Photoshop қолданбалы бағдарламасына электронды оқулық құру
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1. ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚТАРДЫҢ НЕГІЗГІ ҰЙЫМДАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
1.1 Электронды оқулықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Электронды оқулықтардың құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3 Компьютермен сауаттылыққа үйретуге қойылатын негiзгi педагогикалық талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2. PHOTOSHOP ҚОЛДАНБАЛЫ БАҒДАРЛАМАСЫНА ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚ ҚҰРУДЫҢ МҮМКІНШІЛІКТЕРІ
2.1 Компьютерлік графика ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
2.2 Photoshop құрал.саймандар панелі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
2.3 Каналдар және маскалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
2.4 Мәтінмен жұмыс жасау. Гpафикалық жазу құрастыру ... ... ... ... .47
2.5 Photoshop қолданбалы бағдарламасының электронды оқулығы.
ның интерфейсі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
1. ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚТАРДЫҢ НЕГІЗГІ ҰЙЫМДАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
1.1 Электронды оқулықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Электронды оқулықтардың құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3 Компьютермен сауаттылыққа үйретуге қойылатын негiзгi педагогикалық талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2. PHOTOSHOP ҚОЛДАНБАЛЫ БАҒДАРЛАМАСЫНА ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚ ҚҰРУДЫҢ МҮМКІНШІЛІКТЕРІ
2.1 Компьютерлік графика ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
2.2 Photoshop құрал.саймандар панелі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
2.3 Каналдар және маскалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
2.4 Мәтінмен жұмыс жасау. Гpафикалық жазу құрастыру ... ... ... ... .47
2.5 Photoshop қолданбалы бағдарламасының электронды оқулығы.
ның интерфейсі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін ақпараттандыру еліміздің даму стратегиясының негізгі бағыттарының бірі, себебі ХХІ ғасыр – білім беру жүйесін ақпараттандыру ғасыры.
Компьютерлік графиканың жоғары білім беру жүйесіндегі ролі ақпараттық білімнің, ақпараттық орта мен адамның өзара қарым-қатынасын үйлесімді етудегі және жаңа ақпараттық қоғамда кәсіпкерлік қызметтің басты құрамды бөлігі болып табылатын ақпараттық бейнесін қалыптастырудағы алатын орнымен қамтамасыз етіледі.
Бүгінгі таңда компьютерлік дизайн, Web-дизайн, жүйелік программалушы, администратор және тағы басқа мамандардың қажет екендігін түрлі жарнамалық газеттерден, бұқаралық ақпарат құралдарынан да көруге болады. Аталған мамандықтарды қалай дайындап, оларға қандай программалық құралдарды үйрету арқылы жетілдіруге болатыны әдістемелік жұмыстың өзекті мәселелерінің бірі болып отыр.
Компьютерлік графиканың жоғары білім беру жүйесіндегі ролі ақпараттық білімнің, ақпараттық орта мен адамның өзара қарым-қатынасын үйлесімді етудегі және жаңа ақпараттық қоғамда кәсіпкерлік қызметтің басты құрамды бөлігі болып табылатын ақпараттық бейнесін қалыптастырудағы алатын орнымен қамтамасыз етіледі.
Бүгінгі таңда компьютерлік дизайн, Web-дизайн, жүйелік программалушы, администратор және тағы басқа мамандардың қажет екендігін түрлі жарнамалық газеттерден, бұқаралық ақпарат құралдарынан да көруге болады. Аталған мамандықтарды қалай дайындап, оларға қандай программалық құралдарды үйрету арқылы жетілдіруге болатыны әдістемелік жұмыстың өзекті мәселелерінің бірі болып отыр.
1. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында Н.Ә.Назарбаев 01.03.2006 ж.
2. Электронды оқулықтарды пайдалану. А.Абубаева, Компьютерлік графика негіздері, №4 – 2006 ж.
3. Жаңа ақпараттық технологиялардың тиімділігі. Г.Бейсенова, Қазақстан мектебі №6 – 2006 ж.
4. Дәстүрлі және электрондық оқытуды кіріктіру. Қазақстан мектебі, №7,8 – 2006 ж.
5. Ньюмен У., Спрулл Р. Основы интерактивной машинной графики. Пер. с англ. М.: Мир, 1976.
6. Роджерс Д. Алгоритмические основы машинной графики. Пер. с англ. М.: Мир, 1989.
7. Фоли Дж., вэн Дэм А. Основы интерактивной машинной графики: В 2-х книгах. Пер. с англ. М.: Мир, 1985.
8. Encarnacao J. Einfuerung in die Graphische Datenverarbeiterung//Eurographics '89. Tutorial Notes 1. Hamburg, FRG, September 4-8, 1989. 122 s.
9. Л.Н.Авдотьин «Технические средства в техническом проектировании» М.:1986-312 с.
10. Л.Н.Авдотьин «Применение вычислительной техники и моделирования в архитектурном проектировании» М.:1978-225 с.
11. И.П.Минаков, И.И.Рафалович и др. «Использование ЭВМ при проектировании» М: 1982-111с.
12. А.Я.Савельев «Персональный компьютер для всех для всех» в 4 книгах. Практическое пособие для ВУЗов . – М.:1991
13. С.В.Симонович «Информатика базовый курс» СПб: Питер,2002.-640 с.
14. Д.Миронов «Corel DRAW 10 » Питер,2001.-448 с.
15. С.Пономоренко «Corel DRAW 9 »Санк-Петербург,2000-56о с
16. Э.Т. Романычева «Инженерная и компьютерная графика»-М.:
17. Высш.шк.,1996.-367с.
18. С.И.Пономоренко АDOBE PHOTOSHOP 3.0 в примерах, 1996-320 с.
19. Т.Панкратова Photoshop 6, учебный курс: учебное пособие-СПб.: Питер, 2001-480с.
20. В.И.Карлащук Photoshop 8,0 СS Применение в учебном процесе.научное издание М.:СОЛОН-ПРЕСС,2005-346с.
2. Электронды оқулықтарды пайдалану. А.Абубаева, Компьютерлік графика негіздері, №4 – 2006 ж.
3. Жаңа ақпараттық технологиялардың тиімділігі. Г.Бейсенова, Қазақстан мектебі №6 – 2006 ж.
4. Дәстүрлі және электрондық оқытуды кіріктіру. Қазақстан мектебі, №7,8 – 2006 ж.
5. Ньюмен У., Спрулл Р. Основы интерактивной машинной графики. Пер. с англ. М.: Мир, 1976.
6. Роджерс Д. Алгоритмические основы машинной графики. Пер. с англ. М.: Мир, 1989.
7. Фоли Дж., вэн Дэм А. Основы интерактивной машинной графики: В 2-х книгах. Пер. с англ. М.: Мир, 1985.
8. Encarnacao J. Einfuerung in die Graphische Datenverarbeiterung//Eurographics '89. Tutorial Notes 1. Hamburg, FRG, September 4-8, 1989. 122 s.
9. Л.Н.Авдотьин «Технические средства в техническом проектировании» М.:1986-312 с.
10. Л.Н.Авдотьин «Применение вычислительной техники и моделирования в архитектурном проектировании» М.:1978-225 с.
11. И.П.Минаков, И.И.Рафалович и др. «Использование ЭВМ при проектировании» М: 1982-111с.
12. А.Я.Савельев «Персональный компьютер для всех для всех» в 4 книгах. Практическое пособие для ВУЗов . – М.:1991
13. С.В.Симонович «Информатика базовый курс» СПб: Питер,2002.-640 с.
14. Д.Миронов «Corel DRAW 10 » Питер,2001.-448 с.
15. С.Пономоренко «Corel DRAW 9 »Санк-Петербург,2000-56о с
16. Э.Т. Романычева «Инженерная и компьютерная графика»-М.:
17. Высш.шк.,1996.-367с.
18. С.И.Пономоренко АDOBE PHOTOSHOP 3.0 в примерах, 1996-320 с.
19. Т.Панкратова Photoshop 6, учебный курс: учебное пособие-СПб.: Питер, 2001-480с.
20. В.И.Карлащук Photoshop 8,0 СS Применение в учебном процесе.научное издание М.:СОЛОН-ПРЕСС,2005-346с.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1. ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚТАРДЫҢ НЕГІЗГІ ҰЙЫМДАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
1.1 Электронды оқулықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Электронды оқулықтардың құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3 Компьютермен сауаттылыққа үйретуге қойылатын негiзгi
педагогикалық талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2. PHOTOSHOP ҚОЛДАНБАЛЫ БАҒДАРЛАМАСЫНА ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚ ҚҰРУДЫҢ
МҮМКІНШІЛІКТЕРІ
2.1 Компьютерлік графика ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
2.2 Photoshop құрал-саймандар панелі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
2.3 Каналдар және маскалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
2.4 Мәтінмен жұмыс жасау. Гpафикалық жазу құрастыру ... ... ... ... .47
2.5 Photoshop қолданбалы бағдарламасының электронды оқулығы-
ның интерфейсі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .56
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін ақпараттандыру еліміздің
даму стратегиясының негізгі бағыттарының бірі, себебі ХХІ ғасыр – білім
беру жүйесін ақпараттандыру ғасыры.
Компьютерлік графиканың жоғары білім беру жүйесіндегі ролі ақпараттық
білімнің, ақпараттық орта мен адамның өзара қарым-қатынасын үйлесімді
етудегі және жаңа ақпараттық қоғамда кәсіпкерлік қызметтің басты құрамды
бөлігі болып табылатын ақпараттық бейнесін қалыптастырудағы алатын орнымен
қамтамасыз етіледі.
Бүгінгі таңда компьютерлік дизайн, Web-дизайн, жүйелік программалушы,
администратор және тағы басқа мамандардың қажет екендігін түрлі жарнамалық
газеттерден, бұқаралық ақпарат құралдарынан да көруге болады. Аталған
мамандықтарды қалай дайындап, оларға қандай программалық құралдарды үйрету
арқылы жетілдіруге болатыны әдістемелік жұмыстың өзекті мәселелерінің бірі
болып отыр.
Мектеп бітірушілер компьютерлік сауатылықты меңгеріп шығады, бірақ
келешекте олар программист, инженер, жүйе администраторы болуы міндетті
емес. Дегенмен кез-келген шығармашылық мамандық сізден қазіргі заманға
сәйкес компьютерлік технологияларды меңгеруге талап етеді. Шығармашылық
жұмыстын қорытындысы әр қашан жаңа білім, жаңа ақпарат.
Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты жаңа технологияларды қолдана отыра
Adobe Photoshop қолданбалы бағдарламасын оқып үйрететін электронды оқулық
жасау болып табылады.
Жұмыс екі бөлімнен тұрады, бірінші бөлімде: электронды оқулықтардың
негізгі ұйымдастыру мәселелері қарастырылған. Ал екінші бөлімде Adobe
Photoshop қолданбалы бағдарламасының негізгі қасиеттері көрсетілген.
1. ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚТАРДЫҢ НЕГІЗГІ ҰЙЫМДАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
1.1 Электронды оқулықтар
Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік
бәсекелестікті күшейте түсуде. Тіпті бірқатар дамыған елдерде бұл идея
ұлттық қағидаға айналған. Сондықтан халықаралық ұйымдар әлем елдерінің
бәсекеге қабілеттілігінің рейтингін анықтауға кірісті. Елбасы
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы
атты жолдауында Білім беру реформасы – Қазақстанның бәсекеге нақтылы
қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының
бірі деп атап көрсетті.
Қай заманда да өркениеттің дамуы интеллектуалдық шығармашылық
қабілеттіліктің негізінде жасалынған, әлі де солай болып келеді.
Шығармашылық адам санасының жасампаздығын және іс-әрекетінің биік
белсенділігін көрсетеді. Адам қабілетінің дәрежесі, оның кәсіби іскерлік
шеберлігі, бизнес пен кәсіпкерліктің нәтижелілігі, жаңалық ашуы тұлғаның
шығармашылық ойлауына қатысты анықталады.
Мұғалім жеке көзқарасы бар, соны қорғай білетін жігерлі тұлға,
зерттеушілік, ойшылдық қасиеті бар маман, білімді де білікті, көп оқитын,
көп тоқитын, білімін күнделікті ісіне шебер қолдана білетін, өзінің
оқушысын өз бетінше білім алуға үйрете алатын болу керек. Бұл өмір талабы.
Мұғалімде ұйымдастырушылық, құрылымдық, бейімділік, сараптамалық қабілеті
болуы шарт. Ол сонымен қоса ұлттық құндылықтарды яғни, этнопедагогика,
этнопсихология негіздерін меңгеру қажет. Ғаламдасуға байланысты интернет
жүйесін жетік меңгерген, әлемдік білімге сай, мәдениеті жоғары, жеке тұлға
тәрбиелей алатын ұстаз болуы қажет. Осыған қарап ХХІ ғасырда мұғалімге
қойылатын талаптар зор екенін көреміз.
ХХІ ғасыр – бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі,
айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне мұқият
қарайтын дәуір. Бүгінгі білім мазмұны мұғалім мен оқушының арасындағы
байланысты субъективті деңгейде көтерудегі демократиялық бастамалардың
барлығы мұғалімдер арқылы жүзеге асырылады. Бүгінгі мұғалімге тек пән
мұғалімі ретінде қабылдау олқылық көрсетеді. Мұғалім қоғам айнасы.
Ертеңгі күнімізге аттамас бұрын бүгінгі ұстаздың кім екендігіне баға
беріп көрейік. Бүгінгі мұғалім ата-ана, бала бағбаны, қоғам қайраткері.
Мұғалім – оқытушы, мұғалім – ұстаз, мұғалім – оқулық авторы, мұғалім –
технолог, мұғалім-жаңалықты дәріптеуші, таратушы.
Қазіргі таңда дәстүрлі оқыту әдістемесінің заман талабына сай толық
білім беруге, меңгертуге кепілдік бермейтіндігін мектеп тәжірибесі көрсетіп
отыр. Сондықтан жаңартылған әдістемелік жүйенің оқыту процесінде іске асу
үшін оны технологияландыру қажеттілігі туады.
Білім беру үрдісін ақпараттандыру – жаңа ақпараттық технологияларды
пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын
жүзеге асыра отырып, оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі
мен сапасын жоғарлатуды көздейді.
Жаңа ақпараттық технологияларға (ЖАТ) ғалымдар әр түрлі анықтама беріп
отыр. Мысалы, Н.Макарова ЖАТ – қысқаша компьютер негізіндегі технология
деп тұжырымдайды. М.И.Жильдак бұл терминнің неғұрлым кеңірек анықтамасын
береді. Ол ЖАТ – адамдардың білімін кеңейтіп, олардың техникалық және
әлеуметтік үрдістерді басқару мүмкіндігін дамытатын, ақпаратты жинау,
ұйымдастыру, сақтау, өңдеу, тасымалдау және жеткізудің техникалық құралдары
мен әдістерінің жиынтығы дейді.
Біз жоғарыдағы анықтамаларды өз іс-тәжірибемізге қолдану бағытында
оларды негізге ала отырып жұмыс істеп жатырмыз. Әсіресе ақпаратты оқушыға
компьютер арқылы әзірлеу мен тарату үрдісіне ерекше мән беріп отырамын.
Себебі әр түрлі зерттеулерге қарағанда дәстүрлі оқыту кезінде кез келген
жақсы оқитын оқушы Компьютерлік графика заңдылықтарын тұжырымдайды,
мысалдар келтіреді. Оқушылардың көпшілігі алған білімдерін практикада
қолдана алады. Бұл оқушылардың оқу материалын формальды жағынан да жақсы
білетінін көрсетеді. Кез келген сабақта электронды оқулықты пайдалану
оқушылардың танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау
жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуге жағдай жасайды.
Электрондық оқулықпен оқытудың негізгі мақсаты: Оқыту үрдісін үздіксіз
және толық деңгейде бақылау, сонымен қатар ақпараттық ізденіс қабілетін
дамыту.
Компьютерлік оқыту үрдісінің құрылымдық сызбасын қарастырайық.
Сурет – 1 - Компьютерлік оқыту үрдісінің құрылымы
Оның құраушы элементтері мұғалім, оқушы, дидактикалық материалдар мен
дербес компьютер. (Сызба 1) Осы элементтердің барлығы да бір-біріне өзара
әсер ететін ақпараттар ағынымен байланысқан. Осы құрылымда алғашқы маңызды
аспект ролін мұғалім мен оқушының компьютерлік сауаттылығын қамтамасыз
етуі, яғни олардың компьютермен және оның сыртқы құрылымдарымен жұмыс істей
білу деңгейлері, компьютердің жалпы қызмет ету принциптерін түсінуі, осы
жүйенің жалпы мүмкіндіктерін ұғынуы саналады.
