қосылады. Бүгінде бұл жобаны іске асыруда көп қабатты тұрғынкомплексі және қалашетіндегі үйлер, сыртқы түрімен эстетикасы жоғары позицияны алуда. Осы түрлі силикатты кірпішті өндірушілердің негізгі жұмысы өнімді нарыққа шығару.
Бос пішімді силикатты кірпіш барлық сапаны сақтай отырады, Ал толықпішімді керамикалық парметрлерден жинақтарынан асып түседі. Керамикалық кірпіштен қаланған құрылыс 30-50% шығынды үнемдейді. Біртекті кірпіш жеңіл болып келеді. Соның салдарынан фундаментегі қысымды төиендетеді. Сондай-ақ жылуөткізгіштігі төмен болады, осындай кірпішті қабырғаға жылуизолоция деңгейі үшін жасалады. Алдымен боспішімді кірпіш ақ нұсқасында ұсынылады, содан соң түрлі түсті нұсқада пайда болады. Геометриялық мінездемесі бойынша бұл кірпіш тәжіребие жүзінде идеалды кірпіштердің бірі болып табылады.
Болашақта - сапалы құрылыс материалдарының берік болуы силикатты кірпіш табылады. Ол жоғарғы техникалық сәйкестіктердің барлығына толық жауап беруде, онымен жұмыс жасау өте ыңғайлы. Оны ғимараттардың қабырғаларын қалауда қолданады, өзінің техникалық мінездемесіне сәйкес ол қарапайым толық пішімдіден қалыспайды, ал физикалық жылулығы қарапайым кірпіштен 25% -ға асырады. Боспішімді кірпішті қалағанда ерітіндінің 23% үнемделеді, қабырғаның массасы азайып фундамементтіңде ауыртпалығы әлдеқайда төмендейді.
Күрделі сәулетті пішіндері бар қабырғалар немесе көп сандық ойықтар, діңгектер немесе қалыңдығы 1 немесе1,5 кірпіштті қабырғалар тұрғызғанда қалауды екілік звеносымен жүргізген жөн. Мұндай звенода бесінші алтыншы дәрежелі кірпіш төселініп және қалауы тексерілінеді.
Тізбекте байлауда екі кірпіштен артық қалыңдығы 1,5 кірпіштен артық қабырғалар қалануын үштік звеносымен жүргізген орынды. Мұндай звенода шек қатарын төсейтін және қалаудың дұрыстығын тексеру болып табылады. Қасбеттттерін қаптап және сәулеттік бөлшектерін орнату керек.
Екі алымдық жүйе бойынша жұмысты сонымен қатар тік нобай арқылы ұйымдастыруға болады. Бұл жағдайда тас қалау қабатының барлық биіктігінде ярустар бойынша бір алымның шегінде жүргізіледі. Мінбелер орнатуды немесе жұмыс орнында материалдар дайындауды екінші немесе үшінші алмасуда өндіреді.
Кірпіш қалау өндірісін бөлік-тасқын немесе конвейерлі тасқын әдісімен ұйымдастыруға болады.
Конвейерлі-тасқын(айнымалы) әдісінде кесінділер бөлініп шықпайды, ал алтылық звенолар қаланып жатқан қабырғаларды бойлай алым бойынша жылжиды немесе әр звено бір қатарды қалайды. Бұл әдіс 2- 3 кірпіш жеңіл және орта күрделі қабырғалары бар, 40% дейін ойығы және аз көлемді ішкі қабырғалары бар пішіні күрделі емес ғимараттарды тұрғызғанда тиімді.
Бірінші екілік қатардың сыртқы шек қатарын үздіксіз жылжып отырады.
Алымдар шамасын анықтағанда олардағы кірпіш жұмыстарының көлемін анықтау керек.
Силикаттық кірпіш- ең көп таралған силикаттық бұйымдар түрі. Оның құрамы-92-94% таза кварцттық құмнан, 6-8% ауалық әктен және 7-9%
Судан тұратын әктілі- құмдық араластан барабандық немесе силостық тәсілмен шығарылады.Силикаттық кірпішті барабандық тәсілмен өндіру алты технологиялық негізгі операциялардан тұрады: құм мен әк табиғи тасын шығару; әкті күйдіру; шаралық диірменде күйдірілген қайнама әк тасын ұнтақтау; әктілі-құмдық араласпаны даярлау; Кірпішті пресстеп қалыптау;Кірпішті шикізатты автоклавта булау. Технологиялық схемадамғы маңызды операция- шикізат араласпасындағы шикізат кірпішті пресстеп тығыздау. Кірпіштің физикалық-механикалық қасиеті араласпаның тығыздық дәрежесіне тікелей байланысты болады. Сондықтан силикаттық кірпішті қалыптарда пресс қысымдығын 15-20 МПа дейін жетеді. Көпшілігінде кірпіште үш позициялық жартылай автоматталған револьверлік пресстерде қабылдайды. Позициялардың бірінде әктілі-құмдық араласымен екі қалып толтырылады, екіншісінде-пресстелінеді, үшінсінде- пресстелінген екі кірпіш итеріліп шығарылады. Автомат- салушымен қалыпталынған кірпіш-шикі вагонеткаға салынып автоклавкаға жөнелтіледі. Әрбір автоклав бірден 12-13 мың кірпішті сидырады. Буландыру процесі жоғарыда аталған сатыда жүргізіліп 10-14 сағатқа созылады. Кірпіштерді автоклавтан шығарғанан кейін қоймаға қатарлап жинайды немесе вагондарға және автомашиналарға тиеп тұтынушыларына жөнелтіледі.
