Ислам шариғатындағы «Жала жабу» сөзі
КІРІСПЕ
1 ИСЛАМ ШАРИҒАТЫНДАҒЫ «ЖАЛА ЖАБУ» СӨЗІНЕ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ
1.1 «Жала жабу» сөзінің тілдік және терминдік мағыналары
1.2 Жала жабуға қатысты Құран аяттары мен хадистер
1.3 Жала жабудың түрлері
2 ИСЛАМ ШАРИҒАТЫНДА «ЖАЛА ЖАБУҒА» ҚАТЫСТЫ ҮКІМДЕР
2.1 Жала жабылған адам мен жабушыға қойылатын шарттар
2.2 Жала жабушының жазадан кейінгі тәубесі және куәгер бола алу мәселесі
2.3 Ислам шариғатында зинақорлыққа қатысты жала жабудың үкімі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 ИСЛАМ ШАРИҒАТЫНДАҒЫ «ЖАЛА ЖАБУ» СӨЗІНЕ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ
1.1 «Жала жабу» сөзінің тілдік және терминдік мағыналары
1.2 Жала жабуға қатысты Құран аяттары мен хадистер
1.3 Жала жабудың түрлері
2 ИСЛАМ ШАРИҒАТЫНДА «ЖАЛА ЖАБУҒА» ҚАТЫСТЫ ҮКІМДЕР
2.1 Жала жабылған адам мен жабушыға қойылатын шарттар
2.2 Жала жабушының жазадан кейінгі тәубесі және куәгер бола алу мәселесі
2.3 Ислам шариғатында зинақорлыққа қатысты жала жабудың үкімі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Еліміз егемендік алып, ата-баба дініне қайта оралған тұста қандастарымызға қол үзіп қалған шариғат ілімдерін үйренуді, ана тілінде діни әдебиеттерді оқуды нәсіп еткен Құдіретті Жаратушымызға шексіз мадақтар болсын! Пайғамбарлардың абзалы әрі соңғысы Мұхаммедке Аллаһтың сансыз салауаты мен сәлемі болсын!
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Дипломдық жұмыс «Жала жабудың жа-засы» турасында баяндалмақ. Құрандағы аяттардың негізгі мағынасын, өнегелі ғибраттардың маңыздылығын адам баласы түсінуі үшін Алла тағала Өз Кітабын құлдарына түсіруден бұрын, оларға елшілері мен пайғамбарларын жіберді. Алла тағала барлық нәрсені жұп-жұбымен жаратқан. Соның ішінде, адамзат баласын да ер және әйел қылып жаратқан.
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Дипломдық жұмыс «Жала жабудың жа-засы» турасында баяндалмақ. Құрандағы аяттардың негізгі мағынасын, өнегелі ғибраттардың маңыздылығын адам баласы түсінуі үшін Алла тағала Өз Кітабын құлдарына түсіруден бұрын, оларға елшілері мен пайғамбарларын жіберді. Алла тағала барлық нәрсені жұп-жұбымен жаратқан. Соның ішінде, адамзат баласын да ер және әйел қылып жаратқан.
1 Халифа Алтай,«Құран Кәрім қазақша мағынасы» – Алматы,2000 ж.
2 Мұхаммед Жарир Әт-Тобари, «Жамиғуль баян тауилуль аятуль Қуран», 197-бет, Даруль-кутуб, 2013 ж.
3Кәмәлюддин ибнуль-Һуммәм«Шарху фәтхуль-қодир», 5-том, 89-бет, Дәруль-фикр, 2010 ж.
4Салих Абдус-самиъ Әл-Әбиль-Әзһәри,«Жәуәһируль-иклил», 2-том, 286-бет, Дәруль-кутуб, 2010 ж.
5Шәмсуддин Мухаммад ибн Әбиль-Аббас Әр-Рамили,«Ниһәятуль-мухтәдж»,7-том, 415-бет,Дәруль-кутубуль-аламия, 2010 ж.
6Мансур ибн Юнус Әл-Бәһтәуи, «Кәшфуль-қонәъ», 2-том, 104-бет,Дәруль-фикр, 2003 ж.
7Д.Ө.Ибрагим, «Адамзаттың асыл тәжі», 346-бет, Алматы, 2012 ж.
8 Мұхаммад Сәйд Тантауи, «Фиқһуль-муяссәр», 209-215-беттер,2005 ж.
9 Әбу Бәкір Ахмад Әл-Жассас, «Ахкамуль-Құран»,1997 ж.
10Әбу Бәкір Жабир Әл-Жазайри,«Айсарут-Тафасир»,3-том, 412-б, 2006 ж.
11Уәһбату Әз-Зуһайли, «Тәфсір Әл-Мунир»,Дәруль-фикр, 2011 ж.
12«Әл-Жамиғуль-ахкамуль-Құран», Әбу Абдулла Мухаммад ибн Ахмад ибн Әбу әл-Қуртуби, Муассәсәтур-рисәлә, 295-бет, 2006 ж.
2 Мұхаммед Жарир Әт-Тобари, «Жамиғуль баян тауилуль аятуль Қуран», 197-бет, Даруль-кутуб, 2013 ж.
3Кәмәлюддин ибнуль-Һуммәм«Шарху фәтхуль-қодир», 5-том, 89-бет, Дәруль-фикр, 2010 ж.
4Салих Абдус-самиъ Әл-Әбиль-Әзһәри,«Жәуәһируль-иклил», 2-том, 286-бет, Дәруль-кутуб, 2010 ж.
5Шәмсуддин Мухаммад ибн Әбиль-Аббас Әр-Рамили,«Ниһәятуль-мухтәдж»,7-том, 415-бет,Дәруль-кутубуль-аламия, 2010 ж.
6Мансур ибн Юнус Әл-Бәһтәуи, «Кәшфуль-қонәъ», 2-том, 104-бет,Дәруль-фикр, 2003 ж.
7Д.Ө.Ибрагим, «Адамзаттың асыл тәжі», 346-бет, Алматы, 2012 ж.
8 Мұхаммад Сәйд Тантауи, «Фиқһуль-муяссәр», 209-215-беттер,2005 ж.
9 Әбу Бәкір Ахмад Әл-Жассас, «Ахкамуль-Құран»,1997 ж.
10Әбу Бәкір Жабир Әл-Жазайри,«Айсарут-Тафасир»,3-том, 412-б, 2006 ж.
11Уәһбату Әз-Зуһайли, «Тәфсір Әл-Мунир»,Дәруль-фикр, 2011 ж.
12«Әл-Жамиғуль-ахкамуль-Құран», Әбу Абдулла Мухаммад ибн Ахмад ибн Әбу әл-Қуртуби, Муассәсәтур-рисәлә, 295-бет, 2006 ж.
КІРІСПЕ
Еліміз егемендік алып, ата-баба дініне қайта оралған тұста қандастарымызға қол үзіп қалған шариғат ілімдерін үйренуді, ана тілінде діни әдебиеттерді оқуды нәсіп еткен Құдіретті Жаратушымызға шексіз мадақтар болсын! Пайғамбарлардың абзалы әрі соңғысы Мұхаммедке Аллаһтың сансыз салауаты мен сәлемі болсын!
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Дипломдық жұмыс Жала жабудың жа-засы турасында баяндалмақ. Құрандағы аяттардың негізгі мағынасын, өнегелі ғибраттардың маңыздылығын адам баласы түсінуі үшін Алла тағала Өз Кітабын құлдарына түсіруден бұрын, оларға елшілері мен пайғамбарларын жіберді. Алла тағала барлық нәрсені жұп-жұбымен жаратқан. Соның ішінде, адамзат баласын да ер және әйел қылып жаратқан. Әрі оларға үйлесімділік беріп, ризықтарын да бір-біріне ортақ еткен. Демек, осы Құран Кәрімдегі аяттардан алынатын ғибрат-тар мен пайдалар - дініміздегі ең ұлы үлгі-өнегелердің бірі болмақ.
Қасиетті Құранда қиссалар мен мысалдар, бұйрықтар мен тыйымдар, діндегі үкімдер яғни, құлшылық-ғибадатқа, дүние тіршілігіне байланысты үкімдер айтылады. Алла тағала оны ермек үшін келтірмейді. Себебі, дұрыс, мәнді өмір сүруіміз үшін олардан бағыт-бағдар, пайдалар аламыз. Сонымен қатар, пайғам-барлардан үлгі ала білген пенде, өзінің жандүниесінің тазарып, тәрбиеленгенін сезінеді. Жақсы қасиеттерді бойына сіңіре білген, әрі оған берік болғандарға Алла тағала үлкен сауаптарды уәде еткен және оған күпір етіп, қарсы амал жасағандарға жазасын белгіледі. Құран аяттары мен олардың тәпсірінен адам баласы өнеге ала алатындығы жайлы Құран мен сүннетте ашық дәлелдер келтіріліп кеткен.
Пайғамбар (с.ғ.с) жала жабуға байланысты істерден сақ болған әрі, барша мұсылмандарды одан тыйған. Яғни, жала жабу ісі - өте ауыр күнә. Дипломдық жұмысымды жазу барысында осы күнәнің салдары мен нәтижесі хақында баяндалған аяттарға, Пайғамбарымыздың (с.ғ.с) хадистеріне, Құран аяттарын кең-ауқымды түсіндірген тәпсір кітаптарына сүйендім.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Осы тақырыпта қозғалып отырған дипломдық жұмыстың өзектілігі: қазіргі надандық басым болған заманда зина мәселесі яғни, кісі зина жасау арқылы қоғамға тигізер зардаптары мен ақыретте тартатын азаптары толық қамтылған бұл мәселені мұсылмандардың тереңірек түсінуі және зина мен зина жасады деп жала жабудың ара-жігін ажыратып беру болып табылады. Оның шариғаттағы үкімдері, оған қойылатын шарттары, оның жазасы қалай жүзеге асатындығы толық баяндалады. Қазіргі таңда, мұсылман жастардың саны күннен-күнге көбеюде. Әрине, санымен бірге, сапалы, білімді жас мұсылмандар қатары көбейсе, нұр үстінен нұр болмақ. Адамның жақсылық-қа дамуы екі нәрсемен ғана жүзеге асады. Біріншісі − пайдалы ілім, екіншісі − ізгі амал. Сондықтан, әрбір мұсылман өзіне міндеттелген құлшылықтар жайында баяндалған аяттар мен өзін қауіп-қатерге итермелейтін күнәлі істерден хабар беретін аяттарды оқып-білуі арқылы және пайғамбардың (с.ғ.с) өмірбаянымен танысу арқылы осы дүние мен ақыретке қажет пайдалы азық алған болар еді.
Зерттеудің мақсаты. Діндегі Ғибрат пен пайда алу ұғымын түсіндіру және өмірде оны іске асыру жолдарын көрсету осы жұмыстың мақсаты болмақ. Құран Кәрімдегі үкім аяттарының мән-мағынасын ислам дінін сонау ғасырдан бері ұстанып келе жатқан қазақ халқының ұрпақтарына әрмен қарай жеткізу, әрі осы аяттармен қалай амал етілу керектігін үйрету әрбір сауаты бар мұсылманның міндеті. Зерттеу барысында, Құран Кәрімдегі ислам заңдары (шариғат) айтылған аяттармен тікелей байланысты болғандықтан, оның зерттеу қайнар-көздері ретінде араб тілінде жарық көрген Ас-самарқандидің, имам аз-Зухайлидің, имам Құртубидің еңбектері, сондай-ақ пайғамбарымыздың (с.ғ.с) хадистері жинақ-талған имам Бухаридің, имам Муслимнің кітаптары, Пайғам-бар өмірбаяны жайында том-том мағлұматтар қалдырған ғалымдардың еңбектері, ислам әдептері туралы, мұсылман мінез-құлықтары туралы жазылған еңбектер де пай-даланылды.
Жұмыстың тәжірибелік маңызы. Құрандағы Зина және зинамен жала жабу турасындағы аяттардың тәпсірі жайлы жазатын болашақ зерттеушілердің жұмысын жеңілдетеді деп үміттенемін. Ислам діні саласында жүргізілетін ғы-лыми жұмыстарға да көмекші болады деп сенемін.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалықтары. Дипломдық жұмыстың басты ғылыми жаңалықтары ретінде мыналарды атауға болады:
Исламдағы зина, әрі зина жаласын жабу мәселелері, әрі ондағы фиқһтық мәселелер мен пайдалары.
Зерттеу әдістері. Осы жұмысты жазу барысында ғылыми тәсілдерді қол-дануға әрекет жасадым. Негізгі тақырыпқа коса оған қатысты қосымша мә-селелерді қозғауды да жөн көрдім. Үкім аяттары келтірілген кезде, олардың нақты мағыналарына және хадистердің де мағыналарына тоқталып, жан-жақты ашып, одан алынатын үкімдерді білдіруге және ондағы өнегелерді келтіруге тырыстым.
Жұмыс құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, қоры-тынды бөлімнен, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ИСЛАМ ШАРИҒАТЫНДАҒЫ ЖАЛА ЖАБУ СӨЗІНЕ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ
0.1 Жала жабу сөзінің тілдік және терминдік мағыналары
Тілдік мағынасы: (قذف) сөзі араб тілінде масдар үлгісінде келіп, алысқа лақтыру, қатты бір затты лақтыру, ұшыру, күшпен лақтыру, үрей салу секілді бірнеше мағынаны білдіреді.
1. Лақтыру, тастау
Олар: Біз саған берген уәдеден өздігімізден таймадық, Алайда, біз (Перғауын) қауымының көп әшекей бұйымдарын ала шыққан едік, оларды Самиридің бұйрығы бойынша отқа) тастадық, Самири де тастады,- деді[1, 20:87].