Дәстүрлі оқыту меңгерудің 4 деңгейінің (репродуктивтік, алгоритмдік,
эвристикалық, шығармашылық) тек алғашқы екеуін ғана қамтиды, нәтижесінде
материалдар жеткілікті дәреже меңгерілмейді, білімнің жүйелілігі,
беріктілігі қалыптаспайды. Компьютердің көмегімен тақырыпты оқу, зерттеу
негізінде меңгеруді эвристикалық және шығармашылық деңгейге жатқызуға
болады. Оқушылар электронды оқулықтан оқығанын, көргенін елестете отырып
тақырыпқа берілген тест сұрақтарын шешеді. Ал электронды оқулықта тест
сұрақтары күрделенген тест және жеңілдетілген тест түрінде болады. Қорыта
айтқанда компьютерді сабақта қолдану барысында оқушылар:
1. Қарастырылып отырған тақырыптың мағынасын терең түсінеді;
2. Оқушы жұмысты орындау барысында ғылыми зерттеу жұмысына тартылады,
оның бойында зерттеушілік қабілет пен ынта қалыптаса бастайды.
Кез келген пән мұғалімін компьютерлік кабинетке тартып отырған не? Ең
бірінші кезекте сабақты түрлендіру және оқушылардың пәнге деген
қызығушылығын арттыру. Компьютерлік сыныпта өткен сабақта үйреншікті
тыныштық жоқ. Сабақ кезінде оқушылар проблемаларды талқылайды, сабақтың
барысын қызығушылықпен бақылайды. Бұл кезде мұғалім – оқушы арақашықтығын
ұстау болмайды.
Енді электронды оқулықты пайдаланудың тиімді және тиімсіз жақтарына
тоқталайық.
Кесте 1
Тиімді жақтары Тиімсіз жақтары
Оқушының уақытын үнемдейді, оқу Психология-педагогикалық талаптардың
материалын іздеп отырмайды. жоқтығы.
Оқушы оқулықты қажет етпей-ақ Пән аралық байланыстың аздығы.
Компьютерлік графика негіздерінен Көрнекілік материалдарда бірыңғай
кез келген мәліметті алып, оқып таңдау.
үйренуіне болады. Оқып үйренудегі мамандық бойынша
Тақырыптың үлкен, қиын бөліктерін бағыты ескерілмеген.
өткенде қосымша бейнехабар, клиптер,Материалды толық қамтуы немесе
аудиохабарларды пайдаланады. оқулықтарды толық аудару.
Таңдап алған хабарды көшіруге Оқушының жеке ерекшелігі, денсаулық
мүмкіндік бар. жағдайы ескерілмеген.
Сарамандық жұмыстар жылдам Берілген материалдағы
түсіндіріледі. санитарлық-гигиеналық нормалардың
Бағдарламаны меңгеруге арналған тестсақталмауы.
сұрақтармен қамтамасыз етілген. Компьютердің графикалық
Көрнекілік құралдарға деген мүмкіншілігінің қолданылуының
мұқтаждықты азайтады. нашарлығы және әлсіздігі.
Мүғалім әр оқушымен дербес жеке Оқушының тіл мәдениетінің төмендеуі
жұмыс жүргізуіне мүмкіндік туғызады.тірі қарым-қатынасқа түсе алмауы.
Оқушының ой өрісін, дүниетанымын
кеңейтуге, тану үрдісіне ықпал
етеді.
Зерттеушілік қабілеті бар тұлға
қалыптасады.
ҰБТ-ге даярлаудағы тиімділігі жоғары
Жоғарыда айтылған тиімсіз жақтарды болдырмау үшін төмендегідей ұсыныс
жасауға болады:
1. Компьютерді сабақтың белгілі бір кезеңдерінде ғана пайдалану;
2. Компьютерді пайдалану уақытын сақтау;
3. Компьютерді пайдалануда қауіпсіздік ережесін сақтау;
4. Дәстүрлі және электронды оқытуды кіріктіру арқылы жүргізу. Себебі
электронды оқыту – оқу пәнінің негізгі ғылыми мазмұнын қамтитын
компьютерлік технологияға негізделген оқыту, бақылау, модельдеу,
тестілеу т.б. бағдарламалар жиынтығы. Электрондық оқулық жай
оқулықтарға өте тиімді қосымша мүмкіндіктер береді. Атап айтқанда:
1. Кері байланысты іс жүзінде тез арада қамтамасыз етеді;
2. Жай оқулықтағы кездеспейтін қосымша материалдарды электронды
оқулықтардан қысқа уақытта табуға болады;
3. Гипермәтінді түсіндірмелерге өту барысында уақытты үнемдеуге
көмектеседі.
Кез келген сабақ бойынша ең бастысы электронды оқулықтарды дайындаудың
бір жүйеге келтірілген заңдылығы болуы керек.
Осыған байланысты электронды оқулықтарды дайындауда мынадай
дидактикалық шарттарды ескерген жөн:
1. Белгілі бір пәнге байланысты дайындалған оқулықтың сол пәннің типтік
бағдарлаиасына сәйкес болуы;
2. Электрондық оқулықтар курста оқытылатын тараулар мен тақырыптарға
қатысты дәріс конспектісін қамтитын негізгі сарамандық және
тәжірибелік тапсырмаларды орындауға арналған қосымша материалдарға
анықтама, библиографиялық көмекші, аралық және қорытынды бақылау
сұрақтарынан тұратын тест материалдарды дайындауда пайдаланылған
әдебиеттер тізімдері бөлімдерін қамтуы;
3. Белгілі бір тақырыпқа қатысты материал 2-3 экрандық беттен артық
болмау.
Түрлі сабақтарда электронды оқулықпен жұмыс нәтижелерін бағалау үшін
түрлі диагностикалық зерттеу жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік бар:
1. Білім мониторингісі;
2. Сауалнамалар;
3. Түрліше тестілік бақылаулар;
4. Жеке оқушылармен әңгіме, пікір алмасу т.б.
5. Оқушыларды сырттай бақылау
Электрондық оқулықтарды қолдану барысында оқушылардың сабаққа деген
қызығушылығының күрт артқандығын жоғарыда айттық. Сондай-ақ мұғалімдер де
өздеріне қажетті әдістемелік, дидактикалық көмекші құралдарды молынан
қолдана алады.
Заман табына сай жас ұрпаққа сапалы білім беруде электрондық
оқулықтарды география сабағында пайдалану – оқытудың жаңа технологиясының
бір түрі ретінде қарастыруға болады. Ой өрісі дамыған шетелдік білім
жүйесінен қалыспайтын жас ұрпаққа білім беру жолындағы ортақ міндетті өз
мәнінде жүргізу қажет деп ойлаймыз.
ЭО негізгі қасиеттері:
1. Жинақтылық
2. Жүйелілік
3. Эстетикалық көркемділігі
4. Жылдамдылығы және т.б.
1.2 Электронды оқулықтардың құрылымы
1. Материалдың мәтін, сурет,график, кескін, кесте және т.б. түрде
баяндалуы. Ол оның дәстүрлі оқулықтан ерекшелігін көрсетеді.
2. Материалддың кескін түрінде баяндалуы-оқулық мазмұнының графиктік-
мәтіндік түрде бейнеленуі. Онда оқу материалының негізгі идеясын
айқындайтын үзінділерін оқушының меңгеруіне ыңғайлы етіп, графиктік түрде
бейнелеу.
3. Өзіндік тексерудің (өзіндік бақылаудың) тестілік жүйесі. Онда оқу
материалын қаншалықты деңгейде меңгергенін айқындайтын сұрақтар мен
тапсырмалар беріледі.
ЭО құрылымдық элементтері:
1. Сыртқы беті;
2. Титулдық экран;
3. Мазмұны;
4. Аннотация;
5. Оқу материалының толық баяндалуы;
6. Оқу материалының қысқаша мазмұны;
7. Қосымша әдебиеттер;
8. Өзіндік білімді тексеру жүйесі;
9. Өзіндік бақылау жүйесі;
10. Мәтіндік үзінділерді іздеу функциясы;
11. Авторлар тізімі;
12. Терминдік сөздер;
13. Оқулықтың элементтерін басқару бойынша анықтамалық жүйе;
14. Оқулықпен жұмысты басқару жүйесі.
ЭО қойылатын талаптар:
1. Жан-жақтылығы
2. Ізгіліктілік
3. Бейімділігі
4. Модульдік
5. Экономикалық тиімділігі
6. Тұтынушыға бағдарлау
ЭО топтау
Сурет-2- Белгіленулер деңгейі
ЭО құрастыру алгоритмі:
1. Оқу пәнінің мазмұндық көлемін бағалау
2. Үйренушінің білімділік, икемділік дағдыларын қалыптастыру
3. Оқу материалын өзіндік білім алу деңгейіне бөлу
4. Глоссарий дайындау
5. Лекциялар конспектісін дайындау
6. Тест материалын дайындау
7. Материалдарды электрондық түрде дайындау
8. Өзіндік және практикалық сабақтардың материалын дайындау
ЭО құрамы:
1. аннотация;
2. пән туралы қысқаша ақпарат;
3. жұмыс бағдарламалары;
4. электрондық оқулықпен және оның бөлiктерiмен жұмыс жасау туралы
әдiстемелiк нұсқаулар;
5. ұсынылатын бiлiм беру бағдарламалары;
6. теориялық материалдар (лекция конспектiлерi);
7. теориялық материалдарға негiзделген оқу құралы;
8. практикалық жұмыстарды орындауға негiзделген әдiстемелiк құрал;
9. практикалық жұмыс пен бақылау жұмыстарының тапсырмаларының тiзiмi;
10. бақылау тапсырмалары;
11. лабораториялық жұмыстардың әдiстемелiк нұсқалары;
12. бiлiмдi бағалау критерийлерiн айқындайтын тапсырмалар;
13. бақылау тестiлерiнiң жинағы;
14. телекоммуникациялық құрылғыларды қолдану арқылы консультация түрлерi
мен графигi;
15. глоссарий;
16. әдебиеттер тiзiмi және Интернеттiң ақпараттық ресурстарына сiлтемелер;
17. озат мұғалiмдердiң жасақтаған қосымша авторлық материалдары;
18. үйренушiнiң жұмыс папкасы;
19. мұғалiмнiң жұмыс папкасы.
ЭО ортасында жұмыс жасау құрылымы
Сурет-3-ЭО ортасында жұмыс жасау құрылымы
1.3 Компьютермен сауаттылыққа үйретуге қойылатын
негiзгi педагогикалық талаптар
Компьютерлiк техниканың барлық салаға екпiндi енуi, соның iшiнде бiлiм
беру саласына енуi компьютерлiк оқыту технологиясын және компьютердi бiлiм
беру саласында колданудың психологиялық-педагогикалық негiзiн iргелi
зерттеудi талап етедi. Компьютермен сұхбаттасудың интерактивтiк процессiн
жєне компьютердiң көрнектiлiк мүмкiндiктерiн жоғары деңгейге көтеретiн жаңа
ақпараттық технологиялардың бiрi мультимедиа (multimedia) құралы екеңдiгi
белгiлi.
Оқытушы программалардың iшiнде имитациалық-моделдеушi программалары
өмiрде, табиғатта болатын кұбылыстар мен процестердi көрнектi бейнелей
алатындығы белгiлi. Оқыту процесiнде компьютерлiк оқыту программалары,
ақпаратты iздеу және ақпаратты анықтамалық, оку процесiне арналған оқытушы
орта - экспертгiк жүйелерi колданылады.
Осы күнде белгiлi компьютерлiк программаларды зерттей келе компьютерлiк
окыту жүйесi оқытушы программалардың жеке дара түрiнен ғана емес,
комплекстi, көп функционалды болу қажеттiгi, сонымен катар, компьютерлiк
оқытушы жүйеге қойылатын негiзгi талаптар анықтайды.
Психология көзқарасы тұрғысынан қарағанда компьютерлiк оқытушы
жүйелерге қойылатын ең негiзгi талаптарға:
• керi байланысты ұйымдастыру;
• оқудың мотивациясын қалыптастыру;
• компьютерлiк оқыту жуйесi негiзiнде жеке оқыту;
• сұхбаттасуды жүргiзу жатады.
Оқушының компьютермен сұхбаттасуын ұйымдастыруға койылатын талаптарды
қарастырайық.
Оқушы мен компьютер арасындағы оқыту сұхбаттасуын проектiлеуде оны
симметрия параметрi бойынша бағалау маңызды. Компьютердiң функциясына оқу
бағыты мен тақырыпты анықтау, сұхбаттасуды кұрастыруды жатқызсақ,
сұхбаттасу ассиметриясы компьютердiң пайдасына шешiледi. Оқушыдан тек қана
пассивтiк жауап қайтару талап етiледi. Мұны педагогикалық тұрғыдан дұрыс
деп санауға болмайды. Сұхбаттасу қадамдарын бастауда оқушы мен компьютерге
тең мүмкiндiк берiлуi керек. Оқушының сұхбаттасуды кез-келген уақытта
бастауға мүмкiндiгi бар, ал компьютердiң кез-келген уақытта сұхбаттасуды
бастауға мүмкiндiгi жоқ. Бұл жерде оқушының сұхбаттасуға дайындығы, оның
сұхбаттасуға мұқтаждығы, сонымен бiрге компьютердiң сол сәтте сұхбаттасуды
жүргiзу мүмкiншiлiгi сияқты факторлар iске қосылады.
Сұхбаттасуды құрастыруда оқушы өзiнiң iс-әрекеттерiнiң толық
жарамдылығын түсiнiп, өз iс-әрекеттерiнiң субъектiсi ретiнде сезiнетiндей,
орындайтын iс-әрекеттерiн кеңiнен жоспарлап, қажет болғанда оны логикалық
соңына жеткiзе алатындай, немесе, ойын қандайда бiр критикалық нүктеге
жеткiзiп, үйреншiктi деңгейде өзiн бағалай алатындай болуы керек.
Оқушыны сұхбаттасуға тарту мәселесiн шешуде мiндеттi түрде окушыда сол
сәтте сұхбаттасу қажеттiлiгi бар ма екендiгiн анық-тап, сұхбаттасу оның
ойын бұзбайтындығын ескеру қажет. Сұхбаттасудың бағытын анықтауда оқушының
дайындық деңгейi ескерiлуi керек. Оқушының дайындық деңгейi тапсырманы
орындаудың қандай кезеңiнде болғандығымен анықталады. Оқушының сұхбаттасуы
өзiндiк максат емес, оның шектен тыс жиiлiгi өзiн-өзi ақтамайтындығын
ескеру керек.
Оқытушы жүйелерде сұхбаттасудағы өзара байланысты ұйымдастыруда келесi
ескерiлмеген жағдайлар кездеседi:
- компъютердiң шектен тыс көмек беруi, яғни оқушыға қате жiбергенде
шешу жолын толық көрсету;
- жеткiлiксiз көмек, яғни тусiнiктеменiң және көмектiң оқушыға
тусiнiксiз болуы.
Сондықтан, сұхбаттасуды ұйымдастыруда төмендегi жағдайларды ескеру
керек:
- кездесетiн қиыншылықтың ерекшелiгiн анықтап, оқушыны ескерту;
- оқытушы программаның көмек беру мумкiндiгiмен оқушыны таныстыруды
iске асыру қажет.
Оқушы мен компьютер арасындағы сұхбаттасу байланысын бұзатын негiзгi
себептердiн бiрi - бағалау пiкiрлерде адекваттықтың болмауы. Адекваттықтың
жоқтығы оқытушы программаларда оқушыны шектен тыс мақтау элементтерi. Егер
оқушы еш қиындықсыз тапсырманы орындағанда компьютер оны мақтаса, оқушының
жұмысқа жауапкершiлiгi төмендейдi.
Оқушының компьютерде беретiн жауабына қойылатын негiзгi талаптардың
лингвистикалық аспектiлерiн қарастырайық.
1. Оқушының жауабы неғурлым қысқа болып, оның клавиатурадағы жұмысы
азаюы керек, тышқан манипуляторының көмегiмен жауапқа қажеттi объектiнi
белгiлеу drag and drop арқылы iске асырылу қажет.
