Қазақтың ұлттық ойындары жайлы

Ұлттық ойындары тоғызқұмалақ
Қыз қуу (дәстүр, ойын).
Қызойнақ (салт).

Тоғызқұмалақ – еліміздің дәстүрлі ұлттық ойындарының бірі. Соңғы деректерге қарағанда, оның шығу тарихы 4 мың жылдық кезеңді қамтиды. Ал кейбір мамандардың айтуынша, оның пайда болған кезі бұдан да көп уақыт болуы әбден мүмкін.
Тоғызқұмалақ өткен ғасырларда қазақ даласындағы ең кең тараған ойын болатын. Өкінішке қарай, ол Кеңес Одағы кезінде біршама тоқырауға ұшырап, артынан тіпті насихатталмай-ақ қойды. Бірақ еліміз тәуелсіздік алған кезден бері осынау ұлттық ойынымыз қайта жандану жолына түсті. Қазіргі таңда республикамызда оның жеке қауымдастығы бар, облыс орталықтарында тоғызқұмалақты үйренемін деушілерге қауымдастықтың бөлімшелері мен үйірмелері ашылған.
Тоғызқұмалақтың дамуы оның насихатталуына байланысты ғой. Десек те оны басқа жолдармен алға жылжытуға болады. Бұл үшін әуелі тоғызқұмалақтан халықаралық қауымдастық ашылуы керек. Сонда ғана ұлтымыздың ақыл-ой спортының көсегесі көгереді. Ал егер де халықаралық қауымдастық аша алмасақ, онда тоғызқұмалақты ертең басқа бір ұлт еншілеп кетуі әбден мүмкін.
Тоғызқұмалаққа ұқсас бұл нендей ойындар? Қазір олардың даму деңгейі қандай?
Жалпы, тоғызқұмалақ зияткерлік ойынға жатады. Ал зияткерлік ойындар дегеніміз – адамның ойлау қабілетін, ой-өрісін дамытатын спорт түрі. Ғалымдардың зерттеулеріне қарағанда, оның тағылымдық, тәрбиелік, танымдық құндылықтары көп, оның үстіне зияткерлік ойындардың терапиялық сипаты да зор екен. Сондықтан бүгінгі таңда дүние жүзінде зияткерлік ойындарды дамыту, өркендету маңызды шаралардың бірі болып саналады.
Қазір әлемде тоғызқұмалаққа ұқсас египеттіктердің калах, Шри-Ланкада олинда, калиа, қырғыздарда тогузкоргоол, африкалықтарда манкала, габата, абапа, нам-нам, бао, тамподуо, омвесо, маработ, америкалықтарда аджи-бото, варри роунд және роунд, азиялықтарда сунгка, паллангули, гонгкак сынды ойындар бар. Айта кетерлігі, бұлардың барлығы адамның бойында сабырлылықты, төзімділікті, ойшылдық, есептегіштік пен үнемшілдік қасиеттерді қалыптастырады. Соған байланысты болу керек, қазір бұл ойындарды барлығы өз елдерінде тиісті деңгейде дамытып келеді. Өйткені, ондағы қонақ үйлердің бәрінде орындық жанында осы ойынның үлкен картасы қойылады екен. Ал бізде ше? Бізге неге қонақ үйлерге тоғызқұмалақ тақталарын қойып, шетелдіктерді үйретпеске? Қазақстанда да мұны жасауға болар еді ғой. Жалпы, осындай мысалдарды тоғызқұмалаққа ұқсас ойын¬дардың бәрінен келтіруге болады. Қазір олардың бәрінде халықаралық қауымдастық¬тары бар, ең бастысы, ойынға жаны ашитын адамдары көп.