МЕСТ 379-95 талабына сәйкес силикаттық кірпіш қысқандағы мықтылық шегі бойынша жеті маркада шығарылады: М300,250,200,150,125,100 және 75; аязғатұрақтылығы бойынша: F 50, 35, 25, 15.
Силикаттық кірпіштің тығыздығы, керамикалық кірпішпен салыстырғанда, бірер шама жоғары-1800-2100 кгм³ , бірақ олардың жылуқорғағыштық қасиеттері бірдейліктей-0,82-0,87 Вт (м·º C), ал сусіңіргіштігі-8-16% (массасы бойынша).
Кірпішпен жұмыс өндіру жобасын жасау үшін негізгі мәліметтері бойынша әр алуна салаларында тағайындалған үйлер мен ғимараттар жұмыс сызбалары құрылыс сызбалары және жұмыс орындау мерзімі саналады.
Кірпіш жұмыстарын өндірісін жобалау ҚРМЕМСТ111-17-78 талаптарына сәйкес жасалуы керек.
Жұмыс өндіру жобасын түсініктемесінде тас және құрастыру жұмыстарының көлемі еңбек сыйымдылығының есептелуі; жұмыстар өндірістерінің тәсілдерінің таңдауы; алымдар; ярустер шамасын және сандарын анықтау; жұмыс өндірістерінің тағайындалған әдістерін баяндау;
Техникалық экономикалық есептер көрсеткішінің есептелуі; мерзімдік жоспар жасауы және жұмысты орындау мерзімін дәлелдеу; жұмысты қысқа уақытта және ыстық жағдайларда өндіру ерекшеліктері; жұмысты қауіпсіз өндіру бойынша негізгі шаралар.Кірпіш жұмыстарын өндіру негізіне тасқынды әдісті қою керек. Осы мақсат бойынша барлық өндіру процесі орындау қатары және нақты ырғақпен ұйымдастырылып жай прцесстерге бөлінеді.
Жұмысты тасқынды өндіру үшін тұрғызатын объетілерде жасалатын жұмыстар еңбек сыйымдылығы бойынша бірдей алымдарға бөлінеді. Алымдар саны жетектегіш процессор санына тең немесе еселі алынады. Осыған байланысты үймереттерде кірпіштен тұрғызу екі алым немесе көп алымдық жүйе бойынша орындалады.
Екі алымдық жүйесінде үймерет жоспары бойынша екі тең алымға бөлінеді: біріншіде қалау, ал екіншіде- мінбелер орнату жұмыстары жүргізіледі. Бірінші алымның бірінші ярусының қалауы аяқталғаннан соң тасшылар екінші алымға, ал құрастырушылар бірінші алымға ауыады. Жұмыстардың осындай бір ізділігі үймереттің әр қабатын тұрғызғанға дейін сақталады және бұл тасқынның көлденең нобай дамуы деп аталады.
Бірақ құрамалы элементтерді құрастыру және қабатта мінбелерді орнату бойынша процесстер еңбек сыйымдылығы маңызы.
Силикаттық крпіш керамикалық қолданатын жерлерге қолдана беруге болады, бірақ кейбір шеткендірілетін жағдайларды ескеру керек. Керамикалық кірпішке қарағанда, ол суға онша шыдамды болмағандықтан, оны фундаменттерді және үй іргелерін (цокольдерді) қалауға болмайды, сондай-ақ пештерді және түтін мұржаларын да қалауға жарамсыз. Ұзақ уақыт бойы жоғары температура( 500ºC жоғары) әсерімен силикаттық кірпіш бұзылады, себебі структурасында цементтендіруші кальций гидросиликаттары дегидрацияланады және де кварц полимортфталына өзінің басқа модификациясына көшерде оның түйіршіктер көлемдері күрт үлкейгекндіктен, констукция жарықтанып кетеді.