2. Оқытушы программаның барлық, фрагменттерiне бiрдей қысқартулар,
синтаксистiк таңбаларды қолдану, хабарды берудi шектеудiң аспектiлерi
(мысалы, зат есiмнiң аттары тек атау септiгiнде жiктеледi) анықталады. Бұл
шектеулердi оқушылар жақсы меңгеруi керек. Қысқартулар оқушыға тусiнiксiз
болғанда, жылжыма көмек iске асырылуы орынды (компъютерде ескертуi
механизмi - арқылы).
3. Жауаптарды кодтау рұқсат етiледi. Бiрақ, бұл кодтар табиғи және
тұрақты болулары керек. К,ысқарту мүмкiндiгiн ескере отырып, олардың
қолданылу және ундестiрiлу мумкiндiктерiн нақты дәл айтып кету қажет.
4. Барлық форматтық ережелер алдын ала толық ескертiлiп, айтылуы керек.
Оқушы мен компьютердiң сұхбаттасуын проектiлеуде дизайн теориясы
(көркемсурет теориясының негiзгi принциптерi: пропорция, рет, акцент, бiр-
тұтастық және тепе-теңдiк) ескерiлуi керек.
Пропорция принципi объектiлердiң өлшемдерi мен олардың кеңiстiктегi
орналасуының ара қатынасына байланысты болады. Мәлiметтердi дисплей
экранында ұйымдастыра отырып, логикалык байланысқан мәлiметтер айқын
топталып, басқа мәлiметтер категориясынан ерекшеленуiне ұмтылу қажет.
Мәлiметтердi реттi көрсету үшiн топтау GroupBox, Panel панельдерiн (1-
сурет) колдану, табуляция, бос позиция пернесiн қолдану мүмкiндiктерi бар.
Рет деп, көздiң қозғалысын ескеретiн дисплей экранындағы объектiлердiң
ұйымдастырылуын айтамыз. Оқуға әдеттенген көз, әдетте, қозғалысты сол жақ
жоғары бұрыштан, экран бойынша, оңға қарай оң жак төменгi бұрышқа дейiн
жылжиды. Сондықтан, бастапқы қабылдау нүктесi экранный сол жақ жоғары
бұрышында орналасуы керек. Ал, жылдам көретiн тiзiмдер сол жағына
келтiрiлiп вертикаль бойынша тегiстелуi керек.
Акцент деп, бiрiншi қабылдану керек ең маңызды объектiнi ерекшелеу
принципi. Бұл принциптi сактағанда окушының көз қарасы акцент зонасына
бағытталады. Мұндай акцент жасау үшiн әр түрлi құралдарды пайдалануға
болады: ең маңызды мәлiметтi центрге орналастыру, оларды бос кеңiстiкте
баска ақпараттан бөлек орналастыру, ашық түстердi колдану. Артық
әшекейлеуден, түстердi қажеттен тыс көп пайдаланудан, артық кодтаудан және
енгiзiлетiн акпараттың көлемi өте үлкен болуынан аулақ болып, экранның
анықталған бiр бөлiгiнде түрлi-түстi бояудың көмегiмен көмектi арнайы
ажыратқан дүрыс.
Критикалык ақпаратты, ерекше мәлiметтердi, өзгерiстi талап ететiн
элементтердi, жоғары приоритеттi мәлiметтердi, енгiзу қателерiн, команданың
салдары жайлы ескертулердi, есептi шешуге арналған нұсқауларды, ережелердi
белгiлеу керек.
Негiзгi объектiге оқушылардың назарын аудару үшiн түстi дакты қолдану
орынды, яғни, ең ашық түспен негiзгi объект, ал қосымша түспен оның қалған
бөлiктерi белгiленедi. Егер түстер гаммасы суреттi қабылдау психологиясын
есепке алмай құрастырылса, бұл негiзгi бөлiктi белгiлеудi қиындатады, көздi
талдырады. Ашық түстер жабық фонда көрерменге жақындатылып, ал жабық
түстер, ашық фонда алыстатылып көрiнедi. Эвристикалық ұсыныстар болған
жағдайда түстi кәдiмгi бейнелеумен сәйкестендiру керек (яғни, қызыл— рұқсат
жок, жасыл - рұқсат, сары – алдын - ала ескерту).
Тұтастық принципi бейнелердiң өзара байланысты болуын, өлшемi, формасы,
түсi бойынша дәл сәйкес келуiн талап етедi. Олар тiзбектi, функционалды,
мәнi бойынша және т. б. ұйымдастырылуы мүмкiн. Мұнда окушыларды
мәлiметтердiң орналасу принциптерiмен таныстырып өткен дұрыс. Бiркелкi
мәлiметтер дараланған түрде, әр жоспарлы мәлiметтер әр түрлi көрсетулерi
керек. Шек қою үшiн қарама-қарсы түстердi, ал ұксастықты беру үшiн ұқсас,
бiрақ әртүрлi түстердi қолдану қажет. Берiлетiн ақпараттар дараланған және
логикалы болу керек.
Тепе-теңдiк (баланс) принципi. бейнелердiң оптикалық салмағының
бiркелкi таралуын талап етедi. Кейбiр объектiлер көзге ең ауыр болып, ал
кейбiреулерi ең жеңiл болып көрiнгендiктен, бейнелеудiң екi жағына бұл
оптикалық салмақты тең қылып бөлу керек. Ақпарат экранның бiр жағына
жинақталмау керек, ақпараттың логикалык топтары кеңiстiкте дұрыс орналасып,
тақырыптары центрленген болуы керек.
Керi байланысты ұйымдастыруға қойылатын талаптарды қарастырайық.
Компьютерлiк оқыту программаларында керi байланыстың негiзгi
функциялары: оқушыны жiберген қатесi жайлы хабардар ету: қатенi түзету үшiн
қажет көмек беру; оқушының жұмысының нәтижесiн бағалай отырып, оның
мотивациясын арттыру функциялары жатады. Бұл функцияларды iске асыру үшiн
объектiлi бағытталған программалауда керi байланысқа келесi талаптар
қойылады:
1. Қате жiберiлгеннен кейiн мiндеттi түрде керi байланыс болуы керек,
қате жiбергеннен кейiнгi жайлы хабардан дұрыс жауап бергеннен кейiнгi
хабарға қарағанда үлкен педагогикалық манызы бар.
2. Kepi байланыстын, тиiмдiлiгi оқушыға қателердi тауып, оларды
түзетуге көмектесетiн қаншалықты ақпараттың бар екендiгiмен анықталады.
Сондықтан әдетте хабарландырудың мынадай типi дүрыс емес немесе шешуде
қате жiберiлген тиiмдi емес. Мәлiметтер жеткiлiктi болу керек, жауаптың
дұрыс еместiгiн түсiндiру керек, және сонымен бiрге соншалықты қуатты
болмау керек (2-суреттi қараңыз). Мұндай сұхбаттасуды программалауда
төменгi программа үзiндiсiн колдануға болады.
Dim s as integer;
s= Msgbox (“Жауап дұрыс емес. Ойлан.”)
3. Оқушы жаңа дұрыс емес жауапты енгiзгенде ғана немесе
көмек сұрағанда ғана қосымша мәлiмет беру керек.
4. Оқушыға жiберген қатесi жайлы мәлiмет бермес бұрын оны өз бетiнше
түзетуге ұсыныс жасау тиiмдi.
5. Керi байланыс арнасы бойынша мәлiмет оқушының жас ерекшелiгi мен
жеке бас ерекшелiгiне сәйкес болу керек.
6. Жаңа материалды оқудың алғашқы кезеңi кейiнгi кезеңiне қарағанда
керi байланысты оқытуға үлкен єсер етедi.
7. Керi байланысты артық пайдалану оқушының өздiк жұмысын азайтып, онын
iс-әрекетiн шектен тыс регламенттеп, шығарма-шылық iзденiс диапазонын
азайтады.
8. Өздiк бағалауы төмен оқушылар, өзiне сенiмдi оқушыларға қарағанда
керi байланыстын жиi болуын қажет етедi.
9. Керi байланыс арнасы бойынша мәлiмет бiрнеше секунд бойы берiлуi
керек. Мәлiметгi 30 с кешiктiру және оданда көп кешiктiру оқытудың
қорытындысына және оқушылардың компьютердiң көмегiне көзқарасына керi
әсерiн тигiзуi мүмкiн. Бұл талапты iске асыруда Timer компонентiн және оның
қасиеттерiн қолдану керек.
10. Сол мезеттегi және кешiгiңкiреген байланыстың єсерi шығарылатын
есептiң типiне және шешу кезеңiне байланысты болады. Еске сактау есептерiн
шешкенде сол мезеттегi керi байланыс тиiмдi ал, ұғып түсiнуге берiлген
есептерде кешiгiңкiреген байланысты қолдану тиiмдi. Шығарылатын есептiң
(моделiн) құрылысын жасауда сол мезеттегi керi байланыс, есептiң шығарылуын
жоспарлағанда және оның дұрыстығын тексергенде кешiгiңкiреген байланысты
қолдану тиiмдi.
11. Егер есеп күрделi болмаса немесе дұрыс жауап алар алдында көп
қателерi болса, оқушылардың бiлiмiне катысты хабарландыруларда оларды көп
мақтамау керек.
12. Дұрыс амалдарды бекiту функциясы пайда болады тек сонда ғана егер,
бiрiншiден оқушыға қиын есептер берiлсе, екiншiден есептердiң шешуi
оқушылар үшiн жетiстiк деп қабылданса.
Оқу себептерiн қалыптастыруға қойылатын талаптар
Компьютерлiк оқытушы программаларға қойылатын негiзгi талаптардың бiрi
— мақтау мен үялту ара қатынастары психологиялық дұрыс болу керек. Оқушының
iс-әрекетiн бағалаудың шешушi мәнi бар. Оқушының мотивациялық сферасына
оқудағы жетiстiктер мен сәтсiздiктер үлкен єсер етедi.
Оку есептерiн дүрыс шешу оқушы үшiн үлкен бiр жетiстiк болып қабылдана
бермейдi. Егер ол қиыншылықты жеңумен байланысты болса және ол сәтсiздiк
жағдайды сезiнсе, окушылардың мотивациялық сферасының дамуына игiлiктi єсер
етедi. Сондықтан, тапсырмаға берiлген дұрыс жауапқа мақтау киыншылықты
туғызбайды дегенге негiз жок. Ол кейбiр кезде окуға керi єсер етуi мүмкiн.
Әсiресе, оқушы жауапты бiрден бермей, тек бiрнеше қате жiберiп, оған сәйкес
көмек көрсетiлгеннен кейiн ғана дүрыс жауапты бергенде мактаудан сак болу
керек. Алайда, оқушыны қатесi үшiн шектен тыс кµп ұялтуға да болмайды. Ол
оқушылардың танымдылық белсендiлiгiн тежеуi мүмкiн. Әсiресе, бағалаудағы
дәстүрлi — бiр немесе екi деген баға қоюдан аулақ болу керек. Оқушының
беделiне нұқсан келтiрмей отырып, егер мүмкiншiлiктер көп болса жiберген
қателердi көрсету керек және оларды жою үшiн көмектесу керек.
Компьютерлiк оқытушы программа көмегiмен жеке оқыту
Қазiргi кезде компьютерлiк оқытуды ұйымдастыруда жеке оқытудың үш түрi
бар:
бiрiншi - дәстүрлi оқыту, ерекшелiгi: оқытушылық єсер етудi тандау
компьютермен анықталады.
екiншi - оқушылардың өзi өздерiне ұнайтын оқыту басқаруын таңдайды. Бұл
жол оқушылар өздерiне қандай көмек керек, канша есеп шығару керек және
қандай қиыншылықтарды жеңу керек және т. б. Компьютерде қарағанда жақсы
анықтайды деген ұйғарымға негiзделедi.
үшiншi - аралас басқару: оқушылардың өзiнiң үйрену стратегиясын
белгiлейдi. Егер оқушылар оқу тапсырмаларын нашар орындаса, онда оқытуды
баскару процесiн компьютер толығымен өзiне алады.
Оқушылардың өздерiне шешiм қабылдауға мүмкiндiк беру: мы-салы, жаңа
материалды оқуға кiрiсу немесе жаттығуларды өткен тақырып бойынша
жалғастыру, сонымен бiрге түсiндiрудiң күрделiлiгi және көмектесудiң түрi
жайлы шешiм материалдарды дұрыс түсiнуге мүмкiндiк туғызады. Оқыту жолын
тандау оқушыға берiлген адаптивтi программаны iске асыруға жеңiл. Сонымен
қатар мынандай жағдайларды ескеру қажет: оқушының өзi жайлы ойы адекватты
емес, өздiк бағасы көбiнесе не төмендетiлген, не мүлдем жоғары болуы
мүмкiн. Оқушылар оқытудың мақсатын дұрыс интерпретациялай алмауы мүмкiн
және өздерiне оқытудың тиiмдi стратегиясын тандай алмауы мүмкiн. Олардың
көпшiлiгi барлық күшiмен жұмыс iстемеуi мүмкiн. Кейбiр оқулықтарда
материалды беру ретi қатал сақталғандықган оның мазмұнын беру ретiн бұзуға
болмайды.
Жоғарыдағы жағдайларды тұжырымдай келе ескеру керек:
- оқушылардың дайындығы өте жоғары болған сайын, олардың қабiлетi де
күштi, оқу процесiн басқарудың көп функцияларын оларға жүктеуге болады және
оданда күрделi оқу мақсаттарын қоюға болады;
- егер оқушылар оқытудың жеңiл жолын жүйелi таңдаса, бұл олардың
күрделi оқу тапсырмаларын орындай алмайды дегендi бiлдiрмейдi, бұл жағдайда
аралас басқаруға өту тиiмдi, берiлетiн есептердi бiртiндеп қиындатып, көмек
берудi азайту керек;
- егер оқушылар күрделi жолды тандап берiлген оқу есептерiн шығара
алмаса, аралас басқаруға көшулерi керек, оқытушы программаның қадам өлшемiн
азайтып, көмектi молайту керек.
Компьютерлiк оқытушы программа әсерлi емес, тиiмдi болу керек. Ол үшiн
программа:
1. Педагогикалық психология мен дидактиканың негiзгi прин-циптерiн
ескере отырып оқытудың мазмұнын құруға мүмкiндiк бередi;
2. Бiр жағынан компьютерлiк оқытушы программаны жасау-шылардың
теоретикалық танымымен, екiншi жағынан оқытудың мақсатымен қамтамасыз
етiлген оқытуды баскару әдiсiн рүқсат ету керек;
3. Негiзгi алыс және жақын оқу мақсаттарына қажет оқушылардың
продуктивтiк, танымдық белсендiлiгiн арттыру қажет;
4. Компьютерге деген қызығушылық есебiнен емес, оқушылардың оқу
мотивациясын дамытуға жағдай жасау керек;
5. Оқу материалының мазмұнымен оқу мақсатында оқушылардың алған
бiлiмдерiн, бiлiктерiн, икемдiлiктерiн ескеру керек;
6. Сыртқы және iшкi сұхбаттасуды қамтамасыз ету керек, оның iшiнде
сұхбаттасудың келесi функцияларын орындау керек: оқушыларды ойлауға
кiрiстiре отырып, танымдық белсендiлiгiн арттыру керек; үйлесiмдi
әрекеттердi моделдеу; текстi түсiнуге жағдай жасау; оқу пәнiнiң мазмұнының
адекваттылығын қамтамасыз ету және жеке оқу есептерiн оқушылардың жас
ерекшелiктерiне және жеке басының бейiмдiлiгiне байланысты камтамасыз ету;
педагогикалық дәлелденген керi байланыспен қамтамасыз ету жiберiлген
қателер жөнiнде мәлiмет беру, олардың қателерiн түзейтiн мәлiметтердi
сақтау; жеке оқыту мақсатымен оқушыларға диагностика жасау, сонымен қатар,
қажет көмектi көрсету; жауаптарды енгiзуде арнайы бiлiм мен арнайы күш
салуды талап етпеу керек;
7. Оқу есептерiн шешуде педагогикалық негiзделген көмек берудi
қамтамасыз ете отырып, есептi шешу үшiн жеткiлiктi көмек көрсету және
оларды шешу жолдарын меңгеру;
8. Оқушыларды оқу мақсатымен, оған жетуде қаншалықты алға жылжыды, оның
негiзгi кемшiлiктерiн қайталанатын қателердiң түрлерi жайлы хабардар ету;
9. Оқушыларға көмектесу кезiнде оларға достық ықылас таныту;
10. Жеке оқытуға рұқсат беру, оқу стратегиясы, көмектесу түрi және т.б.
