Қазақстан Республикасының жер ресурстары және пайдалануы



Қазақстан Республикасының жер ресурстары және пайдалануы.

Топырақ биотасына мұнайлы ластанудың әсері.

Топырақтағы мұнай көмірсутектерінің биодеграциясына әсер ететін факторлар

Топырақтың микробиологиялық қасиеттеріне мұнаймен ластанудың әсері

Мұнаймен ластанған топырақтарды тазартудың қазіргі кездегі жағдайы.
Қазақстан Республикасының жер ресурстары және пайдалануы.

Қазақстанның барлық территориясы бірнеше мұнай өндіруші региондарға аймақтарға жіктелген, олар өзара ауа райы-климаттық және ланшафттық белгілеріне қарай, сонымен қатар мұнайлы ластанудың сапалық-сандық өлшемдерімен ажыратылады. Мұнайгаз комплексіті кәсіпорындарының қоршаған ортаға әсері, топырақ және су ресурстарының шаруашылықта пайдалы жер қойнауынан шығарылып тасталу дәрежесімен анықталады. Мысалы, Каспий аймағы көп мөлшерде мұнай және газ кен орнымен сипатталады, сонымен қатар қазіргі уақытта осы аймақта 4,3 млн. га-дан аса жер бұзылған, оның ішінде 1,5 млн. га техногенді зона, 1,9 – азғындаған жарамсыз жайылым, 0,6 – мұнайөнімдерімен ластанған, және 0,3 млн. га жер радиоактивті ластанған. 1979 жылы ашылған Тенгиз кен орны әлемдегі ең тереңдерінің бірі. Тенгиз мұнайы өзінің агрессивтігімен белгілі. Оның құрамында меркаптандар және күкірт бар. Мұндай типті мұнай металлды жылдам каррозияға ұшыратындықтан өте қауіпті. Мысал, 1986 жылы Қазақстанда "Тенгиз-37" скважинасының бұрғылайу кезінде үлкен көлемде мұнай төгілген. Осы апат зардабын жою 400-ден астам тәулікке созылды.
«Биологиялық түрлерді пайдалануда оларды қорғау және тепе-теңдікте сақтау жөніндегі Халықаралық есептің» (1997ж.) анықтауынша, Оңтүстік- Қазақстан облысы Қазақстандағы экологиялық қауіпті аймақтардың екінші тобына кіреді. ҚР Ауылшаруашылық министрлігіннің жер ресурстары басқармасының облыстық комитетінің мәлімдеуінше, 01.11.2003ж. жағдайына қарай жер көлемі облыс бойынша былай бөлінген мың. га.