Технико- экономикалық көрсеткіштері бойынша силикаттық кірпіш керамикалықпен салыстырғнда бірқатар артықшылығы бар. Оны шығару үшін қажетті өндірістік алаңы сонша үлкен емес, отын 2 есе, электоэнергия 3 есе аз шығындалады, өндіріс еңбек сыйымдыоығы 2,5 есе төмен. Сондықтан силикаттқ кірпіштің меншікті құны керамикалық кірпіштен 25-30% -ға төмен болады. Осындай тиімділігінің арқасында жалпы қабырғалық материалдар көлемінде силикаттық кірпіштің үлесі басым болып келеді. Сонымен бірге кірпіштің орташа маркасы да, қуыс денелі кірпішпен қуыс денелі блоктарды шығару көлемі де жылдан-жылға өсіп келеді.
Әктілі-шлақтық және әктілі-күлдік кірпіштер силикаттық кірпіштің бір түрлері болып саналады. Бұл кірпіштер тығыздарының (1400-1600кгм³), жылу өткізгіштерінің(0,6-0,7Вт(м·ºC) және мықтылықтарының(2,5-7,5 МПа) біраз төмендігімен ерекшелінеді.
Силикаттық кірпішті шығарарда, құмның және бірлі-жарым әктің орнына шлактарды және күлдерді қолдану шикізаты базасын кеңейтіп байланыстырушы шығынын 30-40% қысқартады. Мұндай да бұйымдарды автоклавтарда ұстау ұзақтығы да біршама қысққартылады. Сондықтан, кірпіштің өзіндік құны 15-20% ға төмендейді.
Кірпіштердің ішіне ең көп таралған арнайы зауыттарда дайындалатын: кәдімгі созымдық балшық және жартылай құрғақ сығымдалған, силикат(МСТ-530-80), балшық қуыс денелі созымды сығындалған трепел мен диатомиттерден жасалғанжәне басқа да кірпіштер.
Кірпіштер 50,75,100,125,150 және жоғарғы маркалы болып шығарылады. Кірпіш қалауы маркалы 4,10,25,50,75,100,150,200 жай( әк, цемент) және күрделі(цементті-әк, цементті-балшық) ерітінділерімен жүргізіледі.Кірпіштерді қалау үшін ерітінділер маркалары үймереттердің ұзақ уақытылығына белгіленген талаптарға және қажетті беріктікке сәйкес есеп бойынша тағайындалады.
Кірпіш үймереттердің қабырғалар тұтастығы әр қатардағы тік жіктерін асыра жабумен қамтамсыз ететін негізінде жаппай қалаудан орындалады. Қабырғаны бойлай әр қатарда байлайды, ал қабырғаға көлденең бірнеше қатардан кейін (кірпіш қалыңдығы 65мм болса қалаудың алты қатарынан көп емес бір үшкір қыр, қалыңдығы 88 мм болғанда төрт қатар қалаудан көп емес).Ең үлкен қолдану орны көп қатар және бір қатар (тізбек) жүйелеріне жатады. Маркасы 25 және одан да жоғары ерітінділер арқылы осы ьайлаулармен орындалған қалаудың беріктікі де тәжіребиедігідей сәйкес келеді.
Көп қабатты байлауы бар қалау тізбек байлауымен салыстырғанда аз еңбекті және және оны жазғы жағдайларда оны берік ерітінділер мен қалағанда және тағы қысқа уақытта химия қосымшалары бар ерітінділерді қолданған жөн. Тізбек байлау химиялық қосымшаларынсыз қатыру (мұздату ) әдісімен қалауға ұсынылады.Барлық құралымдық элементтерін қалануын үшкір қырмен бастап сонымен аяқтайды. Үшкір қырлардың карниз, белдіктердің шығып тұрған бөліктері және тағы арқалық, сырғауыл және жабын төсемдер аралығына төселеді. Үшкір қыр қатарларында тек қана бүтін кірпіш пайдалынылады. Жартылық кірпіш және кірпіш сынықтарын шойма терезе ойықтар астындағы қабырғалардың аз жүктелген учаскелер қалауына төсейді. Тұрақтылықты қамтамасыз ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Кәсiпорын өнiмiнiң сапасын стандарттау және сертификаттау
Қазақстан Республикасында өлшеу бірегейлігін ұйымдастыру қамтамасыз ету жүйесі
Сертификаттау негіздері, сертификаттаудағы негізгі түсініктер
Сапа менеджменті жүйесі
Стандарттау, метрология және сәйкестікті растау жұмыстарын жүргізуде негізге алынатын техникалық заңнамалар
Сертификаттау («Эльдорадо» компаниясы мысалында)
Сапа менеджментінің жүйелері
Сапа менеджмент жүйесі туралы түсінік
Сапа менеджменті жүйесін сертификаттау
Қазақстан Республикасында сапа жүйесін сертификаттау
Пәндер