Прокурорлық қадағалау туралы ақпарат
Кіріспе
І. Прокурорлық қадағалау туралы жалпы түсінік
1.1. Азаматтық іс бойынша прокурордың қадағалаудың бағыттары
1.2. Прокурорлық қадағалаудың құқықтық актілері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттердің тізімі
І. Прокурорлық қадағалау туралы жалпы түсінік
1.1. Азаматтық іс бойынша прокурордың қадағалаудың бағыттары
1.2. Прокурорлық қадағалаудың құқықтық актілері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттердің тізімі
«Прокуратура туралы» Қазақстан Республикасының Заңы елдің жоғары қадағалау органы туралы алдағы заңдардың көптеген ережелерін дамытып қана коймайды, сондай-ақ прокуратураның міндеттері мен ролдерін бағалауға жаңа концептуалды жолдардың қатарын, оларды ұйымдастыру және қалыптастыру тәртібін анықтайды. «Прокуратура туралы» ҚР Заңына сәйкес Қазақстан Республикасының прокуратурасы - республика аумағында заңдардың, Қазақстан Республикасының Президенті Жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәл және бірыңғай қолданылуына, жедел-іздестіру қызметінің, анықтама мен тергеудің, әкімшілік және атқарушылық істер жүргізудің заңдылығына жоғары қадағалауды жүзеге асыратын, Қазақстан Республикасының Президентіне есеп беретін мемлекеттік орган. Осы орган кез келген заңдылық бұзушылықты анықтау және жою жөнінде шаралар қолданады, республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдар өзге де құқықтық актілерге наразылық жасайды, сотта мемлекеттің мүддесін білдіреді, сондай-ақ занда белгіленген жағдайларда тәртіп пен шекте қылмыстық қудалауды мына бағыттарда жүзеге асырады:
- Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының, заңды тұлғалардың және мемлекеттің мүдделерінің сақталуына қадағалау
- Сотта мемлекеттің мүддесін білдіру
- Жедел-іздестіру, тергеу мен анықтама, әкімшілік, атқарушылық іс жүргізу қызметтерінің зандылығын қадағалау
- Қылмыстық қудалау
- Қылмыстарды тіркеу және есепке қою.
Қазақстан Республикасы прокуратура органдарының біртұтас жүйесін Бас прокуратура, облыстардың прокуратуралары, республикалық маңызы бар республика астанасының прокуратуралары, ауданаралық, қалалық және оларға теңестірілген әскери және басқа мамандандырылған прокуратуралар құрайды.
Заңдылықты қамтамасыз ету жөніндегі өз қызметін жүзеге асыра отырып, прокуратура басқа да мемлекеттік органдармен өзара іс-әрекет жасайды. Сондықтан олардың құзыреттерінің ара қатынасын зерделеу прокуратураның мемлекеттік механизмінің жүйесіндегі орнын нақтылауды ғана емес, осындай ынтымақтастықтың тиімділігін арттыруға бағытталған нақты шараларды ұсынуға мүмкіндік береді.
Прокуратура органдары Қазақстан Республикасы Президентімен тығыз қарым-қатынас жасайды. Прокуратура Президентпен қатынасу көзінде барлық заңнама мен Президент актілерінің дұрыс және біркелкі орындалуының қадағалауын жүзеге асырады.
- Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының, заңды тұлғалардың және мемлекеттің мүдделерінің сақталуына қадағалау
- Сотта мемлекеттің мүддесін білдіру
- Жедел-іздестіру, тергеу мен анықтама, әкімшілік, атқарушылық іс жүргізу қызметтерінің зандылығын қадағалау
- Қылмыстық қудалау
- Қылмыстарды тіркеу және есепке қою.
Қазақстан Республикасы прокуратура органдарының біртұтас жүйесін Бас прокуратура, облыстардың прокуратуралары, республикалық маңызы бар республика астанасының прокуратуралары, ауданаралық, қалалық және оларға теңестірілген әскери және басқа мамандандырылған прокуратуралар құрайды.
Заңдылықты қамтамасыз ету жөніндегі өз қызметін жүзеге асыра отырып, прокуратура басқа да мемлекеттік органдармен өзара іс-әрекет жасайды. Сондықтан олардың құзыреттерінің ара қатынасын зерделеу прокуратураның мемлекеттік механизмінің жүйесіндегі орнын нақтылауды ғана емес, осындай ынтымақтастықтың тиімділігін арттыруға бағытталған нақты шараларды ұсынуға мүмкіндік береді.
Прокуратура органдары Қазақстан Республикасы Президентімен тығыз қарым-қатынас жасайды. Прокуратура Президентпен қатынасу көзінде барлық заңнама мен Президент актілерінің дұрыс және біркелкі орындалуының қадағалауын жүзеге асырады.
1. ҚР Конституциясы. 30.08.1995 ж. Өзгерістер мен толықтырулар 21.05.2007 ж. енгізілген. Алматы 2007ж
2. ҚР «Прокуратура туралы» Заңы. 17 қаңтар 1992 ж. (салыстырмалы ретінде)
3. ҚР «Прокуратура туралы» Заңы. 21 желтоқсан 1995 ж. 21 мамыр 2007 ж Өзгерістер мен толықтырулар енгізілген.
4. ҚР Қылмыстық iс жүргiзу Кодексі. 13.12.1997 ж. Өзгерістер мен толықтырулар 13.12.2005 ж. енгізілген.
2. Арнайы әдебиеттер
5. Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстанды дамыту стратегиясы -2030» Қазақстан еліне жолдауы.