жөнiнде оқушыға шешiм қабылдауға мүмкiндiк беру;
11. Ақпаратты текст, график, бейне, соның iшiнде қозғалыстағы бейне,
дыбыс және түс түрiндегi берiлу тәсiлдерiн адекватты қол-дану;
12. Тек компьютерге ғана сұхбатты жүргiзуге мүмкiндiк бермей, оқушыға
да сұрақ қоюға рұқсат беру;
13. Оқушыларға программаның кез-келген нүктесiнде оған кiруге және
шығуға мүмкiндiк туғызу, бұрынғы өткен материалдардан мағлұмат алуға жағдай
жасау;
14. Оқытушы программада эргономикалық талаптардың орындалуына жағдай
жасау.
Электрондық оқытудың мәні мен маңызы
Дидактикалық процесс мəнін түсіну үшін оқу жəне оқу процесі
түсініктерінің мəн-мағынасын ажыратып алған жөн. Кейде бұл категориялар
теңдестіріле қарастырылады. Іс жүзінде олай емес. Оқу түсінігі құбылысты
білдіреді, ал оқу процесі- бұл процестің уақыт жəне кеңістікте дамуы,
оның кезеңдерінің бірізді ауысып баруы.
Ұзақ уақыттар желісінде оқу процесі негізінен оқыту қызметі ретінде
қарастырылды, яғни мұғалім жұмысы деп есептелінді. Уақыт өтумен бұл
түсінікке кең мағына беріліп, оқушы іс-əрекеттеріне ерекше назар
аударылатын болды.
Оқу процесі – шынайы болмыстағы қиын да қыстаулы, күрделі процесс. Ол өз
ішіне көптеген құрылымы, деңгейі əр текті жəне табиғаты бір-біріне
ұқсамаған жағдаяттардың сан қилы байланыстары мен қатынастарын қамтиды.
Сондықтан да оқу процесі түсінігіне толық жəне жан-жақты анықтама беру
қиындау. Солай да болса, қазіргі педагогика ғылымында оқу процесі ұғымына
орай келесідей анықтама қабылданған: оқу процесі – бұл барысында білім
беру, игеру, тəрбиелеу жəне дамыту міндеттерін іске асыруға бағытталған
оқытушы мен оқушы арасындағы мақсат бағдарлы өзара байланысты іс -əрекет.
Оқу процесі екі тарапты сипатқа ие. Оның құрамы өзара табиғи
байланыстағы екі түрлі əрекеттен тұрады: оқыту – мұғалімнің оқу материалын
меңгеруге орай ұйымдастыратын оқу-үйрету іс-əрекеттері жəне оқып үйрену –
білім меңгеру мақсатындағы оқушының іс-əрекеттері. Бұл екеуі арасындағы
байланыстырушы тетік – бірлікті іс-əрекеттерді жанамаластыратын оқу
мазмұны.
Оқу негізінде мұғалім үшін осы процесс мазмұнының базалық бірліктері
болып есептелетін, əрі оқушылар тарапынан игерілуі тиіс өнім ретінде
білімдер, ептіліктер жəне дағдылар жатады.
Оқып-үйренудің аса маңызды элементі – сеп-түрткілер (мотивтер). Қандай
да оқу əрекеттерін не тұтастай оқу істерін орындай отырып, оқушы осы сеп-
түрткілерді басшылыққа алады. Оқуға қызықтыратын мотивтер түрі көп, əрі сан
қилы. Олардың əрқайсысы өз алдына дербес ықпал жасамай, бір-бірімен тығыз
ықпалдастық байланыста оқушының білім игеруіне себепші болады. Ақыл-ой
əрекеттеріне ынталандырушы сеп-түрткілер қатарында танымдық қызығулар мен
қажеттердің маңызы ерекше. Бұлардың жоғары деңгейде дамуы үшін шынайы
ғылыми мазмұн жəне педагогикалық мақсат бағдарында ұйымдастырылған белсенді
де дербес таным қажет.
Оқу процесінің қызметтері
Оқу процесі бірнеше қызметтерді – білімдендіру, дамыту, тəрбиелеу,
ынталандыру жəне ұйымдастыру – атқарады. Бұлардың бəрі кешенді іске
қосылады, алайда, тəжірибелік іс-əрекетті дұрыс ұйымдастыру, оқу
міндеттерін тиімді жоспарлау үшін олардың əрбірін өз алдына қарастырған
жөн.
Оқу процесінің білімдендіру қызметі ең алдымен білім, ептілік,
дағдыларды, шығармашылық іс-əрекет тəжірибесін қалыптастыруға бағытталады.
Білім (знание) – бұл деректер, мəлімет, ұғымдар, ережелер, заңдар,
теориялар, формулалар мен сипаттамаларды , т.с.с. түсіну, есте қалдырып,
қажеттікке орай қайта жаңғырту.
Оқу барысында ғылыми білімдер тұлға меншігіне айналып, оның тəжірибелік
қорына енуі қажет. Бұл қызметтің іске асырылуынан білім толықтығы,
жүйелілігі жəне саналылығы, оның бекімі мен əрекетшеңдігі қамтамасыз
етіледі. Оқушы ғылым негіздері мен іс-əрекет түрлері бойынша мəліметтер
жинақтайды, игерілген білімдерді саналы пайдалана білу негіздері қаланып,
оларды тұрмыстық міндеттерді шешуге қолдануға үйренеді.
Білімдендіру қызметі сонымен бірге оқушыға тек білім игертіп қана
шектелмей, олардың ептіліктері мен дағдыларын қалыптастыруға арқау болады.
Ептіліктер – бұл адамның ережелерге сүйене отырып, қандай да нақты
əрекеттерді орындау қабілеті. Дəлірек айтсақ, ептілік дегеніміз – білімді
практикамен байланыстыра қолдану тəсілдерін, жолдарын меңгеру.
Дағды – бұл саналы іс-əрекеттің автоматтастырылған бірлігі. Басқаша
айтсақ, дағды – ойланбай орындалатын, жоғары дəрежеде жетілген ептілік.
Ептілік жаттығулар нəтижесінде қалыптасады. Дағды қалануы үшін көп санды
қайталаулар қажет.
Ептіліктер мен дағдылар жалпы оқулық жəне арнайы оқулық болып ажыралады.
Арнайы оқу ептіліктері мен дағдылары нақты оқу пəні мен белгілі ғылым
саласына байланысты қалыптастырылады. Мысалы, физика, химия пəндері бойынша
– зертханалық тəжірибелер өткізу, заттай көрнекіліктер пайдалану;
географиядан – картамен жұмыс, масштабты өлшемдер, компас не басқа
құралдарды қолдану; математикадан – логарифмдік сызғышпен, есептеу
машиналарымен, əрқилы модельдермен жəне т.б. жұмыс алып бару ептіліктері
мен дағдылары орнығады.
Арнайылардан тыс оқу процесінде оқушылар барша пəндерге қатысы бар жалпы
оқу ептіліктері мен дағдыларын да игереді. Мысалы, оқу жəне жазу дағдылары;
өзіндік таным жұмыстарын тиімді ұйымдастыру ептіліктері; оқулық,
анықтамалар, библиографиялық тізімдермен жұмыс.
Оқу процесі білім беру қызметімен бір уақытта тəрбиелік міндеттерді де
іске асырып барады. Оқудың тəрбиелік қызметтері осы əлеуметтік процестің өз
табиғатына орай орындалады. Осыдан оқу процесінде оқушыларда көзқарастар,
ғылыми дүниетаным, табиғат, қоғам жəне ойлау заңдылықтарын пайымдау,
қоғамдық талап, тəртіп нормаларын мойындау əрі оған байланысты заңдарға
бойсыну қабілеттері қалыптасады. Тұлғаның қажетсіну сезімі, іс-əрекеттік,
əлеуметтік мінез-құлық, құндылық жəне құндылықты бағыт-бағдарлар да осы оқу
процесінде пайда болып, жетіліп отырады.
Тəрбие мүмкіндіктері тікелей білім мазмұнынан келіп шығады. Əр оқу
пəнінің өзіндік тəрбие мүмкіндігі бар. Оқушылардың тұлғалық сапа-
қасиеттерін қалыптастыруда гуманитар жəне əлеуметтік-экономикалық пəндердің
тəрбиелік маңызы басқа кəсіби пəндермен салыстырғанда өте жоғары.
Оқу барысындағы тəрбиелік ықпал мұғалім мен оқушы, оқушылардың өзара
қатынасына жəне ұжымдағы психологиялық жағдайға байланысты. Педагогикалық
процесс қатысушыларының арасындағы қарым-қатынас, тілдесу стильдері əрқилы
болуы мүмкін: əміршіл-əкімшіл, демократиялық, либералдық. Бұл орайда
қазіргі заман педагогикасының ұстанымы-мұғалімнің оқушыға деген ізгілікті
(гуманистік), сыйластық қатынас жасауы, шəкірттерге белгілі шамада дербес,
өз бетінше жұмыс алып бару мүмкіндігін беру жəне оларды оқу процесін
ұйымдастыруға тартып, сенім білдіруі. Осылардың бəрі біріге оқушыға білім
беру процесінің тең құқықты субъекті болатынын танытып, оның белсенділігін
көтеруге жəрдемін тигізеді. Оқу адамды барлық уақытта тəрбиелейтіні
белгілі, алайда ол тəрбие кейде қисынсыз бағытқа да бұрылып кетуі ықтимал,
сондықтан оқудың тəрбиелік қызметін іске асыруда оқу процесін
ұйымдастыруға, оның мазмұнын іріктеу мен əдіс, формаларын таңдауға
байланысты тəрбие міндеттерін дұрыс түсініп алған жөн.
Білім беру жəне тəрбиелеу қызметтерімен бір қатар оқу процесі балаға
дамыту ықпалын да жасайды. Оқып, білім игере отырып, оқушы жан-жақты дамуы
тиіс, яғни тұлғаның сөйлеу тілі, ой толғауы, сезімдік жəне қозғалыс
ептіліктері көңіл-күй-еріктік, қажетсіну қабілет-қасиеттері ілгерілі даму
өзгерістеріне келеді. “Даму басы - оқу”(Л.С.Выготский)- бұл аса маңызды
психологиялық заңдылық. Сабақ барысында мұғалім қаруы болған білім мазмұны,
ол қолданған оқу формалары мен əдістері, сондай-ақ оқушылардың белсенді,
саналы да əрқилы іс-əрекеттері – бəрі де даму өзегі.
Дұрыс ұйымдастырылған оқу əрқашан дамыту қызметін атқаратыны сөзсіз,
дегенмен оның нəтижелі іске асуы арнайы бағыт-бағдардың болуына тəуелді.
Педагогика теориясы мен тəжірибесінде дамыту мақсатына орай ерекше оқу
технологиялары нақтыланған:
- ақыл-ой əрекеттерін кезеңмен дамыту бағыты (И.Я.Талызина);
- теориялық материалдар көлемін арттыра беру (Л.В.Занков);
- жоғары қарқын жəне қиыншылық деңгейінде оқыту (Л.В.Занков);
- оқушылардың өз оқу əрекеттерін сезінуін қамтамасыз ету (Л.В.Занков);
- проблемді оқыту (А.М.Матюшкин, М.И.Махмутов);
- оқудың дамытушы əдістер жүйесін қолдану (И.Я. Лернер, М.Н.Скаткин);
- оқудағы мазмұндық қорытындылау тұжырымы (В.В.Давыдов, Д.Б.Эльконин);
- оқушылардың танымдық іс-əрекеттерінің белсенділігін көтеру əдістерін
қолдану (Г.И.Щукин);
- төңіректері қоғам, адам, өнермен қатынастардан болатын толғаныс, көңіл-
күй, сезімталдық дамыту жолдары пайдалану арқылы оқу тиімділігін арттыру
бағыты (Д.Кабалевский, И.Волков).
Бүгінгі таңда оқудың дамытушылық қызметін жүзеге келтіретін талай
технологияларын мұғалімдер табысты қолданып жүр.
Білім беру, тəрбиелеу жəне дамыту қызметтерімен қатар педагогика
ғылымында оқудың ынталандыру жəне ұйымдасу қызметтері де өз алдына
қарастырылуда. Оқу процесін шəкірттерді алдағы оқу-танымдық жұмыстарға
еріксіз тартатындай, келер сабаққа ынтық болып күтетіндей дəрежеде
құрастыру, оқушыны жаңаны білуге ынталандыратындай етіп ұйымдастыру қажет.
Оқу процесінің жоғары да аталған барша қызметтері бір-бірінен
оқшауланған құбылыстар емес, олардың бəрі өзара шартты байланыста əрі сабақ
бөліктері мен кезеңдерінің бəрінде бірдей орындалып барады.
Оқудың əдіснама-дидактикалық жүйелері
Оқу мəнін түсіндірудің бірнеше əдіснама-дидактикалық жолдары бар.
Олардың ішінде аса кең танымал болғандары: 1) Гербарттық тəрбиелік оқу
бағыты; 2) Дж.Дьюидің оқушы белсенділігіне негізделген оқу бағыты; 3)
қазіргі заман демократияшыл дидактика бағыты.
Тəрбиелік оқу бағыты. Негізін салған неміс философы жəне педагогы
И.Гербарт. Ол Я.А.Коменскийдің дəстүрлі сынып-сабақтық жүйесін сындарлы
түсінім тезіне сала отырып, оның кемшіліктерін көрсетті, онымен бірге этика
мен психологияның соңғы жетістіктерін арқау еткен жаңа дидактикалық жүйе
түзіп, ұсынды. Гербарттың пікірінше, оқу-тəрбиенің ең жоғары мақсаты –
адамгершілікті, моральды, күшті мінезге ие болған тұлға қалыптастыру. Оның
ойынша, тəрбиелік оқу келесі этикалық идеяларға сүйенуі тиіс:
- тұлға ұмтылыстарының бағытын, аймағын жəне күшін анықтаушы кемел
жетістігі;
- өз еркін басқалардың еркіне икемдесуі мен бағынуын қамтамасыз ететін
тілектестік;
- адамдар арасындағы дау-дамайдың өрістеуіне шек қоятын құқықтар;
- басқалар тарапынан болған көңіл қабарту жəне өкпені қайтаруды
міндетіне алатын əділдік;
- адамның ерік сезімін оның ниеттері мен наным-сенімдеріне икемдестіруге
мүмкіндік беретін ішкі рухани еркіндігі.
Бұл жүйенің негізгі ерекшеліктері келесідей: мектептің басты міндеті –
оқушылардың ақыл-ес дамуын қамқорлыққа алу. Моральдық тұрғыдан күшті мінез
иелерін қалыптастыруға дұрыс педагогикалық жетекшілік, тəрбие жəне онымен
байланысты оқу себепші болады. Жетекшілік жасаған адамның міндеті
балалардың тұрақты іспен шұғылдануын қамтамасыз ету, дене жəне
интеллектуалды дамуына бақылау қою, тəртіпке үйрету. Оқудың тəртіппен тығыз
байланысқа келуінен, білімнің оқушы сезімі жəне ерігімен бірігуінен –
тəрбиелік оқудың мəні құралады. Бұл түсінікті ендіре отырып, Гербарт
тəрбиені оқудан бөлектеуге болмайтынына, ерік жəне мінездің ақыл-санамен
бірге дамитынына баса назар аударды.
Гербарттың дидактикаға ендірген басты жаңалығы – оқу сатыларын бөлектеу
болды. Оның дидактикасындағы схема келесідей: түсініктілік – байланыс –
жүйе-əдіс. Оқу процесі ұғымдардан түсініктерге өту жəне түсініктерден
теориялық сипаттағы ептіліктерге жету жолымен жүргізіледі. Бұл схемада,
байқағанымыздай, практикаға орын қалмаған. Бұл формальды деңгейлер оқу
мазмұнынан ажыралып, барша сабақтарда жəне барлық пəндерге арналған оқу
процесінің желісін айқындайды.