2. Үрей салу
Құрандағы мына аят осы мағынада айтылады:
Аллаһ кітап иелерінен жауға болысқандарды бекіністерінен түсіріп, олардың жүректеріне үрей салды. Олардың бір бөлігін өлтірдіңдер, бір бөлігін қолға түсірдіңдер[1, 33:26].
3. Ату, атқылау
Олар жоғарыдағы топтың (періштелердің) сөзін ести алмайды, олар жан-жақтан (отты жұлдыздармен) атқыланады, қуылады[1, 37:8].
Бірақ, көп қолданыстағы мағынасы арлы, абыройлы ер адам немесе әйелге зинақор жаласын жабуда айтылады[2, 197-бет].
Терминдік мағынасы: Ғұламалар жала жабу сөзіне әр түрлі анықтама берген.
Ханафи мазһабының белгілі ғалымдарының бірі Ибн Һуммәм жала жабуға қатысты былай анықтама береді: Шариғаттағы жала жабу - зинақор жаласын жабумен бо-лады[3, 89-бет].
Маликилік Әл-Әзһәри: Жала жабудың шариғи мағынасы - азат, күнәдан алыс, әрі мұсылман, балиғат жасына жеткен басқа бір ер кісіге не әйелге немесе балиғатқа толмаған есті қызға және тегіне күмән салу арқылы басқа мұсылман-ның тегіне зинақорлықты жапсыру,- деп анықтама берген[4, 286-бет].
Шафиғи мазһабынан болған Ар-Рамили: Жала жабу - намысына тию, қорлау мақсатында куәгерлерсіз зинақорлықпен жала жабу,- деген[5, 415-бет].
Бәһуәти ханбали мазһабының ғұламасы былай түсіндіреді: Жала жабу - зинақорлықпен немесе лиуатпен болады, бірақ оған қарсы куәгер алып келуде айғақ, дәлелі толық болмайды[6, 104-бет].
Жала жабу − ол өтірік айту. Ислам шариғатында кез келген күнәнің өтемі (кәффараты) бар, тек өтірік айтудың кәффараты жоқ. Мысалы, ұрлық істеген адамның қолы кесілуі, зина жасаған адамның ражм не жәлдә (тасаттық не дүре соғу) етілуі сияқты. Күнә істеген адамға осындай кәффараты атқарылса, оның сол күнәларынан осы өмірде жазасын алу арқылы, ақыреттегі есеп-қисабы жеңілдетіледі. Рұқсат етілген жағдайлардан басқа жағдайларда шариғат барша мұсылмандарды өтірік айтудан, жала жабудан қайтарады. Шариғат өтірік айтуға рұқсат берген жағдайлар адам өмірінде жиі кездесе бермейді. Алла тағала:
Сондай-ақ өтірік сөздерден сақтаныңдар[1, 22.30].
Өтіріктен сақтану барша мұсылман үшін міндет болады. Алла тағала толық білуші, Оның ілімі барлығын қамтиды. Ол бір істен қайтарса, одан қайту − құтылу, жеңіс, соңы қуаныш болады. Ал, егер ондай істерден қайтпаса, түбі өкініш, не қайғы-қасіретке тап етеді. Алла тағала өзінің сүйген құлдарын мақ-тайды, әрі олардың қандай болатынын, қалай болу керек екенін мына аятта былай баяндайды:
Рахманның құлдары жерде сыпайы түрде жүріп, оларға білместер, надандар тіл тигізсе де: Сәлеметшілік деп, дұрыс жауап береді. Олар түнді, Раббыларына сәжде қылу, тіке тұрумен өткізеді. Олар: Раббымыз, тозақ азабын бізден аулақ қыл! Рас, оның азабы тұрақты, - дейді. Шы-нында ол орынның да, мекеннің де жаманы. Олар мал сарп қылғанда, ысрап та қылмай, сараңдық та істемей, осы орталықта тұрады. Олар Алламен бірге басқа тәңірге жалбарынбайды. Алла өлтірілуін арам еткен кісіні орынсыз өлтірмейді де зина қылмайды. Кімде-кім оларды істесе, күнәға жолығады. Қиямет күні, еселеніп азап болады. Олар онда қор болып, мүлде қалады. Бірақ кімде-кім тәубе қылса, сондай-ақ кім иман келтіріп, ізгі іс істесе, міне Алла тағала олардың жамандықтарын жақсылықтарға ауыстырады. Алла өте жарылқаушы, ерекше мейірімді. Кімде-кім тәубе қылып, түзу іс істесе, рас, ол, Алла тағалаға лайықты түрде қайтқан болады. Олар өтірікке айғақ болмайды да, бос (пайдасыз) сөздерге кездессе, маңғазданып өтеді[1, 24.63-72].
Ақиқатында, шынайы мұсылмандар өздерін күнәлі істерден аулақ ұстайды. Әрі, оның аузынан шығатын әрбір сөзді Алла тағаланың періштелері іліп алатынын біледі.
Расында адамзатты жараттық. Оған, нәпсісінің не сыбырлағанын білеміз. Өйткені, Біз оған күре тамырынан да жақынбыз. Оның оңынан да, солынан да екі байқаушы отырады. Аузынан бір сөз шығарса-ақ болды, алдында аңдушы дайын[1, 50.16-18].
(Мұхаммед Ғ.С.) оларға: Көңілдеріңде бір нәрсені жасырсаңдар да, жарияласаңдар да Алла оны біледі. Әрі, Алланың барлық нәрсеге толық күші жетуші де. Сол күні әркім істеген игілігін әзір табады да, істеген жамандығының арасымен өз арасының ұзақ қашықтықта болуын қалайды. Алла сендерді өзі сақсындырады. Алла тағала құлдарына тым жұмсақ[1, 3.29-30].
Олар сырлары мен сыбырларын Алланың анық білетіндігін білмеді ме? Шынайы түрде, Алла көместерді толық біледі[1, 9.78].
Сонымен қатар, кім не істеген болса соның не сыйын, не жазасын алады. Егер, Алла біреуді жазаласа, оның осы өмірді дұрыс сүрмегендігінен болады. Ал, кімде кімді марапаттаса, ол осы өмірін дұрыс өткізгендігінен. Алла тағала құл-дарына залым емес. Сондай-ақ, қиямет күні барлық ақиқаттар ашылып, әшкере болғанда адамдардың ауыздары бекіп, олардың дене-мүшелері барлық болған
жайды тізіп айтып беретінін біледі. Құран Кәрімде:
Сендерге уәде етілген тозақ осы. Қарсы келулерің себепті бүгін оған кіріңдер. Ол күні олардың ауыздарын мөрлейміз. Бізге олардың қолдары сөйлеп, не істегендеріне аяқтары айғақ болады[1, 36.63-65].
Өтірік айту, жала жабудың жазалары өте ауыр. Себебі адам құқығы ислам дінінде егжей-тегжейлі қарастырылады. Себебі, әрбір адам дұрыс өмір сүруге, құлшылық етуге, білім алуға, шариғат шеңберінде көңіл көтеруге ақысы бар, тіпті, Алла тағала құлына таңдау еркін берген, оның иман етуі, не етпеуі де мүмкін. Мұның өзі ешкім ешкімнің өміріне қол сұғуға, не қиянат етуге ақысы жоқ екендігін білдіреді. Ал, бір адамға жала жабу - оның өмірін күл талқан етумен тең. Хадисте: Мұсылманның жаны, қаны, ар ұяты, мал мүлкі басқа мұсылманға харам, -деген. Демек, жала жабу ауыр күнәлардан болып есепте-леді. Алла тағала жала жабушылардың жазаларын Құран Кәрімде былай кел-тірген:
Енді Аллаға берген уәделеріне қарсы келіп, өтірік айтқандары үшін Алла өзіне жолығатын күнге дейін олардың жүректеріне екі беткейлік салып, қояды[1, 9.77].
Жазаның бірінші түрі − өтірікшінің жүрегіне екіжүзділік сипаты беріледі. Алла тағала адамдардың екіжүзді болуын қаламайды, алайда, адамдар өздері өздеріне сұрап алады. Ал, екіжүзділіктің жазасы ең ауыр жаза. Ақиқатында, екіжүзділер тозақтың ең түбінде болады. Ислам шариғатында екіжүзділікті екіге бөліп қарастырады:
Амалдағы екіжүзділі: Абдулла бин Амр (р.а.) жеткізген хадисте: Кімнің бойында төрт белгі болса, нағыз екіжүзді (мұнафық). Ал, осы төртеудің бірі табылса, одан арылмайынша, кісіде екіжүзділіктің нышаны болғаны, ол: аманат-қа қиянат етеді, сөйлегенде өтірік айтады, сертін бұзады және дауласса арамдық-қа барады. Мұнафық - ішкі дүниесі сыртқы көрінісіне қарама-қайшы адам. Екіжүзділік иманда, іс-әрекетте және мінез-құлықта кездеседі. Иманға бойлаған екіжүзділік күпірлікке алып барады. Хадисте айтылған төрт белгіден адамның екіжүзілігін аңғаруға болады. Шын мәнінде, бұл аталған төрт белгі жүрегінде кәміл иманы бар адамда ешуақытта болмайды.
Қиянат - аманатқа жеңіл қарау және немқұрайлық таныту. Аманат адамға табысталған мал-мүлік, ар-намыс және Алла тағала парыз еткен барлық амалдар жатады. Сол себепті, Алла тағала Құранда:
Әй, мүміндер! Аллаға және Елшісіне опасыздық қылмаңдар, тағы біле тұра аманаттарыңа қиянат етпеңдер,- деп Кітабына және елшісіне қарама-қайшы әрекет етуді қиянат деп ескерткен.
Жалған сөйлеу - екіжүзділіктің негізі. Мұсылман кейде жалқау, кейде қорқақ болуы мүмкін. Алайда, қандай жағдай болса да, мұсылманның тілінен өтірік сөз шықпайды. Уәдені бұзу өтірік айтудың бір қыры. Құранда: Енді Аллаға берген уәделеріне қарсы келіп, өтірік айтқандықтары үшін Алла өзіне жолығатын күнге дейін олардың жүректеріне екі беткейлік салып қояды,- деп айтыл-ған аят екіжүзділердің жүректерін баяндайды.
Ия, уәдені бұзу сенімсіздік тудырады. Адамның күнделікті өмірі мен жұмы-сына орасан кедергі келтіреді. Ақыр соңы, оны үлкен олжадан мақұрым етеді. Ол басқалардың оған деген сенімі. Орындау ниетімен сөз беру сауап. Берілген сөзде тұру мұстахаб. Сөзінде тұрмау тәнзиһән мәкрух болады. Өзіне сөз берілген адам, Сен маған сөз бергенің үшін бұл менің ақым,- деп айтуға ақысы жоқ. Хадис шәрифте былай делінген: Бір адам, орындау ниетімен берген сөзін ұстай алмаса, күнә болмайды.
Орындамайтын болса да, өтірік айтумен сөз беру күнә болады. Бұлай сөз беріп және сөзінде тұрмау да, күнә болады. Орындамау ниетімен сөз беріп, бірақ кейіннен берген сөзінде тұрса, өтірікшілік күнәсы кешіріледі. Хадис шәрифте: Сөзінде тұрмау − мұнафықтықтың (екіжүзділіктің) белгісі,- делінген. Сөзінде тұруға шамасы келмесе, имандық тұрғыдағы мұнафықтық белгісі болмайды. Өзіне мүлік, сөз немесе құпия аманат берілген адамның бұларға қиянат етуі мұнафықтық болады. Қорыта айтқанда, уәдеде тұруға тырысу керек. Құран Кәрімде былай келтірген:
Алла (келісімді бұзудан) сақтанғандарды жақсы көреді[1, 9.7].
Хадис шәрифте былай делінген: Сөз беру қарыз болып саналады. Сөзінде тұрмағандарға өкініштер болсын. Уәдеде тұру − адамның ең жақсы қасиеттері-нің бірі. Бұл жөнінде көптеген даналық сөздер, мақал-мәтелдер келген: Ердің екі сөйлегені - өлгені, Уәде - ердің опасы, Сөз берме, берсең қайтпа!, Ат тізгінінен, адам сөзінен ұсталады, Түкірігін жалау (берген уәдесінен қайту) ер жігітке жараспайды және тағы да басқа. Құран Кәрімде уәдеге берік мұсыл-мандар мақталған. Сүйікті пайғамбарымыз (с.ғ.с) хадис шәрифінде былай деген: Кез келген мәселеде берген сөзінде тұру - жақсы мінез. Сөзінде тұру, адамның абыройын көтеретін жақсы әдеттердің ең алдында келеді. Берген уәдені орын-дамау болса, мұсылмандарға жараспайтын ең жаман әдет. Уәдесінде тұрма-ған адам, Алла тағаланың және құлдарының ақысын аяқ асты еткен болады. Адамдар арасындағы қарым-қатынастарда, сауда-саттықтарда және келіссөздер-де уәдеде тұру - Алла тағаланың әмірі. Мұсылман берген уәделерін, жасасқан келісімдерін орындауы керек. Орындай алмайтын, қолынан келмейтін нәрсе-лерді айтып уәде бермеуі керек. Пайғамбардан (с.ғ.с) бір кісі қарыз алған болады. Екеуі бір жерде кездесуге уәделеседі. Пайғамбар уәделескен жерге ба-рып күтеді, бірақ әлгі адам келмейді. Ақыры, үшінші күні болғанда ғана есіне түсіп келеді. Мұнда пайғам-барымыздың (с.ғ.с) сөзге беріктігі, сабырлығы көрініс табады.