6. Прокурорский надзор//под.ред. В.И.Басков М., 1996г
7. Бегалиев К.А. Прокурорский надзор за расследованием уголовных дел. М., 1971 г.
2. ҚР «Прокуратура туралы» Заңы. 17 қаңтар 1992 ж. (салыстырмалы ретінде)
3. ҚР «Прокуратура туралы» Заңы. 21 желтоқсан 1995 ж. 21 мамыр 2007 ж Өзгерістер мен толықтырулар енгізілген.
4. ҚР Қылмыстық iс жүргiзу Кодексі. 13.12.1997 ж. Өзгерістер мен толықтырулар 13.12.2005 ж. енгізілген.
2. Арнайы әдебиеттер
5. Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстанды дамыту стратегиясы -2030» Қазақстан еліне жолдауы.
6. Прокурорский надзор//под.ред. В.И.Басков М., 1996г
7. Бегалиев К.А. Прокурорский надзор за расследованием уголовных дел. М., 1971 г.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
І. Прокурорлық қадағалау туралы жалпы түсінік
1.1. Азаматтық іс бойынша прокурордың қадағалаудың бағыттары
1.2. Прокурорлық қадағалаудың құқықтық актілері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттердің тізімі
КІРІСПЕ
Прокуратура туралы Қазақстан Республикасының Заңы елдің жоғары қадағалау органы туралы алдағы заңдардың көптеген ережелерін дамытып қана коймайды, сондай-ақ прокуратураның міндеттері мен ролдерін бағалауға жаңа концептуалды жолдардың қатарын, оларды ұйымдастыру және қалыптастыру тәртібін анықтайды. Прокуратура туралы ҚР Заңына сәйкес Қазақстан Республикасының прокуратурасы - республика аумағында заңдардың, Қазақстан Республикасының Президенті Жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәл және бірыңғай қолданылуына, жедел-іздестіру қызметінің, анықтама мен тергеудің, әкімшілік және атқарушылық істер жүргізудің заңдылығына жоғары қадағалауды жүзеге асыратын, Қазақстан Республикасының Президентіне есеп беретін мемлекеттік орган. Осы орган кез келген заңдылық бұзушылықты анықтау және жою жөнінде шаралар қолданады, республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдар өзге де құқықтық актілерге наразылық жасайды, сотта мемлекеттің мүддесін білдіреді, сондай-ақ занда белгіленген жағдайларда тәртіп пен шекте қылмыстық қудалауды мына бағыттарда жүзеге асырады:
- Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының, заңды тұлғалардың және мемлекеттің мүдделерінің сақталуына қадағалау
- Сотта мемлекеттің мүддесін білдіру
- Жедел-іздестіру, тергеу мен анықтама, әкімшілік, атқарушылық іс жүргізу қызметтерінің зандылығын қадағалау
- Қылмыстық қудалау
- Қылмыстарды тіркеу және есепке қою.
Қазақстан Республикасы прокуратура органдарының біртұтас жүйесін Бас прокуратура, облыстардың прокуратуралары, республикалық маңызы бар республика астанасының прокуратуралары, ауданаралық, қалалық және оларға теңестірілген әскери және басқа мамандандырылған прокуратуралар құрайды.
Заңдылықты қамтамасыз ету жөніндегі өз қызметін жүзеге асыра отырып, прокуратура басқа да мемлекеттік органдармен өзара іс-әрекет жасайды. Сондықтан олардың құзыреттерінің ара қатынасын зерделеу прокуратураның мемлекеттік механизмінің жүйесіндегі орнын нақтылауды ғана емес, осындай ынтымақтастықтың тиімділігін арттыруға бағытталған нақты шараларды ұсынуға мүмкіндік береді.
Прокуратура органдары Қазақстан Республикасы Президентімен тығыз қарым-қатынас жасайды. Прокуратура Президентпен қатынасу көзінде барлық заңнама мен Президент актілерінің дұрыс және біркелкі орындалуының қадағалауын жүзеге асырады.
І. Прокурорлық қадағалау туралы жалпы түсінік
1.1. Азаматтық іс бойынша прокурордың қадағалаудың бағыттары
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтауын прокурорлық қадағалау, басқа мемлекеттік қоғамдық-жарамды, жасампаз қызмет тәрізді өз мәні мен міндеттері бар.
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтауын прокурорлық қадағалау саласының мәні ҚР Прокуратура туралы Заңының 28 б. анықталған.
1. Қазақстан Республикасының аумағында заңдардың, Қазақстан Республикасының Президенті Жарлықтарының және министрліктердің, ведомстволардың, мемлекеттік комитеттердің, қызметтердің және атқарушы биліктің езге орталық органдарының, өкілетті (заңды) және жергілікті атқарушы органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдардың, әскери басқару органдардың, бақылаушы органдардың, олардың лауазымды адамдарының, басқару органдары мен нысанына қарамастан коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдар басшыларының өзге де нормативтік актілердің дәл және бірыңғай қолданылуын қадағалауды іске асырады. Прокурорлық қадағалаудың осы бағыттарының өзгешелігі азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына байланысты құқықтық саласында анықталады.
2. Жоғары аталып кеткен органдармен шығаратын (қабылдайтын) құқықтық актілер заңға сәйкес келетіндігін қадағалау .
