Сөз тіркестерін өңдеу



PASCAL тілінде сөз тіркестерін өңдеу кезінде қолданылатын арнайы тип – string бар. Ал Си тілінде мұндай арнайы тип жоқ. Сөз тіркестері char типті бір өлшемді жиым ретінде қарастырылады, яғни сөз тіркесі – нөлдік байтпен аяқталатын char типті бір өлшемді жиым. Нөлдік байт – барлық биттері де нөлге тең байт, ол ´ \0 ´ символдық константасымен анықталады (тіркес соңы белгісі немесе нөл-терминатор). Сондықтан егер тіркесте k символ болса, онда жиымды сипаттауда k+1 элемент көрсетілуі тиіс.
Мысалы, char a[7] деген сипаттау тіркестің 6 символдан тұра¬ты¬нын, ал соңғы байт нөлдік екенін білдіреді. Си тіліндегі тіркестік (жол¬дық) константа – қос тырнақшаға алынған символдар жиыны. Мысалы, “Берілген тапсырма” тіркесі, оның соңына нөлдік байтты компилятор автоматты түрде өзі жазады.
Айнымалы мәні болатын сөз тіркесін сипаттау кезінде бірден көрсетуге болады, мысалы,
char S1[10]=”123456789”, S2[]=”Болат”;
Соңғы сөз ұзындығы тіркестің символдары санымен анықталады.
Символдар тіркесін пернелерден енгізу үшін екі стандартты функция – scanf()немесе gets()қолданылады, ал олардың прототиптері stdio.h тақырыптық файлында болады.
Символдық таңбаларды енгізу/шығару
Символдарды біртіндеп енгізу/шығару үшін printf() және scanf() функцияларының %c форматы қолданылады.
getch() – параметрсіз функция, басылған перненің кодын (int) бере¬ді, экранға ешқандай символ шығармайды.
getchar() – параметрсіз функция. Пернеден символдарды бір-бір¬леп енгізеді. Сөз тіркесі пернесі басылғанша енгізіле береді, оған дейін оны өз¬гер¬туге де болады.
putch(c) – бір символды (c – cимволдық айнымалы немесе конс¬танта), яғни бір таңбаны ғана экранға шығарады.
putchar(c) – бұл да тек бір таңбаны экранға шығарады.
Бұлар conio.h тақырып файлы бойынша жұмыс істейді.
Мысалы, латын алфавиті әріптерін экранға шығару программасы төмендегідей болады:
#include
#include
void main()
{
char z;
clrscr();
for(z='A';z<='Z';z++)
putchar(z);
getch();
}
Нәтижесі:
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ
Ал енді осы символдарды ASCII-кодтарымен бірге шығаратын мына программаны көрейік.
/* латын алфавиті*/
#include
#include
void main()
{
char z;
clrscr();
for(z='A';z<='Z';z++)
{
if (z=='K' || z=='U') printf("\n");
printf(" %c-%d ",z,z);
}
getch();
}
Программа жұмысы нәтижесі:
A-65 B-66 C-67 D-68 E-69 F-70 G-71 H-72 I-73 J-74
K-75 L-76 M-77 N-78 O-79 P-80 Q-81 R-82 S-83 T-84
U-85 V-86 W-87 X-88 Y-89 Z-90
Келесі программа 0 мен 9 арасындағы цифрлық символдарды және олардың ASCII кодтарын басып шығарады:
#include
#include
void main()