Дауда арсыздыққа барады. Екіжүзді адам кісі ақысын мойындамай, арсыз-дықпен оның ар-намысы мен мал-мүлкіне қол сұғады. Яғни, оны жеңу үшін кез келген әрекетке барады. Тіпті, шариғат шеңберінен шығып болса да. Бұл төрт жаман қасиет кейде мұсылманның бойынан табылуы мүмкін. Ондай болған жағ-дайда, оған кәпір, нағыз мұнафық деуге болмайды. Ол мінез-құлқында екіжүз-ділік бар адам болып есептеледі. Бұл имам Науаидің аталмыш хадиске берген түсіндірмесінен алынды[12, 189-бет].
Мұнафықтарға қатысты мына хадисте, Әбу Һурайра (р.а.) риуаят етеді: Мұнафықтың белгілері үшеу: сөйлесе өтірік айтады, уәде берсе бұзады және аманатқа қиянат етеді,- деп айтылған. Бұл үш белгі адамның ішіндегі арам пиғылын айқындайтын нышандар. Алайда, екіжүзділік белгісі осы үш белгімен шектелмейді. Екіжүзділік белгілері көп. Бірақ, бұл үшеуі адамның ниеті, амалы және сөзінің бұзылғандығын көрсететін негізгі белгілері. Бұл айтылған екіжүз-ділік белгілері негізінде жаман қасиеттер, алайда, адам осы күнәлары үшін әрдайым Алладан кешірім сұрап жүруі керек. Себебі, ол Алла тағаланың құлы болғандықтан қателесуі, күнә жасауы жаратылысындағы құбылыс.
Сенімдегі яғни ақида тұрғысындағы екі жүзділік.
Адамдардың кейбіреулері, екіжүзді (мұнафықтар): Аллаға, ақырет күніне сендік - дейді. Бірақ олар сенбейді. Олар (өздерінше) Алланы және иман келтіргендерді алдайды. Бірақ олар өздерін ғана алдағандарын сезбейді. Олардың жүректерінде дерт бар. (Күншілдік дерті). Сонда Алла олардың дертін арттыра түсті. (Мұсылмандар дамыған сайын күншілдіктері қоза түсті). Сондай-ақ оларға өтіріктіліктерінің салдарынан күйзелтуші азап бар[1, 2.8-10].
Бұл екіжүзділіктің бұл түрі аса қатерлі. Себебі, бұндай адамдар Алла тағалаға еш сенбейді, тек қана сенгендей болып жүреді. Бұл адамдар тек өз-өздерін алдау-да. Әр адам өзінің жүрегін өзі реттейді. Бір іске сенгісі келсе сенеді, сенгісі келмесе сенбейді, күнәні істегісі келсе істейді, не істемейді. Ешкім оларға екіжүзді бол деген емес, олар өздері соны қалады. Солай ету оларға қызық болды. Бұндай адамдарға Алла тағала Құран Кәрімде:
(Оларға) айт: Сендерге Алланың қасында жаза тұрғысынан бұдан да жаманын хабарлайын ба? Алла біреуді лағнеттеп оған ашуланса және олардан маймылдар, доңыздар, тағы пұтқа табынатындар қылса, міне солар, орны жаман және тура жолдан мүлде адасқандар. Және қашан олар сендерге келсе: Иман келтірдік,- дейді. Расында олар қарсылықпен кіріп және онымен шыққан болатын. Алла олардың жасырғандарын жақсы біледі[1, 3.60-61].
Өтірік айтуға рұқсат берілген және берілмеген тұстар: Өтірік айту - күнәлар-дың ең жаманы, кемшіліктердің ең нашары, көңілдерді (жүректерді) қарайтатын бүкіл жамандықтардың басы. Хадис шәрифтерде былай делінеді: Өтірік айту ризықты азайтады. Өтірік екіжүзділік есіктерінің бірі. Иман иесі кез келген қатеге түсуі мүмкін. Бірақ қиянат жасамайды және өтірік айтпайды. Дұрыс бо-лыңдар, дұрыстық жақсылыққа, ал жақсылық жәннатқа тартады. Өтіріктен сақтаныңдар, өтірікшілік күнәға, ал күнә жаһаннамға тартады. Сөзбен шығарыл-ған бүлік, қылышпен шығарылған бүлік сияқты. Ал өтірік айту, жала жабу арқылы шығарылған бүлік қылышпен шығарылған бүліктен де жаман.
Саудада жүретіндердің көбі күнәһар болады. Өйткені, көп ант ішіп күнәға батады және өтірік айтып сауда-саттық жасайды. Халықты алдайтындар жәһаннамдық деп те айтатындар болған. Пайғамбарымыз (с.ғ.с) өтірік айтқан адамның аузы бір тараптан құлағына дейін темір ілмекпен жыртылатыны, ілмек екінші тарапқа өткенде, алдыңғы жыртылған тарап қалпына келіп, кейін қайта жыртылатыны, осылай қияметке дейін азап көретінін білдірген. Бір кісі Алла елшісіне (с.ғ.с) келіп: - Мына үш күнәға тұтылдым, тастай алмадым. Бұлар: зина, өтірік айту және арақ,- дейді. Пайғамбар (с.ғ.с) оған: − Мен үшін өтірік айтуыңды таста! - деп бұйырады. Әлгі кісі мақұл деп шығып кетеді. Бірде, күнә істейтін кезінде Егер мына күнәны істейтін болсам, расулуллаһ сұраған жағдайда "иә" десем күнә істегенім мәлім болады, "жоқ" десем пайғамбарымызға берген сөзім-де тұрмаған боламын,- деп ойлайды. Ақыры, қалған екі күнәдан да бас тартты. Дін ұлыларының айтқандары: Балам, өтірік айтудан сақтан, ол құс етіндей тәтті. Одан аз адам құтыла алады. Алла алдында ең үлкен қате өтірік айту. Шындық пен өтірік екеуі, бірі екіншісін қуып шығарғанға дейін көңілде (жүректе) күреседі. Адамның ішінің сыртына, сөзінің ісіне сәйкес болмауы − екіжүзділік. Ал, екіжүзділіктің негізі өтірік айту,- деген Хасан Басри. Сахабалар үшін ең жаман, ең ауыр күнә өтірік болатын. Өйткені, олар өтірікпен иманның бір арада болмайтынын жақсы білетін еді. Ал мәжбүрлі жағдайдағы өтірік айту, ол басқа. Мүшріктер хазреті Аммарға, әке-шешесін (хазреті Ясир, хазреті Сумәййа) жә-бірлеп ыстық құмның ішіне көміп, үстеріне ет пісердей ыстық тастарды тізіп қоятын. Кейін Лат және Узза пұттары Мұхаммедтің дінінен жақсы деп айт,- деп қинайтын. Айтпаса, зорлық-зомбылықтарын одан сайын арттыратын. Бір ретінде Расулуллаһ (с.ғ.с) Сабыр етіңдер, ей, Ясир жанұясы! Қуаныңдар, ей Аммардың жанұясы! Күмәнсіз, сендерге уәделенген орындарың жұмақ,- деп бұйырды. Ясирдің тартқан азаптары тілдерде дастан болып айтылды. Олардың зұлымдыққа ұшырамаған күндері болмады. Бір күні хазреті Умәййаны екі түйеге байлап екі жағынан тартып жәбірлеп жатқанда, Әбу Жәһлдің қамшысына шыдай алмай шәһид болды. Хазреті Ясирді де жәбірлеп өлтірді. Исламда алғаш шәһид болған осылар еді. Хазреті Аммар кәпірлердің қинағандарынан айт дегендерін тілімен айтты. Пайғамбарымызға (с.ғ.с) Ясир кәпір болды деп айтылғанда, пайғамбарымыз (с.ғ.с) былай дейді:
Жоқ, ол кәпір емес. Басынан аяғына дейін иманмен толы,- деген Ибн Мажәһ. Алла тағала иманды Аммардың шашынан тырнағына дейін, бүкіл денесіне сіңдірген. Иман оның ет және қанына араласқан. Ол хақ қайда болса, сол жақтан орын алады. Оның денесінен кез келген бір бөлшегін күйдіру жәһаннамға жараспайды. Аммар ибн Ясир екі жағдайға тап болғанында мін-детті түрде ең дұрысын таңдады. Кәпірлер хазреті Аммардың айтқаныны сеніп, оны босатады. Расулуллаһ (с.ғ.с) мүбәрәк қолдарымен оның көз жастарын сүртіп жұбатты. Бұл оқиғаға байланысты Нахл сүресінде былай баяндалады:
Аллаһқа күпір еткендерге ауыр азап бар. Бірақ көңіліне (жүрегіне) иман ұялағанымен (күпірге) зорлықпен мәжбүрлеп, тілімен ғана айт-қандардан басқа[1, 16.106].
Расулуллаһ (с.ғ.с) хазреті Аммарға Мүшриктер жәбірлейтін болса, тағы да осылай айт,- деп бұйырды. Шариғатта таурия атты есіммен танымал мына сөздің үкімі: Ауыспалы сөздермен, мәселен: Пәленшенің есігі баршаға ашық делінсе, бұдан оның қонақжайлы кісі екендігі аңғарылады. Пайғамбарымыз (с.ғ.с) бір күні кәрі әйелге Кемпірлер жәннатқа кірмейді,- дегенінде әйел қапаланады. Артынша, Сіз ол күні кемпір болмайсыз,- деп түсіндірді. Яғни, жәннаттағы бүкіл әйелдердің жас болатынын білдірді. Адам өтірік айтуға мәжбүр болған кезде астарлы, ауыспалы мағыналы сөздер қолдануының зияны жоқ. Мәселен, бір кісіні бір жаққа ертіп кету үшін үйіне іздеп келсе, ол кісі де шұғыл шаруасы болғаны үшін барғысы келмесе, баласына Әкем көбінесе пәлен кітапханада отырады, деп бұйыруының зияны жоқ. Бірақ, себепсіз бұлай істеу дұрыс емес. Мәселен, Мына қаламды сізге пәлен ғалым берді ма?,- деп сұраған адамға, ол ғалым бермеген болса да Алла тағала ол ғалымнан разы болсын,- деп айту дұрыс болмайды. Өйткені, бұлай деп айтуымен қаламды ол ғалым бергеніне меңзеген болады. Сатып жатқан нәрсені өз барынан (затынан) асырып мақтамау керек! Өйткені, әрі өтірік айтқан болады, әрі зұлымдық жасаған бо-лады. Тіпті, дұрыс болған, сатып алушының білетін нәрсесін де айтпау керек. Бұл пайдасыз сөз болып саналады.
Ант ішіп өтірік сөйлеу үлкен күнә. Мейлі мұсылман, мейлі кәпір адамдар болса да. Ант етіп сатуға келер болсақ, өтірік нәрсеге ант ішу харам болып табылады. Яғни, үлкен күнә. Дұрыс нәрсе үшін де ант етпеу керек. Арзымаған нәрсе үшін Алла тағаланың есімін атау құрметсіздік болады. Хадис шәрифтерде былай делінеді:
Сауда-саттықта уаллаһи (Құдай ұрсын) мынадай, билләһи ондай емес, дейтін адамға және бүгін болмады, ертең кел, деп сөзінде тұрмайтын өнеркәсіпшілерге қайғы болсын,- делінген.
Имам Ғазали: Мүлкін ант етіп ұнаттыруға тырысқан адамға қияметте мейірімділік етілмейді - деген. Өтірік нәрсе үшін ант ету − йәмини ғамус деп аталады. Күнәға, жаһаннамға түсіруші ант деген сөз. Пайғамбарымыздан (с.ғ.с) йәмини ғамус, деген не деп сұралғанда, ол (с.ғ.с): Өтірік нәрседе ант етіп өзгенің мүлкін алу,- деп білдірген.
Өтірік ант етіп, біреудің мүлкін иемдену үлкен күнәлардан. Хадис шәриф-терде былай делінеді: Мұсылманның мүлкін әділетсіз алу үшін өтірік нәрсеге ант еткен адам Хақ тағаланың азабына ұшырайды.
Өтірік нәрседе ант ішіп өзгенің мүлкін алған адам кейін өкінсе, алған мүлкін иесіне, иесі өлген болса, мұрагерлеріне беруі керек. Мұрагерлері де жоқ болса кедейлерге беруі тиіс. Малын алған адамдардан кешірім сұрауы, разылықтарын алуы керек, әрі оларға дұға етуі керек.
Өтірік айту рұқсат етілетін жағдайлар. Өтірік айтуға рұқсат етілетін, күнә болмайтын жағдайлардың кейбіреулері мыналар:
- Соғыста: Хазреті Әли (р.а) отырғанында дұшпанның бірі кенеттен қылышымен шыға келіп: Енді менің қолымнан сені кім құтқарар екен?- дейді. Хазреті Әли саусағымен әлгі адамның арт жағына нұсқап Жарайды айқасайық, бірақ екі адаммен бе?,- дейді. Дұшпан артымдағы кім екен деп арқасына қарағанында, хазреті Әли қылышын алып, дұшпанды залалсыз халге келтіреді. Дұшпан отырған адамға тап беріп, жасаған өз қулығын есепке алмастан маған қулық еттің,- дейді. Хазреті Әли Бірақ негізінде сен мені тұтқиылдан ұстамақ болдың емес пе?!,- дейді де, мына сөзді келтіреді: соғыс − айла-тәсіл деген мағына береді,- деген.
Екі мұсылманды татуластыру үшін:
Үш күннен артық араздасу күнә болып табылады. Араздасқан екі мұсылманды татуластыру үшін өтірік айту жайыз болады. Хадис шәрифтерде: Екі кісіні татуластыру, нәпіл намаз, ораза және садақадан да құнды амал.