Прокурорлық қадағалаудың осы бағытын, ҚР-дағы азаматтар және адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау саласы бойынша заңдылық сақтау жөнінде прокурорлар қадағалайтын барлық органдар аталмаған қорытындысын атап кету керек. Мысалы, мыңдаған үйымдар, мекемелер, олардың лауазымды адамдары, коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдар, қозғалыстар аталмаған. Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерінің сақталуын прокурорлық қадағалау - дербес және прокурорлық қадағалау саласындағы маңыздылардың бірі болып табылады.
Осы сала дәстүрлі жалпы қадағалау деп аталатын, ол қарастырылып отырған саланы прокурорлық қадағалаудың басқа арнайы салаларынан шек қоюға мүмкіндік беретін. Прокурорлық қадағалауды реттейтін қолданыстағы заңнамада жалпы қадағалау термині аталмаса да, ол прокуратура органдарының жұмыскерлерін құрастыру көзінен қалыптасып, бұрынғысынша солармен қолданылады.
Қарастырылып отырған салада барлық прокурорлар топтары жүзеге асыратын ҚР прокурорлық қадағалаудың мәні және міндеті аса бет-бедерлі белгіленеді. Тап сонда Қазақстандық прокуратура құқықтық мемлекеттің нормативті негізін - адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтау үстінен қараушылық заңын қамтамасыз ету бойынша тікелей көрінісі бар.
Аталып кеткен органдардың (ұйымдардың) міндеттемеріне ҚР аумағында қолданылып жүрген заңдарды дәл орындау жүктелгеніне байланысты және оларды орындамаған кезде немесе дұрыс емес орындамағандықтан адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделеріне қысым жасалса, кімнің қарамағында болғанына (ведомствоға қарасты) және меншік нысанына қарамастан, осы органдар мен ұйымдар прокурорлық қадағалау Өрісі тізімінен алып тастануы мүмкін емес.
Қадағалау субъектілері ретінде азаматтар карастырылмайды. Сол шақта заңдарды дәл орындау талаптары азаматтар алдына қойылады. Азаматтар заң бұзушылық жасаса прокуратура органдары заңмен белгіленген жазалау шараларын қолданады. Осыдан, егер азаматтар заң бұзушылыққа барса, олар прокурорлық қадағалаудың субъектілері болады.
Заңдар орындалуын прокурорлық қадағалау саласына ҚР Жоғарғы Соттың Пленарлық мәжілісінің нормативті қаулылары да кіреді. Прокурорлар ҚР (қол қойылған) жасалған немесе оларға қосылған екіжақты және көпжақты халықаралық шарттардың және тағы басқа халықаралық актілердің орындалуын қадағалайды. Онымен қоса ұлттық заңнама халықаралық заңнамаға сай болу қажеттілігін ескере отыру тиіс.
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтауын прокурорлық қадағалау саласының мәні ҚР Прокуратура туралы Заңының 28 б. анықталған, олар мынадай болып келеді:
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтауын прокурорлық қадағалау құқықтық актілердің және органдардың, ұйымдардың, лауазымды тұлғалардың және азаматтардың әрекеттері заңнамаға сәйкес болу керек;
кез келген заң бұзушынықты айқындау, осындай заң бұзушылыққа мәжбүр болған себептер мен жағдайларын жою, бұзылған құқықтарды қалпына келтіру.
Прокуратура басқа мемлекеттік органдардың орнын баспайды және ұйымдардың қызметі мен азаматтардың жеке өмірлеріне қол сұқпайды.
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтауын прокурорлық қадағалау саласы - өкілетті және атқарушы өкімет органдары, бақылау органдары, кәсіпорындар, мекемелер және ұйымдар, қоғамдық ұйымдар, лауазымды тұлғалар мен азаматтар заңдарды біркелкі түсініп, бұлжытпай орындауын қамтамасыз ету мақсатында құрылды. Осы мақсат белгілі даму кезеңдерінде қоғам мен мемлекет алдында тұрған міндеттерге бейімделіп, прокурорлық қадағалауды реттейтін заңнамада анықталады. Осы қадағалау қазақстандық прокуратура құқықтық мемлекеттің нормативті негізін - адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтау үстінен қараушылық заңын қамтамасыз ету болып табылады. Заңдар орындалуын прокурорлық қадағалаудың негізгі мақсаты дәл осында.
Ақырғы уақыттарда, қылмыстық өсумен байланысты, қылмыстардың алдын алудың алғаш құралы ретінде заңдар орындауына прокурорлық қадағалаудың рөлі өсуде. Қадағалауды жүзеге асырып, прокурорлар тек қылмыстарды айқындаумен шектелмейді, ерекше маңыздысы, олар қылмысқа айналатын немесе қылмыс жасау мүмкіндігін туғызатын құқық бұзушылықты айқындайды. Барлық аумақтық және мамандандырылған прокуратураларға қатысты прокурорлық қадағалаудың нақты міндеттері ҚР Бас прокурордың, оның орынбасарларының, облыс прокурорларының бұйрықтары мен нұсқауларында анықталады. Осы актілердің ішінде Әлеуметтік-экономикалық саласында адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қолдануына, сақтауына прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру туралы Нұсқау ерекше орын алады. Ерекше алғанда, ҚР Бас прокуроры қадағалаудың басым бағытын былайша анықтайды:
нормативті құқықтық актілер Конституцияға, ҚР Президентінің заңдары мен актілеріне сәйкес келуі;
мемлекеттік органдардың адам және азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын сақтауы;
қоғамдық және діни бірлестіктердің және де бұқаралық ақпарат
қызметтерінің заңдылығы.
