Сақтардың мәдениеті

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1. Сақтардың мәдениеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13

Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15

Кіріспе
Б.з. дейінгі бірінші мыңжылдықта Орта Азия, Таяу және Орта Шығыс жерлерінде Ассирия мен Мидия мемлекеті құрылады. VІ ғ. Мидия мемлекетінің орнын Ахеминидтер мемлекеті басады. Бір топ парсы тайпаларының көсемі ІІ-Кир оның негізін салады, б.з. дейінгі 550 жылы ол Мидияны талқандап, өзіне бағындырады да, тіпті Орта Азияның оңтүстік аудандарында қоластына қаратып орасан зор империя құрады. Б.з. дейінгі 530 және 522 жылдар арасында Ахаменид мемлекетінің құрамына Парфия мен Хорезм, Бактрия мен Соғдиана, Сақа енеді, ал Орта Азия мен Қазақстан территориясын мекендеген халықтарды Ахеминидтер не жаулап алады, не бағындырады.
Көне деректерге жүгінсек, бактриялықтар, соғдылар мен хорезмдіктердің теріскей жағын «желдей жүйрік атты көшпелі турлар» мекендеген. Парсы деректерінде турлар – сақтар деп аталады, бұл «еңіреген ерлер» деген сөз, ал грек авторларының туындыларында олар скифтер деген атпен кірген, бұл көшпелілердің екінші аты, бейнесі ретінде айтылып, әдетке айналып кеткен.
Б.з. І ғ. Көне рим оқымыстысы Плинийдің Үлкені: «Яксараттың арғы бетінде скиф тайпалары тұрады. Парсылар жалпы оны сақтар деп атайды... Скиф халықтарының саны хисапсыз көп... Олардың ішіндегі ел-жұртқа әйгілі болғандары сақтар, массагеттер, даилар, исседондар... аримасптар» – деп жазады.
Біздерге жеткен деректерге қарасақ, сақтар малшылар болған, олар жылқы, мүйізді ірі қараны, уақ малдарды өсірген, шеттерінен ат құлағында ойнайтын шабандоздар, құралайды көзінен ататын садақшы-мергендер екен.
Дарийдің Бехустин жартасында сақтарға жорық кезінде жазған текстерінде сақ тайпаларының үш тобы аталады. Олар: хаомоварга сақтары (хаомо сусының дайындайтын сақтар), парадария сақтары (теңіздің арғы жағындағы сақтар), және тиграхауд сақтары (шошақ тымақты сақтар) деп аталады.
Зертеушілердің пікіріне сенсек, парадария сақтары Арал өңірінде, Сырдария мен Амударияның төменгі арасында немесе Қаратеңіздің теріскей бетінде өмір сүріп, тіршілік құрған, тиграхауд-сақтары Сырдарияның орта аймағы мен Тянь-Шаньді мекендеген; хаомоварга-сақтар Мұрғап алқабынан қоныс тепкен. К. А. Ақышевтің пікірі бойынша, Иран жазба деректеріндегі тиграхауд сақтарына ортокарибантия скифтері сәйкес келеді, өйткені жоғарғы екі атаудың екеуі де «шошақ бөрікті сақтар» деген сөз. Бұған қоса айтатын бір жәйт, персепольдегі Ксеркс сарайының барельефтерінде бейнеленген сақтардың бет пішіні моңғолоидті және олар биік шошақ бөрік киеді, ендеше бұлар, әсілі, тиграхауд-сақтар Жетісуда тұрып тіршілік еткен деп қорытынды шығарады ол. Есік обасына қойылған сақ патшасының басына биік шошақ бөрік кигендігі оның бұл болжамын дәлелдеп дәйектейді.

Сақтардың мәдениеті
Сақ тайпалары Қазақстан жеріндегі алғашқы өркениетті құра білді. Олар мал асыраумен қатар, егіншілік пен қолөнерді жақсы меңгерген. Бұл тайпалар Қазақстан тарихында қатысты алғашқы мемлекеттерді орнықтырды. Тарихшы М. Ақышевтің пікірінше, «қазақтар – түрік, моңғол тектес халықтың екі бұтағынан (Ғұн және сақ тарауынан) құралған ежелгі

Пайдаланылған әдебиеттер.


1. Т. Х. Ғабитов. М. Ш. Өмірбекова, Мәдениеттану негіздері. Алматы, 2003

2. К. Р. Аманжолов. Түркі халықтарының тарихы. Алматы «Білім» 2002.

3. Қазақтың көне тарихы. Алматы «Жалын» 1993.

4. Қазақстан тарихы очерктер. Алматы «Дәуір» 1994.

5. Қазақстан тарихы. І том. Алматы «Атамұра» 1996.