Екі кісінің ара-қатынасын жақсарту үшін және қайырлы іс үшін айтылған сөз, өтірік болып саналмайды. Екі мұсылманды татуластыру үшін, бір-біріне жақсы сөз тасу өтірік болып саналмайды. Пайғамбарымыз (с.ғ.с) бір күні күлімсіреді. Мұны көрген хазреті Омар (р.а) себебін сұрағанында пайғамбарымыз (с.ғ.с) былай дейді: Үмметімнен екі кісі ахыретте есептеседі. Біреуі Уа, Раббым, бұл адамнан менің ақымды ал, дейді. Алла тағала екіншісіне Бұл адамның ақысын бер, деп бұйырады. Ол адам Уа, Раббым, ақысын өтейтіндей сауабым қал-мады, дейді. Алла тағала ақының иесіне, Бұл адамның сауабы қалмады. Не істейсің?, дегенде әлгі адам Олай болса менің күнәларымды алсын!,- дейді. Осы кезде пайғамбарымыз жылап тұрып: Ол күн сондай қорқынышты күн болады. Ол күні адам өзгелердің күнәсын алмақ түгілі өзінің күнәсын да алып жүре алмайды,- деп бұйырды. Алла тағала ақының иесіне: Басыңды көтер де, жәннәттың мына зәулім сарайларына қара!,- дейді. Ақының иесі қараған соң: Иә, көріп тұрмын. Бұл керемет сарай қай пайғамбарға немесе қай шәһидке тән,- деп сұрайды. Алла тағала: Бұл керемет сарайлар, сарайдың ақысын өтегендер үшін,- деді. Әлгі адам: Уа, Раббым, бұлардың ақысын кім өтей алуы мүмкін?,- дейді. Алла тағала Сен өтей аласың,- деп айтады. Ол адам: Мен қалай өтеймін? Менің нем бар?,- дегенде, Алла тағала: Мына бауырыңнан ала-тын ақыңды кешіп жіберсең, осы сарайға қол жеткізесің,- дейді. Ол адам сол сәтте: Кештім, Уа, Раббым!,- дейді. Алла тағала: Қане, бауырыңның қолынан ұстап жәннатқа бірге кіріңдер!,- дейді. Пайғамбарымыз (с.ғ.с) сөзін жалғас-тырып былай деді: Алладан қорқыңдар және ара-қатынастарыңды түзетуге тырысыңдар! Өйткені, Алла тағала қиямет күні сендердің ара-қатынастарыңды түзетеді.
Екі мұсылманның араздасуының алдын алу үшін: Ара-қатынасы бұзыла-тыны белгілі болған мұсылмандардың араздасуының алдын алу үшін өтірік айту жайыз болады. Жақсылыққа себепші болған өтірік, бүлікке себеп болған шындықтан жақсы. Алла тағала былай дейді:
Егер мүміндерден екі топ соғысса, дереу араларын жарастырыңдар. Екі жақтың бірі, екіншісіне өктемдік жасаса, бас тартқан жақпен Алланың әміріне қайтқандарына дейін соғысыңдар. Егер қайтса, араларын әділдікпен жарастырыңдар, туралық істеңдер. Расында, Алла туралық істеушілерді жақсы көреді. Шын мәнінде, мүміндер туыс. Сондықтан, екі туыстарыңның арасын жарастырыңдар. Және Алладан қорқыңдар. Мүмкін игілікке бөленерсіңдер[1, 49.9-10].
Жұбайымен жақсы қарым-қатынаста болу үшін: Жұбайлар бір-бірін ренжітіп қоймау үшін, тату өмір сүре алу үшін өтірік айтуларына болады. Хадис шәриф-терде былай делінеді:
Жұбайымен тыныш өмір сүре алу үшін өтірік айту рұқсат, Жұбайлар бір-бірімен тыныш-тату тұрмыс құрып кету үшін өтірік айтса күнә болмайды.
Хазреті Ибн Әрқам (р.а), хазреті Омарға (р.а): Жұбайым мені жақсы көрмейді екен. Жақсы көрмейтіндігін бетіме айтты. Мұндай әйелмен тұрғым келмейді,- деді. Хазреті Омар әйелге: Не үшін күйеуіңіздің бетіне ондай нәрсе айттыңыз?,- дегенінде, ол: Өтірік айтпау үшін. Әлде, мұндай жағдайда өтірік айтуға рұқсат бар ма еді?,- деді. Хазреті Омар: Әлбетте, мұндай жағдайда өтірік айтуға рұқсат бар. Әйелі күйеуін жақсы көрмесе де оны ренжітпеу үшін өтірік айтса күнә болмайды,- деп жауап берді.
Мұсылманның тұрған жерін залымнан жасыру үшін: Мұсылман - мұсыл-манның бауыры. Оны қорғау, құрметтеу, сыйлау мұсылманның міндеті. Осыған қатысты бір хадисте Алла елшісінің (с.а.с.) қызметшісі Әбу Хамза Әнәс ибн Мәлик (р.а) былай дейді:
Пайғамбар (с.а.с.): Сендерден ешқайсың өзіне қалағанды бауырына да қаламайынша (толық) иман келтірмейді,- деді,- деген. Хадистің маңыздылығы жайында имам Ән-Нәуәуи (Алла оған рақым етсін) Муслимнің Сахихына жазған түсіндірмесінде: Өз заманында Мағрибтегі Мәлики мазһабының имамы Әбу Мұхаммед Абдуллаһ ибн Әбу Язид: Игі де ізгі әдеп ұстанымдарының барлық жиынтығының бастау бұлағы болып табылатын төрт хадис бар: Кім Аллаға және Ақырет күніне иман келтірсе, тек игі (сөз) айтсын немесе үнде-месін. Исламды жақсы ұстанудың белгісі адамның өзіне қатысы жоқтан бас тартуы. Сондай-ақ, Пайғамбардың (с.а.с.) бір адамға қысқа ғана өсиет етіп: Ашуланба,- дегені және, Сендерден ешкім өзіне қалағанды бауырына қала-майынша иман келтірмейді,- деген сөздері,- деді,- деген. Үмбеттің бірлігі мен мұсылмандардың бір-біріне деген сүйіспеншілігі Исламның негізгі мақсаттар-ының бірі - адамдар өзара сүйіспеншілікте өмір сүретіндей және әрбір адам бүкіл қоғамның бақыты мен бәріне ортақ мүдде үшін әрекет ететіндей қоғам құру. Мұның мәнісі әділдікті үстем етуге, адамдардың жан-дүниесіне тыныштық орнататын өзара көмек көрсету рухын қалыптастыруға, олардың арасында татулық болуын қолдауға саяды. Бірақ, бұлай ету қоғамның әрбір мүшесі өзіне қандай бақытты, игілік пен береке-бірлікті қаласа, басқаға да дәл сондай бақыт, игілік пен береке-бірлік қалағанда ғана мүмкін болады. Мұндай қалауды Пайғамбарымыздың (с.ғ.с) иман қасиеттерінің біріне балап, иманмен байла-ныстыруының себебі осында.
Кәміл иманның негізі - жүректің аса Құдіретті де, Ұлы Аллаһқа берік сенімі мен бойсұнуы, Оны Тәңір деп тануы және басқа да иман тіректеріне, басқаша айтқанда, періштелерге, Кітаптарға, пайғамбарларға, Қиямет күніне, шешім мен тағдырға сенуі. Бұл хадис Алла тағаланың елшісі адам өшпенділіктен, жек-көрушіліктен, күншілдіктен, өзімшілдіктен алыстамайынша, өзіне нені қаласа, соны басқаға да тілеп, басқалардың зұлымдық пен ренжуден аман, сау-саламат болуын, Аллаһ тағаланың разылығына бөленуін және Оған жақын болуын қаламайынша, иман негізі адам жанында да, жүрегінде де берік орнықпайтынын, ал иманның мұсылман кеудесінде кәміл бола алмайтынын бізге түсіндіреді. Иманның адам жүрегінде мүлтіксіз жетілген кемел болуына мына себептер жәрдемдеседі. Мұсылман адал игіліктер мен діни міндеттерді орындауға қатысты өзіне нені қаласа, басқаға да соны қалауы тиіс. Ол өзіне жек көрінішті барлық жамандық пен күнәлі іске басқаларға қатысты да жек көруге міндетті.
Мұсылманды қуанту үшін:
Бір мұсылман өзі ұнатып киім не бір зат сатып алса немесе киім тіктірсе, жанындағы адамға ұнамаса да, бұл киім сізге өте жарасады екен,- деп айтуы дұрыс болған өтірікке жатады. Мұсылманды қуанту үшін себеп іздеу керек. Хадис шәрифте: Құлшылықтан кейінгі Алла тағаланың ең көп жақсы көретін амалы мұсылманды қуанту,- деп келген.
Өзіміздікі дұрыс бола тұра, қарсыдағы адамға сенікі дұрыс деп айту:
Ерлі-зайыптылардың бірі екіншісіне сенікі дұрыс деп айтса, татулық болады. Екеуі де, менікі дұрыс деп айтса, ол отбасыда береке болмайды. Екеуі де, сенікі дұрыс дейтін болса, ол кезде отбасының берекесі мәңгіге сақталады. Хадис шәрифтерде былай делінеді: Алла разылығы үшін кешірген адамды Алла тағала үстем етеді. Кешірілулерің үшін кешірімді болыңдар! Кешірмегенге кешірім жоқ.
Қатал мәміледе болғандарға жұмсақтық таныту, зұлымдық еткендерді кешіру, туыстық қатынаста алыстағандарға жақын болу адамгершіліктің белгісі. Діндегі ұлы тұлғалар өтірік айтуға мәжбүр болған кездерінде сөздің мағынасын өзгертіп, шындықты айтуды таңдайтын еді. Мәселен, хазреті Муаз бин Жәбәл (р.а), міндетін атқарып үйіне қайтқанында, әйелі: Осыншама жұмыс істедің, зекет жинадың, бізге не алып келдің?,- дейді. Ол: Маған қарап жүрген бақы-лаушы бар еді, сондықтан ешнәрсе әкеле алмадым,- дейді. Ол бақылаушы деп Алла тағаланы айтқан болатын. Ал, әйелі болса, хазреті Омар (р.а) бақылап, тексеріп жүруі үшін адам жіберген екен, деп ойлайды. Әйелі ашуланып, хазреті Омардың (р.а) үйіне барып: Муаз Расул Аллаһтың (с.ғ.с) және Әбу Бәкір (р.а) Сыддықтың сенімді адамы еді. Сіз не үшін оның артына адам салып жүрсіз?,- дейді. Хазреті Омар (р.а) хазреті Муаздан мән жайды білгеннен кейін, әйеліне біршама сыйлық жібереді. Өтірік айтудың үлкен күнә екендігі Құран Кәрімде және хадис шәрифтерде білдірілген:
Аллаһтың аяттарына сенбегендер, өтірік құрастырады[1, 16.105].
Бұдан аңғарылғанындай, өтірік айту иманға теріс нәрсе. Өтірік айту иманға жат нәрсе. Өтірік айту екіжүзділіктің белгісі.
Жазаның екінші түрі − ол арғы дүниеде. Қияметте адамдар есеп-қисаптан кейін кейбірі тозаққа, кейбірі жәннәтқа кіреді. Кейін оларға өлімді қара қошқар кейіпінде алып келеді де, мынаны танимысыңдар?- делінеді. Олар: ия, танимыз, ол өлім ғой,- дейді. Алла тағаланың періштелері оны бауыздап, енді ешкімге өлім жоқ,- дейді. Жәннәт иелері қатты қуанып, тозақ иелері қатты қайғырады.
Тілдеріңнің бұл арам, бұл адал,- деп өтірік сипаттағанын айтпаңдар, Аллаға өтірік жала жапсырған боласыңдар. Шынында, Аллаға өтірік, жала жапсырғандар, құтылмайды. Дүние аз бір күндік көрініс. Олар үшін күйзелтуші азап бар[1, 16.116-117].
1.2 Жала жабуға қатысты Құран аяттары мен хадистер
Сондай абыройлы әйелдерге зина жаласын жапсырғандар; кейін төрт айғақ келтіре алмаса, онда оларға сексен дүре соғыңдар. Және олардың куәліктерін мүлде қабыл етпеңдер. Міне, солар, бұзықтар. Бірақ, содан кейін тәубе етіп, түзелгендерге, Алла, аса жарылқаушы, ерекше мейірімді. Жұбайларына зина жаласын жауып, өздерінен басқа ешбір айғақтары болмағандардың әрбірінің куәлігі, шын айтушы екендіктеріне байланысты төрт рет Алланың атымен ант ішулері. Бесінші ретте (ер): Егер өтірік айтушылардан болсам, Маған Алланың лағынеті болсын!, - дейді. Ерінің өтірік айтушылардан екендігіне байланысты әйел де төрт рет Алланың атымен ант ішіп, өзінен жазаны кетіре алады. Бесінші рет (әйел): Егер оның айтқандары шын болса, маған Алланың қаһары тисін!,- (дейді). Егер сендерге Алланың кеңшілігі, мәрхаметі болмаса (не болар еді?), Расында, Алла тәубелерді қабылдаушы, Аса Дана. Шынында, сендерден өсек айтып келген топтың сөзін жаман деп есептемеңдер. Керісінше, ол сендер үшін қайырлы. Олардың әрбіреуі күнә тапты. Олардан басшылық еткен үлкеніне зор азап бар. Егер оны естігендеріңде мүмін ер, әйел көңілдерінде қайыр ойлап: Бұл бір ашық өсек,- десе еді? Олар, оған төрт куә келтірсе еді? Сондай-ақ, олар куә әкелмеді. Міне, солар, Алланың қасында өтірікші. Егер, сендерге дүние мен ақыретте Алланың кеңшілігі, мейірімі болмаса еді, әрине өсек тартқандық-тарыңның салдарынан зор азапқа душар болар едіңдер. Сол уақытта өсекті ауызекі жалғастырып, білмеген нәрсені айта отырып, оны жеңілге сайдыңдар. Ол, Алланың қасында зор іс еді. Егер оны естіген сәтте: Бұны біздің айтуымызға болмайды. Алла сақтасын. Бұл бір үлкен жала,- деген болсаңдар еді. Егер мүмін болсаңдар, Алла мұндайды мүлде қайта істемеулеріңді насихаттайды. Алла сендерге аяттарын ашық баян қылады. Әрі, Алла толық білуші, Аса Дана. Расында, сондай мүмін-дердің ішінде арсыздық жайылуын жақсы көргендерге, дүние мен ақыретте күйзелтуші азап бар. Алла біледі. Сендер білмейсіңдер[1, 24.1-19].