Заңдарды орындау бойынша прокурорлық қадағалауды жүзеге асырған кезде прокурорлардың жалпы түріндегі міндеттері мыналарда:
заң бұзушылық туралы түскен мәліметке байланысты, прокурор заң бұзушылықты және осыларға әкеліп соқтырған себептерін айқындау және жою шараларын қабылдау жолымен прокурордың міндетті түрде кірісуі;
құқық бұзушылықтың, бірінші кезекте - қылмыстардың алдын алу заң талаптарын орындау көзінде прокурорлық қадағалаудың барлық мүмкіншіліктерін қолдану;
заңдарды және заңға сәйкес актілерді орындауын, заңдылық пен құқықтық тәртіпті бекітуіқ әсіресе осы органдарда прокурорлық тексерістер өткізу және бағынышты, бақылауындағы және төмен тұратын органдарда, мекемелерде және ұйымдарда тексеріс өткізу тапсырыстарын беру жолмен қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік бақылау және құқық қорғау органдардың қызметін қарқындату және жетілдіру;
лауазымына және мүліктік жағдайына қарамастан құқық бұзушылық жасаған, заң алдында бәрі тең қағидатын ескерте отырып, заңда белгіленген жауапкершілікке тарту жөнінде, бұлтартпас жауапкершілік қағидатын өмірге белсендірек өткізу;
радио, теледидар, периодикалық басылым арқылы прокуратура органдарының қызметі жөнінде, оның ішінде заңдар орындалуын прокурорлық қадағалау саласында және олар заң бұзушылыққа қарсы қолданып жүрген шаралары жөнінде және айыпты тұлғалардың аты-жөні, лауазымы, жағдайы айтылып, жауапкершілікке тартылғаны жөнінде және де аймақтың құқық бұзушылық динамикасы халық пен қоғамдыққа жеткізілсін;
қолданыстағы заңнаманың, қоғамдық қатынастардың норматавті реттеуіндегі тұтынымдарының және өкілетті (заңнамалық) органдарға және заң шығарушы бастамасы құқына ие органдарына сәйкес ұсыныстарын енгізу арқылы, кемістіктерін (ақауларды) айқындау және оларды жою шараларын қабылдау;
лауазымды тұлғалардың, әсіресе құқықтық актілер мен заңды маңызды әрекеттер жасайтын мемлекеттік органдары басшыларының, коммерциялық ұйымдардың, кәсіпкерлердің және де азаматтардың құқықтық мәдениетін көтеру.
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарық заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтауын прокурорлық қадағалауға қазіргі кезеңде қойылатын талап - оның нәтижелілігін кетеру, ол оның ақырғы қорытындысы - құқықтық тәртіптің заңдылық жағдайына әсер етеді.
Жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырушы органдарда заңдардың Орындалуына прокурорлық қадағалау
ҚР Конституциясында жарияланған және бекітілген азаматтардың одақтары мен бостандықтарын тәжірибеде іске асыру едәуір қиыншылық тудырады.
Жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырушы құқық қорғау органдары азаматтың өмірін, денсаулығын, құқықтары мен бостандықтарын қорғау, меншікке қылмыстық қол сұғудан сақтау жөніндегі міндеттерін кейде тиісті түрде орындамайды. Сондай-ақ, жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыра отырып, осы саладағы заң талаптарынан жалтаруға жол беріп, арқылы азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделеріне нұқсан келтіреді.
Шұғыл қызметтер тапсырмаларын орындау маңыздылығын, олардың қылмыстарының ерекшеліктерін ескерсек, ол үнемі прокурорлық қадағалауды қошап етеді. Бірақ, жедел-іздестіру қызметінің заңдылығына прокурорлық қадағалаудың қажеттілігі теорияда дұрыс негізделгеніне қарамастан, көптеген жылдар бойы жеке прокурорлар тәжірибеде осы қызметті жүргізу барысында заңдардың орындалуын тексерген. Бұл жағдай прокурорлардын қадағалау жұмыстарын жүзеге асыруға құқықтық негіздердің болмауымен түсіндірілген.
Жедел-іздестіру қызметі заңдармен емес, партиялар мен үкіметтің директивтік актілерімеқ жабық сипаттағы заңға сәйкес нормативтік актілермен реттелген және оларға сәйкес тек белгілі бір жағдайларда ғана облыс деңгейінен төмен тұрмайтын прокурор ғана араласа алатын болған.
1992 жылдан бастап тәртіп өзгерген. 1992 жылы қабылданған ҚР Прокуратурасы туралы Заңы прокуратура органдары қызметінің басқа бағыттары ішінен жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырушы органдармен Заңдардың орындалуын қадағалауды жүзеге асыруды атаған. 1994 жылы І5 қыркүйекте қабылданған Жедел-іздестіру қызметі туралы (25 бап) заңда да жедел-іздестіру қызметінде заңдардың орындалуын қадағалауды ҚР Бас Прокуроры мен оған бағынышты прокурорлар жүзеге асырады делінген.
Прокуратура туралы заңда жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырушы органдармен заңдардың орындалуын қадағалауды прокуратуранын құқық қоорғау міндетін жүзеге асыру бойынша негізгі бағыттарының бірі деп негіздеуінің себебі, бұл органдар қылмыстылықпен күресті жүзеге асырады.
