Өзін-өзі танудың психологиялық негіздері

Қазіргі таңда қалыптасқан еңбек нарығы жоғары білімді, шығармашылық деңгейі жоғары, әрекеттің сан алуан түрлі саласында өз білімі мен біліктерін қолдана алуға қабілетті, қоғамда болып жатқан нарықтық – экономикалық, саяси – идеологиялық және рухани — әлеуметтік өзгерістер оған белсене араласып, оның талартарын өз бетінше шеше алатын, ортаға бейімделгіш, шығармашылық көзқарасы бар, жан – жақты үйлесімді дамыған тұлғаны қалыптастыру талап етеді. Атап айтқанда, бүгінгі күні негізгі психологиялық мәселелердің біріне айналып отырған тұлға үшін өмірдің мағынасыздығы мен құнсыздығы, сондай – ақ, адамда кездесетін әр түрлі құбылыстардың алдын алу және өсіп келе жатқан ұрпақты өзін — өзі тәрбиелеуге үйрету қарқынды зерттеуді талап етеді. әсіресе, еліміздің өркениетті – техникалық дамуында қоғамның өндіргіш күші болып табылатын адам мүмкіндіктерін жан – жақты жетілдіру мен оның электронды жүйелермен өзара әрекеттестігін психологиялық зерттеудегі қоғамдық қажеттіліктердің барынша дамуы, шығармашылық пен ұжымдық еңбектегі тұлғалардың өзара қатынастарын жақсарту, сонымен қатар оқу процесінде оқытудың белсенді әдістері мен оның жаңа технолнгияларын енгізу, білім сапасын көтерудің тиімді жолдарын іздеу секілді көптеген күрделі мәселелерді шешу бірлескен іс — әрекеттегі тұлғаның өзін — өзі тәрбиелеуді тереңірек оқып үйренуді қажет етеді.
Адамның өзін — өзі тану арқылы қалыптастырудың әдіснамалық негізі ретінде оқыту жүйесіндегі көзқарастар, тұлғаның шығармашылық және кәсіби дербенстігін дамыту туралы идеялар; отандық және щетелдік оқыту теориясындағы, педагогика мен психологияда ізгіліктік дәстүрлер мен ой – пікірлер, бүгінгі тәрбиенің адамға бағытталған әлеуметтік – психологиялық қырларын қарастырудың маңызы артып келеді. Адамзат жинақтаған тәжірибені келесі ұрпаққа беру мақсатында сақтай отырып, оқытуды ізгілендіру үрдісінде негізгі бағдарды жеке тұлғаның азаматтық белсенділігін арттыруға, өзін — өзі тәрбиелеуді қалыптастыруға назар аударылуда.
Өзін-өзі танудың бірден-бір әдісі ол медитация, буддизмде медитация үлкен мағынаға ие. Медитация процесінде буддист өзінің жеке психикасын, өзінің Мен-бейнесін, сезімдерін, ойларын, ұмтылысын қарастырады. Осыған орай өзін-өзі тану медитация арқылы адамды босатады, өзін басқару табиғи жолмен іске асады, соның нәтижесінде әлеммен бірге үйлесімін табады. Адамның өзінің Меніне деген қызығушылығы, өзіне-өзі деген қызығушылығы түсінікті. Гераклиттің айтуы бойынша, барлық адамдарға «өзін-өзі тануы және ойлануы» тән. Әрқайсымызда әртүрлі ресурста қарастырылған көптеген «Мен» бейнесі қандай. Танудың субъектісі бола отырып, адам сонымен бірге өзі үшін объект ретінде де болады. Идеологиялық философияда «Мен» түсінігі субъект ретінде түсіндіріледі. Платонның айтуынша, жан-пассивті қабылдау емес, ол өз-өзімен әңгімелесумен сипатталатын өзіндік ішкі жұмыс. Платон бойынша жан ойлана отыра «өз-өзіне сұрап, әңгімелесіп қана барып не мақұлдайды немесе мақұлдамайды».

1. Елеусізова С. Қарым-қатынас психологиясы. – Алматы: «Рауан». 1996
2. Маралов В.Г. Основы самопознания и саморазвития. М. 2002
3. Спиркин А.Г. Сознание и самоссознание. М., Политиздат, 1972
4. Қ. Жарықбаев, Ө. Озғанбаев «Жантануға кіріспе», А., 2000ж.
5. И.А. Зимняя «Педагогическая психология», М., 1997 ж. 397 б.
6. Кутумбаев «Психология успеха».