Әбу Һурайрадан жеткен хадисте Алла елшісі (с.ғ.с): Жеті құрдымға кеті-ретін күналардан аулақ болыңдар,- деп, жала жабуды айтқан.
Хазіреті Айша анамызға зина жаласы жабылған оқиға
Бұл оқиға Алла тағаланың сүйікті елшісінің (с.ғ.с.) жұбайы Айша анамызға жабылған жала еді. Айша анамыз (р.а) аса арлы, иманы берік, тақуа жандардан болған. Оған (р.а) барша мұсылмандар қарыздар. Себебі, Айша анамыздың басынан өткен жағдайларға байланысты түскен аяттар кейінгі мұсылмандардың мәселелерінің шешімдеріне табылған жауап болды. Осы аяттар дипломдық жұмыстың негізгі тақырыбы болған жала жабу мәселесін толық баяндайды.
Айша анамыздың (р.а) әкес жәннәтпен сүйіншіленген ұлы сахаба Әбу Бәкір еді. Пайғамбар (с.ғ.с.):
Исламға шақырған кезімде, Әбу Бәкірден басқада алғашқыда сәл іркіліс пен кірбендік болды. Бірақ, Әбу Бәкірге Исламды түсіндіргенімде, ол еш кідірместен, еш күдіктенбестен иман келтірді,- деген.
Осман ибн Амр (р.а) Айша анамыздың әкесі Әбу Бәкір (р.а) жайлы былай деген: Пайғамбарлардан басқа, жердің бетін Әбу Бәкірден (р.а) абзал ешкім басқан емес,- деген. Ал, анасы Умму Румман өз заманында пайғамбар (с.ғ.с) жәннәтпен сүіншілеген, аса құрметті сахаби әйел. Айша анамыз көздері үлкен, жүзі аққұба, қарапайым қыз болған. Сондай-ақ әлемге рахым етіп жіберілген, барша мұсылмандарға сүйікті болған пайғамбарымыз Мұхаммедтің (с.ғ.с) жары болған. Бірде, пайғамбарымыздан (с.ғ.с) Амр Ибн Ас атты сахабасы сіз кімді жақсы көресіз?,- деп сұрағанда, ол: Айшаны,- деп жауап берген. Сахаба ерлерден кімді жақсы көресіз? - деп сұралғанда, оның әкесін,- деген. Айша анамыз пайғамбарымызға (с.ғ.с) пайғамбарлық міндеті жүктелгеннен кейінгі төртінші жылында Мекке қаласында мұсылман отбасында дүниеге келген. Алла тағаланың тақуа құлдарының тәрбиесінде өскен. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Еліміз егемендік алып, ата-баба дініне қайта оралған тұста қандастарымызға қол үзіп қалған шариғат ілімдерін үйренуді, ана тілінде діни әдебиеттерді оқуды нәсіп еткен Құдіретті Жаратушымызға шексіз мадақтар болсын! Пайғамбарлардың абзалы әрі соңғысы Мұхаммедке Аллаһтың сансыз салауаты мен сәлемі болсын!
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Дипломдық жұмыс Жала жабудың жа-засы турасында баяндалмақ. Құрандағы аяттардың негізгі мағынасын, өнегелі ғибраттардың маңыздылығын адам баласы түсінуі үшін Алла тағала Өз Кітабын құлдарына түсіруден бұрын, оларға елшілері мен пайғамбарларын жіберді. Алла тағала барлық нәрсені жұп-жұбымен жаратқан. Соның ішінде, адамзат баласын да ер және әйел қылып жаратқан. Әрі оларға үйлесімділік беріп, ризықтарын да бір-біріне ортақ еткен. Демек, осы Құран Кәрімдегі аяттардан алынатын ғибрат-тар мен пайдалар - дініміздегі ең ұлы үлгі-өнегелердің бірі болмақ.
Қасиетті Құранда қиссалар мен мысалдар, бұйрықтар мен тыйымдар, діндегі үкімдер яғни, құлшылық-ғибадатқа, дүние тіршілігіне байланысты үкімдер айтылады. Алла тағала оны ермек үшін келтірмейді. Себебі, дұрыс, мәнді өмір сүруіміз үшін олардан бағыт-бағдар, пайдалар аламыз. Сонымен қатар, пайғам-барлардан үлгі ала білген пенде, өзінің жандүниесінің тазарып, тәрбиеленгенін сезінеді. Жақсы қасиеттерді бойына сіңіре білген, әрі оған берік болғандарға Алла тағала үлкен сауаптарды уәде еткен және оған күпір етіп, қарсы амал жасағандарға жазасын белгіледі. Құран аяттары мен олардың тәпсірінен адам баласы өнеге ала алатындығы жайлы Құран мен сүннетте ашық дәлелдер келтіріліп кеткен.
Пайғамбар (с.ғ.с) жала жабуға байланысты істерден сақ болған әрі, барша мұсылмандарды одан тыйған. Яғни, жала жабу ісі - өте ауыр күнә. Дипломдық жұмысымды жазу барысында осы күнәнің салдары мен нәтижесі хақында баяндалған аяттарға, Пайғамбарымыздың (с.ғ.с) хадистеріне, Құран аяттарын кең-ауқымды түсіндірген тәпсір кітаптарына сүйендім.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Осы тақырыпта қозғалып отырған дипломдық жұмыстың өзектілігі: қазіргі надандық басым болған заманда зина мәселесі яғни, кісі зина жасау арқылы қоғамға тигізер зардаптары мен ақыретте тартатын азаптары толық қамтылған бұл мәселені мұсылмандардың тереңірек түсінуі және зина мен зина жасады деп жала жабудың ара-жігін ажыратып беру болып табылады. Оның шариғаттағы үкімдері, оған қойылатын шарттары, оның жазасы қалай жүзеге асатындығы толық баяндалады. Қазіргі таңда, мұсылман жастардың саны күннен-күнге көбеюде. Әрине, санымен бірге, сапалы, білімді жас мұсылмандар қатары көбейсе, нұр үстінен нұр болмақ. Адамның жақсылық-қа дамуы екі нәрсемен ғана жүзеге асады. Біріншісі − пайдалы ілім, екіншісі − ізгі амал. Сондықтан, әрбір мұсылман өзіне міндеттелген құлшылықтар жайында баяндалған аяттар мен өзін қауіп-қатерге итермелейтін күнәлі істерден хабар беретін аяттарды оқып-білуі арқылы және пайғамбардың (с.ғ.с) өмірбаянымен танысу арқылы осы дүние мен ақыретке қажет пайдалы азық алған болар еді.
Зерттеудің мақсаты. Діндегі Ғибрат пен пайда алу ұғымын түсіндіру және өмірде оны іске асыру жолдарын көрсету осы жұмыстың мақсаты болмақ. Құран Кәрімдегі үкім аяттарының мән-мағынасын ислам дінін сонау ғасырдан бері ұстанып келе жатқан қазақ халқының ұрпақтарына әрмен қарай жеткізу, әрі осы аяттармен қалай амал етілу керектігін үйрету әрбір сауаты бар мұсылманның міндеті. Зерттеу барысында, Құран Кәрімдегі ислам заңдары (шариғат) айтылған аяттармен тікелей байланысты болғандықтан, оның зерттеу қайнар-көздері ретінде араб тілінде жарық көрген Ас-самарқандидің, имам аз-Зухайлидің, имам Құртубидің еңбектері, сондай-ақ пайғамбарымыздың (с.ғ.с) хадистері жинақ-талған имам Бухаридің, имам Муслимнің кітаптары, Пайғам-бар өмірбаяны жайында том-том мағлұматтар қалдырған ғалымдардың еңбектері, ислам әдептері туралы, мұсылман мінез-құлықтары туралы жазылған еңбектер де пай-даланылды.
Жұмыстың тәжірибелік маңызы. Құрандағы Зина және зинамен жала жабу турасындағы аяттардың тәпсірі жайлы жазатын болашақ зерттеушілердің жұмысын жеңілдетеді деп үміттенемін. Ислам діні саласында жүргізілетін ғы-лыми жұмыстарға да көмекші болады деп сенемін.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалықтары. Дипломдық жұмыстың басты ғылыми жаңалықтары ретінде мыналарды атауға болады:
Исламдағы зина, әрі зина жаласын жабу мәселелері, әрі ондағы фиқһтық мәселелер мен пайдалары.
Зерттеу әдістері. Осы жұмысты жазу барысында ғылыми тәсілдерді қол-дануға әрекет жасадым. Негізгі тақырыпқа коса оған қатысты қосымша мә-селелерді қозғауды да жөн көрдім. Үкім аяттары келтірілген кезде, олардың нақты мағыналарына және хадистердің де мағыналарына тоқталып, жан-жақты ашып, одан алынатын үкімдерді білдіруге және ондағы өнегелерді келтіруге тырыстым.
Жұмыс құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, қоры-тынды бөлімнен, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ИСЛАМ ШАРИҒАТЫНДАҒЫ ЖАЛА ЖАБУ СӨЗІНЕ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ
0.1 Жала жабу сөзінің тілдік және терминдік мағыналары
Тілдік мағынасы: (قذف) сөзі араб тілінде масдар үлгісінде келіп, алысқа лақтыру, қатты бір затты лақтыру, ұшыру, күшпен лақтыру, үрей салу секілді бірнеше мағынаны білдіреді.
1. Лақтыру, тастау
Олар: Біз саған берген уәдеден өздігімізден таймадық, Алайда, біз (Перғауын) қауымының көп әшекей бұйымдарын ала шыққан едік, оларды Самиридің бұйрығы бойынша отқа) тастадық, Самири де тастады,- деді[1, 20:87].
2. Үрей салу
Құрандағы мына аят осы мағынада айтылады:
Аллаһ кітап иелерінен жауға болысқандарды бекіністерінен түсіріп, олардың жүректеріне үрей салды. Олардың бір бөлігін өлтірдіңдер, бір бөлігін қолға түсірдіңдер[1, 33:26].
3. Ату, атқылау
Олар жоғарыдағы топтың (періштелердің) сөзін ести алмайды, олар жан-жақтан (отты жұлдыздармен) атқыланады, қуылады[1, 37:8].
Бірақ, көп қолданыстағы мағынасы арлы, абыройлы ер адам немесе әйелге зинақор жаласын жабуда айтылады[2, 197-бет].
Терминдік мағынасы: Ғұламалар жала жабу сөзіне әр түрлі анықтама берген.
Ханафи мазһабының белгілі ғалымдарының бірі Ибн Һуммәм жала жабуға қатысты былай анықтама береді: Шариғаттағы жала жабу - зинақор жаласын жабумен бо-лады[3, 89-бет].
Маликилік Әл-Әзһәри: Жала жабудың шариғи мағынасы - азат, күнәдан алыс, әрі мұсылман, балиғат жасына жеткен басқа бір ер кісіге не әйелге немесе балиғатқа толмаған есті қызға және тегіне күмән салу арқылы басқа мұсылман-ның тегіне зинақорлықты жапсыру,- деп анықтама берген[4, 286-бет].
Шафиғи мазһабынан болған Ар-Рамили: Жала жабу - намысына тию, қорлау мақсатында куәгерлерсіз зинақорлықпен жала жабу,- деген[5, 415-бет].
Бәһуәти ханбали мазһабының ғұламасы былай түсіндіреді: Жала жабу - зинақорлықпен немесе лиуатпен болады, бірақ оған қарсы куәгер алып келуде айғақ, дәлелі толық болмайды[6, 104-бет].
Жала жабу − ол өтірік айту. Ислам шариғатында кез келген күнәнің өтемі (кәффараты) бар, тек өтірік айтудың кәффараты жоқ. Мысалы, ұрлық істеген адамның қолы кесілуі, зина жасаған адамның ражм не жәлдә (тасаттық не дүре соғу) етілуі сияқты. Күнә істеген адамға осындай кәффараты атқарылса, оның сол күнәларынан осы өмірде жазасын алу арқылы, ақыреттегі есеп-қисабы жеңілдетіледі. Рұқсат етілген жағдайлардан басқа жағдайларда шариғат барша мұсылмандарды өтірік айтудан, жала жабудан қайтарады. Шариғат өтірік айтуға рұқсат берген жағдайлар адам өмірінде жиі кездесе бермейді. Алла тағала:
Сондай-ақ өтірік сөздерден сақтаныңдар[1, 22.30].
