Қазақстандағы және дамыған мемлекеттердегі тұтыну себетін, күнкөріс минимумын, ең төменгі еңбек ақыны талдау

Кіріспе

Ең төменгі күнкөріс деңгейінің мәні мен мөлшерін анықтауда халықаралық практикада адамның ең төмен қажеттіліктерін қанағаттандыруда қажет ететін тауарлар мен қызметтердің бірер ең төмен деңгейін белгілеуге негізделген тәсілдеме - тұтыну себеті кеңірек таралған. Ол азық-түлікті және азық-түліктік емес бөліктерге бөлінеді. Сонымен бірге көптеген елдерде ең төменгі күнкөріс деңгейінде азық-түлік шығыстарының үлесіне 25-тен 50 %-ға дейін тиеді. Тұтыну себетінің құны нормативтік, статистикалық және құрамдастырылған әдістермен айқындалады. Дамыған елдерде ең төменгі күнкөріс деңгейін халықтың медициналық (орташа) табыстарын есепке ала отырып анықтаудың практикасы кең дамыған. Шығыс еуропалық елдердің көбінде есеп-қисаптарда нормативтік әдіс пайдаланылады. ТМД елдерінде ол басымырақ пайдаланылады және ең аз тұтыну себетінің құнына тең келеді. Ең төменгі күнкөріс деңгейінің шамасы тағамдық азық-түліктерді тұтыну нормасы мен азық-түліктік және азық-түліктік емес шығыстар арасындағы ара қатынасты белгілеуге байланысты болған кезде практика құрамдастырылған әдісті пайдаланудың артықшылығына сендіреді. Қазақстанда 2005 жылға дейін өмір сүрген ең төменгі күнкөріс деңгейіндегі азық-түліктік және азық-түліктік емес бөлігі - 70-тің 30 %-ға ара салмағы - халық шығыстарының нақты құрылымына жауап бермеді. Халықтың әр алуан топтарына арналған тағамдық негізгі азық-түліктерді тұтынудың жаңа ең төменгі нормаларын қабылдауға табанды қажеттік қалыптасты. Бұл тамақтық азық-түліктерді тұтыну экономика дамуының дағдарыстық мезгілінің өзгеше ерекшеліктеріне көп нәрседе сәйкес келген қолданыстағы ең төменгі нормаларының салауатты тамақтану туралы қазіргі түсінікке, экономика дамуының қазіргі реалдарына, демографиялық жағдаяттың белгіленген үдерістеріне және негізгі тамақтық азық- түліктерімен елдің азық-түлік рыногының толықтылығы деңгейіне жауап бермейтіндігіне байланысты болып отыр. Ең төменгі күнкөрістегі азық-түліктік және азық-түліктік емес бөліктердің арасындағы ара салмақ 2006 жылдан бастап 60-тың 40%-ға ара салмағына өзгерді.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Қазақстандағы және дамыған мемлекеттердегі тұтыну себетін, күнкөріс минимумын, ең төменгі еңбек ақыны талдау.
Ең төменгі күнкөріс деңгейінің мәні мен мөлшерін анықтауда халықаралық практикада адамның ең төмен қажеттіліктерін қанағаттандыруда қажет ететін тауарлар мен қызметтердің бірер ең төмен деңгейін белгілеуге негізделген тәсілдеме - тұтыну себеті кеңірек таралған. Ол азық-түлікті және азық-түліктік емес бөліктерге бөлінеді. Сонымен бірге көптеген елдерде ең төменгі күнкөріс деңгейінде азық-түлік шығыстарының үлесіне 25-тен 50 %-ға дейін тиеді. Тұтыну себетінің құны нормативтік, статистикалық және құрамдастырылған әдістермен айқындалады. Дамыған елдерде ең төменгі күнкөріс деңгейін халықтың медициналық (орташа) табыстарын есепке ала отырып анықтаудың практикасы кең дамыған. Шығыс еуропалық елдердің көбінде есеп-қисаптарда нормативтік әдіс пайдаланылады. ТМД елдерінде ол басымырақ пайдаланылады және ең аз тұтыну себетінің құнына тең келеді. Ең төменгі күнкөріс деңгейінің шамасы тағамдық азық-түліктерді тұтыну нормасы мен азық-түліктік және азық-түліктік емес шығыстар арасындағы ара қатынасты белгілеуге байланысты болған кезде практика құрамдастырылған әдісті пайдаланудың артықшылығына сендіреді. Қазақстанда 2005 жылға дейін өмір сүрген ең төменгі күнкөріс деңгейіндегі азық-түліктік және азық-түліктік емес бөлігі - 70-тің 30 %-ға ара салмағы - халық шығыстарының нақты құрылымына жауап бермеді. Халықтың әр алуан топтарына арналған тағамдық негізгі азық-түліктерді тұтынудың жаңа ең төменгі нормаларын қабылдауға табанды қажеттік қалыптасты. Бұл тамақтық азық-түліктерді тұтыну экономика дамуының дағдарыстық мезгілінің өзгеше ерекшеліктеріне көп нәрседе сәйкес келген қолданыстағы ең төменгі нормаларының салауатты тамақтану туралы қазіргі түсінікке, экономика дамуының қазіргі реалдарына, демографиялық жағдаяттың белгіленген үдерістеріне және негізгі тамақтық азық- түліктерімен елдің