XIX ғасырдың ортасында кең таралған Гербарт теориясы кейін бірте-бірте
маңызын жоя бастады. Осы күнгі бағалармен өлшестіретін болсақ, Гербарт
жүйесі мектептің дамуына кері ықпал жасады. Осы теорияның негізінде оқудың
мақсаты дайын білімдерді ұсынып, жаттату деген пікірлер тарай бастады; оқу
процесіндегі белсенділік тек мұғалімнен ғана күтілді, оқушыларға тыныш,
назар салып, мұғалімнің айтқанын орындау міндеттері таңылды, яғни балалар
енжар тыңдаушыға айналды. Дегенмен, Гербарт дидактикасынсыз, одан келер
ықпал болмағанда, оның тəрбие тəжірибесін сынға салып, қайта
қарастырмағанда, бүгінгі теория мен практика мектеп өміріне еш уақытта да
енбеген болар еді. Зерделі назар аударсақ, бүгінгі мектептің өзінде де
Гербарт қалаған əміршіл дидактиканың элементтерін көптеп кездестіруге
болады. Осылайша, өз сыныбына қатаң тəртіп енгізуді ниеттеген мұғалім
алдымен ойланғаны жөн –бұлай істесем бола ма? Гербарт тəжірибесінде бұл
тəсіл қолданылған, бірақ оқудағы шектен тыс қаталдықтан ғұламаның кейінгі
шəкірттері бас тартты. Бұл өнеге – құптарлық.
Оқушы белсенділігіне негізделген оқу бағыты XIX ғасырда жасаған американ
философы, психологы жəне педагогы Джон Дьюи дидактикасы қоғам мен мектептің
прогрессив дамуына қайшы келген гербартшылардың əміршіл-əкімшіл
педагогикасына қарсы тұру мақсатында дүниеге келді. Гербарт дидактикасына
келесідей қарсы айыптар тағылды:
- қатаң тəртіп пен жазалауларға негізделген үстірт тəрбие;
- өмірмен байланыспаған оқудың кітабилылығы ;
- оқушыларға тек дайын білімдерді ұсыну, жаттауға бағытталған енжар
əдістерді қолдану;
- оқушылардың қызығулары жəне қажеттерімен байланыспауы;
- оқушы қабілеттерін дамытуға аз көңіл бөлінуі.
Дж.Дьюи өз зерттеуінде оқушылардың белсенділігі дамуына басты назар
аударып, оқушылардың қызығуларына, олардың өмірлік қажеттеріне байланысты
болған оқудың (құрғақ сөзді, кітаби, тек жаттауға негізделген оқудан гөрі)
анағұрлым жоғары нəтижелер беретініне көз жеткізді. Дьюидің оқу теориясына
енгізген негізгі үлесі – толық ойлау əрекеттері (акті) жөніндегі жаңалық
пікірі. Осыған байланысты адам өз өміріне аса күрделі де кедергі болған
қиыншылықтарды кездестірген кезде ғана ойлау əрекетіне кіріседі. Əрбір
толық ойлау акті келесі кезеңдерден құралады:
- қиыншылықты түйсіну (сезу);
- оны нақ байқап(көріп), мəнін анықтау;
- одан құтылудың жолдарын іздестіру (болжам белгілеу);
- болжастырылған шешімнен қорытындыға келу (гепотезаны логикалық
тексеріске салу);
- болжамды қабылдау немесе одан бас тартуға мүмкіндік беретін келесі
бақылаулар мен эксперименттерге өту.
Шешімдерін ойластырып, жеңу қажет қиыншылықтар кейін проблема атауын
алды. Дьюидің пікірінше, дұрыс құрылған оқу əр уақытта проблемді болуы
тиіс. Оқушыларға берілетін тапсырмалар олардың қызығуларына, өмір
талаптарына сəйкес болуы шарт. Мұғалім оқушылардың қызығу қабілеттерінің
дамуына мұқият ден қоя отырып, олардың алдына түсінімі жəне шешілуі жағынан
қиналтпайтын проблемалар қойып баруы қажет. Оқушылар, өз кезегінде, осы
проблемаларды шешуден өздеріне жаңалық əрі пайдалы болған білімдерді
игеретініне сенімді болуы тиіс. Сабақтар толық ойлау актілері негізінде
құрылып, одан оқушылардың келесі ептіліктерді игеруі күтіледі:
- нақты қиыншылықты сезу;
- оны (проблеманы) анықтау;
- кезіккен қиыншылықты жеңудің болжамын (гипотезасын) түзу;
- толық проблеманы немесе оның бір бөлігін шешудің жолын табу;
- болжамды бақылау немесе эксперименттер жəрдемімен тексеру;
Дəстүрлі жүйемен салыстырғанда, Дьюи өте батыл жаңалықтар, күтілмеген
шешімдер ұсынды. Кітаби оқу орнына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1. ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚТАРДЫҢ НЕГІЗГІ ҰЙЫМДАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
1.1 Электронды оқулықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Электронды оқулықтардың құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3 Компьютермен сауаттылыққа үйретуге қойылатын негiзгi
педагогикалық талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2. PHOTOSHOP ҚОЛДАНБАЛЫ БАҒДАРЛАМАСЫНА ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚ ҚҰРУДЫҢ
МҮМКІНШІЛІКТЕРІ
2.1 Компьютерлік графика ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
2.2 Photoshop құрал-саймандар панелі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
2.3 Каналдар және маскалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
2.4 Мәтінмен жұмыс жасау. Гpафикалық жазу құрастыру ... ... ... ... .47
2.5 Photoshop қолданбалы бағдарламасының электронды оқулығы-
ның интерфейсі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .56
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін ақпараттандыру еліміздің
даму стратегиясының негізгі бағыттарының бірі, себебі ХХІ ғасыр – білім
беру жүйесін ақпараттандыру ғасыры.
Компьютерлік графиканың жоғары білім беру жүйесіндегі ролі ақпараттық
білімнің, ақпараттық орта мен адамның өзара қарым-қатынасын үйлесімді
етудегі және жаңа ақпараттық қоғамда кәсіпкерлік қызметтің басты құрамды
бөлігі болып табылатын ақпараттық бейнесін қалыптастырудағы алатын орнымен
қамтамасыз етіледі.
Бүгінгі таңда компьютерлік дизайн, Web-дизайн, жүйелік программалушы,
администратор және тағы басқа мамандардың қажет екендігін түрлі жарнамалық
газеттерден, бұқаралық ақпарат құралдарынан да көруге болады. Аталған
мамандықтарды қалай дайындап, оларға қандай программалық құралдарды үйрету
арқылы жетілдіруге болатыны әдістемелік жұмыстың өзекті мәселелерінің бірі
болып отыр.
Мектеп бітірушілер компьютерлік сауатылықты меңгеріп шығады, бірақ
келешекте олар программист, инженер, жүйе администраторы болуы міндетті
емес. Дегенмен кез-келген шығармашылық мамандық сізден қазіргі заманға
сәйкес компьютерлік технологияларды меңгеруге талап етеді. Шығармашылық
жұмыстын қорытындысы әр қашан жаңа білім, жаңа ақпарат.
Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты жаңа технологияларды қолдана отыра
Adobe Photoshop қолданбалы бағдарламасын оқып үйрететін электронды оқулық
жасау болып табылады.
Жұмыс екі бөлімнен тұрады, бірінші бөлімде: электронды оқулықтардың
негізгі ұйымдастыру мәселелері қарастырылған. Ал екінші бөлімде Adobe
Photoshop қолданбалы бағдарламасының негізгі қасиеттері көрсетілген.
1. ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚТАРДЫҢ НЕГІЗГІ ҰЙЫМДАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
1.1 Электронды оқулықтар
Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік
бәсекелестікті күшейте түсуде. Тіпті бірқатар дамыған елдерде бұл идея
ұлттық қағидаға айналған. Сондықтан халықаралық ұйымдар әлем елдерінің
бәсекеге қабілеттілігінің рейтингін анықтауға кірісті. Елбасы
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы
атты жолдауында Білім беру реформасы – Қазақстанның бәсекеге нақтылы
қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының
бірі деп атап көрсетті.
Қай заманда да өркениеттің дамуы интеллектуалдық шығармашылық
қабілеттіліктің негізінде жасалынған, әлі де солай болып келеді.
Шығармашылық адам санасының жасампаздығын және іс-әрекетінің биік
белсенділігін көрсетеді. Адам қабілетінің дәрежесі, оның кәсіби іскерлік
шеберлігі, бизнес пен кәсіпкерліктің нәтижелілігі, жаңалық ашуы тұлғаның
шығармашылық ойлауына қатысты анықталады.
Мұғалім жеке көзқарасы бар, соны қорғай білетін жігерлі тұлға,
зерттеушілік, ойшылдық қасиеті бар маман, білімді де білікті, көп оқитын,
көп тоқитын, білімін күнделікті ісіне шебер қолдана білетін, өзінің
оқушысын өз бетінше білім алуға үйрете алатын болу керек. Бұл өмір талабы.
Мұғалімде ұйымдастырушылық, құрылымдық, бейімділік, сараптамалық қабілеті
болуы шарт. Ол сонымен қоса ұлттық құндылықтарды яғни, этнопедагогика,
этнопсихология негіздерін меңгеру қажет. Ғаламдасуға байланысты интернет
жүйесін жетік меңгерген, әлемдік білімге сай, мәдениеті жоғары, жеке тұлға
тәрбиелей алатын ұстаз болуы қажет. Осыған қарап ХХІ ғасырда мұғалімге
қойылатын талаптар зор екенін көреміз.
ХХІ ғасыр – бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі,
айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне мұқият
қарайтын дәуір. Бүгінгі білім мазмұны мұғалім мен оқушының арасындағы
байланысты субъективті деңгейде көтерудегі демократиялық бастамалардың
барлығы мұғалімдер арқылы жүзеге асырылады. Бүгінгі мұғалімге тек пән
мұғалімі ретінде қабылдау олқылық көрсетеді. Мұғалім қоғам айнасы.
Ертеңгі күнімізге аттамас бұрын бүгінгі ұстаздың кім екендігіне баға
беріп көрейік. Бүгінгі мұғалім ата-ана, бала бағбаны, қоғам қайраткері.
Мұғалім – оқытушы, мұғалім – ұстаз, мұғалім – оқулық авторы, мұғалім –
технолог, мұғалім-жаңалықты дәріптеуші, таратушы.
Қазіргі таңда дәстүрлі оқыту әдістемесінің заман талабына сай толық
білім беруге, меңгертуге кепілдік бермейтіндігін мектеп тәжірибесі көрсетіп
отыр. Сондықтан жаңартылған әдістемелік жүйенің оқыту процесінде іске асу
үшін оны технологияландыру қажеттілігі туады.
Білім беру үрдісін ақпараттандыру – жаңа ақпараттық технологияларды
пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын
жүзеге асыра отырып, оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі
мен сапасын жоғарлатуды көздейді.
Жаңа ақпараттық технологияларға (ЖАТ) ғалымдар әр түрлі анықтама беріп
отыр. Мысалы, Н.Макарова ЖАТ – қысқаша компьютер негізіндегі технология
деп тұжырымдайды. М.И.Жильдак бұл терминнің неғұрлым кеңірек анықтамасын
береді. Ол ЖАТ – адамдардың білімін кеңейтіп, олардың техникалық және
әлеуметтік үрдістерді басқару мүмкіндігін дамытатын, ақпаратты жинау,
ұйымдастыру, сақтау, өңдеу, тасымалдау және жеткізудің техникалық құралдары
мен әдістерінің жиынтығы дейді.
Біз жоғарыдағы анықтамаларды өз іс-тәжірибемізге қолдану бағытында
оларды негізге ала отырып жұмыс істеп жатырмыз. Әсіресе ақпаратты оқушыға
компьютер арқылы әзірлеу мен тарату үрдісіне ерекше мән беріп отырамын.
Себебі әр түрлі зерттеулерге қарағанда дәстүрлі оқыту кезінде кез келген
жақсы оқитын оқушы Компьютерлік графика заңдылықтарын тұжырымдайды,
мысалдар келтіреді. Оқушылардың көпшілігі алған білімдерін практикада
қолдана алады. Бұл оқушылардың оқу материалын формальды жағынан да жақсы
білетінін көрсетеді. Кез келген сабақта электронды оқулықты пайдалану
оқушылардың танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау
жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуге жағдай жасайды.
Электрондық оқулықпен оқытудың негізгі мақсаты: Оқыту үрдісін үздіксіз
және толық деңгейде бақылау, сонымен қатар ақпараттық ізденіс қабілетін
дамыту.
Компьютерлік оқыту үрдісінің құрылымдық сызбасын қарастырайық.
Сурет – 1 - Компьютерлік оқыту үрдісінің құрылымы
Оның құраушы элементтері мұғалім, оқушы, дидактикалық материалдар мен
дербес компьютер. (Сызба 1) Осы элементтердің барлығы да бір-біріне өзара
әсер ететін ақпараттар ағынымен байланысқан. Осы құрылымда алғашқы маңызды
аспект ролін мұғалім мен оқушының компьютерлік сауаттылығын қамтамасыз
етуі, яғни олардың компьютермен және оның сыртқы құрылымдарымен жұмыс істей
білу деңгейлері, компьютердің жалпы қызмет ету принциптерін түсінуі, осы
жүйенің жалпы мүмкіндіктерін ұғынуы саналады.
Дәстүрлі оқыту меңгерудің 4 деңгейінің (репродуктивтік, алгоритмдік,
эвристикалық, шығармашылық) тек алғашқы екеуін ғана қамтиды, нәтижесінде
материалдар жеткілікті дәреже меңгерілмейді, білімнің жүйелілігі,
беріктілігі қалыптаспайды. Компьютердің көмегімен тақырыпты оқу, зерттеу
негізінде меңгеруді эвристикалық және шығармашылық деңгейге жатқызуға
болады. Оқушылар электронды оқулықтан оқығанын, көргенін елестете отырып
тақырыпқа берілген тест сұрақтарын шешеді. Ал электронды оқулықта тест
сұрақтары күрделенген тест және жеңілдетілген тест түрінде болады. Қорыта
айтқанда компьютерді сабақта қолдану барысында оқушылар:
1. Қарастырылып отырған тақырыптың мағынасын терең түсінеді;
2. Оқушы жұмысты орындау барысында ғылыми зерттеу жұмысына тартылады,
оның бойында зерттеушілік қабілет пен ынта қалыптаса бастайды.
Кез келген пән мұғалімін компьютерлік кабинетке тартып отырған не? Ең
бірінші кезекте сабақты түрлендіру және оқушылардың пәнге деген
қызығушылығын арттыру. Компьютерлік сыныпта өткен сабақта үйреншікті
тыныштық жоқ. Сабақ кезінде оқушылар проблемаларды талқылайды, сабақтың
барысын қызығушылықпен бақылайды. Бұл кезде мұғалім – оқушы арақашықтығын
ұстау болмайды.
Енді электронды оқулықты пайдаланудың тиімді және тиімсіз жақтарына
тоқталайық.
Кесте 1
Тиімді жақтары Тиімсіз жақтары
Оқушының уақытын үнемдейді, оқу Психология-педагогикалық талаптардың
материалын іздеп отырмайды. жоқтығы.
Оқушы оқулықты қажет етпей-ақ Пән аралық байланыстың аздығы.
Компьютерлік графика негіздерінен Көрнекілік материалдарда бірыңғай
кез келген мәліметті алып, оқып таңдау.
үйренуіне болады. Оқып үйренудегі мамандық бойынша
Тақырыптың үлкен, қиын бөліктерін бағыты ескерілмеген.
өткенде қосымша бейнехабар, клиптер,Материалды толық қамтуы немесе
аудиохабарларды пайдаланады. оқулықтарды толық аудару.
Таңдап алған хабарды көшіруге Оқушының жеке ерекшелігі, денсаулық
мүмкіндік бар. жағдайы ескерілмеген.
Сарамандық жұмыстар жылдам Берілген материалдағы
түсіндіріледі. санитарлық-гигиеналық нормалардың
Бағдарламаны меңгеруге арналған тестсақталмауы.
сұрақтармен қамтамасыз етілген. Компьютердің графикалық
Көрнекілік құралдарға деген мүмкіншілігінің қолданылуының
мұқтаждықты азайтады. нашарлығы және әлсіздігі.
Мүғалім әр оқушымен дербес жеке Оқушының тіл мәдениетінің төмендеуі
жұмыс жүргізуіне мүмкіндік туғызады.тірі қарым-қатынасқа түсе алмауы.
Оқушының ой өрісін, дүниетанымын
кеңейтуге, тану үрдісіне ықпал
етеді.
Зерттеушілік қабілеті бар тұлға
қалыптасады.