Өтіріктен сақтану барша мұсылман үшін міндет болады. Алла тағала толық білуші, Оның ілімі барлығын қамтиды. Ол бір істен қайтарса, одан қайту − құтылу, жеңіс, соңы қуаныш болады. Ал, егер ондай істерден қайтпаса, түбі өкініш, не қайғы-қасіретке тап етеді. Алла тағала өзінің сүйген құлдарын мақ-тайды, әрі олардың қандай болатынын, қалай болу керек екенін мына аятта былай баяндайды:
Рахманның құлдары жерде сыпайы түрде жүріп, оларға білместер, надандар тіл тигізсе де: Сәлеметшілік деп, дұрыс жауап береді. Олар түнді, Раббыларына сәжде қылу, тіке тұрумен өткізеді. Олар: Раббымыз, тозақ азабын бізден аулақ қыл! Рас, оның азабы тұрақты, - дейді. Шы-нында ол орынның да, мекеннің де жаманы. Олар мал сарп қылғанда, ысрап та қылмай, сараңдық та істемей, осы орталықта тұрады. Олар Алламен бірге басқа тәңірге жалбарынбайды. Алла өлтірілуін арам еткен кісіні орынсыз өлтірмейді де зина қылмайды. Кімде-кім оларды істесе, күнәға жолығады. Қиямет күні, еселеніп азап болады. Олар онда қор болып, мүлде қалады. Бірақ кімде-кім тәубе қылса, сондай-ақ кім иман келтіріп, ізгі іс істесе, міне Алла тағала олардың жамандықтарын жақсылықтарға ауыстырады. Алла өте жарылқаушы, ерекше мейірімді. Кімде-кім тәубе қылып, түзу іс істесе, рас, ол, Алла тағалаға лайықты түрде қайтқан болады. Олар өтірікке айғақ болмайды да, бос (пайдасыз) сөздерге кездессе, маңғазданып өтеді[1, 24.63-72].
Ақиқатында, шынайы мұсылмандар өздерін күнәлі істерден аулақ ұстайды. Әрі, оның аузынан шығатын әрбір сөзді Алла тағаланың періштелері іліп алатынын біледі.
Расында адамзатты жараттық. Оған, нәпсісінің не сыбырлағанын білеміз. Өйткені, Біз оған күре тамырынан да жақынбыз. Оның оңынан да, солынан да екі байқаушы отырады. Аузынан бір сөз шығарса-ақ болды, алдында аңдушы дайын[1, 50.16-18].
(Мұхаммед Ғ.С.) оларға: Көңілдеріңде бір нәрсені жасырсаңдар да, жарияласаңдар да Алла оны біледі. Әрі, Алланың барлық нәрсеге толық күші жетуші де. Сол күні әркім істеген игілігін әзір табады да, істеген жамандығының арасымен өз арасының ұзақ қашықтықта болуын қалайды. Алла сендерді өзі сақсындырады. Алла тағала құлдарына тым жұмсақ[1, 3.29-30].
Олар сырлары мен сыбырларын Алланың анық білетіндігін білмеді ме? Шынайы түрде, Алла көместерді толық біледі[1, 9.78].
Сонымен қатар, кім не істеген болса соның не сыйын, не жазасын алады. Егер, Алла біреуді жазаласа, оның осы өмірді дұрыс сүрмегендігінен болады. Ал, кімде кімді марапаттаса, ол осы өмірін дұрыс өткізгендігінен. Алла тағала құл-дарына залым емес. Сондай-ақ, қиямет күні барлық ақиқаттар ашылып, әшкере болғанда адамдардың ауыздары бекіп, олардың дене-мүшелері барлық болған
жайды тізіп айтып беретінін біледі. Құран Кәрімде:
Сендерге уәде етілген тозақ осы. Қарсы келулерің себепті бүгін оған кіріңдер. Ол күні олардың ауыздарын мөрлейміз. Бізге олардың қолдары сөйлеп, не істегендеріне аяқтары айғақ болады[1, 36.63-65].
Өтірік айту, жала жабудың жазалары өте ауыр. Себебі адам құқығы ислам дінінде егжей-тегжейлі қарастырылады. Себебі, әрбір адам дұрыс өмір сүруге, құлшылық етуге, білім алуға, шариғат шеңберінде көңіл көтеруге ақысы бар, тіпті, Алла тағала құлына таңдау еркін берген, оның иман етуі, не етпеуі де мүмкін. Мұның өзі ешкім ешкімнің өміріне қол сұғуға, не қиянат етуге ақысы жоқ екендігін білдіреді. Ал, бір адамға жала жабу - оның өмірін күл талқан етумен тең. Хадисте: Мұсылманның жаны, қаны, ар ұяты, мал мүлкі басқа мұсылманға харам, -деген. Демек, жала жабу ауыр күнәлардан болып есепте-леді. Алла тағала жала жабушылардың жазаларын Құран Кәрімде былай кел-тірген:
Енді Аллаға берген уәделеріне қарсы келіп, өтірік айтқандары үшін Алла өзіне жолығатын күнге дейін олардың жүректеріне екі беткейлік салып, қояды[1, 9.77].
Жазаның бірінші түрі − өтірікшінің жүрегіне екіжүзділік сипаты беріледі. Алла тағала адамдардың екіжүзді болуын қаламайды, алайда, адамдар өздері өздеріне сұрап алады. Ал, екіжүзділіктің жазасы ең ауыр жаза. Ақиқатында, екіжүзділер тозақтың ең түбінде болады. Ислам шариғатында екіжүзділікті екіге бөліп қарастырады:
Амалдағы екіжүзділі: Абдулла бин Амр (р.а.) жеткізген хадисте: Кімнің бойында төрт белгі болса, нағыз екіжүзді (мұнафық). Ал, осы төртеудің бірі табылса, одан арылмайынша, кісіде екіжүзділіктің нышаны болғаны, ол: аманат-қа қиянат етеді, сөйлегенде өтірік айтады, сертін бұзады және дауласса арамдық-қа барады. Мұнафық - ішкі дүниесі сыртқы көрінісіне қарама-қайшы адам. Екіжүзділік иманда, іс-әрекетте және мінез-құлықта кездеседі. Иманға бойлаған екіжүзділік күпірлікке алып барады. Хадисте айтылған төрт белгіден адамның екіжүзілігін аңғаруға болады. Шын мәнінде, бұл аталған төрт белгі жүрегінде кәміл иманы бар адамда ешуақытта болмайды.
Қиянат - аманатқа жеңіл қарау және немқұрайлық таныту. Аманат адамға табысталған мал-мүлік, ар-намыс және Алла тағала парыз еткен барлық амалдар жатады. Сол себепті, Алла тағала Құранда:
Әй, мүміндер! Аллаға және Елшісіне опасыздық қылмаңдар, тағы біле тұра аманаттарыңа қиянат етпеңдер,- деп Кітабына және елшісіне қарама-қайшы әрекет етуді қиянат деп ескерткен.
Жалған сөйлеу - екіжүзділіктің негізі. Мұсылман кейде жалқау, кейде қорқақ болуы мүмкін. Алайда, қандай жағдай болса да, мұсылманның тілінен өтірік сөз шықпайды. Уәдені бұзу өтірік айтудың бір қыры. Құранда: Енді Аллаға берген уәделеріне қарсы келіп, өтірік айтқандықтары үшін Алла өзіне жолығатын күнге дейін олардың жүректеріне екі беткейлік салып қояды,- деп айтыл-ған аят екіжүзділердің жүректерін баяндайды.
Ия, уәдені бұзу сенімсіздік тудырады. Адамның күнделікті өмірі мен жұмы-сына орасан кедергі келтіреді. Ақыр соңы, оны үлкен олжадан мақұрым етеді. Ол басқалардың оған деген сенімі. Орындау ниетімен сөз беру сауап. Берілген сөзде тұру мұстахаб. Сөзінде тұрмау тәнзиһән мәкрух болады. Өзіне сөз берілген адам, Сен маған сөз бергенің үшін бұл менің ақым,- деп айтуға ақысы жоқ. Хадис шәрифте былай делінген: Бір адам, орындау ниетімен берген сөзін ұстай алмаса, күнә болмайды.
Орындамайтын болса да, өтірік айтумен сөз беру күнә болады. Бұлай сөз беріп және сөзінде тұрмау да, күнә болады. Орындамау ниетімен сөз беріп, бірақ кейіннен берген сөзінде тұрса, өтірікшілік күнәсы кешіріледі. Хадис шәрифте: Сөзінде тұрмау − мұнафықтықтың (екіжүзділіктің) белгісі,- делінген. Сөзінде тұруға шамасы келмесе, имандық тұрғыдағы мұнафықтық белгісі болмайды. Өзіне мүлік, сөз немесе құпия аманат берілген адамның бұларға қиянат етуі мұнафықтық болады. Қорыта айтқанда, уәдеде тұруға тырысу керек. Құран Кәрімде былай келтірген:
Алла (келісімді бұзудан) сақтанғандарды жақсы көреді[1, 9.7].
Хадис шәрифте былай делінген: Сөз беру қарыз болып саналады. Сөзінде тұрмағандарға өкініштер болсын. Уәдеде тұру − адамның ең жақсы қасиеттері-нің бірі. Бұл жөнінде көптеген даналық сөздер, мақал-мәтелдер келген: Ердің екі сөйлегені - өлгені, Уәде - ердің опасы, Сөз берме, берсең қайтпа!, Ат тізгінінен, адам сөзінен ұсталады, Түкірігін жалау (берген уәдесінен қайту) ер жігітке жараспайды және тағы да басқа. Құран Кәрімде уәдеге берік мұсыл-мандар мақталған. Сүйікті пайғамбарымыз (с.ғ.с) хадис шәрифінде былай деген: Кез келген мәселеде берген сөзінде тұру - жақсы мінез. Сөзінде тұру, адамның абыройын көтеретін жақсы әдеттердің ең алдында келеді. Берген уәдені орын-дамау болса, мұсылмандарға жараспайтын ең жаман әдет. Уәдесінде тұрма-ған адам, Алла тағаланың және құлдарының ақысын аяқ асты еткен болады. Адамдар арасындағы қарым-қатынастарда, сауда-саттықтарда және келіссөздер-де уәдеде тұру - Алла тағаланың әмірі. Мұсылман берген уәделерін, жасасқан келісімдерін орындауы керек. Орындай алмайтын, қолынан келмейтін нәрсе-лерді айтып уәде бермеуі керек. Пайғамбардан (с.ғ.с) бір кісі қарыз алған болады. Екеуі бір жерде кездесуге уәделеседі. Пайғамбар уәделескен жерге ба-рып күтеді, бірақ әлгі адам келмейді. Ақыры, үшінші күні болғанда ғана есіне түсіп келеді. Мұнда пайғам-барымыздың (с.ғ.с) сөзге беріктігі, сабырлығы көрініс табады.
Дауда арсыздыққа барады. Екіжүзді адам кісі ақысын мойындамай, арсыз-дықпен оның ар-намысы мен мал-мүлкіне қол сұғады. Яғни, оны жеңу үшін кез келген әрекетке барады. Тіпті, шариғат шеңберінен шығып болса да. Бұл төрт жаман қасиет кейде мұсылманның бойынан табылуы мүмкін. Ондай болған жағ-дайда, оған кәпір, нағыз мұнафық деуге болмайды. Ол мінез-құлқында екіжүз-ділік бар адам болып есептеледі. Бұл имам Науаидің аталмыш хадиске берген түсіндірмесінен алынды[12, 189-бет].
Мұнафықтарға қатысты мына хадисте, Әбу Һурайра (р.а.) риуаят етеді: Мұнафықтың белгілері үшеу: сөйлесе өтірік айтады, уәде берсе бұзады және аманатқа қиянат етеді,- деп айтылған. Бұл үш белгі адамның ішіндегі арам пиғылын айқындайтын нышандар. Алайда, екіжүзділік белгісі осы үш белгімен шектелмейді. Екіжүзділік белгілері көп. Бірақ, бұл үшеуі адамның ниеті, амалы және сөзінің бұзылғандығын көрсететін негізгі белгілері. Бұл айтылған екіжүз-ділік белгілері негізінде жаман қасиеттер, алайда, адам осы күнәлары үшін әрдайым Алладан кешірім сұрап жүруі керек. Себебі, ол Алла тағаланың құлы болғандықтан қателесуі, күнә жасауы жаратылысындағы құбылыс.
Сенімдегі яғни ақида тұрғысындағы екі жүзділік.
Адамдардың кейбіреулері, екіжүзді (мұнафықтар): Аллаға, ақырет күніне сендік - дейді. Бірақ олар сенбейді. Олар (өздерінше) Алланы және иман келтіргендерді алдайды. Бірақ олар өздерін ғана алдағандарын сезбейді. Олардың жүректерінде дерт бар. (Күншілдік дерті). Сонда Алла олардың дертін арттыра түсті. (Мұсылмандар дамыған сайын күншілдіктері қоза түсті). Сондай-ақ оларға өтіріктіліктерінің салдарынан күйзелтуші азап бар[1, 2.8-10].
Бұл екіжүзділіктің бұл түрі аса қатерлі. Себебі, бұндай адамдар Алла тағалаға еш сенбейді, тек қана сенгендей болып жүреді. Бұл адамдар тек өз-өздерін алдау-да. Әр адам өзінің жүрегін өзі реттейді. Бір іске сенгісі келсе сенеді, сенгісі келмесе сенбейді, күнәні істегісі келсе істейді, не істемейді. Ешкім оларға екіжүзді бол деген емес, олар өздері соны қалады. Солай ету оларға қызық болды. Бұндай адамдарға Алла тағала Құран Кәрімде:
(Оларға) айт: Сендерге Алланың қасында жаза тұрғысынан бұдан да жаманын хабарлайын ба? Алла біреуді лағнеттеп оған ашуланса және олардан маймылдар, доңыздар, тағы пұтқа табынатындар қылса, міне солар, орны жаман және тура жолдан мүлде адасқандар. Және қашан олар сендерге келсе: Иман келтірдік,- дейді. Расында олар қарсылықпен кіріп және онымен шыққан болатын. Алла олардың жасырғандарын жақсы біледі[1, 3.60-61].
