Ирак

1. Ирак
2. Табиғаты
3. Тарихы
4. Экономикасы
5. Өнері
6. Әдебиеті
7. Пайдаланылған әдебиеттер

Ирак Республикасы (өзд. Атауы – әл-Жумхурия әл-Иракия) – Оңт. Батыс Азияда, Тигр және Евфрат өзендері бойында орналасқан мемлекет. Жер көлемі 444 мың км2. Халқы 22,4 млн. адам (1999). Тұрғындарының 75%-ы арабтар, 20%-ы курдтар, қалғандары түркімендер, ассириялықтар, парсылар, армендар, т.б. Қала халқы 68,1% (1997). Мемлекеттік тілі – араб тілі. Халқының 62%-ы ислам дінінің шиит бағытын, 34%-ы сунит бағытын ұстанады. Астанасы – Бағдад қаласы (3 млн-нан астам) 1970 ж. қабылданған конституциясы бойынша Революциялық кеңестің төрағасы елдің Президенті және Жоғ. Бас. қолбасшы қызметін қатар атқарады. Заң шығарушы орган бір палаталы Ұлттық кеңес, 250 депутаттан тұрады. Елдің ұлттық мейрамы – 17 шілде, Ұлттық Республика күні және тәуелсіздік күні (1958). И. 18 провинциядан (мухафаз) тұрады. Ақша бірлігі – И. динары.
Табиғаты: Жерінің көбін Жоғ. Месопотамия және Төм. Месопотамия жазықтары алып жатыр. Солт. және солт.-шығыс жақтарын Армен және Иран таулы қыраттары алып жатыр. Ең биік жері – Боздаг тауы (3612 м). Пайдалы қазбалары: мұнай мен газ, фосфорит, күкірт. Климаты – жерортатеңіздік және тропиктік. Қаңтардағы орташа темп-ра 7-110С, шілде айында 340С, тамыз айында 500С-қа дейін көтеріледі. Жауын-шашын мөлшері 500 мм-ден 1000 мм-ге дейін. Басты өзендері – Тигр мен Евфрат. Жерінің көпшілігі шөгінді және шалғынды топырақты, батыс жағы сары топырақты келеді. Ел территориясының негізгі бөлігі дала, оңт.-батысы – шөл және шөлейт, тау беткейлері мен өзен жағалары бұталы, сирек орманды келеді. Газель, жабайы есек, қасқыр, қабылан, т.б. аңдар мен көкқұтан, бірқазан, қоқиқаз т.б. құстар мекендейді.
Тарихы: Қазіргі Ирак аумағы – ежелгі мәдениет ошақтарының бірі. Осы жерде б.з.б. 4-мыңжылдықта шумер-аккад мәдениеті пайда болып, қала-мемлекеттер өркендеді. Б.з.б. 2-мыңжылдық басында Оңт. Месопотамияда Ассирия мемлекеті құрылды. Б.з.б. 1-мыңжылдықтың ортасынан бастап бұл аумақ парсы патшаларына бағынышты болып, кейін ұзақ уақыт Иран, Парфия, Рим империялары арасында, артынан Иран мен Византия арасында таласқа түсті. 630 ж. Месопотамияны арабтар жаулап алды.

1. Қазақстан энциклопедиясы ІІІ-том