ҰБТ-ге даярлаудағы тиімділігі жоғары
Жоғарыда айтылған тиімсіз жақтарды болдырмау үшін төмендегідей ұсыныс
жасауға болады:
1. Компьютерді сабақтың белгілі бір кезеңдерінде ғана пайдалану;
2. Компьютерді пайдалану уақытын сақтау;
3. Компьютерді пайдалануда қауіпсіздік ережесін сақтау;
4. Дәстүрлі және электронды оқытуды кіріктіру арқылы жүргізу. Себебі
электронды оқыту – оқу пәнінің негізгі ғылыми мазмұнын қамтитын
компьютерлік технологияға негізделген оқыту, бақылау, модельдеу,
тестілеу т.б. бағдарламалар жиынтығы. Электрондық оқулық жай
оқулықтарға өте тиімді қосымша мүмкіндіктер береді. Атап айтқанда:
1. Кері байланысты іс жүзінде тез арада қамтамасыз етеді;
2. Жай оқулықтағы кездеспейтін қосымша материалдарды электронды
оқулықтардан қысқа уақытта табуға болады;
3. Гипермәтінді түсіндірмелерге өту барысында уақытты үнемдеуге
көмектеседі.
Кез келген сабақ бойынша ең бастысы электронды оқулықтарды дайындаудың
бір жүйеге келтірілген заңдылығы болуы керек.
Осыған байланысты электронды оқулықтарды дайындауда мынадай
дидактикалық шарттарды ескерген жөн:
1. Белгілі бір пәнге байланысты дайындалған оқулықтың сол пәннің типтік
бағдарлаиасына сәйкес болуы;
2. Электрондық оқулықтар курста оқытылатын тараулар мен тақырыптарға
қатысты дәріс конспектісін қамтитын негізгі сарамандық және
тәжірибелік тапсырмаларды орындауға арналған қосымша материалдарға
анықтама, библиографиялық көмекші, аралық және қорытынды бақылау
сұрақтарынан тұратын тест материалдарды дайындауда пайдаланылған
әдебиеттер тізімдері бөлімдерін қамтуы;
3. Белгілі бір тақырыпқа қатысты материал 2-3 экрандық беттен артық
болмау.
Түрлі сабақтарда электронды оқулықпен жұмыс нәтижелерін бағалау үшін
түрлі диагностикалық зерттеу жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік бар:
1. Білім мониторингісі;
2. Сауалнамалар;
3. Түрліше тестілік бақылаулар;
4. Жеке оқушылармен әңгіме, пікір алмасу т.б.
5. Оқушыларды сырттай бақылау
Электрондық оқулықтарды қолдану барысында оқушылардың сабаққа деген
қызығушылығының күрт артқандығын жоғарыда айттық. Сондай-ақ мұғалімдер де
өздеріне қажетті әдістемелік, дидактикалық көмекші құралдарды молынан
қолдана алады.
Заман табына сай жас ұрпаққа сапалы білім беруде электрондық
оқулықтарды география сабағында пайдалану – оқытудың жаңа технологиясының
бір түрі ретінде қарастыруға болады. Ой өрісі дамыған шетелдік білім
жүйесінен қалыспайтын жас ұрпаққа білім беру жолындағы ортақ міндетті өз
мәнінде жүргізу қажет деп ойлаймыз.
ЭО негізгі қасиеттері:
1. Жинақтылық
2. Жүйелілік
3. Эстетикалық көркемділігі
4. Жылдамдылығы және т.б.
1.2 Электронды оқулықтардың құрылымы
1. Материалдың мәтін, сурет,график, кескін, кесте және т.б. түрде
баяндалуы. Ол оның дәстүрлі оқулықтан ерекшелігін көрсетеді.
2. Материалддың кескін түрінде баяндалуы-оқулық мазмұнының графиктік-
мәтіндік түрде бейнеленуі. Онда оқу материалының негізгі идеясын
айқындайтын үзінділерін оқушының меңгеруіне ыңғайлы етіп, графиктік түрде
бейнелеу.
3. Өзіндік тексерудің (өзіндік бақылаудың) тестілік жүйесі. Онда оқу
материалын қаншалықты деңгейде меңгергенін айқындайтын сұрақтар мен
тапсырмалар беріледі.
ЭО құрылымдық элементтері:
1. Сыртқы беті;
2. Титулдық экран;
3. Мазмұны;
4. Аннотация;
5. Оқу материалының толық баяндалуы;
6. Оқу материалының қысқаша мазмұны;
7. Қосымша әдебиеттер;
8. Өзіндік білімді тексеру жүйесі;
9. Өзіндік бақылау жүйесі;
10. Мәтіндік үзінділерді іздеу функциясы;
11. Авторлар тізімі;
12. Терминдік сөздер;
13. Оқулықтың элементтерін басқару бойынша анықтамалық жүйе;
14. Оқулықпен жұмысты басқару жүйесі.
ЭО қойылатын талаптар:
1. Жан-жақтылығы
2. Ізгіліктілік
3. Бейімділігі
4. Модульдік
5. Экономикалық тиімділігі
6. Тұтынушыға бағдарлау
ЭО топтау
Сурет-2- Белгіленулер деңгейі
ЭО құрастыру алгоритмі:
1. Оқу пәнінің мазмұндық көлемін бағалау
2. Үйренушінің білімділік, икемділік дағдыларын қалыптастыру
3. Оқу материалын өзіндік білім алу деңгейіне бөлу
4. Глоссарий дайындау
5. Лекциялар конспектісін дайындау
6. Тест материалын дайындау
7. Материалдарды электрондық түрде дайындау
8. Өзіндік және практикалық сабақтардың материалын дайындау
ЭО құрамы:
1. аннотация;
2. пән туралы қысқаша ақпарат;
3. жұмыс бағдарламалары;
4. электрондық оқулықпен және оның бөлiктерiмен жұмыс жасау туралы
әдiстемелiк нұсқаулар;
5. ұсынылатын бiлiм беру бағдарламалары;
6. теориялық материалдар (лекция конспектiлерi);
7. теориялық материалдарға негiзделген оқу құралы;
8. практикалық жұмыстарды орындауға негiзделген әдiстемелiк құрал;
9. практикалық жұмыс пен бақылау жұмыстарының тапсырмаларының тiзiмi;
10. бақылау тапсырмалары;
11. лабораториялық жұмыстардың әдiстемелiк нұсқалары;
12. бiлiмдi бағалау критерийлерiн айқындайтын тапсырмалар;
13. бақылау тестiлерiнiң жинағы;
14. телекоммуникациялық құрылғыларды қолдану арқылы консультация түрлерi
мен графигi;
15. глоссарий;
16. әдебиеттер тiзiмi және Интернеттiң ақпараттық ресурстарына сiлтемелер;
17. озат мұғалiмдердiң жасақтаған қосымша авторлық материалдары;
18. үйренушiнiң жұмыс папкасы;
19. мұғалiмнiң жұмыс папкасы.
ЭО ортасында жұмыс жасау құрылымы
Сурет-3-ЭО ортасында жұмыс жасау құрылымы
1.3 Компьютермен сауаттылыққа үйретуге қойылатын
негiзгi педагогикалық талаптар
Компьютерлiк техниканың барлық салаға екпiндi енуi, соның iшiнде бiлiм
беру саласына енуi компьютерлiк оқыту технологиясын және компьютердi бiлiм
беру саласында колданудың психологиялық-педагогикалық негiзiн iргелi
зерттеудi талап етедi. Компьютермен сұхбаттасудың интерактивтiк процессiн
жєне компьютердiң көрнектiлiк мүмкiндiктерiн жоғары деңгейге көтеретiн жаңа
ақпараттық технологиялардың бiрi мультимедиа (multimedia) құралы екеңдiгi
белгiлi.
Оқытушы программалардың iшiнде имитациалық-моделдеушi программалары
өмiрде, табиғатта болатын кұбылыстар мен процестердi көрнектi бейнелей
алатындығы белгiлi. Оқыту процесiнде компьютерлiк оқыту программалары,
ақпаратты iздеу және ақпаратты анықтамалық, оку процесiне арналған оқытушы
орта - экспертгiк жүйелерi колданылады.
Осы күнде белгiлi компьютерлiк программаларды зерттей келе компьютерлiк
окыту жүйесi оқытушы программалардың жеке дара түрiнен ғана емес,
комплекстi, көп функционалды болу қажеттiгi, сонымен катар, компьютерлiк
оқытушы жүйеге қойылатын негiзгi талаптар анықтайды.
Психология көзқарасы тұрғысынан қарағанда компьютерлiк оқытушы
жүйелерге қойылатын ең негiзгi талаптарға:
• керi байланысты ұйымдастыру;
• оқудың мотивациясын қалыптастыру;
• компьютерлiк оқыту жуйесi негiзiнде жеке оқыту;
• сұхбаттасуды жүргiзу жатады.
Оқушының компьютермен сұхбаттасуын ұйымдастыруға койылатын талаптарды
қарастырайық.
Оқушы мен компьютер арасындағы оқыту сұхбаттасуын проектiлеуде оны
симметрия параметрi бойынша бағалау маңызды. Компьютердiң функциясына оқу
бағыты мен тақырыпты анықтау, сұхбаттасуды кұрастыруды жатқызсақ,
сұхбаттасу ассиметриясы компьютердiң пайдасына шешiледi. Оқушыдан тек қана
пассивтiк жауап қайтару талап етiледi. Мұны педагогикалық тұрғыдан дұрыс
деп санауға болмайды. Сұхбаттасу қадамдарын бастауда оқушы мен компьютерге
тең мүмкiндiк берiлуi керек. Оқушының сұхбаттасуды кез-келген уақытта
бастауға мүмкiндiгi бар, ал компьютердiң кез-келген уақытта сұхбаттасуды
бастауға мүмкiндiгi жоқ. Бұл жерде оқушының сұхбаттасуға дайындығы, оның
сұхбаттасуға мұқтаждығы, сонымен бiрге компьютердiң сол сәтте сұхбаттасуды
жүргiзу мүмкiншiлiгi сияқты факторлар iске қосылады.
Сұхбаттасуды құрастыруда оқушы өзiнiң iс-әрекеттерiнiң толық
жарамдылығын түсiнiп, өз iс-әрекеттерiнiң субъектiсi ретiнде сезiнетiндей,
орындайтын iс-әрекеттерiн кеңiнен жоспарлап, қажет болғанда оны логикалық
соңына жеткiзе алатындай, немесе, ойын қандайда бiр критикалық нүктеге
жеткiзiп, үйреншiктi деңгейде өзiн бағалай алатындай болуы керек.
Оқушыны сұхбаттасуға тарту мәселесiн шешуде мiндеттi түрде окушыда сол
сәтте сұхбаттасу қажеттiлiгi бар ма екендiгiн анық-тап, сұхбаттасу оның
ойын бұзбайтындығын ескеру қажет. Сұхбаттасудың бағытын анықтауда оқушының
дайындық деңгейi ескерiлуi керек. Оқушының дайындық деңгейi тапсырманы
орындаудың қандай кезеңiнде болғандығымен анықталады. Оқушының сұхбаттасуы
өзiндiк максат емес, оның шектен тыс жиiлiгi өзiн-өзi ақтамайтындығын
ескеру керек.
Оқытушы жүйелерде сұхбаттасудағы өзара байланысты ұйымдастыруда келесi
ескерiлмеген жағдайлар кездеседi:
- компъютердiң шектен тыс көмек беруi, яғни оқушыға қате жiбергенде
шешу жолын толық көрсету;
- жеткiлiксiз көмек, яғни тусiнiктеменiң және көмектiң оқушыға
тусiнiксiз болуы.
Сондықтан, сұхбаттасуды ұйымдастыруда төмендегi жағдайларды ескеру
керек:
- кездесетiн қиыншылықтың ерекшелiгiн анықтап, оқушыны ескерту;
- оқытушы программаның көмек беру мумкiндiгiмен оқушыны таныстыруды
iске асыру қажет.
Оқушы мен компьютер арасындағы сұхбаттасу байланысын бұзатын негiзгi
себептердiн бiрi - бағалау пiкiрлерде адекваттықтың болмауы. Адекваттықтың
жоқтығы оқытушы программаларда оқушыны шектен тыс мақтау элементтерi. Егер
оқушы еш қиындықсыз тапсырманы орындағанда компьютер оны мақтаса, оқушының
жұмысқа жауапкершiлiгi төмендейдi.
Оқушының компьютерде беретiн жауабына қойылатын негiзгi талаптардың
лингвистикалық аспектiлерiн қарастырайық.
1. Оқушының жауабы неғурлым қысқа болып, оның клавиатурадағы жұмысы
азаюы керек, тышқан манипуляторының көмегiмен жауапқа қажеттi объектiнi
белгiлеу drag and drop арқылы iске асырылу қажет.
2. Оқытушы программаның барлық, фрагменттерiне бiрдей қысқартулар,
синтаксистiк таңбаларды қолдану, хабарды берудi шектеудiң аспектiлерi
(мысалы, зат есiмнiң аттары тек атау септiгiнде жiктеледi) анықталады. Бұл
шектеулердi оқушылар жақсы меңгеруi керек. Қысқартулар оқушыға тусiнiксiз
болғанда, жылжыма көмек iске асырылуы орынды (компъютерде ескертуi
механизмi - арқылы).
3. Жауаптарды кодтау рұқсат етiледi. Бiрақ, бұл кодтар табиғи және
тұрақты болулары керек. К,ысқарту мүмкiндiгiн ескере отырып, олардың
қолданылу және ундестiрiлу мумкiндiктерiн нақты дәл айтып кету қажет.
4. Барлық форматтық ережелер алдын ала толық ескертiлiп, айтылуы керек.
Оқушы мен компьютердiң сұхбаттасуын проектiлеуде дизайн теориясы
(көркемсурет теориясының негiзгi принциптерi: пропорция, рет, акцент, бiр-
тұтастық және тепе-теңдiк) ескерiлуi керек.
Пропорция принципi объектiлердiң өлшемдерi мен олардың кеңiстiктегi
орналасуының ара қатынасына байланысты болады. Мәлiметтердi дисплей
экранында ұйымдастыра отырып, логикалык байланысқан мәлiметтер айқын
топталып, басқа мәлiметтер категориясынан ерекшеленуiне ұмтылу қажет.
Мәлiметтердi реттi көрсету үшiн топтау GroupBox, Panel панельдерiн (1-
сурет) колдану, табуляция, бос позиция пернесiн қолдану мүмкiндiктерi бар.
Рет деп, көздiң қозғалысын ескеретiн дисплей экранындағы объектiлердiң
ұйымдастырылуын айтамыз. Оқуға әдеттенген көз, әдетте, қозғалысты сол жақ
жоғары бұрыштан, экран бойынша, оңға қарай оң жак төменгi бұрышқа дейiн
жылжиды. Сондықтан, бастапқы қабылдау нүктесi экранный сол жақ жоғары
бұрышында орналасуы керек. Ал, жылдам көретiн тiзiмдер сол жағына
келтiрiлiп вертикаль бойынша тегiстелуi керек.
Акцент деп, бiрiншi қабылдану керек ең маңызды объектiнi ерекшелеу
принципi. Бұл принциптi сактағанда окушының көз қарасы акцент зонасына
бағытталады. Мұндай акцент жасау үшiн әр түрлi құралдарды пайдалануға
болады: ең маңызды мәлiметтi центрге орналастыру, оларды бос кеңiстiкте
баска ақпараттан бөлек орналастыру, ашық түстердi колдану. Артық
әшекейлеуден, түстердi қажеттен тыс көп пайдаланудан, артық кодтаудан және
енгiзiлетiн акпараттың көлемi өте үлкен болуынан аулақ болып, экранның
анықталған бiр бөлiгiнде түрлi-түстi бояудың көмегiмен көмектi арнайы
ажыратқан дүрыс.
Критикалык ақпаратты, ерекше мәлiметтердi, өзгерiстi талап ететiн
элементтердi, жоғары приоритеттi мәлiметтердi, енгiзу қателерiн, команданың
салдары жайлы ескертулердi, есептi шешуге арналған нұсқауларды, ережелердi
белгiлеу керек.
Негiзгi объектiге оқушылардың назарын аудару үшiн түстi дакты қолдану
орынды, яғни, ең ашық түспен негiзгi объект, ал қосымша түспен оның қалған
бөлiктерi белгiленедi. Егер түстер гаммасы суреттi қабылдау психологиясын
есепке алмай құрастырылса, бұл негiзгi бөлiктi белгiлеудi қиындатады, көздi
талдырады. Ашық түстер жабық фонда көрерменге жақындатылып, ал жабық
түстер, ашық фонда алыстатылып көрiнедi. Эвристикалық ұсыныстар болған
жағдайда түстi кәдiмгi бейнелеумен сәйкестендiру керек (яғни, қызыл— рұқсат
жок, жасыл - рұқсат, сары – алдын - ала ескерту).