азық-түлік рыногының толықтылығы деңгейіне жауап бермейтіндігіне байланысты болып отыр. Ең төменгі күнкөрістегі азық-түліктік және азық-түліктік емес бөліктердің арасындағы ара салмақ 2006 жылдан бастап 60-тың 40%-ға ара салмағына өзгерді. Екінші өзгеріс азық-түлік себетінің құрамына қатысты болып отыр, ол толық құнды және баланстанған тамақтану жөніндегі Дүниежүзілік денсаулықты ұйымдастыру ұйымының ұсыныстарын ескере отырып кеңейтілуде. Ең алдымен азық-түліктік себеттің ассортименттік жиынтығымен, ол 20 атаудың орнына предметтердің 43 атауын кіріктіреді. Бұл тамақтанудың сөткелік тағам мөлшерін (рационды) алуан етіп түрлендіруге, айқын пайдалы қасиеттері бар жұғымды заттардың түсуін айтарлықтай көбейтуге мүмкіндік береді. Оның үстіне бұл үшін отбасылық бюджетті айтарлықтай көбейтудің қажеті жоқ мамандар жұғымды микроэлементтер бойынша теңгерімділікке қол жетеді деп санайды. Статистика агенттігінің тамыз айындағы мәліметі бойынша, тұрғындардың азық-түлік тауарларын сатып алу шығынының құрылымы мынадай бөлініске түскен (пайыз есебімен): ет және балық - 18,5; сүт, майлы тағамдар мен жұмыртқа - 14,2; жеміс-жидек пен көкөніс - 16,8; нан өнімдері мен жарма өнімдері - 7,9%; қант, шәй және дәмдеуіштер - 2,6. Осы бөліністі одан әрі жалғастырып, күнкөріс минимумының мөлшерін тұрғындардың әртүрлі жас-жыныстық топтарына қарай бөлшектеп көрсетсек, ол мынадай көрініске ие болады (теңге есебімен): 0-13 жастардағы балалар - 12 908; 14-17 жастардағы жасөспірімдер (ұлдар) - 18 177; 14-17 жастардағы жасөспірімдер (қыздар) - 13 880; жастары 18-ден жоғары еңбекке жарамды тұрғындар (ерлер) - 17 139; жастары 18-ден жоғары еңбекке жарамды тұрғындар (әйелдер) - 13 594; зейнеткерлер мен егде жастағы кісілер - 13 442. Бұдан шығатын қорытынды: біздің елімізде еңбек ететін жастағы кісілерден гөрі жасөспірімдер, әйелдерден гөрі ер кісілер күнкөріске көбірек шығынды алатын көрінеді. Осы жерде күнкөріс минимумының жылдан-жылға, айдан-айға ұлғайып келе жатқанын да айтуымыз керек. Республикада 2000 жылы оның мөлшері жан басына шаққанда 4 945 теңге болған екен. Келесі 2001 жылы 5 655 теңгеге көтерілді. Содан кейінгі 2002-2004 жылдары ол 6 мың теңгенің (6 003, 6 457, 6 785) ауқымынан шыға алмай қойды. Алайда, аздап болса да өсім бар екені байқалды. Ал 2005 жылы 7 618 теңге болып, келесі мыңдықтың белесінен асқан мөлшер 2006 жылы 8 410 теңгеге табан тіреді. Содан соңғы 2007 жылы минимум мезіреті 9 653 теңгеге тұрақтады. Сосын келесі 2008 жылы бірден 3 мың теңгеге жуық өсім жасалды да, ол сол деңгейде екі жылдай тұрып қалды. Әдепкіде 12 364 теңге болған көрсеткіш 2009 жылы болар-болмас қана үлес алып, 12 660 теңге тарапынан аса алмады. Сондықтан биылғы өсімді тағы бір сілкініс ретінде қабылдауға әбден болады. Әлбетте, дәл қазіргі 14 587 теңге мөлшері де бірден бола салған жоқ. Бұл үшін биылғы 2010 жылдың басында, қаңтар айында күнкөріс минимумының 12 141 теңге болып тұрғанын айтсақ та жеткілікті. Сол тұста тіпті соның алдындағы жылдан төмен қарай құлдырап кету үрдісі де байқалған еді. Тек ақпан айында ғана 12 438 мың теңгеге қайта көтеріліп, 2008 жылдың деңгейінен аса алдық. Ал наурызда 12 713 теңгемен былтырғы мөлшерден озуға айналдық. Расында бұл өрлеудің басы болды. Соның нәтижесінде сәуір айында - 12 891, мамырда - 13 073, маусымда 13 965 теңге өлшемдерінен өттік. Бірақ шілде айы тағы төмен түсудің түрін танытты - бұл кезде көрсеткіш 13 743 теңге болып шыға келді.
Әдетте күнкөріс минимумын анықтау үш мақсат үшін жасалады. Ол арқылы біз, біріншіден, тіршілік ету жағдайының бағасын біліп, кедейліктің соңғы шегін анықтаймыз, екіншіден, әлеуметтік саясаттың бағыттарын айқындап алып, тұрғындарға әлеуметтік қолдау көрсету жөніндегі шараларды жүзеге асырамыз, үшіншіден, бекітілетін ең төменгі айлық жалақының, зейнетақының, жәрдемақы және басқа да әлеуметтік төлемдердің мөлшерін негіздеп аламыз. Ал ең төменгі айлық жалақы мен ең төменгі зейнетақының көлемі жыл сайын оларды күнкөріс минимумының мөлшеріне дейін сатылап жеткізу ұстанымы ескеріле келе, сол кездегі күнкөріс минимумының негізінде заң актілерімен бекітіліп отырады.
Мұның арғы жағында ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.