8 ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫС
СӨЗ ТІРКЕСТЕРІН ӨҢДЕУ
PASCAL тілінде сөз тіркестерін өңдеу кезінде қолданылатын арнайы тип –
string бар. Ал Си тілінде мұндай арнайы тип жоқ. Сөз тіркестері char типті
бір өлшемді жиым ретінде қарастырылады, яғни сөз тіркесі – нөлдік байтпен
аяқталатын char типті бір өлшемді жиым. Нөлдік байт – барлық биттері де
нөлге тең байт, ол ´ \0 ´ символдық константасымен анықталады (тіркес соңы
белгісі немесе нөл-терминатор). Сондықтан егер тіркесте k символ болса,
онда жиымды сипаттауда k+1 элемент көрсетілуі тиіс.
Мысалы, char a[7] деген сипаттау тіркестің 6 символдан тұратынын, ал
соңғы байт нөлдік екенін білдіреді. Си тіліндегі тіркестік (жолдық)
константа – қос тырнақшаға алынған символдар жиыны. Мысалы, “Берілген
тапсырма” тіркесі, оның соңына нөлдік байтты компилятор автоматты түрде өзі
жазады.
Айнымалы мәні болатын сөз тіркесін сипаттау кезінде бірден көрсетуге
болады, мысалы,
char S1[10]=”123456789”, S2[]=”Болат”;
Соңғы сөз ұзындығы тіркестің символдары санымен анықталады.
Символдар тіркесін пернелерден енгізу үшін екі стандартты функция –
scanf()немесе gets()қолданылады, ал олардың прототиптері stdio.h тақырыптық
файлында болады.
Символдық таңбаларды енгізушығару
Символдарды біртіндеп енгізушығару үшін printf() және scanf()
функцияларының %c форматы қолданылады.
getch() – параметрсіз функция, басылған перненің кодын (int) береді,
экранға ешқандай символ шығармайды.
getchar() – параметрсіз функция. Пернеден символдарды бір-бірлеп енгізеді.
Сөз тіркесі Enter пернесі басылғанша енгізіле береді, оған дейін оны
өзгертуге де болады.
putch(c) – бір символды (c – cимволдық айнымалы немесе константа), яғни бір
таңбаны ғана экранға шығарады.
putchar(c) – бұл да тек бір таңбаны экранға шығарады.
Бұлар conio.h тақырып файлы бойынша жұмыс істейді.
Мысалы, латын алфавиті әріптерін экранға шығару программасы төмендегідей
болады:
#include conio.h
#include stdio.h
void main()
{
char z;
clrscr();
for(z='A';z='Z';z++)
putchar(z);
getch();
}
Нәтижесі:
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ
Ал енді осы символдарды ASCII-кодтарымен бірге шығаратын мына программаны
көрейік.
* латын алфавиті*
#include conio.h
#include stdio.h
void main()
{
char z;
clrscr();
for(z='A';z='Z';z++)
{
if (z=='K' z=='U') printf("\n");
printf(" %c-%d ",z,z);
}
getch();
}
Программа жұмысы нәтижесі:
A-65 B-66 C-67 D-68 E-69 F-70 G-71 H-72 I-73 J-74
K-75 L-76 M-77 N-78 O-79 P-80 Q-81 R-82 S-83 T-84
U-85 V-86 W-87 X-88 Y-89 Z-90
Келесі программа 0 мен 9 арасындағы цифрлық символдарды және олардың
ASCII кодтарын басып шығарады:
#include conio.h
#include stdio.h
void main()
{
char z;
clrscr();
for(z='0';z='9';z++)
{
if (z=='0' z=='5') printf("\n");
printf(“ %c-%d “,z,z)ж
}
getch();
}

Жұмыс нәтижесі:
0 – 48 1 – 49 2 – 50 3 – 51 4 – 52
5 - 53 6 – 54 7 – 55 8 – 56 9 – 57

Символдық тіркестер
Символдық жолдарды немесе тіркестерді бірнеше тәсілмен өңдеуге болады,
олардың негізгілері:
1. Тіркестік константаларды қолдану;
2. Char типті жиымды қолдану;
3. Char типіне сілтейтін нұсқауыштарды пайдалану;
4. Символдық тіркестерден тұратын жиымдарды қолдану.
Сөз тіркестері немесе тіркестік (жолдық) константа қостырнақшаға алынып
жазылады. Тырнақшаға алынатын символдар тізбегінің ең соңына автоматты
түрде ‘\0’ символы жазылады. Компилятор жолдық символдарды компьютер жадына
жазғанда, олардың көлемін анықтау үшін сол символдар санын есептейді.
Символдық константа осы сөз тіркесі жазылған жады аймағына сілтейтін
нұсқауыш болып табылады. Символдық тіркестер жиымын (массивін) беру кезінде
компилятор компьютер жадының қажетті көлемін анықтау үшін жиымды
сипаттағанда, оны тіркестік константа арқылы инициалдауға болады. Мысалы:
char c[]= “Атырау, Алтай - жеріміз”;
Әдеттегі жиым қолданылатын жағдайлар сияқты бұл жиым аты с осы жиымның 1-
элементіне сілтейтін нұсқауыш болып табылады.
c ==&c[0];
*c ==’0’;
*(c+1) == c[1] == ‘n’;
Сөз тіркестерін анықтау үшін нұсқауыштарды мынадай түрде сипаттауға болады:
char *c1 = “\n студенттер саны”;
осы сипаттауға эквивалентті болып келесі сипаттау есептеледі:
static char c1[]=”\n студенттер саны”;
Осы қарастырылған екі сипаттау да с1 тіркесінің нұсқауыш екенін білдіреді.
Компьютер жадының қажетті көлемін айқын көрсетуге де болады. Мысалы, сыртқы
сипаттауда келесі жолдың мынадай түрде жазылғаны көрсетілген.
char c[25]=”Білім - өмір шырағы”;
Элементтердің саны жолдың ұзындығынан бір символ артық болуы керек, яғни
оның ең соңында ‘\0’ символы болуы тиіс.
Статикалық немесе сыртқы жиымдағы бұрынғы қарастырылған әдеттегі жиымдар
оларды қолдану кезінде автоматты түрде 0-мен инициалданған болатын. Ал сөз
тіркестерін пайдалану кезінде де статистикалық немесе сыртқы жиымдар солар
тәрізді 0 символымен инициалданады.
Келесі мысалды қарастыралық:
#include stdio.h

#include string.h

main ()

{
char msg[30];

strcpy(msg, "Сәлем, Азат!");

puts(msg);

}

Мұндағы msg сөзінен соң тұрған [30] саны компиляторға 29 символ үшін, яғни
char типіндегі 29 айнымалыдан тұратын жиым үшін жады бөлуді қамтамасыз
етеді (30-орын нөлдік символмен – \0 толтырылады). msg айнымалысының
символдық мәні жоқ; ол тек char типіндегі 29 айнымалының алғашқысының
адресін (компьютер жадындағы белгілі бір орын адресі) сақтайды.

Компилятор strcpy(msg, "Сәлем, Азат!") операторын кездестіргенде, екі
түрлі әрекет орындайды:
- "Сәлем, Азат!" тіркесі соңына (\0) символын (ASCII коды 0) қосады.
- strcpy функциясын орындап, msg айнымалысы нұсқап тұрған жады аймағына сол
сөз тіркесі символдарын біртіндеп көшіреді. Ол тіркесті көшіруді сөз
соңындағы нөлдік символдан кейін барып аяқтайды.
puts(msg) функциясын орындағанда, оған msg мәні, яғни тіркес құрамындағы
бірінші символ адресі беріледі. Одан кейін puts сол символдың нөлдік символ
емес екенін анықтап, ары қарай адреске бірді қосып, келесі симводы оқиды,
т.с.с. тіркес соңына дейін жетеді. Нөлдік символға жеткен соң, puts жұмысты
аяқтайды;
Осындай тәсіл тіркес ұзындығына шек қоймай, нөлдік символға дейінгі
символдарды біртіндеп оқуды жүзеге асырады.
Символға нұсқауышты пайдалану

Екінші тәсіл – символдарға нұсқауыш жасау. Программаны келесі түрге
келтірейік:
#include stdio.h

#include string.h

main()

{
char *msg;

msg = "Сәлем, Азат!";

puts(msg);

}

msg алдындағы жұлдызша (*) компиляторға оның символға нұсқауыш екенін
білдіреді, яғни msg белгілі бір символ адресін сақтай алатын айнымалы.
Бірақ мұнда компилятор символдар үшін ешқандай орын бөлмейді және msg да
ешқандай мәнге ие болмайды.

Компилятор strcpy(msg, "Сәлем, Азат!") операторын кездестіргенде, ол тағы
екі түрлі әрекет орындайды:
- объектілік код файлы ішіндегі бір орынға соңына (\0) символы қосылған
"Сәлем, Азат!" тіркесін (ASCII коды 0) жазып қояды.
- сол тіркестің алғашқы символы адресін msg айнымалысына меншіктейді.
strcpy функциясын орындалып, puts(msg) командасы бұрынғыша нөлдік символға
дейінгі мәліметті көшіреді.
Енді символдық тіркестерден тұратын жиымдарды қарастыралық. Бұл
жиымдардың әрбір жолы символдық жиым болып табылады. Мысалы, статикалық
жиымның сипатталуы келесідей түрде жазылуы мүмкін:
static char
*m[4]={”регистр”,”жады”,”курсор”,”э лемент”};
бұл жиым символдық тіркестерге сілтейтін 4 нұсқауыш болып табылады.
Сонымен, символдық тіркестер жиымдар болып табылатын болса, онда осы
жиымдарға сілтейтін 4 нұсқауыш қарастырылады. 1-жолға сілтейтін 1-нұсқауыш
болып m[0] есептеледі, m[1]– 2-жолға сілтейтін 2-нұсқауыш болып табылады.
Сонымен, әрбір нұсқауыш соған сәйкес жолдың немесе қатардың ең бірінші
символына сілтейді.
*m[0]==’р’; *m[1]==’ж’; *m[2]==’к’; *m[3]==’э’;
Тіркестерден құрылған жиымдарды сипаттағанда, символдық тіркестер көлемін
көрсетуге де болады және бұл сипаттауда тіркестердің ұзындығын келесідей
түрде көрсетуге болады:
static char m[10];
Символдар тіркестерін енгізушығару үшін printf() және scanf()
функцияларының %s форматы қолданылады.
Тағы мысалдар келтірейік.
* символдық тіркесті шығару *
#include conio.h
#include stdio.h
void main()
{char b[]=”Сезам, ашыл!”;
clrscr();
printf("%s",b);
getch();
}
Мұндағы b жиымының ұзындығы 13 символ, яғни сөздер ұзындығынан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Сөз тіркестерін топтастыру
«Қазақ тіліндегі терминдік атаулар мен ұғымдарды білдіретін лингвостатистикалық сөздер мен сөз тіркестері»
Паскаль тілінде мәтіннен ақпараттарды өңдеу
Есту қабілеті зақымдалған балалардың сөйлеу тілінің жағдайы
Сөз тіркестерін оқытуда оқытудың модульді - интерактивті технологиясы арқылы оқытудың тиімділіктері
Кітаптарды халықаралық стандартты нөмірлеу
Мәтінмен жұмыс
ҚАЗАҚ ТІЛІ (С1 деңгейі) Жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған оқу құралы
Кримналистік жалған құжаттарды жасау жолдары
Лабораториялық жұмыстар, файлдарды пайдалану
Пәндер