Тұтастық принципi бейнелердiң өзара байланысты болуын, өлшемi, формасы,
түсi бойынша дәл сәйкес келуiн талап етедi. Олар тiзбектi, функционалды,
мәнi бойынша және т. б. ұйымдастырылуы мүмкiн. Мұнда окушыларды
мәлiметтердiң орналасу принциптерiмен таныстырып өткен дұрыс. Бiркелкi
мәлiметтер дараланған түрде, әр жоспарлы мәлiметтер әр түрлi көрсетулерi
керек. Шек қою үшiн қарама-қарсы түстердi, ал ұксастықты беру үшiн ұқсас,
бiрақ әртүрлi түстердi қолдану қажет. Берiлетiн ақпараттар дараланған және
логикалы болу керек.
Тепе-теңдiк (баланс) принципi. бейнелердiң оптикалық салмағының
бiркелкi таралуын талап етедi. Кейбiр объектiлер көзге ең ауыр болып, ал
кейбiреулерi ең жеңiл болып көрiнгендiктен, бейнелеудiң екi жағына бұл
оптикалық салмақты тең қылып бөлу керек. Ақпарат экранның бiр жағына
жинақталмау керек, ақпараттың логикалык топтары кеңiстiкте дұрыс орналасып,
тақырыптары центрленген болуы керек.
Керi байланысты ұйымдастыруға қойылатын талаптарды қарастырайық.
Компьютерлiк оқыту программаларында керi байланыстың негiзгi
функциялары: оқушыны жiберген қатесi жайлы хабардар ету: қатенi түзету үшiн
қажет көмек беру; оқушының жұмысының нәтижесiн бағалай отырып, оның
мотивациясын арттыру функциялары жатады. Бұл функцияларды iске асыру үшiн
объектiлi бағытталған программалауда керi байланысқа келесi талаптар
қойылады:
1. Қате жiберiлгеннен кейiн мiндеттi түрде керi байланыс болуы керек,
қате жiбергеннен кейiнгi жайлы хабардан дұрыс жауап бергеннен кейiнгi
хабарға қарағанда үлкен педагогикалық манызы бар.
2. Kepi байланыстын, тиiмдiлiгi оқушыға қателердi тауып, оларды
түзетуге көмектесетiн қаншалықты ақпараттың бар екендiгiмен анықталады.
Сондықтан әдетте хабарландырудың мынадай типi дүрыс емес немесе шешуде
қате жiберiлген тиiмдi емес. Мәлiметтер жеткiлiктi болу керек, жауаптың
дұрыс еместiгiн түсiндiру керек, және сонымен бiрге соншалықты қуатты
болмау керек (2-суреттi қараңыз). Мұндай сұхбаттасуды программалауда
төменгi программа үзiндiсiн колдануға болады.
Dim s as integer;
s= Msgbox (“Жауап дұрыс емес. Ойлан.”)
3. Оқушы жаңа дұрыс емес жауапты енгiзгенде ғана немесе
көмек сұрағанда ғана қосымша мәлiмет беру керек.
4. Оқушыға жiберген қатесi жайлы мәлiмет бермес бұрын оны өз бетiнше
түзетуге ұсыныс жасау тиiмдi.
5. Керi байланыс арнасы бойынша мәлiмет оқушының жас ерекшелiгi мен
жеке бас ерекшелiгiне сәйкес болу керек.
6. Жаңа материалды оқудың алғашқы кезеңi кейiнгi кезеңiне қарағанда
керi байланысты оқытуға үлкен єсер етедi.
7. Керi байланысты артық пайдалану оқушының өздiк жұмысын азайтып, онын
iс-әрекетiн шектен тыс регламенттеп, шығарма-шылық iзденiс диапазонын
азайтады.
8. Өздiк бағалауы төмен оқушылар, өзiне сенiмдi оқушыларға қарағанда
керi байланыстын жиi болуын қажет етедi.
9. Керi байланыс арнасы бойынша мәлiмет бiрнеше секунд бойы берiлуi
керек. Мәлiметгi 30 с кешiктiру және оданда көп кешiктiру оқытудың
қорытындысына және оқушылардың компьютердiң көмегiне көзқарасына керi
әсерiн тигiзуi мүмкiн. Бұл талапты iске асыруда Timer компонентiн және оның
қасиеттерiн қолдану керек.
10. Сол мезеттегi және кешiгiңкiреген байланыстың єсерi шығарылатын
есептiң типiне және шешу кезеңiне байланысты болады. Еске сактау есептерiн
шешкенде сол мезеттегi керi байланыс тиiмдi ал, ұғып түсiнуге берiлген
есептерде кешiгiңкiреген байланысты қолдану тиiмдi. Шығарылатын есептiң
(моделiн) құрылысын жасауда сол мезеттегi керi байланыс, есептiң шығарылуын
жоспарлағанда және оның дұрыстығын тексергенде кешiгiңкiреген байланысты
қолдану тиiмдi.
11. Егер есеп күрделi болмаса немесе дұрыс жауап алар алдында көп
қателерi болса, оқушылардың бiлiмiне катысты хабарландыруларда оларды көп
мақтамау керек.
12. Дұрыс амалдарды бекiту функциясы пайда болады тек сонда ғана егер,
бiрiншiден оқушыға қиын есептер берiлсе, екiншiден есептердiң шешуi
оқушылар үшiн жетiстiк деп қабылданса.
Оқу себептерiн қалыптастыруға қойылатын талаптар
Компьютерлiк оқытушы программаларға қойылатын негiзгi талаптардың бiрi
— мақтау мен үялту ара қатынастары психологиялық дұрыс болу керек. Оқушының
iс-әрекетiн бағалаудың шешушi мәнi бар. Оқушының мотивациялық сферасына
оқудағы жетiстiктер мен сәтсiздiктер үлкен єсер етедi.
Оку есептерiн дүрыс шешу оқушы үшiн үлкен бiр жетiстiк болып қабылдана
бермейдi. Егер ол қиыншылықты жеңумен байланысты болса және ол сәтсiздiк
жағдайды сезiнсе, окушылардың мотивациялық сферасының дамуына игiлiктi єсер
етедi. Сондықтан, тапсырмаға берiлген дұрыс жауапқа мақтау киыншылықты
туғызбайды дегенге негiз жок. Ол кейбiр кезде окуға керi єсер етуi мүмкiн.
Әсiресе, оқушы жауапты бiрден бермей, тек бiрнеше қате жiберiп, оған сәйкес
көмек көрсетiлгеннен кейiн ғана дүрыс жауапты бергенде мактаудан сак болу
керек. Алайда, оқушыны қатесi үшiн шектен тыс кµп ұялтуға да болмайды. Ол
оқушылардың танымдылық белсендiлiгiн тежеуi мүмкiн. Әсiресе, бағалаудағы
дәстүрлi — бiр немесе екi деген баға қоюдан аулақ болу керек. Оқушының
беделiне нұқсан келтiрмей отырып, егер мүмкiншiлiктер көп болса жiберген
қателердi көрсету керек және оларды жою үшiн көмектесу керек.
Компьютерлiк оқытушы программа көмегiмен жеке оқыту
Қазiргi кезде компьютерлiк оқытуды ұйымдастыруда жеке оқытудың үш түрi
бар:
бiрiншi - дәстүрлi оқыту, ерекшелiгi: оқытушылық єсер етудi тандау
компьютермен анықталады.
екiншi - оқушылардың өзi өздерiне ұнайтын оқыту басқаруын таңдайды. Бұл
жол оқушылар өздерiне қандай көмек керек, канша есеп шығару керек және
қандай қиыншылықтарды жеңу керек және т. б. Компьютерде қарағанда жақсы
анықтайды деген ұйғарымға негiзделедi.
үшiншi - аралас басқару: оқушылардың өзiнiң үйрену стратегиясын
белгiлейдi. Егер оқушылар оқу тапсырмаларын нашар орындаса, онда оқытуды
баскару процесiн компьютер толығымен өзiне алады.
Оқушылардың өздерiне шешiм қабылдауға мүмкiндiк беру: мы-салы, жаңа
материалды оқуға кiрiсу немесе жаттығуларды өткен тақырып бойынша
жалғастыру, сонымен бiрге түсiндiрудiң күрделiлiгi және көмектесудiң түрi
жайлы шешiм материалдарды дұрыс түсiнуге мүмкiндiк туғызады. Оқыту жолын
тандау оқушыға берiлген адаптивтi программаны iске асыруға жеңiл. Сонымен
қатар мынандай жағдайларды ескеру қажет: оқушының өзi жайлы ойы адекватты
емес, өздiк бағасы көбiнесе не төмендетiлген, не мүлдем жоғары болуы
мүмкiн. Оқушылар оқытудың мақсатын дұрыс интерпретациялай алмауы мүмкiн
және өздерiне оқытудың тиiмдi стратегиясын тандай алмауы мүмкiн. Олардың
көпшiлiгi барлық күшiмен жұмыс iстемеуi мүмкiн. Кейбiр оқулықтарда
материалды беру ретi қатал сақталғандықган оның мазмұнын беру ретiн бұзуға
болмайды.
Жоғарыдағы жағдайларды тұжырымдай келе ескеру керек:
- оқушылардың дайындығы өте жоғары болған сайын, олардың қабiлетi де
күштi, оқу процесiн басқарудың көп функцияларын оларға жүктеуге болады және
оданда күрделi оқу мақсаттарын қоюға болады;
- егер оқушылар оқытудың жеңiл жолын жүйелi таңдаса, бұл олардың
күрделi оқу тапсырмаларын орындай алмайды дегендi бiлдiрмейдi, бұл жағдайда
аралас басқаруға өту тиiмдi, берiлетiн есептердi бiртiндеп қиындатып, көмек
берудi азайту керек;
- егер оқушылар күрделi жолды тандап берiлген оқу есептерiн шығара
алмаса, аралас басқаруға көшулерi керек, оқытушы программаның қадам өлшемiн
азайтып, көмектi молайту керек.
Компьютерлiк оқытушы программа әсерлi емес, тиiмдi болу керек. Ол үшiн
программа:
1. Педагогикалық психология мен дидактиканың негiзгi прин-циптерiн
ескере отырып оқытудың мазмұнын құруға мүмкiндiк бередi;
2. Бiр жағынан компьютерлiк оқытушы программаны жасау-шылардың
теоретикалық танымымен, екiншi жағынан оқытудың мақсатымен қамтамасыз
етiлген оқытуды баскару әдiсiн рүқсат ету керек;
3. Негiзгi алыс және жақын оқу мақсаттарына қажет оқушылардың
продуктивтiк, танымдық белсендiлiгiн арттыру қажет;
4. Компьютерге деген қызығушылық есебiнен емес, оқушылардың оқу
мотивациясын дамытуға жағдай жасау керек;
5. Оқу материалының мазмұнымен оқу мақсатында оқушылардың алған
бiлiмдерiн, бiлiктерiн, икемдiлiктерiн ескеру керек;
6. Сыртқы және iшкi сұхбаттасуды қамтамасыз ету керек, оның iшiнде
сұхбаттасудың келесi функцияларын орындау керек: оқушыларды ойлауға
кiрiстiре отырып, танымдық белсендiлiгiн арттыру керек; үйлесiмдi
әрекеттердi моделдеу; текстi түсiнуге жағдай жасау; оқу пәнiнiң мазмұнының
адекваттылығын қамтамасыз ету және жеке оқу есептерiн оқушылардың жас
ерекшелiктерiне және жеке басының бейiмдiлiгiне байланысты камтамасыз ету;
педагогикалық дәлелденген керi байланыспен қамтамасыз ету жiберiлген
қателер жөнiнде мәлiмет беру, олардың қателерiн түзейтiн мәлiметтердi
сақтау; жеке оқыту мақсатымен оқушыларға диагностика жасау, сонымен қатар,
қажет көмектi көрсету; жауаптарды енгiзуде арнайы бiлiм мен арнайы күш
салуды талап етпеу керек;
7. Оқу есептерiн шешуде педагогикалық негiзделген көмек берудi
қамтамасыз ете отырып, есептi шешу үшiн жеткiлiктi көмек көрсету және
оларды шешу жолдарын меңгеру;
8. Оқушыларды оқу мақсатымен, оған жетуде қаншалықты алға жылжыды, оның
негiзгi кемшiлiктерiн қайталанатын қателердiң түрлерi жайлы хабардар ету;
9. Оқушыларға көмектесу кезiнде оларға достық ықылас таныту;
10. Жеке оқытуға рұқсат беру, оқу стратегиясы, көмектесу түрi және т.б.
жөнiнде оқушыға шешiм қабылдауға мүмкiндiк беру;
11. Ақпаратты текст, график, бейне, соның iшiнде қозғалыстағы бейне,
дыбыс және түс түрiндегi берiлу тәсiлдерiн адекватты қол-дану;
12. Тек компьютерге ғана сұхбатты жүргiзуге мүмкiндiк бермей, оқушыға
да сұрақ қоюға рұқсат беру;
13. Оқушыларға программаның кез-келген нүктесiнде оған кiруге және
шығуға мүмкiндiк туғызу, бұрынғы өткен материалдардан мағлұмат алуға жағдай
жасау;
14. Оқытушы программада эргономикалық талаптардың орындалуына жағдай
жасау.
Электрондық оқытудың мәні мен маңызы
Дидактикалық процесс мəнін түсіну үшін оқу жəне оқу процесі
түсініктерінің мəн-мағынасын ажыратып алған жөн. Кейде бұл категориялар
теңдестіріле қарастырылады. Іс жүзінде олай емес. Оқу түсінігі құбылысты
білдіреді, ал оқу процесі- бұл процестің уақыт жəне кеңістікте дамуы,
оның кезеңдерінің бірізді ауысып баруы.
Ұзақ уақыттар желісінде оқу процесі негізінен оқыту қызметі ретінде
қарастырылды, яғни мұғалім жұмысы деп есептелінді. Уақыт өтумен бұл
түсінікке кең мағына беріліп, оқушы іс-əрекеттеріне ерекше назар
аударылатын болды.
Оқу процесі – шынайы болмыстағы қиын да қыстаулы, күрделі процесс. Ол өз
ішіне көптеген құрылымы, деңгейі əр текті жəне табиғаты бір-біріне
ұқсамаған жағдаяттардың сан қилы байланыстары мен қатынастарын қамтиды.
Сондықтан да оқу процесі түсінігіне толық жəне жан-жақты анықтама беру
қиындау. Солай да болса, қазіргі педагогика ғылымында оқу процесі ұғымына
орай келесідей анықтама қабылданған: оқу процесі – бұл барысында білім
беру, игеру, тəрбиелеу жəне дамыту міндеттерін іске асыруға бағытталған
оқытушы мен оқушы арасындағы мақсат бағдарлы өзара байланысты іс -əрекет.
Оқу процесі екі тарапты сипатқа ие. Оның құрамы өзара табиғи
байланыстағы екі түрлі əрекеттен тұрады: оқыту – мұғалімнің оқу материалын
меңгеруге орай ұйымдастыратын оқу-үйрету іс-əрекеттері жəне оқып үйрену –
білім меңгеру мақсатындағы оқушының іс-əрекеттері. Бұл екеуі арасындағы
байланыстырушы тетік – бірлікті іс-əрекеттерді жанамаластыратын оқу
мазмұны.
Оқу негізінде мұғалім үшін осы процесс мазмұнының базалық бірліктері
болып есептелетін, əрі оқушылар тарапынан игерілуі тиіс өнім ретінде
білімдер, ептіліктер жəне дағдылар жатады.
Оқып-үйренудің аса маңызды элементі – сеп-түрткілер (мотивтер). Қандай
да оқу əрекеттерін не тұтастай оқу істерін орындай отырып, оқушы осы сеп-
түрткілерді басшылыққа алады. Оқуға қызықтыратын мотивтер түрі көп, əрі сан
қилы. Олардың əрқайсысы өз алдына дербес ықпал жасамай, бір-бірімен тығыз
ықпалдастық байланыста оқушының білім игеруіне себепші болады. Ақыл-ой
əрекеттеріне ынталандырушы сеп-түрткілер қатарында танымдық қызығулар мен
қажеттердің маңызы ерекше. Бұлардың жоғары деңгейде дамуы үшін шынайы
ғылыми мазмұн жəне педагогикалық мақсат бағдарында ұйымдастырылған белсенді
де дербес таным қажет.
Оқу процесінің қызметтері
Оқу процесі бірнеше қызметтерді – білімдендіру, дамыту, тəрбиелеу,
ынталандыру жəне ұйымдастыру – атқарады. Бұлардың бəрі кешенді іске
қосылады, алайда, тəжірибелік іс-əрекетті дұрыс ұйымдастыру, оқу
міндеттерін тиімді жоспарлау үшін олардың əрбірін өз алдына қарастырған
жөн.