Өтірік айтуға рұқсат берілген және берілмеген тұстар: Өтірік айту - күнәлар-дың ең жаманы, кемшіліктердің ең нашары, көңілдерді (жүректерді) қарайтатын бүкіл жамандықтардың басы. Хадис шәрифтерде былай делінеді: Өтірік айту ризықты азайтады. Өтірік екіжүзділік есіктерінің бірі. Иман иесі кез келген қатеге түсуі мүмкін. Бірақ қиянат жасамайды және өтірік айтпайды. Дұрыс бо-лыңдар, дұрыстық жақсылыққа, ал жақсылық жәннатқа тартады. Өтіріктен сақтаныңдар, өтірікшілік күнәға, ал күнә жаһаннамға тартады. Сөзбен шығарыл-ған бүлік, қылышпен шығарылған бүлік сияқты. Ал өтірік айту, жала жабу арқылы шығарылған бүлік қылышпен шығарылған бүліктен де жаман.
Саудада жүретіндердің көбі күнәһар болады. Өйткені, көп ант ішіп күнәға батады және өтірік айтып сауда-саттық жасайды. Халықты алдайтындар жәһаннамдық деп те айтатындар болған. Пайғамбарымыз (с.ғ.с) өтірік айтқан адамның аузы бір тараптан құлағына дейін темір ілмекпен жыртылатыны, ілмек екінші тарапқа өткенде, алдыңғы жыртылған тарап қалпына келіп, кейін қайта жыртылатыны, осылай қияметке дейін азап көретінін білдірген. Бір кісі Алла елшісіне (с.ғ.с) келіп: - Мына үш күнәға тұтылдым, тастай алмадым. Бұлар: зина, өтірік айту және арақ,- дейді. Пайғамбар (с.ғ.с) оған: − Мен үшін өтірік айтуыңды таста! - деп бұйырады. Әлгі кісі мақұл деп шығып кетеді. Бірде, күнә істейтін кезінде Егер мына күнәны істейтін болсам, расулуллаһ сұраған жағдайда "иә" десем күнә істегенім мәлім болады, "жоқ" десем пайғамбарымызға берген сөзім-де тұрмаған боламын,- деп ойлайды. Ақыры, қалған екі күнәдан да бас тартты. Дін ұлыларының айтқандары: Балам, өтірік айтудан сақтан, ол құс етіндей тәтті. Одан аз адам құтыла алады. Алла алдында ең үлкен қате өтірік айту. Шындық пен өтірік екеуі, бірі екіншісін қуып шығарғанға дейін көңілде (жүректе) күреседі. Адамның ішінің сыртына, сөзінің ісіне сәйкес болмауы − екіжүзділік. Ал, екіжүзділіктің негізі өтірік айту,- деген Хасан Басри. Сахабалар үшін ең жаман, ең ауыр күнә өтірік болатын. Өйткені, олар өтірікпен иманның бір арада болмайтынын жақсы білетін еді. Ал мәжбүрлі жағдайдағы өтірік айту, ол басқа. Мүшріктер хазреті Аммарға, әке-шешесін (хазреті Ясир, хазреті Сумәййа) жә-бірлеп ыстық құмның ішіне көміп, үстеріне ет пісердей ыстық тастарды тізіп қоятын. Кейін Лат және Узза пұттары Мұхаммедтің дінінен жақсы деп айт,- деп қинайтын. Айтпаса, зорлық-зомбылықтарын одан сайын арттыратын. Бір ретінде Расулуллаһ (с.ғ.с) Сабыр етіңдер, ей, Ясир жанұясы! Қуаныңдар, ей Аммардың жанұясы! Күмәнсіз, сендерге уәделенген орындарың жұмақ,- деп бұйырды. Ясирдің тартқан азаптары тілдерде дастан болып айтылды. Олардың зұлымдыққа ұшырамаған күндері болмады. Бір күні хазреті Умәййаны екі түйеге байлап екі жағынан тартып жәбірлеп жатқанда, Әбу Жәһлдің қамшысына шыдай алмай шәһид болды. Хазреті Ясирді де жәбірлеп өлтірді. Исламда алғаш шәһид болған осылар еді. Хазреті Аммар кәпірлердің қинағандарынан айт дегендерін тілімен айтты. Пайғамбарымызға (с.ғ.с) Ясир кәпір болды деп айтылғанда, пайғамбарымыз (с.ғ.с) былай дейді:
Жоқ, ол кәпір емес. Басынан аяғына дейін иманмен толы,- деген Ибн Мажәһ. Алла тағала иманды Аммардың шашынан тырнағына дейін, бүкіл денесіне сіңдірген. Иман оның ет және қанына араласқан. Ол хақ қайда болса, сол жақтан орын алады. Оның денесінен кез келген бір бөлшегін күйдіру жәһаннамға жараспайды. Аммар ибн Ясир екі жағдайға тап болғанында мін-детті түрде ең дұрысын таңдады. Кәпірлер хазреті Аммардың айтқаныны сеніп, оны босатады. Расулуллаһ (с.ғ.с) мүбәрәк қолдарымен оның көз жастарын сүртіп жұбатты. Бұл оқиғаға байланысты Нахл сүресінде былай баяндалады:
Аллаһқа күпір еткендерге ауыр азап бар. Бірақ көңіліне (жүрегіне) иман ұялағанымен (күпірге) зорлықпен мәжбүрлеп, тілімен ғана айт-қандардан басқа[1, 16.106].
Расулуллаһ (с.ғ.с) хазреті Аммарға Мүшриктер жәбірлейтін болса, тағы да осылай айт,- деп бұйырды. Шариғатта таурия атты есіммен танымал мына сөздің үкімі: Ауыспалы сөздермен, мәселен: Пәленшенің есігі баршаға ашық делінсе, бұдан оның қонақжайлы кісі екендігі аңғарылады. Пайғамбарымыз (с.ғ.с) бір күні кәрі әйелге Кемпірлер жәннатқа кірмейді,- дегенінде әйел қапаланады. Артынша, Сіз ол күні кемпір болмайсыз,- деп түсіндірді. Яғни, жәннаттағы бүкіл әйелдердің жас болатынын білдірді. Адам өтірік айтуға мәжбүр болған кезде астарлы, ауыспалы мағыналы сөздер қолдануының зияны жоқ. Мәселен, бір кісіні бір жаққа ертіп кету үшін үйіне іздеп келсе, ол кісі де шұғыл шаруасы болғаны үшін барғысы келмесе, баласына Әкем көбінесе пәлен кітапханада отырады, деп бұйыруының зияны жоқ. Бірақ, себепсіз бұлай істеу дұрыс емес. Мәселен, Мына қаламды сізге пәлен ғалым берді ма?,- деп сұраған адамға, ол ғалым бермеген болса да Алла тағала ол ғалымнан разы болсын,- деп айту дұрыс болмайды. Өйткені, бұлай деп айтуымен қаламды ол ғалым бергеніне меңзеген болады. Сатып жатқан нәрсені өз барынан (затынан) асырып мақтамау керек! Өйткені, әрі өтірік айтқан болады, әрі зұлымдық жасаған бо-лады. Тіпті, дұрыс болған, сатып алушының білетін нәрсесін де айтпау керек. Бұл пайдасыз сөз болып саналады.
Ант ішіп өтірік сөйлеу үлкен күнә. Мейлі мұсылман, мейлі кәпір адамдар болса да. Ант етіп сатуға келер болсақ, өтірік нәрсеге ант ішу харам болып табылады. Яғни, үлкен күнә. Дұрыс нәрсе үшін де ант етпеу керек. Арзымаған нәрсе үшін Алла тағаланың есімін атау құрметсіздік болады. Хадис шәрифтерде былай делінеді:
Сауда-саттықта уаллаһи (Құдай ұрсын) мынадай, билләһи ондай емес, дейтін адамға және бүгін болмады, ертең кел, деп сөзінде тұрмайтын өнеркәсіпшілерге қайғы болсын,- делінген.
Имам Ғазали: Мүлкін ант етіп ұнаттыруға тырысқан адамға қияметте мейірімділік етілмейді - деген. Өтірік нәрсе үшін ант ету − йәмини ғамус деп аталады. Күнәға, жаһаннамға түсіруші ант деген сөз. Пайғамбарымыздан (с.ғ.с) йәмини ғамус, деген не деп сұралғанда, ол (с.ғ.с): Өтірік нәрседе ант етіп өзгенің мүлкін алу,- деп білдірген.
Өтірік ант етіп, біреудің мүлкін иемдену үлкен күнәлардан. Хадис шәриф-терде былай делінеді: Мұсылманның мүлкін әділетсіз алу үшін өтірік нәрсеге ант еткен адам Хақ тағаланың азабына ұшырайды.
Өтірік нәрседе ант ішіп өзгенің мүлкін алған адам кейін өкінсе, алған мүлкін иесіне, иесі өлген болса, мұрагерлеріне беруі керек. Мұрагерлері де жоқ болса кедейлерге беруі тиіс. Малын алған адамдардан кешірім сұрауы, разылықтарын алуы керек, әрі оларға дұға етуі керек.
Өтірік айту рұқсат етілетін жағдайлар. Өтірік айтуға рұқсат етілетін, күнә болмайтын жағдайлардың кейбіреулері мыналар:
- Соғыста: Хазреті Әли (р.а) отырғанында дұшпанның бірі кенеттен қылышымен шыға келіп: Енді менің қолымнан сені кім құтқарар екен?- дейді. Хазреті Әли саусағымен әлгі адамның арт жағына нұсқап Жарайды айқасайық, бірақ екі адаммен бе?,- дейді. Дұшпан артымдағы кім екен деп арқасына қарағанында, хазреті Әли қылышын алып, дұшпанды залалсыз халге келтіреді. Дұшпан отырған адамға тап беріп, жасаған өз қулығын есепке алмастан маған қулық еттің,- дейді. Хазреті Әли Бірақ негізінде сен мені тұтқиылдан ұстамақ болдың емес пе?!,- дейді де, мына сөзді келтіреді: соғыс − айла-тәсіл деген мағына береді,- деген.
Екі мұсылманды татуластыру үшін:
Үш күннен артық араздасу күнә болып табылады. Араздасқан екі мұсылманды татуластыру үшін өтірік айту жайыз болады. Хадис шәрифтерде: Екі кісіні татуластыру, нәпіл намаз, ораза және садақадан да құнды амал.
Екі кісінің ара-қатынасын жақсарту үшін және қайырлы іс үшін айтылған сөз, өтірік болып саналмайды. Екі мұсылманды татуластыру үшін, бір-біріне жақсы сөз тасу өтірік болып саналмайды. Пайғамбарымыз (с.ғ.с) бір күні күлімсіреді. Мұны көрген хазреті Омар (р.а) себебін сұрағанында пайғамбарымыз (с.ғ.с) былай дейді: Үмметімнен екі кісі ахыретте есептеседі. Біреуі Уа, Раббым, бұл адамнан менің ақымды ал, дейді. Алла тағала екіншісіне Бұл адамның ақысын бер, деп бұйырады. Ол адам Уа, Раббым, ақысын өтейтіндей сауабым қал-мады, дейді. Алла тағала ақының иесіне, Бұл адамның сауабы қалмады. Не істейсің?, дегенде әлгі адам Олай болса менің күнәларымды алсын!,- дейді. Осы кезде пайғамбарымыз жылап тұрып: Ол күн сондай қорқынышты күн болады. Ол күні адам өзгелердің күнәсын алмақ түгілі өзінің күнәсын да алып жүре алмайды,- деп бұйырды. Алла тағала ақының иесіне: Басыңды көтер де, жәннәттың мына зәулім сарайларына қара!,- дейді. Ақының иесі қараған соң: Иә, көріп тұрмын. Бұл керемет сарай қай пайғамбарға немесе қай шәһидке тән,- деп сұрайды. Алла тағала: Бұл керемет сарайлар, сарайдың ақысын өтегендер үшін,- деді. Әлгі адам: Уа, Раббым, бұлардың ақысын кім өтей алуы мүмкін?,- дейді. Алла тағала Сен өтей аласың,- деп айтады. Ол адам: Мен қалай өтеймін? Менің нем бар?,- дегенде, Алла тағала: Мына бауырыңнан ала-тын ақыңды кешіп жіберсең, осы сарайға қол жеткізесің,- дейді. Ол адам сол сәтте: Кештім, Уа, Раббым!,- дейді. Алла тағала: Қане, бауырыңның қолынан ұстап жәннатқа бірге кіріңдер!,- дейді. Пайғамбарымыз (с.ғ.с) сөзін жалғас-тырып былай деді: Алладан қорқыңдар және ара-қатынастарыңды түзетуге тырысыңдар! Өйткені, Алла тағала қиямет күні сендердің ара-қатынастарыңды түзетеді.
Екі мұсылманның араздасуының алдын алу үшін: Ара-қатынасы бұзыла-тыны белгілі болған мұсылмандардың араздасуының алдын алу үшін өтірік айту жайыз болады. Жақсылыққа себепші болған өтірік, бүлікке себеп болған шындықтан жақсы. Алла тағала былай дейді:
Егер мүміндерден екі топ соғысса, дереу араларын жарастырыңдар. Екі жақтың бірі, екіншісіне өктемдік жасаса, бас тартқан жақпен Алланың әміріне қайтқандарына дейін соғысыңдар. Егер қайтса, араларын әділдікпен жарастырыңдар, туралық істеңдер. Расында, Алла туралық істеушілерді жақсы көреді. Шын мәнінде, мүміндер туыс. Сондықтан, екі туыстарыңның арасын жарастырыңдар. Және Алладан қорқыңдар. Мүмкін игілікке бөленерсіңдер[1, 49.9-10].