Жедел-іздестіру іс-шараларын жүргізу көзінде азаматтардың Конституциямен және өзге де заңдармен - жазысқан хаттарынын, телефон арқылы сөйлескен сөздерінің құпиялығы сақталуы, еркін жүріп-тұрулары кепілденген құқықтары мен заңды мүдделері кейде елеулі түрде шектеледі. Құқықтар мен бостандықтарды шектеуге тек Жедел-іздестіру қызметі туралы Заңға және өзге заңдарға тікелей қатысы бар Конституцияда қарастырылған тәртіптер және оларды сақтау негізінде ғана жол беріледі.
Құқық қорғау міндетін жүзеге асыра отырып, прокурор бірде бір қылмыстың ашылмай немесе бірде бір кінәлі адамның заңда көзделген жауапкершілікке тартылмай қалмауын қамтамасыз етуге шаралар қолдануға міндетті. Мұнымен жасалған қылмыстан құтылмаушылық қамтамасыз етіледі. Прокурор жедел-іздестіру қызметін, алдын-ала тергеу және анықтауды реттейтін заң нормаларын ешкімнің бұзбауын қадағалауға, ал заң бұзушылықты анықтағаңда - оларды жоюға шұғыл шаралар қолдануға, азаматтардың бұзылған құқықтары мен бостандықтарын калпына келтіруге, заң бұзушылықты ескертуге міндетті. Қылмыстармен күрес оларды дереу және толық ашылуы қамтамасыз ету және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының бұзылмауына жол бермеу көзінде ғана нәтижелі болады.
Жедел-іздестіру қызметі саласындағы прокурорлық қадағалаудың бұл міндеттері оның мәнімен тығыз байланысты. Бұл бағыттағы қадағалаудың мәні ҚР прокуратурасы туралы заңының 34-бабына сәйкес: бірінші, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын сақтау; екінші, жасалған немесе дайындалып жатқан қылмыстар туралы арыздар мен хабарламаларды қараудын белгіленген тәртіптерін сақтау, жедел-іздестіру шараларын орындау; үшінші - жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдармен қабылданатын шешімдердің заңдылығы болып табылады.
Қадағалауды жүзеге асыру көзінде прокурорлар Конституция және өзге заңдармен кепілдік берілген азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының сақталуына, сондай-ақ осы заңдарда ескертілетін ерекше жағдайлардын сақталуына, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын шектеудін негіздері мен тәртіптеріне назар аударуға тиіс.
ҚР Конституциясы әркімнің жазысқан хаттарының, телефон арқылы сөилескен сөздерінің, почта, телеграф арқылы және басқа жолдармен алысқан хабарларының құпиялылығы сақталуына құқығы бар екенін жария ете отырып, бұл құқық тек сот шешімі негізінде ғана шектеледі деп қарастырады. Жедел-іздестіру қызметі туралы Заңның 12-бабында мұндай шектеулер мүмкіншілігі жедел-іздестіру іс-шараларын жүргізу көзінде тек мынадай хабарламалар:
1. Құқыққа қарсы әрекет белгілері туралы, ол бойынша алды-ала тергеу міндетті түрде қажет.
2. Құқыққа қарсы дайындалып жатқан, жасалып жатқан немесе жасаған тұлғалар туралы, ол бойынша алдын-ала тергеу міндетті түрде;
3. ҚР мемлекеттік, әскери, экономикалық немесе экологиялық қауіпсіздігіне қауіп төндіретін оқиғалар мен әрекеттер туралы. Кейінге қалдыруға болмайтын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І. Прокурорлық қадағалау туралы жалпы түсінік
1.1. Азаматтық іс бойынша прокурордың қадағалаудың бағыттары
1.2. Прокурорлық қадағалаудың құқықтық актілері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттердің тізімі
КІРІСПЕ
Прокуратура туралы Қазақстан Республикасының Заңы елдің жоғары қадағалау органы туралы алдағы заңдардың көптеген ережелерін дамытып қана коймайды, сондай-ақ прокуратураның міндеттері мен ролдерін бағалауға жаңа концептуалды жолдардың қатарын, оларды ұйымдастыру және қалыптастыру тәртібін анықтайды. Прокуратура туралы ҚР Заңына сәйкес Қазақстан Республикасының прокуратурасы - республика аумағында заңдардың, Қазақстан Республикасының Президенті Жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәл және бірыңғай қолданылуына, жедел-іздестіру қызметінің, анықтама мен тергеудің, әкімшілік және атқарушылық істер жүргізудің заңдылығына жоғары қадағалауды жүзеге асыратын, Қазақстан Республикасының Президентіне есеп беретін мемлекеттік орган. Осы орган кез келген заңдылық бұзушылықты анықтау және жою жөнінде шаралар қолданады, республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдар өзге де құқықтық актілерге наразылық жасайды, сотта мемлекеттің мүддесін білдіреді, сондай-ақ занда белгіленген жағдайларда тәртіп пен шекте қылмыстық қудалауды мына бағыттарда жүзеге асырады:
- Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының, заңды тұлғалардың және мемлекеттің мүдделерінің сақталуына қадағалау
- Сотта мемлекеттің мүддесін білдіру
- Жедел-іздестіру, тергеу мен анықтама, әкімшілік, атқарушылық іс жүргізу қызметтерінің зандылығын қадағалау
- Қылмыстық қудалау
- Қылмыстарды тіркеу және есепке қою.
Қазақстан Республикасы прокуратура органдарының біртұтас жүйесін Бас прокуратура, облыстардың прокуратуралары, республикалық маңызы бар республика астанасының прокуратуралары, ауданаралық, қалалық және оларға теңестірілген әскери және басқа мамандандырылған прокуратуралар құрайды.
Заңдылықты қамтамасыз ету жөніндегі өз қызметін жүзеге асыра отырып, прокуратура басқа да мемлекеттік органдармен өзара іс-әрекет жасайды. Сондықтан олардың құзыреттерінің ара қатынасын зерделеу прокуратураның мемлекеттік механизмінің жүйесіндегі орнын нақтылауды ғана емес, осындай ынтымақтастықтың тиімділігін арттыруға бағытталған нақты шараларды ұсынуға мүмкіндік береді.
Прокуратура органдары Қазақстан Республикасы Президентімен тығыз қарым-қатынас жасайды. Прокуратура Президентпен қатынасу көзінде барлық заңнама мен Президент актілерінің дұрыс және біркелкі орындалуының қадағалауын жүзеге асырады.
І. Прокурорлық қадағалау туралы жалпы түсінік
1.1. Азаматтық іс бойынша прокурордың қадағалаудың бағыттары
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтауын прокурорлық қадағалау, басқа мемлекеттік қоғамдық-жарамды, жасампаз қызмет тәрізді өз мәні мен міндеттері бар.
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтауын прокурорлық қадағалау саласының мәні ҚР Прокуратура туралы Заңының 28 б. анықталған.
1. Қазақстан Республикасының аумағында заңдардың, Қазақстан Республикасының Президенті Жарлықтарының және министрліктердің, ведомстволардың, мемлекеттік комитеттердің, қызметтердің және атқарушы биліктің езге орталық органдарының, өкілетті (заңды) және жергілікті атқарушы органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдардың, әскери басқару органдардың, бақылаушы органдардың, олардың лауазымды адамдарының, басқару органдары мен нысанына қарамастан коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдар басшыларының өзге де нормативтік актілердің дәл және бірыңғай қолданылуын қадағалауды іске асырады. Прокурорлық қадағалаудың осы бағыттарының өзгешелігі азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына байланысты құқықтық саласында анықталады.
2. Жоғары аталып кеткен органдармен шығаратын (қабылдайтын) құқықтық актілер заңға сәйкес келетіндігін қадағалау .
Прокурорлық қадағалаудың осы бағытын, ҚР-дағы азаматтар және адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау саласы бойынша заңдылық сақтау жөнінде прокурорлар қадағалайтын барлық органдар аталмаған қорытындысын атап кету керек. Мысалы, мыңдаған үйымдар, мекемелер, олардың лауазымды адамдары, коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдар, қозғалыстар аталмаған. Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерінің сақталуын прокурорлық қадағалау - дербес және прокурорлық қадағалау саласындағы маңыздылардың бірі болып табылады.
Осы сала дәстүрлі жалпы қадағалау деп аталатын, ол қарастырылып отырған саланы прокурорлық қадағалаудың басқа арнайы салаларынан шек қоюға мүмкіндік беретін. Прокурорлық қадағалауды реттейтін қолданыстағы заңнамада жалпы қадағалау термині аталмаса да, ол прокуратура органдарының жұмыскерлерін құрастыру көзінен қалыптасып, бұрынғысынша солармен қолданылады.
Қарастырылып отырған салада барлық прокурорлар топтары жүзеге асыратын ҚР прокурорлық қадағалаудың мәні және міндеті аса бет-бедерлі белгіленеді. Тап сонда Қазақстандық прокуратура құқықтық мемлекеттің нормативті негізін - адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтау үстінен қараушылық заңын қамтамасыз ету бойынша тікелей көрінісі бар.
Аталып кеткен органдардың (ұйымдардың) міндеттемеріне ҚР аумағында қолданылып жүрген заңдарды дәл орындау жүктелгеніне байланысты және оларды орындамаған кезде немесе дұрыс емес орындамағандықтан адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделеріне қысым жасалса, кімнің қарамағында болғанына (ведомствоға қарасты) және меншік нысанына қарамастан, осы органдар мен ұйымдар прокурорлық қадағалау Өрісі тізімінен алып тастануы мүмкін емес.
Қадағалау субъектілері ретінде азаматтар карастырылмайды. Сол шақта заңдарды дәл орындау талаптары азаматтар алдына қойылады. Азаматтар заң бұзушылық жасаса прокуратура органдары заңмен белгіленген жазалау шараларын қолданады. Осыдан, егер азаматтар заң бұзушылыққа барса, олар прокурорлық қадағалаудың субъектілері болады.
Заңдар орындалуын прокурорлық қадағалау саласына ҚР Жоғарғы Соттың Пленарлық мәжілісінің нормативті қаулылары да кіреді. Прокурорлар ҚР (қол қойылған) жасалған немесе оларға қосылған екіжақты және көпжақты халықаралық шарттардың және тағы басқа халықаралық актілердің орындалуын қадағалайды. Онымен қоса ұлттық заңнама халықаралық заңнамаға сай болу қажеттілігін ескере отыру тиіс.
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтауын прокурорлық қадағалау саласының мәні ҚР Прокуратура туралы Заңының 28 б. анықталған, олар мынадай болып келеді:
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтауын прокурорлық қадағалау құқықтық актілердің және органдардың, ұйымдардың, лауазымды тұлғалардың және азаматтардың әрекеттері заңнамаға сәйкес болу керек;
кез келген заң бұзушынықты айқындау, осындай заң бұзушылыққа мәжбүр болған себептер мен жағдайларын жою, бұзылған құқықтарды қалпына келтіру.
Прокуратура басқа мемлекеттік органдардың орнын баспайды және ұйымдардың қызметі мен азаматтардың жеке өмірлеріне қол сұқпайды.
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтауын прокурорлық қадағалау саласы - өкілетті және атқарушы өкімет органдары, бақылау органдары, кәсіпорындар, мекемелер және ұйымдар, қоғамдық ұйымдар, лауазымды тұлғалар мен азаматтар заңдарды біркелкі түсініп, бұлжытпай орындауын қамтамасыз ету мақсатында құрылды. Осы мақсат белгілі даму кезеңдерінде қоғам мен мемлекет алдында тұрған міндеттерге бейімделіп, прокурорлық қадағалауды реттейтін заңнамада анықталады. Осы қадағалау қазақстандық прокуратура құқықтық мемлекеттің нормативті негізін - адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтау үстінен қараушылық заңын қамтамасыз ету болып табылады. Заңдар орындалуын прокурорлық қадағалаудың негізгі мақсаты дәл осында.
Ақырғы уақыттарда, қылмыстық өсумен байланысты, қылмыстардың алдын алудың алғаш құралы ретінде заңдар орындауына прокурорлық қадағалаудың рөлі өсуде. Қадағалауды жүзеге асырып, прокурорлар тек қылмыстарды айқындаумен шектелмейді, ерекше маңыздысы, олар қылмысқа айналатын немесе қылмыс жасау мүмкіндігін туғызатын құқық бұзушылықты айқындайды. Барлық аумақтық және мамандандырылған прокуратураларға қатысты прокурорлық қадағалаудың нақты міндеттері ҚР Бас прокурордың, оның орынбасарларының, облыс прокурорларының бұйрықтары мен нұсқауларында анықталады. Осы актілердің ішінде Әлеуметтік-экономикалық саласында адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қолдануына, сақтауына прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру туралы Нұсқау ерекше орын алады. Ерекше алғанда, ҚР Бас прокуроры қадағалаудың басым бағытын былайша анықтайды:
нормативті құқықтық актілер Конституцияға, ҚР Президентінің заңдары мен актілеріне сәйкес келуі;
мемлекеттік органдардың адам және азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын сақтауы;
қоғамдық және діни бірлестіктердің және де бұқаралық ақпарат
қызметтерінің заңдылығы.
Заңдарды орындау бойынша прокурорлық қадағалауды жүзеге асырған кезде прокурорлардың жалпы түріндегі міндеттері мыналарда:
заң бұзушылық туралы түскен мәліметке байланысты, прокурор заң бұзушылықты және осыларға әкеліп соқтырған себептерін айқындау және жою шараларын қабылдау жолымен прокурордың міндетті түрде кірісуі;
құқық бұзушылықтың, бірінші кезекте - қылмыстардың алдын алу заң талаптарын орындау көзінде прокурорлық қадағалаудың барлық мүмкіншіліктерін қолдану;
заңдарды және заңға сәйкес актілерді орындауын, заңдылық пен құқықтық тәртіпті бекітуіқ әсіресе осы органдарда прокурорлық тексерістер өткізу және бағынышты, бақылауындағы және төмен тұратын органдарда, мекемелерде және ұйымдарда тексеріс өткізу тапсырыстарын беру жолмен қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік бақылау және құқық қорғау органдардың қызметін қарқындату және жетілдіру;
лауазымына және мүліктік жағдайына қарамастан құқық бұзушылық жасаған, заң алдында бәрі тең қағидатын ескерте отырып, заңда белгіленген жауапкершілікке тарту жөнінде, бұлтартпас жауапкершілік қағидатын өмірге белсендірек өткізу;
радио, теледидар, периодикалық басылым арқылы прокуратура органдарының қызметі жөнінде, оның ішінде заңдар орындалуын прокурорлық қадағалау саласында және олар заң бұзушылыққа қарсы қолданып жүрген шаралары жөнінде және айыпты тұлғалардың аты-жөні, лауазымы, жағдайы айтылып, жауапкершілікке тартылғаны жөнінде және де аймақтың құқық бұзушылық динамикасы халық пен қоғамдыққа жеткізілсін;
қолданыстағы заңнаманың, қоғамдық қатынастардың норматавті реттеуіндегі тұтынымдарының және өкілетті (заңнамалық) органдарға және заң шығарушы бастамасы құқына ие органдарына сәйкес ұсыныстарын енгізу арқылы, кемістіктерін (ақауларды) айқындау және оларды жою шараларын қабылдау;
лауазымды тұлғалардың, әсіресе құқықтық актілер мен заңды маңызды әрекеттер жасайтын мемлекеттік органдары басшыларының, коммерциялық ұйымдардың, кәсіпкерлердің және де азаматтардың құқықтық мәдениетін көтеру.
Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарық заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтауын прокурорлық қадағалауға қазіргі кезеңде қойылатын талап - оның нәтижелілігін кетеру, ол оның ақырғы қорытындысы - құқықтық тәртіптің заңдылық жағдайына әсер етеді.
Жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырушы органдарда заңдардың Орындалуына прокурорлық қадағалау
ҚР Конституциясында жарияланған және бекітілген азаматтардың одақтары мен бостандықтарын тәжірибеде іске асыру едәуір қиыншылық тудырады.
Жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырушы құқық қорғау органдары азаматтың өмірін, денсаулығын, құқықтары мен бостандықтарын қорғау, меншікке қылмыстық қол сұғудан сақтау жөніндегі міндеттерін кейде тиісті түрде орындамайды. Сондай-ақ, жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыра отырып, осы саладағы заң талаптарынан жалтаруға жол беріп, арқылы азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделеріне нұқсан келтіреді.