Оқу процесінің білімдендіру қызметі ең алдымен білім, ептілік,
дағдыларды, шығармашылық іс-əрекет тəжірибесін қалыптастыруға бағытталады.
Білім (знание) – бұл деректер, мəлімет, ұғымдар, ережелер, заңдар,
теориялар, формулалар мен сипаттамаларды , т.с.с. түсіну, есте қалдырып,
қажеттікке орай қайта жаңғырту.
Оқу барысында ғылыми білімдер тұлға меншігіне айналып, оның тəжірибелік
қорына енуі қажет. Бұл қызметтің іске асырылуынан білім толықтығы,
жүйелілігі жəне саналылығы, оның бекімі мен əрекетшеңдігі қамтамасыз
етіледі. Оқушы ғылым негіздері мен іс-əрекет түрлері бойынша мəліметтер
жинақтайды, игерілген білімдерді саналы пайдалана білу негіздері қаланып,
оларды тұрмыстық міндеттерді шешуге қолдануға үйренеді.
Білімдендіру қызметі сонымен бірге оқушыға тек білім игертіп қана
шектелмей, олардың ептіліктері мен дағдыларын қалыптастыруға арқау болады.
Ептіліктер – бұл адамның ережелерге сүйене отырып, қандай да нақты
əрекеттерді орындау қабілеті. Дəлірек айтсақ, ептілік дегеніміз – білімді
практикамен байланыстыра қолдану тəсілдерін, жолдарын меңгеру.
Дағды – бұл саналы іс-əрекеттің автоматтастырылған бірлігі. Басқаша
айтсақ, дағды – ойланбай орындалатын, жоғары дəрежеде жетілген ептілік.
Ептілік жаттығулар нəтижесінде қалыптасады. Дағды қалануы үшін көп санды
қайталаулар қажет.
Ептіліктер мен дағдылар жалпы оқулық жəне арнайы оқулық болып ажыралады.
Арнайы оқу ептіліктері мен дағдылары нақты оқу пəні мен белгілі ғылым
саласына байланысты қалыптастырылады. Мысалы, физика, химия пəндері бойынша
– зертханалық тəжірибелер өткізу, заттай көрнекіліктер пайдалану;
географиядан – картамен жұмыс, масштабты өлшемдер, компас не басқа
құралдарды қолдану; математикадан – логарифмдік сызғышпен, есептеу
машиналарымен, əрқилы модельдермен жəне т.б. жұмыс алып бару ептіліктері
мен дағдылары орнығады.
Арнайылардан тыс оқу процесінде оқушылар барша пəндерге қатысы бар жалпы
оқу ептіліктері мен дағдыларын да игереді. Мысалы, оқу жəне жазу дағдылары;
өзіндік таным жұмыстарын тиімді ұйымдастыру ептіліктері; оқулық,
анықтамалар, библиографиялық тізімдермен жұмыс.
Оқу процесі білім беру қызметімен бір уақытта тəрбиелік міндеттерді де
іске асырып барады. Оқудың тəрбиелік қызметтері осы əлеуметтік процестің өз
табиғатына орай орындалады. Осыдан оқу процесінде оқушыларда көзқарастар,
ғылыми дүниетаным, табиғат, қоғам жəне ойлау заңдылықтарын пайымдау,
қоғамдық талап, тəртіп нормаларын мойындау əрі оған байланысты заңдарға
бойсыну қабілеттері қалыптасады. Тұлғаның қажетсіну сезімі, іс-əрекеттік,
əлеуметтік мінез-құлық, құндылық жəне құндылықты бағыт-бағдарлар да осы оқу
процесінде пайда болып, жетіліп отырады.
Тəрбие мүмкіндіктері тікелей білім мазмұнынан келіп шығады. Əр оқу
пəнінің өзіндік тəрбие мүмкіндігі бар. Оқушылардың тұлғалық сапа-
қасиеттерін қалыптастыруда гуманитар жəне əлеуметтік-экономикалық пəндердің
тəрбиелік маңызы басқа кəсіби пəндермен салыстырғанда өте жоғары.
Оқу барысындағы тəрбиелік ықпал мұғалім мен оқушы, оқушылардың өзара
қатынасына жəне ұжымдағы психологиялық жағдайға байланысты. Педагогикалық
процесс қатысушыларының арасындағы қарым-қатынас, тілдесу стильдері əрқилы
болуы мүмкін: əміршіл-əкімшіл, демократиялық, либералдық. Бұл орайда
қазіргі заман педагогикасының ұстанымы-мұғалімнің оқушыға деген ізгілікті
(гуманистік), сыйластық қатынас жасауы, шəкірттерге белгілі шамада дербес,
өз бетінше жұмыс алып бару мүмкіндігін беру жəне оларды оқу процесін
ұйымдастыруға тартып, сенім білдіруі. Осылардың бəрі біріге оқушыға білім
беру процесінің тең құқықты субъекті болатынын танытып, оның белсенділігін
көтеруге жəрдемін тигізеді. Оқу адамды барлық уақытта тəрбиелейтіні
белгілі, алайда ол тəрбие кейде қисынсыз бағытқа да бұрылып кетуі ықтимал,
сондықтан оқудың тəрбиелік қызметін іске асыруда оқу процесін
ұйымдастыруға, оның мазмұнын іріктеу мен əдіс, формаларын таңдауға
байланысты тəрбие міндеттерін дұрыс түсініп алған жөн.
Білім беру жəне тəрбиелеу қызметтерімен бір қатар оқу процесі балаға
дамыту ықпалын да жасайды. Оқып, білім игере отырып, оқушы жан-жақты дамуы
тиіс, яғни тұлғаның сөйлеу тілі, ой толғауы, сезімдік жəне қозғалыс
ептіліктері көңіл-күй-еріктік, қажетсіну қабілет-қасиеттері ілгерілі даму
өзгерістеріне келеді. “Даму басы - оқу”(Л.С.Выготский)- бұл аса маңызды
психологиялық заңдылық. Сабақ барысында мұғалім қаруы болған білім мазмұны,
ол қолданған оқу формалары мен əдістері, сондай-ақ оқушылардың белсенді,
саналы да əрқилы іс-əрекеттері – бəрі де даму өзегі.
Дұрыс ұйымдастырылған оқу əрқашан дамыту қызметін атқаратыны сөзсіз,
дегенмен оның нəтижелі іске асуы арнайы бағыт-бағдардың болуына тəуелді.
Педагогика теориясы мен тəжірибесінде дамыту мақсатына орай ерекше оқу
технологиялары нақтыланған:
- ақыл-ой əрекеттерін кезеңмен дамыту бағыты (И.Я.Талызина);
- теориялық материалдар көлемін арттыра беру (Л.В.Занков);
- жоғары қарқын жəне қиыншылық деңгейінде оқыту (Л.В.Занков);
- оқушылардың өз оқу əрекеттерін сезінуін қамтамасыз ету (Л.В.Занков);
- проблемді оқыту (А.М.Матюшкин, М.И.Махмутов);
- оқудың дамытушы əдістер жүйесін қолдану (И.Я. Лернер, М.Н.Скаткин);
- оқудағы мазмұндық қорытындылау тұжырымы (В.В.Давыдов, Д.Б.Эльконин);
- оқушылардың танымдық іс-əрекеттерінің белсенділігін көтеру əдістерін
қолдану (Г.И.Щукин);
- төңіректері қоғам, адам, өнермен қатынастардан болатын толғаныс, көңіл-
күй, сезімталдық дамыту жолдары пайдалану арқылы оқу тиімділігін арттыру
бағыты (Д.Кабалевский, И.Волков).
Бүгінгі таңда оқудың дамытушылық қызметін жүзеге келтіретін талай
технологияларын мұғалімдер табысты қолданып жүр.
Білім беру, тəрбиелеу жəне дамыту қызметтерімен қатар педагогика
ғылымында оқудың ынталандыру жəне ұйымдасу қызметтері де өз алдына
қарастырылуда. Оқу процесін шəкірттерді алдағы оқу-танымдық жұмыстарға
еріксіз тартатындай, келер сабаққа ынтық болып күтетіндей дəрежеде
құрастыру, оқушыны жаңаны білуге ынталандыратындай етіп ұйымдастыру қажет.
Оқу процесінің жоғары да аталған барша қызметтері бір-бірінен
оқшауланған құбылыстар емес, олардың бəрі өзара шартты байланыста əрі сабақ
бөліктері мен кезеңдерінің бəрінде бірдей орындалып барады.
Оқудың əдіснама-дидактикалық жүйелері
Оқу мəнін түсіндірудің бірнеше əдіснама-дидактикалық жолдары бар.
Олардың ішінде аса кең танымал болғандары: 1) Гербарттық тəрбиелік оқу
бағыты; 2) Дж.Дьюидің оқушы белсенділігіне негізделген оқу бағыты; 3)
қазіргі заман демократияшыл дидактика бағыты.
Тəрбиелік оқу бағыты. Негізін салған неміс философы жəне педагогы
И.Гербарт. Ол Я.А.Коменскийдің дəстүрлі сынып-сабақтық жүйесін сындарлы
түсінім тезіне сала отырып, оның кемшіліктерін көрсетті, онымен бірге этика
мен психологияның соңғы жетістіктерін арқау еткен жаңа дидактикалық жүйе
түзіп, ұсынды. Гербарттың пікірінше, оқу-тəрбиенің ең жоғары мақсаты –
адамгершілікті, моральды, күшті мінезге ие болған тұлға қалыптастыру. Оның
ойынша, тəрбиелік оқу келесі этикалық идеяларға сүйенуі тиіс:
- тұлға ұмтылыстарының бағытын, аймағын жəне күшін анықтаушы кемел
жетістігі;
- өз еркін басқалардың еркіне икемдесуі мен бағынуын қамтамасыз ететін
тілектестік;
- адамдар арасындағы дау-дамайдың өрістеуіне шек қоятын құқықтар;
- басқалар тарапынан болған көңіл қабарту жəне өкпені қайтаруды
міндетіне алатын əділдік;
- адамның ерік сезімін оның ниеттері мен наным-сенімдеріне икемдестіруге
мүмкіндік беретін ішкі рухани еркіндігі.
Бұл жүйенің негізгі ерекшеліктері келесідей: мектептің басты міндеті –
оқушылардың ақыл-ес дамуын қамқорлыққа алу. Моральдық тұрғыдан күшті мінез
иелерін қалыптастыруға дұрыс педагогикалық жетекшілік, тəрбие жəне онымен
байланысты оқу себепші болады. Жетекшілік жасаған адамның міндеті
балалардың тұрақты іспен шұғылдануын қамтамасыз ету, дене жəне
интеллектуалды дамуына бақылау қою, тəртіпке үйрету. Оқудың тəртіппен тығыз
байланысқа келуінен, білімнің оқушы сезімі жəне ерігімен бірігуінен –
тəрбиелік оқудың мəні құралады. Бұл түсінікті ендіре отырып, Гербарт
тəрбиені оқудан бөлектеуге болмайтынына, ерік жəне мінездің ақыл-санамен
бірге дамитынына баса назар аударды.
Гербарттың дидактикаға ендірген басты жаңалығы – оқу сатыларын бөлектеу
болды. Оның дидактикасындағы схема келесідей: түсініктілік – байланыс –
жүйе-əдіс. Оқу процесі ұғымдардан түсініктерге өту жəне түсініктерден
теориялық сипаттағы ептіліктерге жету жолымен жүргізіледі. Бұл схемада,
байқағанымыздай, практикаға орын қалмаған. Бұл формальды деңгейлер оқу
мазмұнынан ажыралып, барша сабақтарда жəне барлық пəндерге арналған оқу
процесінің желісін айқындайды.
XIX ғасырдың ортасында кең таралған Гербарт теориясы кейін бірте-бірте
маңызын жоя бастады. Осы күнгі бағалармен өлшестіретін болсақ, Гербарт
жүйесі мектептің дамуына кері ықпал жасады. Осы теорияның негізінде оқудың
мақсаты дайын білімдерді ұсынып, жаттату деген пікірлер тарай бастады; оқу
процесіндегі белсенділік тек мұғалімнен ғана күтілді, оқушыларға тыныш,
назар салып, мұғалімнің айтқанын орындау міндеттері таңылды, яғни балалар
енжар тыңдаушыға айналды. Дегенмен, Гербарт дидактикасынсыз, одан келер
ықпал болмағанда, оның тəрбие тəжірибесін сынға салып, қайта
қарастырмағанда, бүгінгі теория мен практика мектеп өміріне еш уақытта да
енбеген болар еді. Зерделі назар аударсақ, бүгінгі мектептің өзінде де
Гербарт қалаған əміршіл дидактиканың элементтерін көптеп кездестіруге
болады. Осылайша, өз сыныбына қатаң тəртіп енгізуді ниеттеген мұғалім
алдымен ойланғаны жөн –бұлай істесем бола ма? Гербарт тəжірибесінде бұл
тəсіл қолданылған, бірақ оқудағы шектен тыс қаталдықтан ғұламаның кейінгі
шəкірттері бас тартты. Бұл өнеге – құптарлық.
Оқушы белсенділігіне негізделген оқу бағыты XIX ғасырда жасаған американ
философы, психологы жəне педагогы Джон Дьюи дидактикасы қоғам мен мектептің
прогрессив дамуына қайшы келген гербартшылардың əміршіл-əкімшіл
педагогикасына қарсы тұру мақсатында дүниеге келді. Гербарт дидактикасына
келесідей қарсы айыптар тағылды:
- қатаң тəртіп пен жазалауларға негізделген үстірт тəрбие;
- өмірмен байланыспаған оқудың кітабилылығы ;
- оқушыларға тек дайын білімдерді ұсыну, жаттауға бағытталған енжар
əдістерді қолдану;
- оқушылардың қызығулары жəне қажеттерімен байланыспауы;
- оқушы қабілеттерін дамытуға аз көңіл бөлінуі.
Дж.Дьюи өз зерттеуінде оқушылардың белсенділігі дамуына басты назар
аударып, оқушылардың қызығуларына, олардың өмірлік қажеттеріне байланысты
болған оқудың (құрғақ сөзді, кітаби, тек жаттауға негізделген оқудан гөрі)
анағұрлым жоғары нəтижелер беретініне көз жеткізді. Дьюидің оқу теориясына
енгізген негізгі үлесі – толық ойлау əрекеттері (акті) жөніндегі жаңалық
пікірі. Осыған байланысты адам өз өміріне аса күрделі де кедергі болған
қиыншылықтарды кездестірген кезде ғана ойлау əрекетіне кіріседі. Əрбір
толық ойлау акті келесі кезеңдерден құралады:
- қиыншылықты түйсіну (сезу);
- оны нақ байқап(көріп), мəнін анықтау;
- одан құтылудың жолдарын іздестіру (болжам белгілеу);
- болжастырылған шешімнен қорытындыға келу (гепотезаны логикалық
тексеріске салу);
- болжамды қабылдау немесе одан бас тартуға мүмкіндік беретін келесі
бақылаулар мен эксперименттерге өту.
Шешімдерін ойластырып, жеңу қажет қиыншылықтар кейін проблема атауын
алды. Дьюидің пікірінше, дұрыс құрылған оқу əр уақытта проблемді болуы
тиіс. Оқушыларға берілетін тапсырмалар олардың қызығуларына, өмір
талаптарына сəйкес болуы шарт. Мұғалім оқушылардың қызығу қабілеттерінің
дамуына мұқият ден қоя отырып, олардың алдына түсінімі жəне шешілуі жағынан
қиналтпайтын проблемалар қойып баруы қажет. Оқушылар, өз кезегінде, осы
проблемаларды шешуден өздеріне жаңалық əрі пайдалы болған білімдерді
игеретініне сенімді болуы тиіс. Сабақтар толық ойлау актілері негізінде
құрылып, одан оқушылардың келесі ептіліктерді игеруі күтіледі:
- нақты қиыншылықты сезу;
- оны (проблеманы) анықтау;
- кезіккен қиыншылықты жеңудің болжамын (гипотезасын) түзу;
- толық проблеманы немесе оның бір бөлігін шешудің жолын табу;
- болжамды бақылау немесе эксперименттер жəрдемімен тексеру;
Дəстүрлі жүйемен салыстырғанда, Дьюи өте батыл жаңалықтар, күтілмеген
шешімдер ұсынды. Кітаби оқу орнына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz