Топырақтың су қасиеттері



Жоспар:

1. Кіріспе:

. су күйі;
. су қасиеттері.

2. Негізгі бөлім:
. судың топырақтағы құбылымы;
. химиялық байланған су;
. гигроскопиялық ылғал;
. гравитациялық ылғал.

3. Қорытынды:

. ылғал тиімділігі.
Топырақ көп фазалы (бөлекті) дисперсті (бытыранды) жүйе болғандықтан, оған суды сіңіріп және ұстап тұру қасиеті тән. Қай кезде болмасын, онда белгілі бір мөлшерде және күйде су болады. Құрғақ топырақты 1050 С кептіріп, процентпен анықталған су мөлшерін ылғалдылық дейді, оның қорын м3/ға және мм-мен белгілейді.
Топыраққа су атмосфералық жауын-шашын, ыза суы, ауа буының қоюлану (конденсация) және қолдан беру (суару) жолдарымен келеді. Топырақтағы су өсімдіктер мен жандылар тіршілігінің негізі. Өсімдіктер органикалық заттар түзуге суды әртүрлі мөлшерде қажет етеді. Бір мөлшердегі органикалық зат түзуге керек су көлемін транспирация (жіпсу) коэффициенті (ТК) деп атайды. Безенчук тәжірибе стансасының бақылаулары бойынша ауыл шаруашылығы дақылдарының ТК мынандай: бидайдікі – 406, сұлынікі – 430, тарынікі – 266, арпанікі – 382, жүгерінікі – 238 және жоңышқанікі – 586 тең, яғни өсімдіктер 1 г құрғақ органикалық зат құрау үшін 200-ден 600 г-ға дейін су жұмсайды. Транспирациялық коэффициент көп жағдайларға, яғни дақылдардың сортына, топырақтың өңдеу тәсілдеріне, су режиміне байланысты өзгереді. Сондықтан, қолайлы су режимін қалыптастыру – агротехниканың басты мақсаты.
Өсімдіктерді сумен қандыру, тек топыраққа сіңген судың көлемімен өлшенбейді, ол топырақтың су құбылымына: су сіңірілуіне, өткізгіштігіне, суды ұстап қалуына, оны сақтауына және өсімдікті дер кезінде сумен қамтамасыз етуіне байланысты. Сондықтан бір климат жағдайына, біркелкі жыртылған, беті тегіс танап топырақтарындағы су мөлшері әртүрлі болуы мүмкін. Бір дәрежеде ылғалданған топырақтағы тиімді судың мөлшері оның механикалық құрамына, қарашірінді мөлшеріне және басқа қасиеттеріне байланысты өзгереді. Сондықтан, топырақтағы судың құбылымы тек жауын-шашынның мөлшеріне емес, көп жағдайда, ондағы су күйіне байланысты. Өсімдіктерге қажет топырақтағы судың мөлшерін, ондағы су қарым-қатынасын және күйін білу керек. А. Лебедев, С. Долгов және А. Роденің зерттеулерінше су топыраққа 3 – қатты (мұз), сұйық және бу күйінде болады. Олардың топырақпен байланысы бірдей емес.
Қолданылған әдебиеттер:

1. Гедройц К. Таңдамалы шығармалар, 1965.
2. Горбунов Н. Минерология және топырақтың коллоидты химиясы, 1974.
3. Качинский Н. Топырақ физикасы, 1965, 1970.
4. Кононова М. Топырақтың органикалық заты, 1963.
5. Орлов Д. Топырақ химиясы, 1985.
6. Роде А. Топырақ ылғалы туралы ілім негіздері, 1965, 1969.
7. Тазабеков Т. Тазабекова Е. Топырақ құнарлығы, 1995.

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі:  Реферат
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:   
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

(

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: Топырақтың су қасиеттері

Оқытушы:
Студент:
Тобы:

Жоспар:

1. Кіріспе:
- су күйі;
- су қасиеттері.

2. Негізгі бөлім:
- судың топырақтағы құбылымы;
- химиялық байланған су;
- гигроскопиялық ылғал;
- гравитациялық ылғал.

3. Қорытынды:
- ылғал тиімділігі.

Топырақ көп фазалы (бөлекті) дисперсті (бытыранды) жүйе болғандықтан,
оған суды сіңіріп және ұстап тұру қасиеті тән. Қай кезде болмасын, онда
белгілі бір мөлшерде және күйде су болады. Құрғақ топырақты 1050 С
кептіріп, процентпен анықталған су мөлшерін ылғалдылық дейді, оның қорын
м3ға және мм-мен белгілейді.
Топыраққа су атмосфералық жауын-шашын, ыза суы, ауа буының қоюлану
(конденсация) және қолдан беру (суару) жолдарымен келеді. Топырақтағы су
өсімдіктер мен жандылар тіршілігінің негізі. Өсімдіктер органикалық заттар
түзуге суды әртүрлі мөлшерде қажет етеді. Бір мөлшердегі органикалық зат
түзуге керек су көлемін транспирация (жіпсу) коэффициенті (ТК) деп атайды.
Безенчук тәжірибе стансасының бақылаулары бойынша ауыл шаруашылығы
дақылдарының ТК мынандай: бидайдікі – 406, сұлынікі – 430, тарынікі – 266,
арпанікі – 382, жүгерінікі – 238 және жоңышқанікі – 586 тең, яғни
өсімдіктер 1 г құрғақ органикалық зат құрау үшін 200-ден 600 г-ға дейін су
жұмсайды. Транспирациялық коэффициент көп жағдайларға, яғни дақылдардың
сортына, топырақтың өңдеу тәсілдеріне, су режиміне байланысты өзгереді.
Сондықтан, қолайлы су режимін қалыптастыру – агротехниканың басты мақсаты.
Өсімдіктерді сумен қандыру, тек топыраққа сіңген судың көлемімен
өлшенбейді, ол топырақтың су құбылымына: су сіңірілуіне, өткізгіштігіне,
суды ұстап қалуына, оны сақтауына және өсімдікті дер кезінде сумен
қамтамасыз етуіне байланысты. Сондықтан бір климат жағдайына, біркелкі
жыртылған, беті тегіс танап топырақтарындағы су мөлшері әртүрлі болуы
мүмкін. Бір дәрежеде ылғалданған топырақтағы тиімді судың мөлшері оның
механикалық құрамына, қарашірінді мөлшеріне және басқа қасиеттеріне
байланысты өзгереді. Сондықтан, топырақтағы судың құбылымы тек жауын-
шашынның мөлшеріне емес, көп жағдайда, ондағы су күйіне байланысты.
Өсімдіктерге қажет топырақтағы судың мөлшерін, ондағы су қарым-қатынасын
және күйін білу керек. А. Лебедев, С. Долгов және А. Роденің зерттеулерінше
су топыраққа 3 – қатты (мұз), сұйық және бу күйінде болады. Олардың
топырақпен байланысы бірдей емес.

Топырақ пен судың байланысы (С. Монинше)

Ылғал түрі Топырақпен байланысы және байланыс
ерекшеліктері
I. Сұйық ылғал немесе су
Гравитациялық су. Күшті тартылып тұрған су
Топырақ түйіртпектері ішіндегі су Еркін сулар
Қабыршақтағы су. Физикалық бос байланған су
молекулалары
II. Бу
Бу. Ұшпа су
Гигроскопиялық су Физикалық берік байланған су
молекулалары
III. Қатты су
Мұз. Қатты су
Кристалдық су. Химиялық байланған гидраттық сулар
Клеткалық су. Биологиялық байланған су.

Химиялық байланған су деп – ион күйінде, екіншілік балшықты
минералдар немесе металдардың сулы тотықтары құрамындағы конституциялық
суды айтады. Мұндай суларды топырақты 1500-3000 С – та қыздырғанда ғана
болып шығаруға болады. Ал минаралдар құрамында кристалдар торындағыны
кристалды су деп атайды, яғни ол минералдар құрамына жаралған кезінде
кірген. Оны топырақты 1500-3000 С – та қыздырғанда келтіруге болады.
Химиялық байланған су молекулалық күшпен ұсталатындықтан өсімдікке тиімсіз.

Су буы – топырақ бөлшектерімен түйірлері аралығындағы ауа құрамына
кіреді. Әдеттегіде топырақ ауасы су буына қаныққан. Сондықтан, бұл ылғал
күйі топырақтың жылы жерінен су қабатына қарай жылжып барып, қоюланады –
конденсацияланады, яғни бу суға айналады. Бұл құбылыс топырақ беті
салқындаған кезде байқалады, мысалы, түнде шөлді аймақтың күз маусымында
құмдар бетінде бу қоюланып, кескін бойы жоғарыдан төмен жылжиды. Осылай
конденсацияланған судың өсімдіктерге тиімділігі шамалы болса да, пайдасы
бар.
Гигроскопиялық ылғал – топырақтың тым майда түрлері бетінде ауадан
ұсталып тұратын су молекулалары топырақтың ондай суды сіңіру қабылетін
гигроскопиялық ылғал дейді. Түйірлері беті жұқа су қабыршағымен оралған
және молекулалық күшпен ұсталатындықтан ерекше қасиеті бар: тығыздығы
жоғары болғандықтан ол қатпайды және тұздарды ерітпейді. Бұл судың
топырақта сіңірілуі заттар табиғатына, ауа температурасы мен ылғал
мөлшеріне байланысты. Атмосфера су буына қаныққан жағдайда топырақ суды
өзіне көп сіңіре алады да, ылғалдану дәрежесі максималды гигроскопиялыққа
жетеді, оның мөлшерін максималды гигроскопиялық дейді.
Қабыршақты ылғал – топырақтың дисперсті түйірлері бетінде тарту
күшімен қабыршақтанып ұсталып тұратын су, ол өсімдіктерге тиімсіз. Жалпы
тиімсіз су мөлшері 1,5 максималды гигроскопиялыққа тең. Топырақтағы мұндай
ылғал мөлшерінде өсімдіктер сола бастайды. Өсімдіктер тұрақты сола
бастайтын топырақтағы судың мөлшерін жансыз қор деп атайды, себебі мұндай
ылғалды өсімдік пайдалана алмайды. Жансыз деңгейден жоғары жиналған ылғал
қорын өнімдік су деп атайды. Оның қоры – ауылшаруашылық дақылдары өнімді
дамуының негізі.
Еркін (сұйық) су – топырақ түйіртпектері ішіндегі және араларындағы
кеңістіктерді жайлайды. Бірінші орындағылары қыл түтікшелік, ал екіншілері
бос кеңістіктегі гравитациялық суға жатады. Қылтүтікшелік ылғал топырақтың
жіңішке қуыстарында сұйық тамшы күйінде жиналады. Мұндай сулар топырақта
меникс күші мен әр бағытта, көбінесе жоғары немесе төмен қарай жылжиды.
Олар тар қылтүтікшелік тірелген және тар түтікшелік ілінген болып екіге
бөлінеді. Қылтүтікшелік тірелген су ыза деңгейінен көтеріледі. Ол тарайтын
топырақ қабатын қылтүтікшелік деңгей деп атайды. Қылтүтікшелік тірелген су
тараған қабат қалыңдығы топырақытң су көтеру қабілетіне байланысты болса,
ілінген сумен қамтамасыз етуге аталған сулардың маңызы өте зор. Олардың ең
тиімді түрлері жауын-шашын, суару және ыза суларымен қанады. Топырақ беті
бүркелмесе, еркін сулар қылтүтікшелер арқылы буланып кетеді, сондықтан бұл
құбылысты тиісті топырақ өңдеу тәсілдермен тежеу керек.
Гравитациялық ылғал – барлық қылтүтікшелері суға толған топырақ, ал
одан әрі ылғалданған жағдайда түйіртпектер аралығына толған су. Ол
топырақта салмақтың күшпен еркін, жоғарыдан төмен қозғалатын болғандықтан
гравитациялық деп аталады. Төмен қарай аққан су топырақтың астыңғы
қабаттарын ылғалдандырып, ыза деңгейіне жетуі мүмкін. Бұл су өсімдіктерге
тиімді, бірақ топырақтағы барлық қуыстарды толтырып, ауаны ығыстырады да,
анаэробты жағдай туғызады.
Негізгі су қасиеттерін топырақтың су өткізу, су ұстау, су сыйымы және
су көтеру қабілеті жатады.
Су сыйымына топырақтың суды сіңіріп, ұстап тұру қабілеті жатады. Оның
толық, далалық, қылтүтікшелік және гигроскопиялық түрлері бар.
Толық су сыйымы деп топырақтың барлық қуыстары гравитациялық суға
толған кездегі ылғалдылықты айтады. Мұндай жағдайда топырақтың ауа
алмастыру қабілеті бәсеңдеп, өсімдік тамырлары тұншығады.
Далалық су сыйымы деп топырақтың гравитация суы төмен ағып кеткенннен
кейінгі ұсталған судан құралған ылғалдылығын айтады. Оның мөлшері
топырақтың механикалық, минаралдық және химиялық құрамына, көлемдік
тығыздығына байланысты. Далалық, сусыйымдылықтың құм топырақтардағы мөлшері
3 – 5, құмбалшықты және балшықты топырақтарда 18 – 23 процентке тең, оның
ең жоғары мөлшері (35%) берік түйіртпекті құмбалшықты қара топырақтарда
болады.
Қылтүтікшелік сусыйымы деп топырақ қыл түтіктерінің ыза суына қанып,
су ұстап тұру қабілетін айтады. Ол топырақтың механикалық құрамына және
кескін қалыңдығына байланысты: құм мен түйіртпекті топырақтарда аз,
топырақтарда жоғары болады.
Су көтеру деп топырақтың қыл түтіктері арқылы ыза деңгейінен меникс
күшімен су көтеру қабілетін айтады. Судың топырақта көтерілу жылдамдығы мен
биіктігін қылтүтікшелер диаметрі анықтайды, яғни қылтүтіктер диаметрі
жіңішкерген сайын олардың су көтеру қабілеті артады. Бұл құбылыс керісінше
де білінеді. Мысалы, қылтүтікшелермен су көтерілу құм топырақта 30 – 60 см
болса, ләсті құмбалшықта 3 – 4 м тең, ал балшықта 6 – 7 м жетеді. Шаңды
бытыранды топырақта, түйіртпекті топыраққа қарағанда қылтүтікшелік су
көтеру қабілеті жақсы жетілген.
Сусіңіру – топырақтың жоғарғы қабаттан төмен қарай су өткізу
қабілеті. Су топыраққа үш ретті құбылыспен сіңеді: сіңу, ылғалдану, өту.
Сіңу мен ылғалдану деп, топырақтың бос кеңістіктерінің бірте-бірте
суға толуын айтады. Бұл топырақтың су сіңіру қабілетінің бірінші сатысы.
Ылғалдану құбылысы топырақ, массасы толық суға толғанша жүреді. Өту деп,
гравитациялық судың өз салмағы мен топырақ қуыстары арқылы төмен жылжуын
айтады. Егер топырақ бірінші сағатта суды 15 см тереңдікке сіңірсе – жақсы,
5 – 15 см орташа, ал 5 см дейін ғана сіңірсе – аз сіңіретін болып саналады.
Булану деп, сұйық судың қызған топырақ бетінен буға айналу құбылысын
айтады. Ол топырақтың механикалық құрамына, түйіртпектілігіне, беткі жанды
өсімдік жамылғысы, жансыз органикалық қалдықтарымен бүркелуіне және құрлық
бедеріне, ылғалдануына және климатқа байланысты өзгереді. Аса жоғару булану
түйіртпексіз, түсі қара, қылтүтіктері ылғалға толған топырақта, ал аз
мөлшердегі булану ірі дәнді, құмды және өсімдік жамылғысы бар топырақтар
бетінде байқалады.
Өсімдіктер топырақ ылғалының тек тиімді бөлігін ғана тіршілігіне
жаратады. Тиімді немесе ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Топырақтану. Тәжірибелік жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар
Топырақ табиғи тарихи дене және ауыл шаруашылығының өндірісінің дүниесі
Топырақтың жылу-физикалық қасиеттері және оларды зерттеу әдістері
Топырақтың түйіртпектілігі,оның агрономиялық маңызы
Тропиктік белдеулер топырақтары қызыл топырақ - топырақ түрі
Топырақ құнарлығын ұдайы өндіру
Топырақтың қасиеттері
Топырақтың маңызды бөлігі - органикалық заттар
Қазақстанның жазықтық жерінің топырақтары
Топырақ қоры және оның құнарлылығы
Пәндер