Оңтүстік-Қазақстан облысының жалпы жер көлемі 11724,9 мың.га, оның ішінде:
– ауылшаруашылық мақсатына – 4543,6
– қосалқы – 3176,9
– орман фонды – 3036,3
– өнеркәсіптік, транспорт, қорғаныс, байланыс және басқа ауылшаруашылық емес мақсатта – 56
– аса қорғалатын табиғи территориялар – 76,1
– су фонды – 134,1
– елді мекенді жерлер – 656,5
– облыстан тыс қолданылатын жерлер – 0,9
– басқа облдыстардың, мемлекеттердің жер игерушілері пайдалынатын жерлер – 46,2
Мемлекеттік жер кадастыры бойынша, ОҚО-да жердің сапалық сипаты жалпы өзгермеген (мың.га):
– жарамды жарамсыз белгілері жоқ– 1838,8
– тұзданған сорланған– 2200,6
– сортаң және сортаңдау комплекстері жиынтықтары – 1009,5
– қатты суланған, батпақты, шайылған – 942,0
– тасты защебненные – 1017,6
– дефлированные дефлирленген – 3108,7.
Облыс территориясының бір бөлігін құмайт топырақ және құмды жер алып жатыр (864,5 және 3019,5 мың.га). Суармалы жер мөлшегі шамамен 500,4 мың.га. құрайды.
Шымкент қаласының территориясында республикадағы ең ірі мұнайды қайта өңдейтін кәсіпорын ЖШС «Петро Казахстан Ойл Продактс» орналасқан, бірнеше ондаған гектар жерді алып жатыр, онда өндіріс қалдықтарын қайта өңдеу және мұнаймен ластанған топырақты тазарту мәселелер бар.
Қазіргі кезде табиғатты қорғау іс-шараларына және экологиялық зеттеулерге көп назар бөлінудеаударылңуда. Мұнай және мұнай өнімдерін өндіру және қайта өңдеу үрдістерінің процессов технологтары әлемдік стандартқа бағытталған. Алайда, Қазақстанның көптеген өнеркәсіптерінде экологиялық мәселелер ескі әдістермен шешіледі. Мұнаймен ластанған топырақ, жақсы жағдайда болса, шлакқа және асфальтқа қайта өңделеді, жаман жағдайда болса - өртеледі. ҚР экология Министірлігінің статистикалық есебінің мәліметі бойынша соңғы 7-10 жылда рекультивациялық іс-шаралар, финанстық қаржыландыру болмғандықтан Қазақстан территориясында іс жүзінде жүргізілмеген.
Топырақ қатты (минералды бөліктер), сұйық (топырақ суы) және газ тәрізді фазалардан құралған, күрделі полидисперсті үшфазалы жүйе екені белгілі. Осы үш құраушылардың құрамдастың қатнасы, тірі ағзалардың тіршілік ортасы ретінде топырақтың негізгі физикалық қасиетін көрсетеді. Химиялиқ қасиеті, топырақтың миниралды элементтерімен қатар, топырақтың бөлінбейтін құрамдас бөлігі болатын, органикалық заттарға да тығыз байланысты. Минералды бөлшектердің (қатты фаза) құрамы және көлемі мөлшері топырақтың механикалық қасиетін көрсетеді.
Топырақтың механикалық құрамы және құрылысы - тірі ағзалардың тіршілік ортасы ретіндегі олардың басты қасиетін қалыптастыру факторлары: топырақтың аэрациясы, олардың ылғалдылығы және ылғал сіңіргіштігі, жылу өткізгіштік және термиялық режимі, сонымен қатар жануарлардың топырақта қозғалу жағдайы, ағаш текті өсімдіктердің тамырының таралуы т.б. Қарап отырсақ, тек топырақтың механикалық құрамығана оған мұнай өнімдерінің сіңу және оның қанығу дәрежесін анықтайтын болады.
Микроағзалардың тіршілік әрекеті үшін топырақтың газ алмасу режимінің маңызы зор. Топырақта оттегі тірі ағзалардың тыныс алуы кезінде және органикалық қалдықтардың ыдырауы кезінде қарқынды сіңіріледі де, ал СО2 қарқынды бөлінеді.
Топырақтың міндетті компоненттерінің бірі органикалық заттар. Негізінен органикалық заттар өлі ағзалардың ыдырауы нәтижесінде түзіледі, экскреттер құрамына кіреді. Органиканың бір бөлігі топырақтың өзінде түзілсе, көп мөлшері жербеті экожүйесінен түседі. Органикалық заттардың құрамы әртүрлі, оны лигнин, клетчатка, терпендер (эфир майлары),

Қазақстан Республикасының жер ресурстары және пайдалануы.

Топырақ биотасына мұнайлы ластанудың әсері.

Топырақтағы мұнай көмірсутектерінің биодеграциясына әсер ететін факторлар

Топырақтың микробиологиялық қасиеттеріне мұнаймен ластанудың әсері

Мұнаймен ластанған топырақтарды тазартудың қазіргі кездегі жағдайы.

Қазақстан Республикасының жер ресурстары және пайдалануы.

Қазақстанның барлық территориясы бірнеше мұнай өндіруші региондарға
(аймақтарға( жіктелген, олар өзара ауа райы-климаттық және ланшафттық
белгілеріне қарай, сонымен қатар мұнайлы ластанудың сапалық-сандық
өлшемдерімен ажыратылады. Мұнайгаз комплексіті кәсіпорындарының қоршаған
ортаға әсері, топырақ және су ресурстарының шаруашылықта пайдалы жер
қойнауынан шығарылып тасталу дәрежесімен анықталады. Мысалы, Каспий аймағы
көп мөлшерде мұнай және газ кен орнымен сипатталады, сонымен қатар қазіргі
уақытта осы аймақта 4,3 млн. га-дан аса жер бұзылған, оның ішінде 1,5 млн.
га техногенді зона, 1,9 – азғындаған (жарамсыз( жайылым, 0,6 –
мұнайөнімдерімен ластанған, және 0,3 млн. га жер радиоактивті ластанған.
1979 жылы ашылған Тенгиз кен орны әлемдегі ең тереңдерінің бірі. Тенгиз
мұнайы өзінің агрессивтігімен белгілі. Оның құрамында меркаптандар және
күкірт бар. Мұндай типті мұнай металлды жылдам каррозияға ұшыратындықтан
өте қауіпті. Мысал, 1986 жылы Қазақстанда "Тенгиз-37" скважинасының
бұрғылайу кезінде үлкен көлемде мұнай төгілген. Осы апат зардабын жою 400-
ден астам тәулікке созылды.
Биологиялық түрлерді пайдалануда оларды қорғау және тепе-теңдікте
сақтау жөніндегі Халықаралық есептің (1997ж.) анықтауынша, Оңтүстік-
Қазақстан облысы Қазақстандағы экологиялық қауіпті аймақтардың екінші
тобына кіреді. ҚР Ауылшаруашылық министрлігіннің жер ресурстары
басқармасының облыстық комитетінің мәлімдеуінше, 01.11.2003ж. жағдайына
қарай жер көлемі облыс бойынша былай бөлінген (мың. га.((

Оңтүстік-Қазақстан облысының жалпы жер көлемі 11724,9 мың.га, оның
ішінде:
– ауылшаруашылық мақсатына – 4543,6
– қосалқы – 3176,9
– орман фонды – 3036,3
– өнеркәсіптік, транспорт, қорғаныс, байланыс және басқа ауылшаруашылық
емес мақсатта – 56
– аса қорғалатын табиғи территориялар – 76,1
– су фонды – 134,1

елді мекенді жерлер – 656,5

облыстан тыс қолданылатын жерлер – 0,9

басқа облдыстардың, мемлекеттердің жер игерушілері пайдалынатын жерлер –
46,2

Мемлекеттік жер кадастыры бойынша, ОҚО-да жердің сапалық сипаты жалпы
өзгермеген (мың.га):