Шұғыл қызметтер тапсырмаларын орындау маңыздылығын, олардың қылмыстарының ерекшеліктерін ескерсек, ол үнемі прокурорлық қадағалауды қошап етеді. Бірақ, жедел-іздестіру қызметінің заңдылығына прокурорлық қадағалаудың қажеттілігі теорияда дұрыс негізделгеніне қарамастан, көптеген жылдар бойы жеке прокурорлар тәжірибеде осы қызметті жүргізу барысында заңдардың орындалуын тексерген. Бұл жағдай прокурорлардын қадағалау жұмыстарын жүзеге асыруға құқықтық негіздердің болмауымен түсіндірілген.
Жедел-іздестіру қызметі заңдармен емес, партиялар мен үкіметтің директивтік актілерімеқ жабық сипаттағы заңға сәйкес нормативтік актілермен реттелген және оларға сәйкес тек белгілі бір жағдайларда ғана облыс деңгейінен төмен тұрмайтын прокурор ғана араласа алатын болған.
1992 жылдан бастап тәртіп өзгерген. 1992 жылы қабылданған ҚР Прокуратурасы туралы Заңы прокуратура органдары қызметінің басқа бағыттары ішінен жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырушы органдармен Заңдардың орындалуын қадағалауды жүзеге асыруды атаған. 1994 жылы І5 қыркүйекте қабылданған Жедел-іздестіру қызметі туралы (25 бап) заңда да жедел-іздестіру қызметінде заңдардың орындалуын қадағалауды ҚР Бас Прокуроры мен оған бағынышты прокурорлар жүзеге асырады делінген.
Прокуратура туралы заңда жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырушы органдармен заңдардың орындалуын қадағалауды прокуратуранын құқық қоорғау міндетін жүзеге асыру бойынша негізгі бағыттарының бірі деп негіздеуінің себебі, бұл органдар қылмыстылықпен күресті жүзеге асырады.
Жедел-іздестіру іс-шараларын жүргізу көзінде азаматтардың Конституциямен және өзге де заңдармен - жазысқан хаттарынын, телефон арқылы сөйлескен сөздерінің құпиялығы сақталуы, еркін жүріп-тұрулары кепілденген құқықтары мен заңды мүдделері кейде елеулі түрде шектеледі. Құқықтар мен бостандықтарды шектеуге тек Жедел-іздестіру қызметі туралы Заңға және өзге заңдарға тікелей қатысы бар Конституцияда қарастырылған тәртіптер және оларды сақтау негізінде ғана жол беріледі.
Құқық қорғау міндетін жүзеге асыра отырып, прокурор бірде бір қылмыстың ашылмай немесе бірде бір кінәлі адамның заңда көзделген жауапкершілікке тартылмай қалмауын қамтамасыз етуге шаралар қолдануға міндетті. Мұнымен жасалған қылмыстан құтылмаушылық қамтамасыз етіледі. Прокурор жедел-іздестіру қызметін, алдын-ала тергеу және анықтауды реттейтін заң нормаларын ешкімнің бұзбауын қадағалауға, ал заң бұзушылықты анықтағаңда - оларды жоюға шұғыл шаралар қолдануға, азаматтардың бұзылған құқықтары мен бостандықтарын калпына келтіруге, заң бұзушылықты ескертуге міндетті. Қылмыстармен күрес оларды дереу және толық ашылуы қамтамасыз ету және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының бұзылмауына жол бермеу көзінде ғана нәтижелі болады.
Жедел-іздестіру қызметі саласындағы прокурорлық қадағалаудың бұл міндеттері оның мәнімен тығыз байланысты. Бұл бағыттағы қадағалаудың мәні ҚР прокуратурасы туралы заңының 34-бабына сәйкес: бірінші, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын сақтау; екінші, жасалған немесе дайындалып жатқан қылмыстар туралы арыздар мен хабарламаларды қараудын белгіленген тәртіптерін сақтау, жедел-іздестіру шараларын орындау; үшінші - жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдармен қабылданатын шешімдердің заңдылығы болып табылады.
Қадағалауды жүзеге асыру көзінде прокурорлар Конституция және өзге заңдармен кепілдік берілген азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының сақталуына, сондай-ақ осы заңдарда ескертілетін ерекше жағдайлардын сақталуына, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын шектеудін негіздері мен тәртіптеріне назар аударуға тиіс.
ҚР Конституциясы әркімнің жазысқан хаттарының, телефон арқылы сөилескен сөздерінің, почта, телеграф арқылы және басқа жолдармен алысқан хабарларының құпиялылығы сақталуына құқығы бар екенін жария ете отырып, бұл құқық тек сот шешімі негізінде ғана шектеледі деп қарастырады. Жедел-іздестіру қызметі туралы Заңның 12-бабында мұндай шектеулер мүмкіншілігі жедел-іздестіру іс-шараларын жүргізу көзінде тек мынадай хабарламалар:
1. Құқыққа қарсы әрекет белгілері туралы, ол бойынша алды-ала тергеу міндетті түрде қажет.
2. Құқыққа қарсы дайындалып жатқан, жасалып жатқан немесе жасаған тұлғалар туралы, ол бойынша алдын-ала тергеу міндетті түрде;
3. ҚР мемлекеттік, әскери, экономикалық немесе экологиялық қауіпсіздігіне қауіп төндіретін оқиғалар мен әрекеттер туралы. Кейінге қалдыруға болмайтын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz