Абайдың «Желсіз түнде жарық ай» өлеңінің аудармасы жайлы

ХІХ ғасырдың аяғы, ХХ ғасырдың басында өмір сүрген, қазақтың ұлы ақыны Абайды бұл күнде білмейтін қазақ баласы жоқ шығар. Абай қалдырып кеткен мол мұра қазақ халқы үшін таптырмас байлық, асыл қазына. Абай поэзиясы жай ғана шығарылған дүние емес, ол тұнып тұрған философия, терең ой, оның сырын ашу кез келген адамның қолынан келе бермейді, себебі ол тек Абайға тән қасиет. Абайдың танымы тереңде жатқан шығармалары, қазақ халқының тұрмыс-тіршілігін ашатын, адамзат баласының болмыс тұңғиығына апаратын толғаныстардан дүниеге келген туындылар. Аты әлемге әйгілі болған Абай қай тақырыпта жазса да, оның астарында адамзаттың бүкіл қырлары ашыла беретін тәрізді.
Шоқтығы биік, дана, дара Абайдың шығармаларын басқа тілде жаңғыртудың қаншалықты қиын екенін, оның шығармаларының мазмұнының тереңде жатқандығымен түсіндіре аламыз. Абайды аудару-тәржіма жасаушыдан асқан білімділікті, ерекше жауапкершілікті, яғни профессионализмді талап етеді. Себебі аударма ол жай ғана шығарманы бір тілден екіншісіне аудара салу емес, ол сол шығарманың авторын тереңнен зерттеумен қатар, оның ішкі болмысын, оның сырын ұғыну, автор ойымен өз ойының бір жерден үндесуі, үйлесуі.
Абай шығармаларының басқа тілдерге, соның ішінде орыс тіліне қалай аударылғанын, оны орыс тілді оқырманның қалай қабылдағынын білу қазақ аударматануы үшін күнтәртібінде тұрған мәселердің бірі болып тұр. Бұл мақаламызда біз ақынның «Желсіз түнде жарық ай» өлеңінің аудармасы туралы сөз қозғап, ой толғамақпыз.
Абайдың бұл өлеңінің сыры тереңде. Біреу оны түсінсе, енді біреу оны мүлде түсіне алмайды. Абай жай ғана ақын емес, ол философ, оған қоса біз Абайды физик деп те айтар едік. Табиғаттың тылсым сиқырларын бір өлеңге сиғыза білген Осы өлеңнің негізі ұлы күш-махаббат. Өлеңді бір рет оқып шыққан адам қайдағы махаббат дері әбден мүмкін, ал астарына үңіліп қарайтын болса бұнда нағыз қазақ жігіті мен бойжеткенінің арасында махаббат барын көреді.
Осы күнге дейін бұл өлең орыс тіліне бірнеше рет аударылған. Біз талдайын бірінші тәржіма Ю.Кузнецовтікі болса, екіншісі-Ю.Нейманның нұсқасы. Бұл аудармалар Абайдың орыс тіліндегі жинағында жарияланған, екі нұсқада екі түрлі деңгейде, мазмұны да бір-бірінен ерекшеленеді. Мағыналық мазмұны, сәйкестігі, дәлдігі жағынан екі аударма да түпнұсқаға сәйкес келеді деп айта алмаймыз. Екі аудармашы да өзінше аударма жасаған, алайда ешқайсысы да Абайдың ойын терең түсіне алмаған сияқты.
«Желсіз түнде жарық ай,
Сәулесі суда дірілдеп,
Ауылдың жаны-терең сай,
Тасыған өзен күрілдеп.»-деп жырлаған Абайдың осы бір шумақ өлеңінен өзеннің маңына кездесуге келген жастардың бейнесін байқауға болады. Ал осы шумақ орыс тіліне қалай тәржімаланды екен?

1. Абай (Ибрахим) Құнанбайұлы. Шығармаларының екі томдық толық жинағы.-Алматы:Жазушы.Өлеңдер мен аудармалар.-2005-336бет.