– жарамды (жарамсыз белгілері жоқ(– 1838,8
– тұзданған (сорланған(– 2200,6
– сортаң және сортаңдау комплекстері (жиынтықтары( – 1009,5
– қатты суланған, батпақты, шайылған – 942,0
– тасты (защебненные( – 1017,6
– дефлированные (дефлирленген( – 3108,7.
Облыс территориясының бір бөлігін құмайт топырақ және құмды жер алып
жатыр (864,5 және 3019,5 мың.га). Суармалы жер мөлшегі шамамен 500,4
мың.га. құрайды.
Шымкент қаласының территориясында республикадағы ең ірі мұнайды қайта
өңдейтін кәсіпорын ЖШС Петро Казахстан Ойл Продактс орналасқан, бірнеше
ондаған гектар жерді алып жатыр, онда өндіріс қалдықтарын қайта өңдеу және
мұнаймен ластанған топырақты тазарту мәселелер бар.
Қазіргі кезде табиғатты қорғау іс-шараларына және экологиялық
зеттеулерге көп назар бөлінуде(аударылңуда(. Мұнай және мұнай өнімдерін
өндіру және қайта өңдеу үрдістерінің (процессов( технологтары әлемдік
стандартқа бағытталған. Алайда, Қазақстанның көптеген өнеркәсіптерінде
экологиялық мәселелер ескі әдістермен шешіледі. Мұнаймен ластанған топырақ,
жақсы жағдайда болса, шлакқа және асфальтқа қайта өңделеді, жаман жағдайда
болса - өртеледі. ҚР экология Министірлігінің статистикалық есебінің
мәліметі бойынша соңғы 7-10 жылда рекультивациялық іс-шаралар, финанстық
қаржыландыру болмғандықтан Қазақстан территориясында іс жүзінде
жүргізілмеген.
Топырақ қатты (минералды бөліктер), сұйық (топырақ суы) және газ
тәрізді фазалардан құралған, күрделі полидисперсті үшфазалы жүйе екені
белгілі. Осы үш құраушылардың (құрамдастың( қатнасы, тірі ағзалардың
тіршілік ортасы ретінде топырақтың негізгі физикалық қасиетін көрсетеді.
Химиялиқ қасиеті, топырақтың миниралды элементтерімен қатар, топырақтың
бөлінбейтін құрамдас бөлігі болатын, органикалық заттарға да тығыз
байланысты. Минералды бөлшектердің (қатты фаза) құрамы және көлемі
(мөлшері( топырақтың механикалық қасиетін көрсетеді.
Топырақтың механикалық құрамы және құрылысы - тірі ағзалардың тіршілік
ортасы ретіндегі олардың басты қасиетін қалыптастыру факторлары: топырақтың
аэрациясы, олардың ылғалдылығы және ылғал сіңіргіштігі, жылу өткізгіштік
және термиялық режимі, сонымен қатар жануарлардың топырақта қозғалу
жағдайы, ағаш текті өсімдіктердің тамырының таралуы т.б. Қарап отырсақ, тек
топырақтың механикалық құрамығана оған мұнай өнімдерінің сіңу және оның
қанығу дәрежесін анықтайтын болады.
Микроағзалардың тіршілік әрекеті үшін топырақтың газ алмасу режимінің
маңызы зор. Топырақта оттегі тірі ағзалардың тыныс алуы кезінде және
органикалық қалдықтардың ыдырауы кезінде қарқынды сіңіріледі де, ал СО2
қарқынды бөлінеді.
Топырақтың міндетті компоненттерінің бірі органикалық заттар.
Негізінен органикалық заттар өлі ағзалардың ыдырауы нәтижесінде түзіледі,
экскреттер құрамына кіреді. Органиканың бір бөлігі топырақтың өзінде
түзілсе, көп мөлшері жербеті экожүйесінен түседі. Органикалық заттардың
құрамы әртүрлі, оны лигнин, клетчатка, терпендер (эфир майлары), шайырлар,
қосалқы заттар және т.б. құрайды. Органикалық заттардың (көбнесе ароматты
түзілістер) малекулаларының бір бөлігі полимерленеді де, олардың бұзушы-
микроағзалардың әсеріне төзімділігін арттырады. Осылайша гумус түзіледі.
Топырақтың өнімділігі оның құрамындағы гумуспен анықталады.
Гумус құрамы және басқа сипаттамалар бойынша топырақ қабаттары
біркелкі емес. Осыдан, топырақтанушылар мынадай топырақ горизонттарын
(жиектерін( ажыратады( А, В, С. А0 – жиегі орман жабынына немесе дала
жабынына (войлок( сейкес келеді, А1 – қарашірікті – аккумулятивті
(органикалық заттарға бай), А2 – элювиальды (органикалық заттар шайылған
жиек), В – иллювиальды жиек (көбнесе сазды немесе құмды), оттегімен
біріккен,және С – жиегі аналық жыныс.
Осылайша, топырақта биологиялық зат айналымымен қатысты, трофикалық
үрдістердің ұзына бойы (вертикальды) құрылымының орны бар. Жоғарыда
айтылғандай, тіршілік етуге қолайлы және мүмкіндігінше тығыз қоныстаған
(заселённый( жиек – А1 екені анықталды. Онда тірі ағзалардың бай жүйесі
құралған. Тап осы жиек мұнайдың беттік төгілуі кезінде максималды
ластанады.

Топырақ биотасына мұнайлы ластанудың әсері.

Мұнайлы ластану жаңа экологиялық жағдай туғызады, осыдан барлық табиғи
биоценоздар қатарларының (звеньев( терең өзгеруіне немесе олардың толық
трансформациялануына әкеледі. Барлық мұнаймен ластанған топырақтардың жалпы
ерекшелігі, педобионттардың (топырақ мезо - және микрофауналары және
микрофлоралары( сандық өзгерістері және әр түрлілердің шектелуімен
көрінеді. Педобионттардың түрлі топтарының ластануға жауап беру әрекетінің
типтері бірдей емес:
- топырақ мезофаунасы жаппай өлімге ұшырайды : аппаттан соң үш күннен кейін
топырақ жәндіктерінің көп түрлері толығымен жойылады немесе
бақылаушының 1%-тейін құрайды. Олар үшін күшті уландырушы мұнайдың жеңіл
фракциялары болып келеді;
- қысқа уақытты ингибриленгеннен кейін топырақ микроағзаларының жүйесі,
мұнайлы ластануға сан мөлшерінің артуымен және активтілігінің күшейуімен
жауап береді. Ең алдымен, бұл көмірсутек тотықтырғыш бактерияларға
қатысты, ластанбаған топырақтармен салыстырғанда олардың саны бірден
артады. Көмірсутектерді утилизатциялаудың түрлі этаптарына қатысатын
арнайы топтар жетіледі;
- микроарганизмдердің максималды саны ферментатция жиегіне сәйкес және оның
кемуі топырақтағы көмірсутек концентрациясының азаюымен байланысты.
Микробиологиялық активтіліктің негізгі жарылысы мұнайдың табиғи жолмен
деградациялануының екінші этапына түседі;
- топырақтағы мұнайдың ыдырау үрдісі кезінде, микроағзалардың жалпы саны
фондық мағынаға жуықтайды, бірақ мұнай тотықтырғыш бактериялар саны тағы
көп уақытқа шейін мұнайлы ластанған топырақтардағы (оңтүстік тайга 10-20
жыл) сондай топтардан артық болады;
- экологиялық жағдайдың өзгеруі өсімдік ағзаларының фотосинтездеуші
белсенділігін тежейді. Ең алдымен бұл топырақ балдырларының дамуында
көрінеді: олардың біртіндеп әлсіреуі және бір топты екінші топтың ығыстырып
алмастыруы немесе барлық альгофлораның жойылуы. Әсіресе балдырлардың дамуын
өңделмеген (сырая( мұнай және миниралды сулар ингибарленді (тежейді(;
- жоғарғы өсімдіктердің, көбнесе астық тұқымдастарының фотосинтездеуші
функциясы өзгереді. Эксперименттердің көрсетуінше, оңтүстік тайга
жағдайында жоғары дозалы ластану (20 лм2) кезінде өсімдіктер бір жылдан
соң да ластанған жерлерде қалыпты жетіле алмайды;
- зерттеулердің көрсетуінше, ластанған топырақтарда көптеген топырақ
ферменттерінің активтілігі төмендейді. Ластанудың барлық жағдайында
топырақтағы гудролазалар, протеазалар, нитроредуктазалар, дигодрогеназалар
ингибирленеді, топырақтың уреаздық және каталаздық активтілігі біршама
артады.
- топырақтың тыныс алуы да мұнайлы ластанудың алғашқы кезінде айқын жауап
береді, микрофлора көмірсутектің көп мөлшерімен басылған кезде, тынысалу
интенсивтігі төмендейді, микроағзалардың санының артуымен тыныс алу
итентенсивтігі артады .
Мұнайлы ластану ортаның физико – химиялық параметрлерін шартты түрде
өзгертеді, метоболиттік активтілігі жоғары азғана түрлерінің бөлініп
қалуына байланысты, микроағзалардың түрлік мөлшері кемиді. Сондықтан
мұнаймен ластанған топырақтың биогенділігінің артуы, катаболиттік
активтіліктің артуы микроағзалардың сан мөлшерінің артуынан, сонымен қатар
топырақ микроағзаларының комплекстік құрылымының өзгеруінен болуы мүмкін.
Микроағзалар түрлерінің әртүрлілігінің қатаң шектелуі – мұнаймен
ластанған топырақтардың жалпы ерекшелігі. Ол көмірсутектердің және олардың
ыдырау өнімдерінің автотрофты ассимиляциямен қысымына, топырақтың ферментті
пуласының ингибирленуіне негізделген. Әр түрлі топырақ типтерінде
микроағзалардың түрлік құрамының түрліше болуы, олардың көмірсутектерге өте
сезімталдығын анықтайды, сонымен қатар микроағзалар жүйесінің түрлік
құрамын және жеке түрлердің сандық қатынастарының өзгеруіне әкеледі.
Нәтижесінде, экологиялық көзқарас бойынша, тұрақсыз қауымдастық құралады
(түзіледі(. Бұл тұрақсыздық, шамамен, табиғаты сукцессионды болуына және
микроағзалардың тіршілігінің негізгі энергия көзін – мұнай көмірсуларының
конвейерлі қайта өңдеуіне негізделуі мүмкін. Мұнайлы ластану энергияның
сыртқы көзі болып табылады, олар топырақтың микробиоценозының жеткілікті
тұрақсыз жағдайын қалыптастырады және сақтайды. Тұтас алғанда сукцессияның
сонғы этапы топырақ микроағзалары жүйесінің жалпы сан мөлшерінің, суммарлы
биомассасының және метоболиттік активтілігінің төмендеуімен сипатталады.
Түрлі авторлар, мұнайлы ластану топырақ микробиотасының түрлік
құрамына елеулі әсер ететінін растайтын фактілер келтіреді.Топырақтың
мұнаймен ластануына көк – жасыл балдырлар біршама тұрақты болып келеді
екен, бірақ Chlorophyta, Xanthophyta, Bacillariaphyta бөлімінің балдырлары
үшін мұнайдың төмен концентрациясының өзі-ақ жойғыш болады (құртады(, ал
мұнайдың жоғары концентрациясы көпшілігіне 15 см дейінгі тереңдіктегі
барлық балдырлардың жойылуына әкелген. Көпжылдық зерттеулердің көрсетуінше
оңтүстік тайга зонасында ормандағы шымды – күлді (дерновоподозлистный(
топырақтардың микробиоценозына мұнайлы ластанудың әсерінен, топырақтың
мұнаймен 22 лм2 дозада ластануы ұзақ уақытты жағымсыз экологиялық эффект
туғызған – микробиоценоз құрылымының қайта қалыптасуы көрінген (байқалған(.
Амилолиттік микробтар қауымдастығы мысалында микробиоценоздардың
ұйымдасуын анықтау, шымды – күлгін топыраққа енгізілген сапалық
ерекшкленетін төрт мұнай концентрацясы интервалын бөліп алуға мүмкіндік
береді. Бұл интервалдар топырақтың микробтық жүйелері реакциясының
типтеріне басқа токсиканттармен ластануына сәйкес келеді.
Осылайша, топырқтың мұнаймен ластану кезінде топырақ микроағзалары
жүйесінде маңызды, әйтсе де түрлі бағыттағы өзгерістер болады. Ластанған
территорияларда биогеоценоздардың табиғи жолмен ре генерациялануы процесі
(үрдісі( баяу жүреді, ескеретін жағдай экожүйенің түрлі ярустарының қалпына
келу жиілігі (темп( түрліше болады, микроағзаларға және өсімдік жабынына
қарағанды жәндіктердің сапрофиттік жүйесі өте баяу қалыптасады, бұзылған
топырақтың пионер өсімдіктері көбнесе балдырлар болып келеді.

Топырақтағы мұнай көмірсутектерінің биодеграциясына әсер ететін
факторлар
Топыраққа мұнай түскеннен соң, оның тікелей деграциялану үрдісі
(процесс( басталатыны белгілі, онда бастапқы кезде абиотикалық үрдістер
даминант (басым( болады .
Топырақтағы мұнай көмірсуларының деградациялануының физико-химиялық
механизмнің біршама маңыздысы булану болады. Алғашқы тәулікте мұнай дағының
үстінгі қабатынан жазғы уақытта 15% - ке дейін мұнай булануы мүмкін, оның
80% -ті техникалық бензин, 22%-ті керосинді, бірақ мазут компоненттерінің
тек 0,3%-тін құрайды, яғни, мұнай көмірсутегінің буланып ұшқыштығының
маңызы зор. Осы көрсеткіштері арқылы мұнайдың тез қайнайтын фракциялары
ерекшеленеді( н-алкандар және С10 – ға дейінгі изоалкандар және топырақтан
булану арқылы жеңіл элиминирленетін, моноциклді қосылыстар (бензол, толуол
және т.б.(. Керосинді (С11–С13), газойлды (С14–С17) және жеңіл майлардың
немесе солярлы (С18–С25) фракциялардың көмірсутектері аз буланып ұшады, ал
майлайтын немесе машина майлары (С26–С35) және гудронды (С36–С60
және оданда жоғары) фракциялар іс – жүзінде физико – химиялық желденіп
ұшпайды [25]. Осыған байланысты климаттық жағдайдың да маңызы зор, яғни
оңтүстік аудан топырақтарында мұнай компоненттерінің абиотикалық желденіп
ұшу үрдісі, солтүстікке қарағанда жылдам жүреді. Мұнай компоненттері,
топырақ бөлшектерімен түрліше әрекеттесі, топырақтың тік қапталынан
таралады. Топырақ профилі (қапталы( бойымен мұнайдың вертикальді (тік(
қозғалысы кезінде, гумусты жиекте (горизонтта( мұнайдың жоғары қосылысты
компоненттері жинақталады, төменгі жиекке (горизонтқа( негізінен төменгі
молекулярлы қосылыстар жинақталады: мұнайдың қарапайым құрылысты төменгі
молекулалы парафинді нафтенді және ароматты көмірсутектері. Топырақтың
үстінгі бетінде мұнай химиялық тотығады және ішін ара фотототығады. Алайда,
абиотикалық тотығудың баяу жүретінін ескеру керек, сондықтан мұнай
көмірсуларының көп мөлшерде бұзылуы олардың биохимиялық тотығу үрдісімен
байланысты, ал ол тек мұнай тотықтырғыш микроағзалардың қатысуымен жүзеге
асады.
Микроағзалар мұнай көмірсутектерінің залалсыз (зиянсыз( қосылыстарға
трансформациялау (айналдыру( реакциясындағы негізгі биокатализоторлар болып
табылады және сондықтан тотықтандырғыш микроағзаларының функциясына
(қызметіне( мүмкіндігінше қолайлы жағдай жасау мұнайдың биодеградациялау
эффектілігіне әсер ететін негізгі факторлар.
Микроағзалардың интенсивті жетілуі үшін қажетті факторлар, топырақтағы
минералды тұздардың концентрациясы, ылғалдылық, температура және ауаның
болуы, активті қышқылдылық болып табылады .
Психрофильді микроағзалар, өте баяу болса да, минус 1,1°C-ға дейінгі
температурада да мұнай өнімдерін тотықтыра алады деген мәләметтер бар.
Термофильді көмірсутектотықтырғыш бактериялардың ішінде қәзіргі кезде, 60°С-
ден жоғары температурада өсетін микроағзалар белгілі , дегенмен 45°С кезіде
микроағзалар әрекеті толығымен әлсірейді және мұнай ыдырауы болмайды деп
есептеледі. Алайда, топырақта мұнай ыдыратушы микроағзалардың дамуына
оптималды деп мезофильді жағдайды– 20-30°С есептеу керек, басқа мәліметтер
бойынша оптимальды болып 30-40°С табылады.
Көпшілік мұнай тотықтырғыш микроағзалар аэробты болғандықтан,
көмірсутектердің биодеградадциясында негізгі ролге – оттегі ие болады.
Анаэробты жағдайда биодеградадция жылдамдығы өте аз. Сондықтан, көбнесе
оттегінің жеткілікті болуы, биодеградадция жылдамдығының лимиттелу (шегіне
жеткізу( ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Қазақстан Республикасында су ресурстарын құқықтық қорғау
ҚР жер қоры
Жер кадастрлық мәліметтердің мазмұнын
Жер-су қатынастарын реттеу
Жер мониторингі мәліметтерін қолдану
Экологиялық құқықтық қатынастар және олардың субъектілері мен объектілері
Табиғатты пайдалану құқығының тәртібі
БҚО Зеленов ауданының жерін есепке алу
Су қоры жерлерінің құқықтық режимі және оның құрамдас элементтері
Қазақстан Республикасындағы ғалами проблемалар
Пәндер