Жұбайымен жақсы қарым-қатынаста болу үшін: Жұбайлар бір-бірін ренжітіп қоймау үшін, тату өмір сүре алу үшін өтірік айтуларына болады. Хадис шәриф-терде былай делінеді:
Жұбайымен тыныш өмір сүре алу үшін өтірік айту рұқсат, Жұбайлар бір-бірімен тыныш-тату тұрмыс құрып кету үшін өтірік айтса күнә болмайды.
Хазреті Ибн Әрқам (р.а), хазреті Омарға (р.а): Жұбайым мені жақсы көрмейді екен. Жақсы көрмейтіндігін бетіме айтты. Мұндай әйелмен тұрғым келмейді,- деді. Хазреті Омар әйелге: Не үшін күйеуіңіздің бетіне ондай нәрсе айттыңыз?,- дегенінде, ол: Өтірік айтпау үшін. Әлде, мұндай жағдайда өтірік айтуға рұқсат бар ма еді?,- деді. Хазреті Омар: Әлбетте, мұндай жағдайда өтірік айтуға рұқсат бар. Әйелі күйеуін жақсы көрмесе де оны ренжітпеу үшін өтірік айтса күнә болмайды,- деп жауап берді.
Мұсылманның тұрған жерін залымнан жасыру үшін: Мұсылман - мұсыл-манның бауыры. Оны қорғау, құрметтеу, сыйлау мұсылманның міндеті. Осыған қатысты бір хадисте Алла елшісінің (с.а.с.) қызметшісі Әбу Хамза Әнәс ибн Мәлик (р.а) былай дейді:
Пайғамбар (с.а.с.): Сендерден ешқайсың өзіне қалағанды бауырына да қаламайынша (толық) иман келтірмейді,- деді,- деген. Хадистің маңыздылығы жайында имам Ән-Нәуәуи (Алла оған рақым етсін) Муслимнің Сахихына жазған түсіндірмесінде: Өз заманында Мағрибтегі Мәлики мазһабының имамы Әбу Мұхаммед Абдуллаһ ибн Әбу Язид: Игі де ізгі әдеп ұстанымдарының барлық жиынтығының бастау бұлағы болып табылатын төрт хадис бар: Кім Аллаға және Ақырет күніне иман келтірсе, тек игі (сөз) айтсын немесе үнде-месін. Исламды жақсы ұстанудың белгісі адамның өзіне қатысы жоқтан бас тартуы. Сондай-ақ, Пайғамбардың (с.а.с.) бір адамға қысқа ғана өсиет етіп: Ашуланба,- дегені және, Сендерден ешкім өзіне қалағанды бауырына қала-майынша иман келтірмейді,- деген сөздері,- деді,- деген. Үмбеттің бірлігі мен мұсылмандардың бір-біріне деген сүйіспеншілігі Исламның негізгі мақсаттар-ының бірі - адамдар өзара сүйіспеншілікте өмір сүретіндей және әрбір адам бүкіл қоғамның бақыты мен бәріне ортақ мүдде үшін әрекет ететіндей қоғам құру. Мұның мәнісі әділдікті үстем етуге, адамдардың жан-дүниесіне тыныштық орнататын өзара көмек көрсету рухын қалыптастыруға, олардың арасында татулық болуын қолдауға саяды. Бірақ, бұлай ету қоғамның әрбір мүшесі өзіне қандай бақытты, игілік пен береке-бірлікті қаласа, басқаға да дәл сондай бақыт, игілік пен береке-бірлік қалағанда ғана мүмкін болады. Мұндай қалауды Пайғамбарымыздың (с.ғ.с) иман қасиеттерінің біріне балап, иманмен байла-ныстыруының себебі осында.
Кәміл иманның негізі - жүректің аса Құдіретті де, Ұлы Аллаһқа берік сенімі мен бойсұнуы, Оны Тәңір деп тануы және басқа да иман тіректеріне, басқаша айтқанда, періштелерге, Кітаптарға, пайғамбарларға, Қиямет күніне, шешім мен тағдырға сенуі. Бұл хадис Алла тағаланың елшісі адам өшпенділіктен, жек-көрушіліктен, күншілдіктен, өзімшілдіктен алыстамайынша, өзіне нені қаласа, соны басқаға да тілеп, басқалардың зұлымдық пен ренжуден аман, сау-саламат болуын, Аллаһ тағаланың разылығына бөленуін және Оған жақын болуын қаламайынша, иман негізі адам жанында да, жүрегінде де берік орнықпайтынын, ал иманның мұсылман кеудесінде кәміл бола алмайтынын бізге түсіндіреді. Иманның адам жүрегінде мүлтіксіз жетілген кемел болуына мына себептер жәрдемдеседі. Мұсылман адал игіліктер мен діни міндеттерді орындауға қатысты өзіне нені қаласа, басқаға да соны қалауы тиіс. Ол өзіне жек көрінішті барлық жамандық пен күнәлі іске басқаларға қатысты да жек көруге міндетті.
Мұсылманды қуанту үшін:
Бір мұсылман өзі ұнатып киім не бір зат сатып алса немесе киім тіктірсе, жанындағы адамға ұнамаса да, бұл киім сізге өте жарасады екен,- деп айтуы дұрыс болған өтірікке жатады. Мұсылманды қуанту үшін себеп іздеу керек. Хадис шәрифте: Құлшылықтан кейінгі Алла тағаланың ең көп жақсы көретін амалы мұсылманды қуанту,- деп келген.
Өзіміздікі дұрыс бола тұра, қарсыдағы адамға сенікі дұрыс деп айту:
Ерлі-зайыптылардың бірі екіншісіне сенікі дұрыс деп айтса, татулық болады. Екеуі де, менікі дұрыс деп айтса, ол отбасыда береке болмайды. Екеуі де, сенікі дұрыс дейтін болса, ол кезде отбасының берекесі мәңгіге сақталады. Хадис шәрифтерде былай делінеді: Алла разылығы үшін кешірген адамды Алла тағала үстем етеді. Кешірілулерің үшін кешірімді болыңдар! Кешірмегенге кешірім жоқ.
Қатал мәміледе болғандарға жұмсақтық таныту, зұлымдық еткендерді кешіру, туыстық қатынаста алыстағандарға жақын болу адамгершіліктің белгісі. Діндегі ұлы тұлғалар өтірік айтуға мәжбүр болған кездерінде сөздің мағынасын өзгертіп, шындықты айтуды таңдайтын еді. Мәселен, хазреті Муаз бин Жәбәл (р.а), міндетін атқарып үйіне қайтқанында, әйелі: Осыншама жұмыс істедің, зекет жинадың, бізге не алып келдің?,- дейді. Ол: Маған қарап жүрген бақы-лаушы бар еді, сондықтан ешнәрсе әкеле алмадым,- дейді. Ол бақылаушы деп Алла тағаланы айтқан болатын. Ал, әйелі болса, хазреті Омар (р.а) бақылап, тексеріп жүруі үшін адам жіберген екен, деп ойлайды. Әйелі ашуланып, хазреті Омардың (р.а) үйіне барып: Муаз Расул Аллаһтың (с.ғ.с) және Әбу Бәкір (р.а) Сыддықтың сенімді адамы еді. Сіз не үшін оның артына адам салып жүрсіз?,- дейді. Хазреті Омар (р.а) хазреті Муаздан мән жайды білгеннен кейін, әйеліне біршама сыйлық жібереді. Өтірік айтудың үлкен күнә екендігі Құран Кәрімде және хадис шәрифтерде білдірілген:
Аллаһтың аяттарына сенбегендер, өтірік құрастырады[1, 16.105].
Бұдан аңғарылғанындай, өтірік айту иманға теріс нәрсе. Өтірік айту иманға жат нәрсе. Өтірік айту екіжүзділіктің белгісі.
Жазаның екінші түрі − ол арғы дүниеде. Қияметте адамдар есеп-қисаптан кейін кейбірі тозаққа, кейбірі жәннәтқа кіреді. Кейін оларға өлімді қара қошқар кейіпінде алып келеді де, мынаны танимысыңдар?- делінеді. Олар: ия, танимыз, ол өлім ғой,- дейді. Алла тағаланың періштелері оны бауыздап, енді ешкімге өлім жоқ,- дейді. Жәннәт иелері қатты қуанып, тозақ иелері қатты қайғырады.
Тілдеріңнің бұл арам, бұл адал,- деп өтірік сипаттағанын айтпаңдар, Аллаға өтірік жала жапсырған боласыңдар. Шынында, Аллаға өтірік, жала жапсырғандар, құтылмайды. Дүние аз бір күндік көрініс. Олар үшін күйзелтуші азап бар[1, 16.116-117].
1.2 Жала жабуға қатысты Құран аяттары мен хадистер
Сондай абыройлы әйелдерге зина жаласын жапсырғандар; кейін төрт айғақ келтіре алмаса, онда оларға сексен дүре соғыңдар. Және олардың куәліктерін мүлде қабыл етпеңдер. Міне, солар, бұзықтар. Бірақ, содан кейін тәубе етіп, түзелгендерге, Алла, аса жарылқаушы, ерекше мейірімді. Жұбайларына зина жаласын жауып, өздерінен басқа ешбір айғақтары болмағандардың әрбірінің куәлігі, шын айтушы екендіктеріне байланысты төрт рет Алланың атымен ант ішулері. Бесінші ретте (ер): Егер өтірік айтушылардан болсам, Маған Алланың лағынеті болсын!, - дейді. Ерінің өтірік айтушылардан екендігіне байланысты әйел де төрт рет Алланың атымен ант ішіп, өзінен жазаны кетіре алады. Бесінші рет (әйел): Егер оның айтқандары шын болса, маған Алланың қаһары тисін!,- (дейді). Егер сендерге Алланың кеңшілігі, мәрхаметі болмаса (не болар еді?), Расында, Алла тәубелерді қабылдаушы, Аса Дана. Шынында, сендерден өсек айтып келген топтың сөзін жаман деп есептемеңдер. Керісінше, ол сендер үшін қайырлы. Олардың әрбіреуі күнә тапты. Олардан басшылық еткен үлкеніне зор азап бар. Егер оны естігендеріңде мүмін ер, әйел көңілдерінде қайыр ойлап: Бұл бір ашық өсек,- десе еді? Олар, оған төрт куә келтірсе еді? Сондай-ақ, олар куә әкелмеді. Міне, солар, Алланың қасында өтірікші. Егер, сендерге дүние мен ақыретте Алланың кеңшілігі, мейірімі болмаса еді, әрине өсек тартқандық-тарыңның салдарынан зор азапқа душар болар едіңдер. Сол уақытта өсекті ауызекі жалғастырып, білмеген нәрсені айта отырып, оны жеңілге сайдыңдар. Ол, Алланың қасында зор іс еді. Егер оны естіген сәтте: Бұны біздің айтуымызға болмайды. Алла сақтасын. Бұл бір үлкен жала,- деген болсаңдар еді. Егер мүмін болсаңдар, Алла мұндайды мүлде қайта істемеулеріңді насихаттайды. Алла сендерге аяттарын ашық баян қылады. Әрі, Алла толық білуші, Аса Дана. Расында, сондай мүмін-дердің ішінде арсыздық жайылуын жақсы көргендерге, дүние мен ақыретте күйзелтуші азап бар. Алла біледі. Сендер білмейсіңдер[1, 24.1-19].
Әбу Һурайрадан жеткен хадисте Алла елшісі (с.ғ.с): Жеті құрдымға кеті-ретін күналардан аулақ болыңдар,- деп, жала жабуды айтқан.
Хазіреті Айша анамызға зина жаласы жабылған оқиға
Бұл оқиға Алла тағаланың сүйікті елшісінің (с.ғ.с.) жұбайы Айша анамызға жабылған жала еді. Айша анамыз (р.а) аса арлы, иманы берік, тақуа жандардан болған. Оған (р.а) барша мұсылмандар қарыздар. Себебі, Айша анамыздың басынан өткен жағдайларға байланысты түскен аяттар кейінгі мұсылмандардың мәселелерінің шешімдеріне табылған жауап болды. Осы аяттар дипломдық жұмыстың негізгі тақырыбы болған жала жабу мәселесін толық баяндайды.
Айша анамыздың (р.а) әкес жәннәтпен сүйіншіленген ұлы сахаба Әбу Бәкір еді. Пайғамбар (с.ғ.с.):
Исламға шақырған кезімде, Әбу Бәкірден басқада алғашқыда сәл іркіліс пен кірбендік болды. Бірақ, Әбу Бәкірге Исламды түсіндіргенімде, ол еш кідірместен, еш күдіктенбестен иман келтірді,- деген.
Осман ибн Амр (р.а) Айша анамыздың әкесі Әбу Бәкір (р.а) жайлы былай деген: Пайғамбарлардан басқа, жердің бетін Әбу Бәкірден (р.а) абзал ешкім басқан емес,- деген. Ал, анасы Умму Румман өз заманында пайғамбар (с.ғ.с) жәннәтпен сүіншілеген, аса құрметті сахаби әйел. Айша анамыз көздері үлкен, жүзі аққұба, қарапайым қыз болған. Сондай-ақ әлемге рахым етіп жіберілген, барша мұсылмандарға сүйікті болған пайғамбарымыз Мұхаммедтің (с.ғ.с) жары болған. Бірде, пайғамбарымыздан (с.ғ.с) Амр Ибн Ас атты сахабасы сіз кімді жақсы көресіз?,- деп сұрағанда, ол: Айшаны,- деп жауап берген. Сахаба ерлерден кімді жақсы көресіз? - деп сұралғанда, оның әкесін,- деген. Айша анамыз пайғамбарымызға (с.ғ.с) пайғамбарлық міндеті жүктелгеннен кейінгі төртінші жылында Мекке қаласында мұсылман отбасында дүниеге келген. Алла тағаланың тақуа құлдарының тәрбиесінде өскен. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz