Біріккен Ұлттар Ұйымы туралы мәлімет
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. БІРІККЕН ҰЛТТАР ҰЙЫМЫНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ МЕН ҚҰРЫЛЫМЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 БҰҰ.ның Жарғысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2 Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас ассамблеясы ... ... ... ... ... ...10
1.3 Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы ... ... ... ... ... ... ... 12
1.4 Бірікке Ұлттар Ұйымының қоғамдық ақпарат департаменті ... .12
1.5 Біріккен Ұлттар Ұйымының дамыту бағдарламасы ... ... ... ... 13
ІІ. ҚАЗАҚСТАН МЕН БҰҰ.НЫҢ АРНАЙЫ МЕКЕМЕЛЕРІ
2.1 Қазақстан мен БҰҰ.ның Даму Бағдарламасы(ПРООН) ... ... ..14
2.2 Қазақстан мен БҰҰ.ның ББҒММҰ (ЮНЕСКО) ... ... ... ... ...15
2.3 Қазақстан мен БҰҰ.ның ЕЗБҚААБ (УКНСПП ООН) ... ... ... .16
2.4 Қазақстан мен АЭХА (МАГАТЭ) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.5 Қазақстан мен БҰҰ ЖКБІБ (УВКДБ ООН) ... ... ... ... ... ... ..18
2.6 Қазақстанмен БҰҰ. ның ӨДҰ (ЮНИДО) ... ... ... ... ... ... ...19
ІІI. ҚАЗАҚСТАН ЖӘНЕ БІРІККЕН ҰЛТТАР ҰЙЫМЫ
3.1 Біріккен Ұлттар Ұйымындағы Қазакстанның қызметі ... ... ... 20
3.2 ҚР.дағы Біріккен Ұлттар Ұйымының өкілдіктері ... ... ... ... ..26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
І. БІРІККЕН ҰЛТТАР ҰЙЫМЫНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ МЕН ҚҰРЫЛЫМЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 БҰҰ.ның Жарғысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2 Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас ассамблеясы ... ... ... ... ... ...10
1.3 Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы ... ... ... ... ... ... ... 12
1.4 Бірікке Ұлттар Ұйымының қоғамдық ақпарат департаменті ... .12
1.5 Біріккен Ұлттар Ұйымының дамыту бағдарламасы ... ... ... ... 13
ІІ. ҚАЗАҚСТАН МЕН БҰҰ.НЫҢ АРНАЙЫ МЕКЕМЕЛЕРІ
2.1 Қазақстан мен БҰҰ.ның Даму Бағдарламасы(ПРООН) ... ... ..14
2.2 Қазақстан мен БҰҰ.ның ББҒММҰ (ЮНЕСКО) ... ... ... ... ...15
2.3 Қазақстан мен БҰҰ.ның ЕЗБҚААБ (УКНСПП ООН) ... ... ... .16
2.4 Қазақстан мен АЭХА (МАГАТЭ) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.5 Қазақстан мен БҰҰ ЖКБІБ (УВКДБ ООН) ... ... ... ... ... ... ..18
2.6 Қазақстанмен БҰҰ. ның ӨДҰ (ЮНИДО) ... ... ... ... ... ... ...19
ІІI. ҚАЗАҚСТАН ЖӘНЕ БІРІККЕН ҰЛТТАР ҰЙЫМЫ
3.1 Біріккен Ұлттар Ұйымындағы Қазакстанның қызметі ... ... ... 20
3.2 ҚР.дағы Біріккен Ұлттар Ұйымының өкілдіктері ... ... ... ... ..26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
Қазіргі уақыттағы ең беделді, әрі күрделі құрылымды халықаралық ұйымдардың арасында 1945 жылы құрылған Біріккен Ұлттар Ұйымының саяси салмағы басым. Қазақстан Республикасы үшін БҰҰ – мен бірлесіп әрекет етуі – еліміздің сыртқы саяси қызметінің ең маңызды бағыттарының бірі болып табылады сондықтанда өзімнің таңдаған жұмыстың тақырыбы өзекті әр маңызы зор деп санаймын.
АҚШ президенті Франклин Рузвельт ұсынған «Біріккен Ұлттар» атауы, алғаш рет бірінші қаңтар 1942 жылы «Біріккен Ұлттар Декларациясында» қолданылды, бұл кезде екінші дүниежүзілік соғысқа қатысушы жиырма алты мемлекеттің өкілдері, өз мемлекеттерінің атынан соғысқа қарсы бірігіп күрес жүргізетіндерін хабарлады.
Біріккен Ұлттар Ұйымының жарғысы 1945 жылы 25 сәуір мен 25 маусым айлар аралығында Сан-Франциско қаласында өткен «халықаралық ұйымды құру» жөніндегі Біріккен Ұлттар конференциясында 50 мемлекеттің өкілдерімен дайындалды. Конституциялық құжат болып табылатын Жарғы - халықаралық ұйым ретіндегі Біріккен Ұлттар Ұйымының қызметін реттейді және әр түрлі салалар бойынша жүргізілетін барлық қатынастарда мемлекеттердің жүріс-тұрысын бақылап, қадағалауда басты роль атқарады.
Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысы –халықаралық құқықтың жалпы мақсаттары мен қағидаларын анықтайтын, әскери, экономикалық, әлеуметтік, мәдени қатынастардағы мемлкеттің жүріс-тұрысының кодексі болатын, барлық мемлекеттер үшін міндетті халықаралық құжат.
Біріккен Ұлттар Ұйымы ресми түрде 1945 жылдың 24 қазанынан бері қызмет жасайды. Оны құрып, негізін салушылар деп АҚШ, Ұлыбритания, Қытай және Кеңес Одағы мемлекеттері аталды. Жыл сайын жиырма төртінші қазан Біріккен Ұлттар Ұйымының күні деп тойланады.
Біріккен Ұлттар Ұйымының мақсаттары төмендегідей:
- Халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
- Халықтар теңдігі қағидасы негізінде ұлттар арасындағы достық қарым-қатынастарды дамыту;
- Экономикалық, әлеуметтік, мәдени, гуманитарлық сипаттағы халықаралық проблемаларды шешуге көмектесу;
- Осы аталған мақсаттарға жетудегі ұлттардың іс-әрекеттерін біріктіретін орталық болу.
Біріккен Ұлттар Ұйымы мынадай қағидаларға сай қызмет жасайды:
- Оның барлық мүшелері тәуелсіз теңдікке ие.
- Мүшелердің барлығы Жарғыдағы міндеттемелерін толық әрі дұрыс орындаулары тиіс.
-Олар өздерінің халықаралық дауларын бейбітшілік құралдарымен шешулері тиіс.
- Басқа мемлекетке қарсы қару қолдану ойынан аулақ болулары тиіс.
Бейбітшілікті қолдайтын, Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысының міндеттемесін толық әрі бұлжытпай орындауға дайын кез келген мемлекет ұйымның мүшесі болып қабылдана алады. 14 қыркүйек 1999 жылғы есеп бойынша БҰҰ-ң мүшелігіне дүние жүзіндегі 188 мемлекет енген. Қазақстан Республикасы БҰҰ-на екінші наурыз 1992 жылы мүше болды.
АҚШ президенті Франклин Рузвельт ұсынған «Біріккен Ұлттар» атауы, алғаш рет бірінші қаңтар 1942 жылы «Біріккен Ұлттар Декларациясында» қолданылды, бұл кезде екінші дүниежүзілік соғысқа қатысушы жиырма алты мемлекеттің өкілдері, өз мемлекеттерінің атынан соғысқа қарсы бірігіп күрес жүргізетіндерін хабарлады.
Біріккен Ұлттар Ұйымының жарғысы 1945 жылы 25 сәуір мен 25 маусым айлар аралығында Сан-Франциско қаласында өткен «халықаралық ұйымды құру» жөніндегі Біріккен Ұлттар конференциясында 50 мемлекеттің өкілдерімен дайындалды. Конституциялық құжат болып табылатын Жарғы - халықаралық ұйым ретіндегі Біріккен Ұлттар Ұйымының қызметін реттейді және әр түрлі салалар бойынша жүргізілетін барлық қатынастарда мемлекеттердің жүріс-тұрысын бақылап, қадағалауда басты роль атқарады.
Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысы –халықаралық құқықтың жалпы мақсаттары мен қағидаларын анықтайтын, әскери, экономикалық, әлеуметтік, мәдени қатынастардағы мемлкеттің жүріс-тұрысының кодексі болатын, барлық мемлекеттер үшін міндетті халықаралық құжат.
Біріккен Ұлттар Ұйымы ресми түрде 1945 жылдың 24 қазанынан бері қызмет жасайды. Оны құрып, негізін салушылар деп АҚШ, Ұлыбритания, Қытай және Кеңес Одағы мемлекеттері аталды. Жыл сайын жиырма төртінші қазан Біріккен Ұлттар Ұйымының күні деп тойланады.
Біріккен Ұлттар Ұйымының мақсаттары төмендегідей:
- Халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
- Халықтар теңдігі қағидасы негізінде ұлттар арасындағы достық қарым-қатынастарды дамыту;
- Экономикалық, әлеуметтік, мәдени, гуманитарлық сипаттағы халықаралық проблемаларды шешуге көмектесу;
- Осы аталған мақсаттарға жетудегі ұлттардың іс-әрекеттерін біріктіретін орталық болу.
Біріккен Ұлттар Ұйымы мынадай қағидаларға сай қызмет жасайды:
- Оның барлық мүшелері тәуелсіз теңдікке ие.
- Мүшелердің барлығы Жарғыдағы міндеттемелерін толық әрі дұрыс орындаулары тиіс.
-Олар өздерінің халықаралық дауларын бейбітшілік құралдарымен шешулері тиіс.
- Басқа мемлекетке қарсы қару қолдану ойынан аулақ болулары тиіс.
Бейбітшілікті қолдайтын, Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысының міндеттемесін толық әрі бұлжытпай орындауға дайын кез келген мемлекет ұйымның мүшесі болып қабылдана алады. 14 қыркүйек 1999 жылғы есеп бойынша БҰҰ-ң мүшелігіне дүние жүзіндегі 188 мемлекет енген. Қазақстан Республикасы БҰҰ-на екінші наурыз 1992 жылы мүше болды.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30 тамыз 1995 жыл.
2. Н.Ә. Назарбаев. Қазақстан халқына жолдауы. «Қазақстанның статегиялық дамуы бағдарламасы-2030. Даму, қауіпсіздік және халықтың жағдайын жақсарту»// Қазахстанская правда. Алматы, 1997, 11 қазан
3. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан халқына Жолдауы» Астана, 2005 жылғы ақпанның 18-і.
4. Международная правосубъектность (некоторые вопросы теории).-М., 1991.
5. Қ. Тоқаев. Қазақстан және Ұлттар Ұйымы: ынтымақтастықтың оң жылы //"Егемен Қазақстан", 2002 ж. 2 наурыз
6. Черниченко С. Международное право: современные теоретические проблемы. –М., 1993.
7. Токаев К.К. Под стягом независимости. Очерки о внешней политике Казахстана. –Алматы, 1997.
8. Сборник документов по международному праву.//Под общ ред. К.К. Токаев. –Алматы. 1998. I-том.
9. Токаев К. Дипломатия Республики Казахстан. – Астана. 2001
10. Токаев К. Внешняя Политика Казахстана в Условиях Глобализации. – Алматы. 2000
11. Құлжабаева Ж.О. Халықаралық жария құқық. Жалпы және ерекше бөлімдер. –Алматы. “HAS” баспа компаниясы, 2003.
12. Әйтiмбет Қ.А. Қазақ қоғамының Қазақстандағы азаматтық қоғамдық қалыптастырудағы өзектi мәселелерi.
13. Проблемы формирования гражданского общества в Казахстане. Сборник материалов научно-практической конференции ( 17 апреля 2002 г.)- Алматы: Компьютерно-издательский центр Института философии и политологии МОН РК, 2002.
14. Степаненко Б.В. Программы ООН в СНГ. – Москва 1999 год
15. Ермекбаев А.Б. ЮНЕСКО в Казахстане. – Алматы 2002 год
16. К.К. Токаев Дипломатия Республики Казахстан. – Астана 2001 год
17. Интернет-сайт представительства ООН в Казахстане (www.mfa.kz)
18. Шреплер Х.А., «Международные организации». Справочник, М., 1995;
19. Токаев К.К., «Под стягом независимости». Очерки о внешней политике Казахстана, Алматы., 1997.
20. «Ұлттық Қазаұстан энциклопедиясы».1999
21. М. Беджауи, Международный Суд ООН: прошлое и будущее, Московский журнал международного права, 1995, N2, стр. 42
2. Н.Ә. Назарбаев. Қазақстан халқына жолдауы. «Қазақстанның статегиялық дамуы бағдарламасы-2030. Даму, қауіпсіздік және халықтың жағдайын жақсарту»// Қазахстанская правда. Алматы, 1997, 11 қазан
3. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан халқына Жолдауы» Астана, 2005 жылғы ақпанның 18-і.
4. Международная правосубъектность (некоторые вопросы теории).-М., 1991.
5. Қ. Тоқаев. Қазақстан және Ұлттар Ұйымы: ынтымақтастықтың оң жылы //"Егемен Қазақстан", 2002 ж. 2 наурыз
6. Черниченко С. Международное право: современные теоретические проблемы. –М., 1993.
7. Токаев К.К. Под стягом независимости. Очерки о внешней политике Казахстана. –Алматы, 1997.
8. Сборник документов по международному праву.//Под общ ред. К.К. Токаев. –Алматы. 1998. I-том.
9. Токаев К. Дипломатия Республики Казахстан. – Астана. 2001
10. Токаев К. Внешняя Политика Казахстана в Условиях Глобализации. – Алматы. 2000
11. Құлжабаева Ж.О. Халықаралық жария құқық. Жалпы және ерекше бөлімдер. –Алматы. “HAS” баспа компаниясы, 2003.
12. Әйтiмбет Қ.А. Қазақ қоғамының Қазақстандағы азаматтық қоғамдық қалыптастырудағы өзектi мәселелерi.
13. Проблемы формирования гражданского общества в Казахстане. Сборник материалов научно-практической конференции ( 17 апреля 2002 г.)- Алматы: Компьютерно-издательский центр Института философии и политологии МОН РК, 2002.
14. Степаненко Б.В. Программы ООН в СНГ. – Москва 1999 год
15. Ермекбаев А.Б. ЮНЕСКО в Казахстане. – Алматы 2002 год
16. К.К. Токаев Дипломатия Республики Казахстан. – Астана 2001 год
17. Интернет-сайт представительства ООН в Казахстане (www.mfa.kz)
18. Шреплер Х.А., «Международные организации». Справочник, М., 1995;
19. Токаев К.К., «Под стягом независимости». Очерки о внешней политике Казахстана, Алматы., 1997.
20. «Ұлттық Қазаұстан энциклопедиясы».1999
21. М. Беджауи, Международный Суд ООН: прошлое и будущее, Московский журнал международного права, 1995, N2, стр. 42
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ..3
І. Біріккен Ұлттар Ұйымының құрылуы мен құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 БҰҰ-ның Жарғысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2 Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас ассамблеясы ... ... ... ... ... ...10
1.3 Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы ... ... ... ... ... ... ... 12
1.4 Бірікке Ұлттар Ұйымының қоғамдық ақпарат департаменті ... .12
1.5 Біріккен Ұлттар Ұйымының дамыту бағдарламасы ... ... ... ... 13
ІІ. Қазақстан мен БҰҰ-ның Арнайы Мекемелері
2.1 Қазақстан мен БҰҰ-ның Даму Бағдарламасы(ПРООН) ... ... ..14
2.2 Қазақстан мен БҰҰ-ның ББҒММҰ (ЮНЕСКО) ... ... ... ... ...15
2.3 Қазақстан мен БҰҰ-ның ЕЗБҚААБ (УКНСПП ООН) ... ... ... .16
2.4 Қазақстан мен АЭХА (МАГАТЭ) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.5 Қазақстан мен БҰҰ ЖКБІБ (УВКДБ ООН) ... ... ... ... ... ... ..18
2.6 Қазақстанмен БҰҰ- ның ӨДҰ (ЮНИДО) ... ... ... ... ... ... ...19
ІІI. ҚАЗАҚСТАН ЖӘНЕ Біріккен Ұлттар Ұйымы
3.1 Біріккен Ұлттар Ұйымындағы Қазакстанның қызметі ... ... ... 20
3.2 ҚР-дағы Біріккен Ұлттар Ұйымының өкілдіктері ... ... ... ... ..26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 35
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
Кіріспе
Қазіргі уақыттағы ең беделді, әрі күрделі құрылымды халықаралық
ұйымдардың арасында 1945 жылы құрылған Біріккен Ұлттар Ұйымының саяси
салмағы басым. Қазақстан Республикасы үшін БҰҰ – мен бірлесіп әрекет етуі
– еліміздің сыртқы саяси қызметінің ең маңызды бағыттарының бірі болып
табылады сондықтанда өзімнің таңдаған жұмыстың тақырыбы өзекті әр маңызы
зор деп санаймын.
АҚШ президенті Франклин Рузвельт ұсынған Біріккен Ұлттар атауы,
алғаш рет бірінші қаңтар 1942 жылы Біріккен Ұлттар Декларациясында
қолданылды, бұл кезде екінші дүниежүзілік соғысқа қатысушы жиырма алты
мемлекеттің өкілдері, өз мемлекеттерінің атынан соғысқа қарсы бірігіп күрес
жүргізетіндерін хабарлады.
Біріккен Ұлттар Ұйымының жарғысы 1945 жылы 25 сәуір мен 25 маусым
айлар аралығында Сан-Франциско қаласында өткен халықаралық ұйымды құру
жөніндегі Біріккен Ұлттар конференциясында 50 мемлекеттің өкілдерімен
дайындалды. Конституциялық құжат болып табылатын Жарғы - халықаралық ұйым
ретіндегі Біріккен Ұлттар Ұйымының қызметін реттейді және әр түрлі салалар
бойынша жүргізілетін барлық қатынастарда мемлекеттердің жүріс-тұрысын
бақылап, қадағалауда басты роль атқарады.
Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысы –халықаралық құқықтың жалпы
мақсаттары мен қағидаларын анықтайтын, әскери, экономикалық, әлеуметтік,
мәдени қатынастардағы мемлкеттің жүріс-тұрысының кодексі болатын, барлық
мемлекеттер үшін міндетті халықаралық құжат.
Біріккен Ұлттар Ұйымы ресми түрде 1945 жылдың 24 қазанынан бері
қызмет жасайды. Оны құрып, негізін салушылар деп АҚШ, Ұлыбритания, Қытай
және Кеңес Одағы мемлекеттері аталды. Жыл сайын жиырма төртінші қазан
Біріккен Ұлттар Ұйымының күні деп тойланады.
Біріккен Ұлттар Ұйымының мақсаттары төмендегідей:
- Халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
- Халықтар теңдігі қағидасы негізінде ұлттар арасындағы достық қарым-
қатынастарды дамыту;
- Экономикалық, әлеуметтік, мәдени, гуманитарлық сипаттағы
халықаралық проблемаларды шешуге көмектесу;
- Осы аталған мақсаттарға жетудегі ұлттардың іс-әрекеттерін
біріктіретін орталық болу.
Біріккен Ұлттар Ұйымы мынадай қағидаларға сай қызмет жасайды:
- Оның барлық мүшелері тәуелсіз теңдікке ие.
- Мүшелердің барлығы Жарғыдағы міндеттемелерін толық әрі дұрыс
орындаулары тиіс.
-Олар өздерінің халықаралық дауларын бейбітшілік құралдарымен
шешулері тиіс.
- Басқа мемлекетке қарсы қару қолдану ойынан аулақ болулары тиіс.
Бейбітшілікті қолдайтын, Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысының
міндеттемесін толық әрі бұлжытпай орындауға дайын кез келген мемлекет
ұйымның мүшесі болып қабылдана алады. 14 қыркүйек 1999 жылғы есеп бойынша
БҰҰ-ң мүшелігіне дүние жүзіндегі 188 мемлекет енген.[1] Қазақстан
Республикасы БҰҰ-на екінші наурыз 1992 жылы мүше болды.
2006 жылғы 2 наурызда Қазақстанның бүгінгі таңда 190 мүше-
мемлекеттерді біріктіретін Біріккен Ұлттар Ұйымына қабыданғанына 14 жыл
толды. Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының 46 сессиясында Қазақстан
Республикасын БҰҰ-ға қабылдау жөніндегі Қарары бірауыздан мақұлданды.
Біздің көпұлтты халқымыз үшін бұл оқиғаның орасан зор тарихи маңызы болды.
Ол халықаралық коғамдастықтың Қазақстанды тәуелсіз мемлекет ретінде
танығанын көрсетіп берді.[2]
Жұмысымның мақсаты таңдаған тақырыптың – БҰҰ-дағы Қазақстанның
қызметін ашу, еліміздің БҰҰ даму бағдарламаларын жүзеге асырудағы ролі,
белсенділігіне қатысты өзекті мәселелерді толық қамтып оларға тоқталып
кету:
Осы мақсатқа жүту барысында жұмыстың негізгі міндеттері анықталды
олар төмендегідей:
- Біріккен Ұлттар Ұйымының құрылуына ұйытқы болған тарихқа тоқталу;
- Біріккен Ұлттар Ұйымының құрамын ашып көрсету; оның қызметіне
тоқталу;
- Біріккен Ұлттар Ұйымының жарғысының қабылдануы, бас ассамблеясының
өкілеттігін көрсету, бас хатшысының қызмет бабына тағайыналуын қарастыру;
- Біріккен Ұлттар Ұйымының арнайы мекемелерінің еліміздегі атқарып
жатқан қызметі, олардың бағдарламалары назар аудару;
- Біріккен Ұлттар Ұйымындағы Қазақстанның қызметі жайлы тарихи
маңызды аспектілеріне тоқталып оларға сипаттама беру.
Тарихи деректерге сүйенетін болсақ Біріккен Ұлттар Ұйымы қызметі
туралы мәселені қозғаған, арнаулы ғылым еңбектер елімізде аса көпте емес
Біріккен Ұлттар Ұйымы жайлы төмендегідей ғалымдардың еңбектерінде жалпылама
жарияланды. Біздің еліміздің дипломаты саяси қайраткері Қ.Тоқаевтың жазған
еңбектері аса маңызды және халықаралық ынтымақтастықта атқарған қызметтері
де елеулі болып келеді. Бұл проблемалар Құлжабаева Ж.О. тағы басқа
ғалымдардың еңбектерінде жарық көрді.
Өткен 14 жыл аса ірі оқиғаларға толы болды. БҰҰ бірнеше мәрте сынға
алынды, оның әлеуеті жайлы әр қилы пікірлер де айтылды. Алайда БҰҰ әлі де
бүкіл адамзаттың бейбіт дамуға және халықаралық ынтымақтастыққа деген асыл
армандары мен үміттерін айғақтап келеді. Ұйымға және оның Әкімшілік басшысы
К. Аннанға Нобель Бейбітшілік сыйлығын берілуі - БҰҰ-ның бейбітшілік пен
қауіпсіздікті қолдауға бағытталған халықаралық ынтымақтастықты нығайту
ісіне қосқан үлесін мойындаудың нақты көрінісі.
2000 жылы Нью-Йоркте болып өткен Мыңжылдық Саммиті БҰҰ Жарғысының
мақсаттары мен принциптерінің өзектілігін қуаттап берді. Қорытынды
декларацияда принциптік маңызды ережелер мәлімденген, оған сәйкес ХХІ
ғасырда БҰҰ халықаралық қатынастарда көпжақты реттеудің маңызды тетігі
ретінде рөлін жалғастыруы тиіс. Жаңа әлемдік тәртіпті қалыптастыру БҰҰ
Жарғысының принциптері мен халықаралық құқық нормаларына негізделуі тиіс.
Белгілі дәрежеде Мыңжылдық Саммитінің декларациясы – ол Ұйымның
концептуалды жаңаруына негіз қалайтын БҰҰ-ның болашаққа деген іс-қимыл
жоспары.
Ұйымның ХХІ ғасырдағы міндеттеріне арналған баяндамасында БҰҰ Бас
Хатшысы К. Аннан, үш ірі міндетті атады, олардың шешілуі әлемді болашақта
жарқын өзгерістерге жетелейді: мұқтаждықтан құтылу, қорқыныш сезімдерден
арылу және адамды қоршаған табиғатты аман сақтап қалу. Бұл принциптерді
іске асыру бүкіл халықаралық қоғамдастықтың күш-жігерін біріктіруді талап
етеді.
Қазақстан, Мыңжылдық декларациясын қолдайтынын білдірді, сондай-ақ
оның бейбітшілікке, ынтымақтастық пен дамуға қатысты ережелерін жүзеге
асыруға шын ниетін растады. Мыңжылдық Саммитіндегі өзінің сөзінде ҚР
Президенті Н.Ә. Назарбаев жаһандану процесі дүниежүзілік қоғамдастық
алдында жаңа міндеттер қойып отырғанын атап өтті.[3] Жаңа қыр көрсетулер
мен кауіптердің туындауы жағдайында ұлттар қоғамдастығының лайықты жауап
тауып отыруы ерекше маңызды рөл атқарады. БҰҰ-ның басты міндеті жаһандану
процесінің оңтайлы сипатын қамтамасыз ету. Жаһандану кең мүмкіндіктерге жол
ашқанымен, сонымен бірге үлкен шығындар әкелетіне де анық. Бұл процестің
пайдасы мен шығындарын біркелкі екшеп отырмау, дамушы елдер мен өтпелі
экономикасы бар елдерге кері ықпал етеді. Осы елдердің қажеттіліктеріне
жауап беретін кең ауқымды және қажырлы күш-жігер жұмсау және де олардың
қатысуымен әзірленіп, жүзеге асырылатын тиімді шаралар қажет.
БҰҰ қатарында Қазақстан өзінің егемендігі мен халықаралық беделін
арттыру үшін тұрақты түрде жұмыс жүргізіп келеді. 1992 жылы БҰҰ мінберінен
Қазақстан Президентінің алғашқы рет Азиядағы өзара ықпалдастық және сенім
шаралары жөніндегі кеңесті (АӨСШК) шақыру бастамасын көтерген болатын. Бұл
бастама беделді ұйымның рухына және аймақтық қауіпсіздікті нығайтуға
бағытталған оның іс-қимылына сай келеді.
Еліміздің осындай деңгейге жетуі – елбасымыз бен отандық
дипломатияның ілгерішілді жүргізілген сыртқы саясатының нәтижесі.
І. Біріккен Ұлттар Ұйымының құрылуы мен құрылымы
Біріккен ұлттар ұйымы – екінші дүниежүзілік соғыстан кейін дербес
мемлекеттердің ерікті түрде бірігуі арқасында құрылған халықаралық ұйым.
БҰҰ ұлы мемлекеттер – КСРО, АҚШ, және Ұлыбритания инициати васымен 1945
жылы, маусымда Сан – Франциско конференциясында құрылды.[4] Конференцияға
КСРО, АҚШ, Ұлыбритания, Қытай мемлекеттерінің шақыруымен фашистік Германия
мен ипериалистік Жапонияға қарсы соғысқан немесе оларға соғыс жариялаған
елдер қатысты. Конференцияда БҰҰ-ның жарғысы қабылданды, мақсаттары мен
міндеттері белгіленді. БҰҰ құрылмастан бұрын , 1942 жылы 1 қаңтарда
Вашингтонда 26 мемлекеттің өкілдері жиналып декларация қабылдады. 1943 жылы
Москвада КСРО, АҚШ, Ұлыбритания және Қытай сыртқы істер министрлерінің
жалпы кеңесі қауіпсіздік туралы декларация қабылдады. Мұнда бейбітшілікті,
қауіпсіздікті қолдап отыру үшін халықаралық ұйым құру қажеттілігі
көрсетілді. Бұл қарар ұлы үш держава (КСРО, АҚШ, Ұлыбритания) басшыларының
Тегеран конференциясында (1943 ж. 28 қараша) мақұлданды.
БҰҰ-ның штаб-пәтері Нью-Йоркта орналасқан. Оның европадағы бөлімінің
тұратын орны – Женева. БҰҰ-ға алғаш 51 мемлекет кірді, 1970 жылы мүшелер
саны 126-ға жетті. БҰҰ-ның негізгі және тұрақты органдары болып Бас
Ассамблея Қауіпсіздік Советі, Экономикалық және Әлеуметтік Совет, Бақылау
Советі, Халықаралық сот және Секретариат сайланды. Олардың міндеттері мен
мақсаттары Жарғыда белгіленген.
БҰҰ-да талқыланған мәселелер жөніндегі шешімдер Қауіпсіздік Советінің
тұрақты мүшелері бір ауыздан қолдағанда ғана толық қабылданады. Шешімнің
тек бір ауыздан қабылдану принципі қандай да болса бір мемлекеттің БҰҰ-ға
билік жасауына мүмкіндік бермейді. БҰҰ-ның қызметі сан түрлі, олардың
ішіндегі негізгілері дүниежүзілік бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау
проблемалары, қарусыздандыру, отаршылдықты жою мәселелері, әлеуметтік-
экономикалық міндеттер алады.
БҰҰ жұмысында кемшіліктер де жоқ емес. Батыс капиталистік елдерінің,
әсіресе АҚШ-тың қарсы тұруына байланысты қазіргі дәуіріміздің көптеген
көкей тесті проблемалары, оның ішіндегі қарусыздандыру мәселесі шешілмей
келеді. Кейде БҰҰ-ны империалистік мемлекеттер социялистік елдерге
бостандық үшін күресуші елдерге қарсы басқыншылық саясатын жүргізу
мақсатына пайдаланғысы келеді. 1950 жылы Корей Халық Демократиялық
Республикасына қарсы соғыс БҰҰ-ның астында жүргізілуі. БҰҰ-ны империалистік
мемлекеттер Конгоға да қарсы пайдаланды. БҰҰ секретариатында көпшілік
орынды империалистік басқыншылық топтарға кіретін батыс елдері алады.
Дегенмен соңғы жылдары империалистік-отаршылдық жүйенің күйреуі нәтижесінде
бостандық алған көптеген жас, дербес мемлекеттердің БҰҰ-ға кіруіне
байланысты бейбітшілік БҰҰ-ны халықтар тілегіне сай, ынтымақ пен
бірлестікті күшейту мақсатында жұмыс істеткізуге ұмтылып келеді.
БҰҰ құрылғаннан бастап Россия Федерациясы бейбітшілік сүйгіш елдерге
бас бола отырып, демократиялық принциптерді, бейбітшілікті сақтау және
нығайту саясатын, мемлекеттердің бейбіт-қатар өмір сүруі, арандатушылыққа
жол бермеу, талас мәселелерді келіс сөз жүргізу арқылы шешу саясатын
табандылықпен жүргізіп келеді. Мемлекеттер арасында достық қарым-қатынасты
қалыптастырып дамытуда, халықаралық ынтымақ, бірлік қатынасты дамытуда БҰҰ-
ның қосқан үлесі өте зор.
Ұйымның құрылымы
Ұйымның құрылымына келер болсақ, ол басты алты органнан тұрады: Бас
Ассамблея; Қауіпсіздік Кеңесі; Экономикалық және Әлеуметтік кеңес;
Қамқорлық жөніндегі кеңес; Халықаралық сот; Секретариат.
Бас Ассамблея негізгі кеңесуші орган болып табылады. Ол барлық мүше
мемлекеттерден құралады, яғни пленарлық орган. Әр мемлекет ассамблеяда бір
дауысқа ие. Ассамблеяның сессиясы жылына бір рет, қыркүйек айының үшінші
сейсенбісінде басталады.
Бас Ассамблея БҰҰ-ң құзыретіне кіретін барлық мәселелерді қарастырып,
мүше мемлекеттерге және Қауіпсіздік Кеңесіне ұсыныстар білдіре алады. Бас
Ассамблеяның шаралар қолдану туралы шешім қабылдауға құқығы жоқ. Яғни, оның
актілері мемлекеттерге ұсыныс түрінде ғана болады.
Бас Ассамблеяның кезекті сессиясынан басқа, арнайы және төтенше
сессиялары болады.
Арнайы сессия кез келген мәселе бойынша Қауіпсіздік кеңесінің немесе
мүше мемлекеттердің көпшілігінің талабымен, бұл туралы Бас хатшы хабардар
болғаннан кейін, он бес күн ішінде шақырылады.
Төтенше сессия әлемдік қауіпсіздік пен бейбітшілікке қауіп төнген
жағдайда көпшілік мемлекеттің немесе қауіпсіздік кеңесінің талабымен, бұл
туралы Бас хатшы хабардар болғаннан кейін, жиырма төрт сағат ішінде
шақырылады.
Бас Ассамблеяның функциялары мен құзыреттері:
1.Халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдаудағы қатынастардың
басты қағидаларын қарастыру.
2.Халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікке қатысты барлық сұрақтарды
реттеу, олар бойынша өз ұсыныстарын әзірлеу. Қауіпсіздік кеңесі қарастырып
жатқан мәселелер бойынша, егер Қауіпсіздік кеңесі өзі ұсыныс білдірмесе,
араласа алмайды.
3.Біріккен Ұлттар Ұйымының кез келген органдарының құзыреттері мен
функциялары бойынша сұрақтарды шешу.
4.Қауіпсіздік кеңесінің баяндамаларын алып, тыңдау.
5. БҰҰ-ң бюджетін бекіту.
6.БҰҰ-ң Бас хатшысын бес жылға сайлайды. Қауіпсіздік кеңесінің
тұрақты емес мүшелерін, экономикалық және әлеуметтік кеңестің мүщелерін,
Қауіпсіздік кеңесімен біріге отырып, халықаралық соттың судьяларын
сайлайды.
Қауіпсіздік кеңесі жарғыға сай, халықаралық бейбітшілк пен
қауіпсіздікті қолдауда басты жауапкершілікті мойнына алған орган.
Кеңес он бес мүшеден тұрады: бесеуі тұрақты мүше – Кытай, Франция,
Ресей, Ұлыбритания және Америка Құрама Штаттары; ал қалған оны - Бас
Ассамблеямен екі жылға сайланып отырады.
Кеңестің әрбір мүшесі бір дауысқа ие. Белгілі бір сұрақ бойынша шешім
қабылданды деп есептелінеді, егер он бес мүшенің тоғызы шешімге өз
дауыстарын берсе.
Жарғыға сәйкес БҰҰ-ң барлық мүшелері Қауіпсіздік кеңесі қабылдаған
шешіммен келісіп, оны орындауға тиіс. БҰҰ басқа органдары мемлекеттерге тек
ұсыныстар берумен шектеледі, ал Қауіпсіздік Кеңесі, керісінше шешім
қабылдап, ол шешім барлық мүше-мемлекеттер үшін міндетті болып табылады.
Қауіпсіздік кеңесінің функциясы мен құзыреті:
1.БҰҰ қағидалары мен мақсаттарына ай халықаралық қауіпсіздік пен
бейбітшілікті қолдау.
2.Белгілі бір жағдайды әлемдік қауіпсіздік пен бейбітшілікке қарсы
дау деп есептесе, бұл дауды шешуге міндетті.
3.Мұндай дауларды шешудің құралдарын ұсыну.
4.Бейбітшілікке қауіп төндіретін агресия актілерін аладын-ала
анықтап, олардың алдын алу.
5.Агрессияны тоқтату немесе алдын алу мақсатында, жаза ретінде күш
колдануды емес, экономикалық санкция қолдануға шақыру.
6.Агрессияны ұйымдастырушыға қарсы әскери күш қолдану.
7.Жаңа мүшелер қабылдауға ұсыныстар беру.
Кеңес тек қана БҰҰ-ң штаб-пәтерінде ғана шақырылмайды; 1972 жылы өз
отырысын ол Аддис-Абебеде (Эфиопия) өткізді, ал 1973 жылы Панама
мемлекетінің астанасында өткізді.
Қауіпсіздік Кеңесі дауласушы тараптардан дауды бейбіт түрде шешу
жөніндегі міндеттемені орындауды талап етуге құқылы және бұл дауды
реттеудің тәсілдері мен тәртіптерін ұсына алады.
Экономикалық және Әлеуметтік Кеңес. Бұл орган экономикалық және
әлеуметтік саладағы ынтымақтастықты жүзеге асырады. Құрамы 54 мүшеден
тұрады, үш жылға сайланады. Шешім шығару кезінде әрбір мүше-мемлекет бір
дауысқа ие. Штаб-пәтері Женева қаласында орналасқан.
Сессия жылдың басында Нью-Йоркта ұйымдастырылады, ал маусым айларында
не Нью-Йоркта, не Женевада негізгі сессия өтеді.
Экономикалық және әлеуметтік кеңес қызметінің негізгі бағыттары:
1.Халықаралық экономикалық және әлеуметтік проблемаларды қарастыратын
орталық форум ролінде болады.
2.Халықаралық экономикалық, әлеуметтік, мәдени сұрақтар бойынша
баяндамалар құру, зерттеулер жүргізу, мемлекеттерге ұсыныстар беру.
3.Бас Ассамблеяға жіберу үшін халықаралық конференцияларды шақыру мен
конвенция жобаларын әзірлеу.
4.БҰҰ осы саладағы қызметі мен саясатының басты бағыттарын анықтау.
БҰҰ Жарғысы бойынша экономикалық және әлеуметтік кеңестің қызметі
халықтың тұрмыс-тіршілігін жақсартуға, оларды жұмыспен қамту, әлеуметтік
дамуға, экономикалық-әлеуметтік, мәдени саладағы халықаралық проблемаларды
шешуге, адам құқықтарының сақталуын көмектесуге бағытталған.
Қамқорлық жөніндегі кеңес қамқорлық жүйесіне кірген аумақтарды қарап,
бақылау үшін құрылған. Басында бұл аумақтардың саны он бір болды. Қамқорлық
кеңесі олардың экономикалық жағдайын жақсартуға, оларға бейбіт жолмен
тәуелсіздік әперуге қол ұшын беретін. Қамқорлық жөніндегі кеңес Қауіпсіздік
кеңесінің тұрақты бес мүшесінен тұрады – Қытай, Франция, АҚШ, Ұлыбритания,
Ресей Федерациясы.
Қазіргі уақытта бұл аумақтар түгелдей өзін-өзі басқаратын немесе
тәуелсіз мемлекеттер деп аталынды. 1994 жылы Қауіпсіздік кеңесіне
қамқорлыққа кірген Тынық мұхиттағы аралдар аумағы Палау бойынша келісімді
тоқтатты. Ол қазірде АҚШ қамқорлығына жатады. Қамқорлық кеңесі ендігі жерде
тек қажетті жағдайларда ғана шақырылады.
Гаага қаласында (Нидерланды) орналасқан халықаралық сот Біріккен
Ұлттар ұйымының ең негізгі сот органы болып табылады. Қатысушы мемлекеттер
арасындағы заңи дауларды шешеді.[5]
Сотқа статут қатысушылары болып табылатын мемлекеттер, оның ішінде
Біріккен Ұлттар Ұйымының барлық мүшелері келе алады. Біріккен Ұлттар
Ұйымына мүше болып табылмайтын мемлекеттер, статутқа қатысушы болу арқылы,
келе алады. Сотқа жеке тұлғалар өтініш білдіре алмайды.
Сот құзыретіне мемлекеттермен берілетін барлық істер, сондай-ақ БҰҰ
Жарғысында көзделген барлық сұрақтар жатады. Статутқа сәйкес, сот дауларды
төмендегі құжаттарды пайдалану арқылы шеше алады:
1.Дауласушы мемлекеттер мойындаған ережелер көрсетілген халықаралық
конвенция.
2.Құқықтық норма деп танылған халықаралық әдет-ғұрып.
3.Ұлттармен мойындалған құқықтың жалпы қағидалары.
4.Сот шешімдері мен доктриналары.
Халықаралық сот он бес тәуелсіз судьядан тұрады. Оларды Бас Ассамблея
Қауіпсіздік кеңесімен бірлесе отырып, тоғыз жылға сайлайды. Бұлардың бесеуі
әрбір үш жыл сайын жаңарып отырады. Халықаралық соттың судьясы болып, өз
мемлекетінде жоғары соттың лауазымды тұлғаларына қойылатын талаптарына сай
келетін, халықаралық құқық саласында беделге ие тұлғалар сайлана алады.[6]
Секретариат – ұйымның күнделікті жұмысын атқаратын, әлем бойынша
барлық ұйымдарда қызмет жасайтын халықаралық персонал. Ол БҰҰ басқа
органдары қабылдаған бағдарламаларды жүзеге аырады. Секретариатты Бас Хатшы
басқарады. Ол Қауіпіздік кеңесімен бірлесе отырып Бас Ассамблеямен бес
жылға сайланады. Қазіргі уақытта секретариаттың бас хатшысы Кофи Аннан.
Секретариат халықаралық конференцияларды шақырады, онда қабылданған
барлық құжаттарды тіркеп, жүзеге асырады. Олардың орындалуын қадағалайды.
Қазіргі уақытта Секретариаттың 170 мемлекеттен келген 8600-дей ер мен
әйелден тұратын персоналы бар. Халықаралық ааматтық қызметкер болғандықтан
барлық іс-әрекеттері үшін олар Біріккен Ұлттар Ұйымының алдында ғана жауап
береді.
1.1 БҰҰ-ның Жарғысы
БҰҰ-ның негізгі документі ол - оның Жарғысы. Оның жобасы 1944 жылы
тамыз-қазан айларында Думбартон-Оксте(Вашингтон) КСРО, АҚШ, Ұлыбритания
және Қытай өкілдері қатысқан конференцияда жасалды. Жарғы Сан-Франциско
конференциясында дайындалып, 1945 жылы 26 Маусымда оған 51 мемлекеттің
өкілдері қол қойды.Жарғы 1945 жылы 24 қазанда КСРО, АҚШ, Ұлыбритания,
Франция, Қытай және Сан-Франциско конференциясында қатысқан мемлекеттердің
көпшілігі ратификациялауы-на байланысты күшіне енді. БҰҰ-ның Жарғысы
кіріспеден және 19 тараудан тұрады. Жарғы бойынша БҰҰ өз міндетін орындауы
үшін оның мүше-лері мына принциптерді басшылыққа алуы қажет: барлық барлық
мүшелердің дербестік теңдігі; ұлы державалардың бірауыздылығы; барлық
мүшелердің халықаралық талас мәселелерді бейбіт келіс сөз арқылы шешу; ұйым
мүшелерінің халықаралық қатынастарда күш көрсету саясатынан және қандай
елдің болмасын территориялық тәуелсіздігіне немесе саяси бостандығына қарсы
күш қолдану саясаттан бас тартуы; барлық мушелерді БҰҰ-ның Жарғысы бойынша
жүргізген іс-әрекетін, бейбітшілікке қауіп төнген, не ол бұзылған жағдайда
төтенше жүргізген шараларды қолдауы; басқа елдің ішкі ісіне БҰҰ-ның қол
сұқпауы. Жарғы бойынша БҰҰ мүшелігіне тек бейбітшілік сүйгіш дербес
мемлекеттер кіре алады. БҰҰ мүшелерінің Ұйымнан шығуына хақысы бар.
1.2 Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас ассамблеясы
Ол БҰҰ-ның басты органдарының бірі. БҰҰ-на мүше мемлекеттердің барлығы
тең құқылы түрде Бас ассамблеяны құрайды. Мүшелерінің әрқай-сысы 1 дауыс
қана иеленіп, делегаттар мәжіліс залына мемлекеттердің ағлшын тіліндегі
ресми атауына орай алфавиттік ретпен жайғасады. БҰҰ-ның Жарғысына сәйкес,
Ассамблея халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдау ісіндегі
ынтымақтастықтың ортақ қағидаларын талқылауға, сондай-ақ, бүкіл мәселе
бойынша мүдделі мемлекттерге және Қауіпсіздік Кеңесіне нақты ұсыныстар
жасауға өкілетті. Қандай да болмасын, әрекет жасауды қажет ететін істің кез
келгенін талқылаған соң немесе талқыламай-ақ ол істі Қауіпсіздік Кеңесіне
жолдай алады. Сонымен қатар халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікке қатер
төндіретін ахуалды Қауіпсіздік Кеңесінің қатеріне салуға құқы бар (БҰҰ
Жарғысы, 11-, 13-бап). Осы баптарға сәйкес, Бас ассамблея экономикалық-
әлеуметтік саладағы, мәдениет, білім беру, денсаулық сақтау аясындағы
халықаралық ынтымақтастықты өрістетіп, адам құқылары мен бостандықтарын
жүзеге асыруға жәремдесу мақсатымен, сондай-ақ, халықаралық прогрессивті
даму бағытында зерттеулер жүргізіп, нұсқаулар береді. Халықтар арасындағы
ортақ игіліктер мен достық қарым-қатынастарға нұқсан келтіруі ықтимал
шараларды жоюды ұсынады.[7]
Бас Ассамблея Қауіпсіздік Кеңесінің және БҰҰ-ның басқа да
органдарыныңжыл сайынғы, арнайы баяндамаларын талқылауға, БҰҰ бюджетін
қарап, бекітуге міндетті, сонымен қатар, мамандандырылған мекемелер
арасындағы қаржылық және бюджеттік келісімдерді бекітеді. Бас Ассамблеяның
Жарғының 18-бабында атап көрсетілген маңызды мәселелер боынша шешімдері
мәжіліске қатысушы әрі дауыс беруші мүшелерінің үштен екісінің басым
көпшілігінің дауысымен қабылданады. Өзге мәселелер жөніндегі, әсіресе,
процедуралық шараларға қатысты шешімдер кәдуілігі басым көпшілік дауыспен
қабылдана береді. Шешімдерді қабылдау үшін Бас Ассамбпеяға БҰҰ-ның барлық
мүшелерінің кемінде жартысы қатысуы шарт.
Бас Ассамблея жыл сайын, әдетте, қыркүйектің алғашқы сейсенбісінде
кезекті және арнайы сессияларын өткізеді. Арнайы сессияларды Қауіпсіздік
Комитетінің, БҰҰ-на мүше елдердің көпшілігінің талап етуіне орай немесе БҰҰ-
на мүше бір елдің (егер оны қалған мүшелердің кемінде жартысы қолдаса)
талап етуі бойынша Бас хатшы шақырады.
Әр сессияда төраға және оның 21 орынбасары сайланады. Қауіпсіздік
Кеңесіне тұрақты мүшелердің төрағасы сессия төрағаларына сайлана алмайды.
Бұған қоса екі процедуралық комитет құралады, құрамына сессия төрағасы,
оның орынбасарлары және Ассамблеяның негізгі 7 комитетінің төрағалары
енетін Бас комитет пленарлық мәжілістің күн тәртібін әзірлеумен, қаралатын
мәселелер кезегін белгілеумен, Бас Ассамблеяның барлық комитеттерінің
қызметін үйлестірумен, ал екінші комитет өкілеттіліктерітексерумен
айналысады.
Бас Ассамблеяның негізгі 7 комитетінің мынадай міндеттері бар:
Бірінші, комитет саяси мәселелермен және қарусыздандыруды қоса алғанда,
қауіпсіздік мәселелермен, Арнаулы саяси комитет Бірінші комитетке қатысты
мәселелермен; Екінші комитет экономикалық және қаржы мәселелермен; Үшінші
комитет әлеуметтік-гуманитарлық және мәдени мәселелермен, Төртінші комитет
Қамқорлық және өзін-өзі басқара алмайтын территорияларға жәрдемдесу
мәселелерімен, Алтыншы комитет құқықтық мәселелермен айналысады. Сонымен
қатар, Ассамблеяның үш жылға тұрақты сайланатын әкімшілік, қаржы мәселелер
жөніндегі Кеңесі және Жарналар жөніндегі комитетібар. Бас Ассамблея өзінің
қызметтік міндетін толық жүзеге асыруға ықпал ете алатын басқа да қосымша
органдарды құру мүмкіндігіне ие.
1.3 Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы
БҰҰ-ның Бас хатшысы БҰҰ хатшылығының күнделікті жұмысына басшылық
жасайтын лауазым иесі. БҰҰ Бас хатшысын Қауіпсіздік Кеңесінің ұсынысымен
Бас Ассамблея 5 жыл мерзімге тағайындайды. Мерзім тағы да 5 жылға созылуы
мүмкін. БҰҰ-ның Бас хатшысы жыл сайын Бас Ассамблеяда БҰҰ-ның әр саладағы
қызметі туралы баяндама жасайды, БҰҰ шеңберінде ұйымдастырылған халықаралық
конференцияларға қатысады. Ол әкімшілік қызметімен және күнделікті
жұмыстарды басқарумен қатар, БҰҰ-ның басқа да органдарының шешімдерінің
орындалуын қадағалайды, халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікке қатер
төндіретін екз келген мәселені Қауіпсіздік Кеңесінің назарына қояды,
мемлекеттер арасындағы шиеленісттерді шешудің бейбіт жолдарын ұсынады. БҰҰ
құрылғалы бері Бас хатшылар: Т. Ли (Норвегия, 1946 - 53), Д. Хаммаршельд
(Швеция, 1953 – 61), У. Тан (Бирма, 1961 – 71), К. Вальдхайм (Австрия, 1972
– 81), Х. Перес де Куэльяр (Перу, 1982 - 91), Б. Бутрос Гали (Египет, 1992
- 96) болды. Қазір Бас хатшылықты 1997 жылдан бері ганалық Кофи Аннан
атқаруда.
1.4 Бірікке Ұлттар Ұйымының қоғамдық ақпарат департаменті
Ол – БҰҰ-ның ақпараттық мекемесі, Бас Ассамблеяның 1946 жылғы жазғы
сессиясында құрылған. Мақсаты - әлем халықтарын БҰҰ-ның қызметі және
ұйымдық мәселелері туралы толыққанды ақпаратпен қамтамасыз ету. Штаб-пәтері
Нью-Йоркте. Департамент БҰҰ-на мүше мемлекеттердің 80-нен астам қалаларында
өз бөлімшелерін ашқан. Олар БҰҰ-ның қызметін халыққа танытумен қатар,
жергілікті тұрғындардың назарын әлемдік мәселелерге аударумен айналысады.
1993 жылы қаңтарда департамент өз бөлімін Қазақстанда да ашып, қоғам
өмірімен, үкіметтік емес ұйымдар өкілдерімен, оқу мекемелерімен, іскер
топтармен және бұқаралық ақпарат орталықтарымен байланыс орнатты. Ол
республикадағы мерзімді басылымдарға ұйым қызметі туралы хабарламаның
бағдарламалар жасауға көмектеседі, Бұұ-ның республикаға келген сапаршы
мамандарымен, ресми тұлғалары мен конференциялар, кездесулер
ұйымдастырылды. Аталмыш құрылым Қазақстан жұртшылығының БҰҰ-ның қызметі
жөніндегі ой-пікілерін штаб-пәтерге хабарлап отырады және БҰҰ-ның ресми
құжаттарының республикадағы бірден-бір дерек көзі болып табылады.
1.5 Біріккен Ұлттар Ұйымының дамыту бағдарламасы
БҰҰ-ның дамыту бағдарламасы – аса ірі қаржыландырушы ұйым. Әр түрлі
даму шараларына, сондай-ақ, БҰҰ-ның дамыту ісін үйлестіріп отыратын негізгі
органдарына қаражат бөледі. Мақсаты – нашар дамыған елдерге жә-не
шаруашылық жүргізудің жоспарлы тәсілінен нарықтық экономикаға көшкен
мемлекеттерге жәрдемдесу.[8] Бағдарлама негізінен: 1.Адамды жанжақты және
орнықты дамытып, жеке мүдделерді ардақтау бағытында жүйелі де пәрменді күш
жұмсау. 2.Жеке адамды орнықты дамытудың негізгі мақсаттарына, кедейшілік
проблемаларын жоюға, жұмыс орнын ашып, баянды тұрмыс ахуалын
қалыптастыруға, әйелдердің жағдайларын жақсартуға, табиғи ортаны қорғауға
арналған өзіндік ресурстарды шоғырландыру. 3.Ең сенімді тіректі рөлін
атқара отырып осы саладағы халықаралық ынтымақтастықты нығайту міндеттерін
атқарады. 1993 жылы қарашада Қазақстанда ұйым өкілдігі ашылды. 5 жылда 4,3
млн. Доллардың жобалары іске асырылды. Осы жобалар аясында жергілікті
проблемалардың шешімін тауып, мысалы, электр станцияларын салу жөніндегі
келіссөздер өткізу, уақыт талабына сай әлеуметтік-ұйымдастырушылық жұмыстар
жүргізілді. Жұмыссыздар үшін оқу курстарын ашу шаралары қолға алынды.
Макроэкономика мәселелері бойынша кеңесшілік қызмет (құны - 300000 АҚШ
доллары) көрсетіліп, мемлекет меншігінен алу және жекешелендіру ісін тиімді
өткізуге жәрдем берілді. Әсіресе, осы ұйымның қолдауымен 1993 жылы су
тасқынынан зардап шеккен Атырау облысының балаларына көмек (құны – 25000
АҚШ доллары) беріліп, баспанасыз қалған тұрғындарға қамқорлық жасалды. БҰҰ-
ның дамыту бағдарламасы Қазақстан Президентінің әкімшілігімен, Үкіметпен,
Стратегиялық жоспарлау жөніндегі агенттікпен бірлесе отырып, келешекте де
тиімді басқаруды, кедейлікке қарсы күресу, әлеуметтік саланы дамытуды,
табиғи ортаны қорғауды, т.б. шараларын ұйымдастыруға жәрдемдесе беруді
көздейді.
ІІ. Қазақстан мен БҰҰ-ның Арнайы Мекемелері
2.1 Қазақстан мен БҰҰ-ның Даму Бағдарламасы(ПРООН)
1965 жылы құрылған Біріккен Ұлттар Ұйымының Дамыту Бағдарламасы
(ПРООН) өзіннің Қазақстанмен ынтымақтастықтағында басты назарды ұлттық
мамандарды дайындауға, нарықтық реформаларды іске асыруға, экономикамыздың
әр түрлі секторларындағы жаңа құрылымдары жөнінде консультативті көмек
көрсетуге аударады.
Қазіргі уақытта БҰҰ Дамыту Бағдарламасының кеңесшілері мен
сарапшылары Қазақстан өкіметіне еліміздегі жүргізіліп жатқан бірнеше ірі
ұлттық бағдарламалды іске асыруға көмек көрсетуде, оларға: Ұлттық
Жекешелендіру Бағдарламасы, Қоршаған Ортаны Қорғау мен Қалыпты Даму
Әрекеттерінің Ұлттық Жоспары, Әйелдер Жағдайларын Жақсарту Әрекеттерінің
Ұлттық Жоспары, Әлеуметтік Даму Әрекетте-рінің Жоспары, Салауатты Өмірді
Қалыптастыру Бағдарламасы, ж.т.б
1993 жылдан бастап, БҰҰ Дамыту Бағдарламасы Қазақстан өкіметіне
нарықтық реформаларды іске асыруға, экономикамыздағы әр түрлі салалары мен
еліміздің барлық аймақтарына нақтылы көмек көрсетеді.
Қазіргі таңда Қазақстандағы бірнеше экономикалық пен саяси рефор-
малардың іске сәтті асырылғандығы есепке алынып, еліміздің ары қарай
дамытуының приоритетті бағыттары анықталды, ең маңыз-ды мәселелерді шешуге
бірлескен күштердің орталықтандырылған әрекеттері жұмыс істеуде, олардың
ішінде:
❖ Әлеуметтік салада – еліміздің білім беру мен ғылым жүйесін жаңарту,
жұмыссыздар мен халықтың әлеуметтік жағынан әлсіз топтарға нақтылы көмек
көрсету.
❖ Экономика саласында – еліміздің шағын және орта кәсіпкерлігін дамытуына,
өңдеу өңдірісінің тұрақталуына, ауыл шаруашылығына, транспорттық
инфрақұрылыы мен саудаға көмек көрсету.
❖ Экологиялық салада – Семей полигонының ауданы мен Арал бассейіні маңынын
реабилитациясы, Каспий аймағындағы ресурстар мен қоршаған ортаны қорғауға
көмек көрсету.
Жақын арада Қазақстан мен БҰҰ Дамыту Бағдарламасы арасында-ғы
ынтымақтастық шеңберінде бірнеше жаңа бағдарламаларының іске асырылуы
қарастырылуда, олардың ішінде:
❖ Әлеуметтік Даму Бағдарламасы
❖ Еліміздің демократияландыруы мен мемлекеттік басқару жүйесің нығайту
Бағдарламасы
❖ Қалыпты даму мақсат-да қоршаған ортаны қорғау Бағдарламасы
Жалпы қарастырып алғанда, Орталық Азия мемлекеттері арасында Біріккен
Ұлттар Ұйымының Дамыту Бағдарламасының Қазақстандағы жұмысы ең табысты
болып саналады. Бұл еліміздің халықаралық бейнесінің тек жағымды
көрсеткіштеріне жатқызылады.
2.2 Қазақстан мен БҰҰ-ның ББҒММҰ (ЮНЕСКО)
Қазақстан Республикасы Біріккен Ұлттар Ұйымының Білім Беру, Ғылым
және Мәдениет Мәселелері жөнінддегі Ұйымына (ББҒММҰ) 1992 жылдың мамырында
кіріп, оның келесідей Конвенцияларына қосылды:
❖ Білім берерлік, ғылыми және мәдени материалдардың кіргізілуі туралы
Келісім, оның А және Е толықтаулары мен 1950ж Протоколы
❖ Авторлық Құқық жөніндегі Әлемдік Конвенциясы, ХІІІ Бапқа жататын
Декларация мен ХІ Бапқа жататын Резолюция
❖ Әскери жанжал кезінде мәдени құндылқтарды қорғау туралы Конвенция, оның
1954ж Атқарушы Регламенті мен Протоколы
❖ Әлемдік мәдени және табиғи мұралар-ң қорғалуы туры Конвенция
❖ Еуропа елдері аймағының ғылыми дәрежелерің, жоғарғы білім туралы
дипломдарың мен оқыту курстарын мойындау Конв-сы, 1979ж
❖ Азия мен Тынық Мұхит елдерінің ғылыми дәрежелерінің, жоғарғы білім
туралы дипломдарың, оқыту курстарын мойындау Конв-сы, 1983ж
❖ Еуропалық аймаққа жататын ғылыми квалификацияларың, оқыту курстарын
мойындау туралы Конвенциясы, 1997ж
ББҒММҰ Қазақстанды Орталық Азия аймағындағы ерекше мәдени, тарихи,
рухани орталық ретінде мойындап, оған барынша көніл бөлу-де. Нақтылы
үлгілерге мынаны жатқызуға болады: ББҒММУ Абайдың 150 жылдығының, М. Әуезов
пен Қ. Сәтбаевтың 100 жылдықтарының, М.Х. Дулатидің 500 жылдығының,
Түркістан қаласының 1500 жылдығының, Тараздың 2000 жылдығының және жақында
өткен Махамбеттің 200 жылдығының салтанаттарына белсенді қатысты. Осы
салтанаттардың өткізілуің БҰҰ-ның каленьдарына орналатқан.
Осымен қатар, ББҒММҰ Қазақстанның мәдени жәңе табиғи мұра
объектілерінің алдын ала Тізімін қабылдаған, оған ерекше аталынып кеткен
Хожа Ахмет Яссауи Кесеңесі кірген.
2001 жылдың тамызында Қазақстанға ББҒММҰ – ның Бас Хатшысы К. Мацура
келіп, Еуразиялық Университетте Отрар кітапханасың қайта қалыптастыру
жөніндегі жұмыстарды қабылдау туралы келісімдерге қол қойған.
Қазақстан ББҒММҰ – ның екі аймақтық бастамаларының құрылтайшысы болып
тұр. Оларға біз:
❖ Орталық Азиядағы Зерттеулердің Халықаралық Институты
❖ Көшпенді Өркениеттердің Халықаралық Институты
2.3 Қазақстан мен БҰҰ-ның ЕЗБҚААБ (УКНСПП ООН)
Кеңес Одағының құлауы мен Қазақстанның халықаралық қауымдастыққа
енуіннен бастап, еліміз бүткіләлемдік есірткілердің заңсыз айналу үрдісінің
мәселелерімен соқтырылды.
Глобализацияға бағытталған тенденциялары мен транспорттық
инфрақұрылымының дамуы – еліміздегі есірткілердің контрабандасың да бірге
дамытқан. Осыған себеп болғаны:
❖ Географиялық орналасуымыз, яғни әлемдік есірткі өңдіру орталық-тары мен
тасымалдау жолдарына жақындығымыз.
❖ Өтпелі заманның экономикалық, әлеуметтік, саяси, рухани салаларына
әкелген өзгерістері мен қиыншылықтары,
❖ Аймақтағы геосаяси өзгерістер, өткір саяси шиелінстер мен әскери
жанжалдар және т.б
Бүткіл Орталық Азия мен бұрынғы КСРО елдеріндегі есірткі бизнесі-нің
гүлденуі – Қазақстандағы есірткілерді бақылауының жағдайың да шиелендірді.
Еліміздегі есірткі заттарының заңсыз пайдалануы мен олардың заңсыз айналуы
кең етек алып, экономикамызға, құқылық тәртібімізге, ұлттың денсаулығы мен
геноқорына, жалпы қоғамдағы әлеуметік – психологиялық атмосферамызға кері
әсер етуде.
Біріккен Ұлттар Ұйымының Есірткілерді Бақылак жөніндегі Халықаралық
Бағдарламаның (ЮНДКП) көпжылдық тәжирибесің ес-керте отырып, Қазақстан
Республикасы аталған ұйыммен есірткілердің заңсыз пайдалануы мен айналымы
саласында ынтымақтастықты орна-тып, белсенді дамытуда. Бұл ұйым
есірткілерді бақылаудың халықара-лық қызметінің бағытталуында шешуші рөлді
атқаруда. Біріккен Ұлт-тар Ұйымының қата құру шеңберінде, ЮНДКП Біріккен
Ұлттар Ұйымы-ның Халықаралық Қылмысты Алдын Алу Орталығымен (ЦПМП) бірікті-
рілгеннің нәтижесінде - Біріккен Ұлттар Ұйымының Есірткі Заттарды Бақылау
мен Қылмысты Алдын Алу Басқармасы (ЕЗБҚААБ) құрылған.
Қазақстан Республикасы мен Біріккен Ұлттар Ұйымының ЕЗБҚААБ
арасындағы ынтымақтастықтың негізі ретінде, 1996 жылдың 4 мамыр-ында
Ташкенттегі өткен Орталық Ази елдерінің есірткілердің өңдірісі-нің, заңсыз
айналымының, таратылымының мен психотропты заттар мен прекурсорлардың
бақылауы жөніндегі Меморандумға еліміздің сыртқы істер министрінің қол қоюы
болды.
Қазақстан Республикасы бұл салададағы Біріккен Ұлттар Ұйымының үш
негізгі Конвенцияларына да қол қойған. Олар:
❖ Есірткі Заттар жөніндегі 1961 жылғы Бірыңғай Конвециясы мен 1972 жылдың
Протоколы
❖ Психотропты Заттар жөніндегі 1971 жылғы Конвециясы
❖ Есірткі Заттары мен Психотропты Заттардың Заңсыз Айналымына қарсы 1988
жылғы Конвенциясы
Біріккен Ұлттар Ұйымының ЕЗБҚААБ ұсыныстары бойынша, Қазақ-стан
Республикасының Есірткі заттар, психотропты, прекурсорлар мен олардың
заңсыз пайдалануы мен айналымына қарсы ету шаралары ту-ралы Заң
қабылданған. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаев 2000-2005 жылдары арасында Наркомания мен Наркобизнеске Қарсы
ету Стратегиясың қабылдаған. Оның негізін-де әр жылда Наркомания мен
Наркобизнеске Қарсы ету Мемлекеттік Бағдарламасы жасалынады.
Республикамыздың Ішкі Істер Министрлі-гінде де, Ұлттық Қауіпсіздік
Комитетінде де, басқа да құқылық тәртіпті сақтаушы органдарда есірткілерге
қарсы ету арнайы басқармалары мен бөлімшелері құрылған. Аталған
мекемелердің басқа мемлекеттер мен Интерпол сияқты халықаралық ұйымдармен
ынтымақтастығы белсенді түрде, үлкен қарқынмен дамуда.
2.4 Қазақстан мен АЭХА (МАГАТЭ)
1993 жылдың Желтоқсанында республикамыздың Ядролық Қаруды Таратпау
жөніндегі Келісімге қол қоюы – оның 1994 жылдың 14 Ақ-панында Атомдық
Энергия жөніндегі Халықаралық Агенттікке (АЭХА) 121 мүшесі ретінде кіруге
жағдай жасаған. Келісім шарттарына сәйкес 1994 жылдың 26 Маусымында
Алматыда Қазақстан Республикасы мен АЭХА арасында Ядролық Қаруды Таратпау
жөніндегі Келісімге бай-ланысты Гарантияларды қолдану туралы Келісімге
қол қойылып, 1995 жылдың Шілдесінде Қазақстан Республикасы Президентінің
Үкі-мімен жарияланған.
Келісімге сәйкес республикамыздың барлық ядролық қызмет АЭХА
гарантиялары астында. Еліміздің белсенді ядролық объектілеріне: Ақтаудағы
Маңғышлақ Атомдық энергокомбинатының БН – 350 реакто-рына, Өскемендегі
Үлбі Металлург Зауытына, Курчатов қаласындағы және Алатау кентіндегі
Ұлттық Ядролық Орталықтың зерттеу реактор-ларына және республикамыздың
басқа да ядролық объектілеріне АЭХА инспекциялары жиі өтуде.
Инспекциялардың мақсаты - Қазақстанның ресми мәлімдеген ядролық
материалдардың саның мен сақтау жағдай-ларың тексеру (верификациялау)
АЭХА – ның өз мүше-елдерімен техникалық ынтымақтастық бағдар-ламасы
атомдық энергияның және ядролық-физикалық технологилар-дың қауіпсіз
мақсаттарына пайдалану денгейінің жоғарлауына, қорша-ған ортаны қорғауына,
өңдірісте, ғылымда, әлеуметтік салада жаңа ілгерішілді әдістердің пайда
болуына бағытталған.
Қазақстан Республикасының АЭХА – ның техникалық ынтымақтас-тық
бағдарламасына қатысуы – елімізге қазіргі замаңғы ядролық тех-нологияларға,
олардың өмірдің кез-келген облыстарында қолданылуына, сәйкес ақпараттарды
алуға жол беріп, еліміздің ядро-лық энергияның мен ядролық-физикалық
технологилардың бейбіт мақсаттарында пайдаланылуының қауіпсіздік деңгейін
әлемдік деңгей-ге жеткізуге мүмкіндік береді.
Бұл бағдарлама арқылы және жалпы АЭХА – мен ара қатынасу ар-қылы
республикамыздың халықаралық ғылыми байланыстарымыз е-дәуір кеңейтіліп,
Қазақстанның халықаралық көрінісің де жоғарлатады.
Соңғы жылдары ішінде АЭХА – ның бірнеше жобалары шеңберінде бұл ұйымның
Қазақстанға жұмсалатың қаржы-қаражатның басым бөлі-гі елімізде шығарылатың
жаңа құралдар ман технологияларды сатып алуға жұмсалады. Бұл еліміздің
ғылыми дамуына пайдалы әсер етеді.
2.5 Қазақстан мен БҰҰ ЖКБІБ (УВКДБ ООН)
Біріккен Ұлттар Ұйымының Жоғарғы Комиссарының Босқындар Ісі жөніндегі
Басқармасы (БҰҰ ЖКБІБ) Тәжікістандағы азамат соғысы салдарымен байланысты
Орталық Азияда 1993 жылдың Ақпанынан бастап қызмет етуде. ЖКБІБ – сы
Душанбе мен Ташкенттегі өз өкілет-тіктерің ашып, тәжік босқындарының
Ауғанстаннан репатриациялауға және отанына оралған соң, бұрын тұрған
аймақтарына реинтеграция-лауға нақтылы шаралар жүргізген.
ЖКБІБ Қазақстан Республикасындағы өз өкілеттілігін тек 1995 жылда
ашқан. Оның негізгі міндеттеріне:
❖ БҰҰ ЖКБІБ – ның мандат асты босқындарына халықаралық қорғау мен
гуманитарлық көмектің көрсетілуің қамтамасыз ету.
❖ Қазақстан Республикасындағы босқындар мәселелеріне қатысты барлық
мемлекет емес ұйымдармен қатар мемлекеттік құрылымдардың потенциалын
дамытып, оны мүмкіндігінше тікелей қолдау.
Қазіргі кездегі БҰҰ ЖКБІБ – ның Қазақстан Республикасындағы қыз-меті
негізінен екі бір-бірімен тығыз байланысқан компоненттерден тұ-рады. Бұл
компоненттер негізінде ЖКБІБ – ның барлық бағдарламала-ры іске асырылады.
Оларға біз:
1. Дәстүрлі емес қызмет: ең қажет ететін босқындар мен олардың
жаңұяларына шектелген материалды және медициналық көмекті көр-
сету. Осы облыстағы бағдарламалар республикамыздың мемлекеттік
те, мемлекеттік емес ұйымдары да арқылы іске асырылады.Сонымен
қатар, ЖКБІБ – сы тәжік босқындарының отанына ерікті түрде
оралуы-на арналған бағдарламаны асырады. ЖКБІБ мәліметтері
бойынша - Қазақстан Республикасында 17-20 мың босқындар бар.
Олардың көбісі Ауғанстаннан, Тәжікістаннан, Шешенстаннан,
Ираннан келген.
2. Дәстүрлі емес қызмет: бұл негізінен миграция саласында жоғары
маманды ұлттық кадрлерді дайындауға көмектесу. Бұл салада ЖКБІБ
– сы босқындармен байланысты жұмыс істейтін органдарға
техникалық – материалдық көмек көрсету. ЖКБІБ – сы адам
құқықтары, халықара –лық баспана, халықаралық құқық туралы
семинарлар мен конферен-цияларды, оқыту курстарын жиі өткізу
арқылы мемлекеттік органдарға халықаралық стандарттарды
жеткізуге әрекеттер жасайды. Қазақстан Республикасының арнайы
органдарымен босқындар жөніндегі жұмыс- тарды өткізудің
заңдылықтарын қалыптастыруда.
2.6 Қазақстанмен БҰҰ – ның ӨДҰ (ЮНИДО)
Біріккен Ұлттар Ұйымының Өндірістік Даму Ұйымы БҰҰ – ның өн – дірістік
саласындағы қызметін бағыттауы үшін 1966 жылы Бас Ассам –блеясының
резолюциясында қабылданған. Қазіргі таңда ӨДҰ – ның 170 – тей мүше-елдері
бар. ӨДҰ өтпелі экономикалы және дамушы ел- дерде өндірістің қалыпты
дамуымен айналысады.
Қазақстан Республикасы БҰҰ –ның ӨДҰ қатарына 1997 жылы кірген.
Қазақстанның оған кіріунен бұрын бұл ұйым елімізде әр-түрлі бағдарламалар
жүргізген. Олардың ішіне:
❖ Инвестициялық жобалардың бағалауы мен қалыптастыруы
❖ Инвестициялаудың акционерлік емес түрлердің құқықтық, салық-тық және
қаржылық анализімен айналысатын адамдар мен ұйымдарды оқытып – дайындау
1995 жылдың өзінде ӨДҰ мен БҰҰДБ – ның бірлескен жобалары Қа-зақстанның
кіші қалаларындағы мемлекеттік өндірістердің реструкту-ризациясын
бастаған. Мысалы ретінде, Алматы облысындағы Текелі қаласындағы қорғасын –
мырыш комбинатының қайта ашылуы. ӨДҰ өндіріспен ғана шектелмей, шағын және
орта кәсіпкерлікті дамытуға да үлес қосады. Алматыда Шағын және Орта
Кәсіпкерліктің Қолдау Орталығы ашылды.
Американдық Шеврон компаниясының қаржылық қолдауымен, ӨДҰ – ның
сарапшылық қолдауымен және БҰҰДБ – ның координа- циясымен Атырау қаласында
Бизнесті Дамыту Орталығын және оның микронесиелік мехаизмін құрған. ӨДҰ
Әлемдік Банкі, БҰҰДБ мен ТАСИС - тің Каспий экологиялық бағдарламасына да
қатысушы жақ болып шықты.
Қазіргі таңда БҰҰ – ның ӨДҰ Қазақстан Республткасы үшін арнайы
интегралданған бағдарламаны құруға жұмыс істеуде. Оған келесі бағыттар
кіредә:
❖ Өндірістік дамудың стратегиясы
❖ Шағын және орта кәсіпкерліктің дамытуы
❖ Инвестицияларды тартуға қолдау
❖ Шығынсыз өндірісті қалыптастыру
ІІI. ҚАЗАҚСТАН ЖӘНЕ Біріккен Ұлттар Ұйымы
3.1. Біріккен Ұлттар Ұйымындағы Қазакстанның қызметі
1992 жылы 2 наурызда Қазақстанның Біріккен Ұлттар Ұйымына кіруі өзінің
маңызы жағынан тарихи акция болды. Осы қадам біздің еліміздің шынайы
тәуелсіз мемлекет ретінде әлемдік қоғамдастық қатарына қабылдануын рәміздік
тұрғыдан ресімдеді.
Қазақстан БҰҰ-ға әлемдік қоғамдастықтың қатардағы жаңа мүшесі ретінде
ғана емес, сонымен бірге қазіргі заманның ең бір өзекті халықаралық
проблемалары бойынша белсенді позиция ұстататын, ядролық қарусыздану
жолындағы қозғалыстың алғы шебінде тұрған мемлекет ретінде енді. 1991 жылы
Семей ядролық сынақ алаңының жабылуы және 1991 жылы Лиссабонда ядролық
қаруы жоқ мемлекет ретінде Ядролық қаруды таратпау туралы шартқа қосылу
жөнінде міндеттеме алуы Қазақстанға үлкен бедел сыйлады және БҰҰ Бас
Ассамблеясының жоғары мінберінен халықаралық қауіпсіздік саласындағы жеке
бастамаларын көтеруге моралдық құқық берді.
1992 жылы күзде өткен БҰҰ Бас Ассамблеясының 47-сессиясы, тәуілсіз
мемлекет өкілі ретінде Қазақстандық делегация қатысқан алғашқы форум
өткізілді. Осы сессияда Президент Н. Назарбаев Қазақстанның халықаралық
саясаты туралы сөз сөйледі.
Әлемдік қоғамдастықтағы өзгерістерді және әлемдегі БҰҰ-ның жаңа рөлін
назарға ала отырып, Н. Назарбаев былай деп мәлімдеді: Болып жатқан Бас
Ассамблея сессиясында қазірдің өзінде әлемнің тұтастығы үшін жаңа күн
тәртібін белгілеуді талап ететін жаңа өмір болмысын түсіну байқалады. Бұл
орайда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ..3
І. Біріккен Ұлттар Ұйымының құрылуы мен құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 БҰҰ-ның Жарғысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2 Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас ассамблеясы ... ... ... ... ... ...10
1.3 Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы ... ... ... ... ... ... ... 12
1.4 Бірікке Ұлттар Ұйымының қоғамдық ақпарат департаменті ... .12
1.5 Біріккен Ұлттар Ұйымының дамыту бағдарламасы ... ... ... ... 13
ІІ. Қазақстан мен БҰҰ-ның Арнайы Мекемелері
2.1 Қазақстан мен БҰҰ-ның Даму Бағдарламасы(ПРООН) ... ... ..14
2.2 Қазақстан мен БҰҰ-ның ББҒММҰ (ЮНЕСКО) ... ... ... ... ...15
2.3 Қазақстан мен БҰҰ-ның ЕЗБҚААБ (УКНСПП ООН) ... ... ... .16
2.4 Қазақстан мен АЭХА (МАГАТЭ) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.5 Қазақстан мен БҰҰ ЖКБІБ (УВКДБ ООН) ... ... ... ... ... ... ..18
2.6 Қазақстанмен БҰҰ- ның ӨДҰ (ЮНИДО) ... ... ... ... ... ... ...19
ІІI. ҚАЗАҚСТАН ЖӘНЕ Біріккен Ұлттар Ұйымы
3.1 Біріккен Ұлттар Ұйымындағы Қазакстанның қызметі ... ... ... 20
3.2 ҚР-дағы Біріккен Ұлттар Ұйымының өкілдіктері ... ... ... ... ..26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 35
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
Кіріспе
Қазіргі уақыттағы ең беделді, әрі күрделі құрылымды халықаралық
ұйымдардың арасында 1945 жылы құрылған Біріккен Ұлттар Ұйымының саяси
салмағы басым. Қазақстан Республикасы үшін БҰҰ – мен бірлесіп әрекет етуі
– еліміздің сыртқы саяси қызметінің ең маңызды бағыттарының бірі болып
табылады сондықтанда өзімнің таңдаған жұмыстың тақырыбы өзекті әр маңызы
зор деп санаймын.
АҚШ президенті Франклин Рузвельт ұсынған Біріккен Ұлттар атауы,
алғаш рет бірінші қаңтар 1942 жылы Біріккен Ұлттар Декларациясында
қолданылды, бұл кезде екінші дүниежүзілік соғысқа қатысушы жиырма алты
мемлекеттің өкілдері, өз мемлекеттерінің атынан соғысқа қарсы бірігіп күрес
жүргізетіндерін хабарлады.
Біріккен Ұлттар Ұйымының жарғысы 1945 жылы 25 сәуір мен 25 маусым
айлар аралығында Сан-Франциско қаласында өткен халықаралық ұйымды құру
жөніндегі Біріккен Ұлттар конференциясында 50 мемлекеттің өкілдерімен
дайындалды. Конституциялық құжат болып табылатын Жарғы - халықаралық ұйым
ретіндегі Біріккен Ұлттар Ұйымының қызметін реттейді және әр түрлі салалар
бойынша жүргізілетін барлық қатынастарда мемлекеттердің жүріс-тұрысын
бақылап, қадағалауда басты роль атқарады.
Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысы –халықаралық құқықтың жалпы
мақсаттары мен қағидаларын анықтайтын, әскери, экономикалық, әлеуметтік,
мәдени қатынастардағы мемлкеттің жүріс-тұрысының кодексі болатын, барлық
мемлекеттер үшін міндетті халықаралық құжат.
Біріккен Ұлттар Ұйымы ресми түрде 1945 жылдың 24 қазанынан бері
қызмет жасайды. Оны құрып, негізін салушылар деп АҚШ, Ұлыбритания, Қытай
және Кеңес Одағы мемлекеттері аталды. Жыл сайын жиырма төртінші қазан
Біріккен Ұлттар Ұйымының күні деп тойланады.
Біріккен Ұлттар Ұйымының мақсаттары төмендегідей:
- Халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
- Халықтар теңдігі қағидасы негізінде ұлттар арасындағы достық қарым-
қатынастарды дамыту;
- Экономикалық, әлеуметтік, мәдени, гуманитарлық сипаттағы
халықаралық проблемаларды шешуге көмектесу;
- Осы аталған мақсаттарға жетудегі ұлттардың іс-әрекеттерін
біріктіретін орталық болу.
Біріккен Ұлттар Ұйымы мынадай қағидаларға сай қызмет жасайды:
- Оның барлық мүшелері тәуелсіз теңдікке ие.
- Мүшелердің барлығы Жарғыдағы міндеттемелерін толық әрі дұрыс
орындаулары тиіс.
-Олар өздерінің халықаралық дауларын бейбітшілік құралдарымен
шешулері тиіс.
- Басқа мемлекетке қарсы қару қолдану ойынан аулақ болулары тиіс.
Бейбітшілікті қолдайтын, Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысының
міндеттемесін толық әрі бұлжытпай орындауға дайын кез келген мемлекет
ұйымның мүшесі болып қабылдана алады. 14 қыркүйек 1999 жылғы есеп бойынша
БҰҰ-ң мүшелігіне дүние жүзіндегі 188 мемлекет енген.[1] Қазақстан
Республикасы БҰҰ-на екінші наурыз 1992 жылы мүше болды.
2006 жылғы 2 наурызда Қазақстанның бүгінгі таңда 190 мүше-
мемлекеттерді біріктіретін Біріккен Ұлттар Ұйымына қабыданғанына 14 жыл
толды. Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының 46 сессиясында Қазақстан
Республикасын БҰҰ-ға қабылдау жөніндегі Қарары бірауыздан мақұлданды.
Біздің көпұлтты халқымыз үшін бұл оқиғаның орасан зор тарихи маңызы болды.
Ол халықаралық коғамдастықтың Қазақстанды тәуелсіз мемлекет ретінде
танығанын көрсетіп берді.[2]
Жұмысымның мақсаты таңдаған тақырыптың – БҰҰ-дағы Қазақстанның
қызметін ашу, еліміздің БҰҰ даму бағдарламаларын жүзеге асырудағы ролі,
белсенділігіне қатысты өзекті мәселелерді толық қамтып оларға тоқталып
кету:
Осы мақсатқа жүту барысында жұмыстың негізгі міндеттері анықталды
олар төмендегідей:
- Біріккен Ұлттар Ұйымының құрылуына ұйытқы болған тарихқа тоқталу;
- Біріккен Ұлттар Ұйымының құрамын ашып көрсету; оның қызметіне
тоқталу;
- Біріккен Ұлттар Ұйымының жарғысының қабылдануы, бас ассамблеясының
өкілеттігін көрсету, бас хатшысының қызмет бабына тағайыналуын қарастыру;
- Біріккен Ұлттар Ұйымының арнайы мекемелерінің еліміздегі атқарып
жатқан қызметі, олардың бағдарламалары назар аудару;
- Біріккен Ұлттар Ұйымындағы Қазақстанның қызметі жайлы тарихи
маңызды аспектілеріне тоқталып оларға сипаттама беру.
Тарихи деректерге сүйенетін болсақ Біріккен Ұлттар Ұйымы қызметі
туралы мәселені қозғаған, арнаулы ғылым еңбектер елімізде аса көпте емес
Біріккен Ұлттар Ұйымы жайлы төмендегідей ғалымдардың еңбектерінде жалпылама
жарияланды. Біздің еліміздің дипломаты саяси қайраткері Қ.Тоқаевтың жазған
еңбектері аса маңызды және халықаралық ынтымақтастықта атқарған қызметтері
де елеулі болып келеді. Бұл проблемалар Құлжабаева Ж.О. тағы басқа
ғалымдардың еңбектерінде жарық көрді.
Өткен 14 жыл аса ірі оқиғаларға толы болды. БҰҰ бірнеше мәрте сынға
алынды, оның әлеуеті жайлы әр қилы пікірлер де айтылды. Алайда БҰҰ әлі де
бүкіл адамзаттың бейбіт дамуға және халықаралық ынтымақтастыққа деген асыл
армандары мен үміттерін айғақтап келеді. Ұйымға және оның Әкімшілік басшысы
К. Аннанға Нобель Бейбітшілік сыйлығын берілуі - БҰҰ-ның бейбітшілік пен
қауіпсіздікті қолдауға бағытталған халықаралық ынтымақтастықты нығайту
ісіне қосқан үлесін мойындаудың нақты көрінісі.
2000 жылы Нью-Йоркте болып өткен Мыңжылдық Саммиті БҰҰ Жарғысының
мақсаттары мен принциптерінің өзектілігін қуаттап берді. Қорытынды
декларацияда принциптік маңызды ережелер мәлімденген, оған сәйкес ХХІ
ғасырда БҰҰ халықаралық қатынастарда көпжақты реттеудің маңызды тетігі
ретінде рөлін жалғастыруы тиіс. Жаңа әлемдік тәртіпті қалыптастыру БҰҰ
Жарғысының принциптері мен халықаралық құқық нормаларына негізделуі тиіс.
Белгілі дәрежеде Мыңжылдық Саммитінің декларациясы – ол Ұйымның
концептуалды жаңаруына негіз қалайтын БҰҰ-ның болашаққа деген іс-қимыл
жоспары.
Ұйымның ХХІ ғасырдағы міндеттеріне арналған баяндамасында БҰҰ Бас
Хатшысы К. Аннан, үш ірі міндетті атады, олардың шешілуі әлемді болашақта
жарқын өзгерістерге жетелейді: мұқтаждықтан құтылу, қорқыныш сезімдерден
арылу және адамды қоршаған табиғатты аман сақтап қалу. Бұл принциптерді
іске асыру бүкіл халықаралық қоғамдастықтың күш-жігерін біріктіруді талап
етеді.
Қазақстан, Мыңжылдық декларациясын қолдайтынын білдірді, сондай-ақ
оның бейбітшілікке, ынтымақтастық пен дамуға қатысты ережелерін жүзеге
асыруға шын ниетін растады. Мыңжылдық Саммитіндегі өзінің сөзінде ҚР
Президенті Н.Ә. Назарбаев жаһандану процесі дүниежүзілік қоғамдастық
алдында жаңа міндеттер қойып отырғанын атап өтті.[3] Жаңа қыр көрсетулер
мен кауіптердің туындауы жағдайында ұлттар қоғамдастығының лайықты жауап
тауып отыруы ерекше маңызды рөл атқарады. БҰҰ-ның басты міндеті жаһандану
процесінің оңтайлы сипатын қамтамасыз ету. Жаһандану кең мүмкіндіктерге жол
ашқанымен, сонымен бірге үлкен шығындар әкелетіне де анық. Бұл процестің
пайдасы мен шығындарын біркелкі екшеп отырмау, дамушы елдер мен өтпелі
экономикасы бар елдерге кері ықпал етеді. Осы елдердің қажеттіліктеріне
жауап беретін кең ауқымды және қажырлы күш-жігер жұмсау және де олардың
қатысуымен әзірленіп, жүзеге асырылатын тиімді шаралар қажет.
БҰҰ қатарында Қазақстан өзінің егемендігі мен халықаралық беделін
арттыру үшін тұрақты түрде жұмыс жүргізіп келеді. 1992 жылы БҰҰ мінберінен
Қазақстан Президентінің алғашқы рет Азиядағы өзара ықпалдастық және сенім
шаралары жөніндегі кеңесті (АӨСШК) шақыру бастамасын көтерген болатын. Бұл
бастама беделді ұйымның рухына және аймақтық қауіпсіздікті нығайтуға
бағытталған оның іс-қимылына сай келеді.
Еліміздің осындай деңгейге жетуі – елбасымыз бен отандық
дипломатияның ілгерішілді жүргізілген сыртқы саясатының нәтижесі.
І. Біріккен Ұлттар Ұйымының құрылуы мен құрылымы
Біріккен ұлттар ұйымы – екінші дүниежүзілік соғыстан кейін дербес
мемлекеттердің ерікті түрде бірігуі арқасында құрылған халықаралық ұйым.
БҰҰ ұлы мемлекеттер – КСРО, АҚШ, және Ұлыбритания инициати васымен 1945
жылы, маусымда Сан – Франциско конференциясында құрылды.[4] Конференцияға
КСРО, АҚШ, Ұлыбритания, Қытай мемлекеттерінің шақыруымен фашистік Германия
мен ипериалистік Жапонияға қарсы соғысқан немесе оларға соғыс жариялаған
елдер қатысты. Конференцияда БҰҰ-ның жарғысы қабылданды, мақсаттары мен
міндеттері белгіленді. БҰҰ құрылмастан бұрын , 1942 жылы 1 қаңтарда
Вашингтонда 26 мемлекеттің өкілдері жиналып декларация қабылдады. 1943 жылы
Москвада КСРО, АҚШ, Ұлыбритания және Қытай сыртқы істер министрлерінің
жалпы кеңесі қауіпсіздік туралы декларация қабылдады. Мұнда бейбітшілікті,
қауіпсіздікті қолдап отыру үшін халықаралық ұйым құру қажеттілігі
көрсетілді. Бұл қарар ұлы үш держава (КСРО, АҚШ, Ұлыбритания) басшыларының
Тегеран конференциясында (1943 ж. 28 қараша) мақұлданды.
БҰҰ-ның штаб-пәтері Нью-Йоркта орналасқан. Оның европадағы бөлімінің
тұратын орны – Женева. БҰҰ-ға алғаш 51 мемлекет кірді, 1970 жылы мүшелер
саны 126-ға жетті. БҰҰ-ның негізгі және тұрақты органдары болып Бас
Ассамблея Қауіпсіздік Советі, Экономикалық және Әлеуметтік Совет, Бақылау
Советі, Халықаралық сот және Секретариат сайланды. Олардың міндеттері мен
мақсаттары Жарғыда белгіленген.
БҰҰ-да талқыланған мәселелер жөніндегі шешімдер Қауіпсіздік Советінің
тұрақты мүшелері бір ауыздан қолдағанда ғана толық қабылданады. Шешімнің
тек бір ауыздан қабылдану принципі қандай да болса бір мемлекеттің БҰҰ-ға
билік жасауына мүмкіндік бермейді. БҰҰ-ның қызметі сан түрлі, олардың
ішіндегі негізгілері дүниежүзілік бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау
проблемалары, қарусыздандыру, отаршылдықты жою мәселелері, әлеуметтік-
экономикалық міндеттер алады.
БҰҰ жұмысында кемшіліктер де жоқ емес. Батыс капиталистік елдерінің,
әсіресе АҚШ-тың қарсы тұруына байланысты қазіргі дәуіріміздің көптеген
көкей тесті проблемалары, оның ішіндегі қарусыздандыру мәселесі шешілмей
келеді. Кейде БҰҰ-ны империалистік мемлекеттер социялистік елдерге
бостандық үшін күресуші елдерге қарсы басқыншылық саясатын жүргізу
мақсатына пайдаланғысы келеді. 1950 жылы Корей Халық Демократиялық
Республикасына қарсы соғыс БҰҰ-ның астында жүргізілуі. БҰҰ-ны империалистік
мемлекеттер Конгоға да қарсы пайдаланды. БҰҰ секретариатында көпшілік
орынды империалистік басқыншылық топтарға кіретін батыс елдері алады.
Дегенмен соңғы жылдары империалистік-отаршылдық жүйенің күйреуі нәтижесінде
бостандық алған көптеген жас, дербес мемлекеттердің БҰҰ-ға кіруіне
байланысты бейбітшілік БҰҰ-ны халықтар тілегіне сай, ынтымақ пен
бірлестікті күшейту мақсатында жұмыс істеткізуге ұмтылып келеді.
БҰҰ құрылғаннан бастап Россия Федерациясы бейбітшілік сүйгіш елдерге
бас бола отырып, демократиялық принциптерді, бейбітшілікті сақтау және
нығайту саясатын, мемлекеттердің бейбіт-қатар өмір сүруі, арандатушылыққа
жол бермеу, талас мәселелерді келіс сөз жүргізу арқылы шешу саясатын
табандылықпен жүргізіп келеді. Мемлекеттер арасында достық қарым-қатынасты
қалыптастырып дамытуда, халықаралық ынтымақ, бірлік қатынасты дамытуда БҰҰ-
ның қосқан үлесі өте зор.
Ұйымның құрылымы
Ұйымның құрылымына келер болсақ, ол басты алты органнан тұрады: Бас
Ассамблея; Қауіпсіздік Кеңесі; Экономикалық және Әлеуметтік кеңес;
Қамқорлық жөніндегі кеңес; Халықаралық сот; Секретариат.
Бас Ассамблея негізгі кеңесуші орган болып табылады. Ол барлық мүше
мемлекеттерден құралады, яғни пленарлық орган. Әр мемлекет ассамблеяда бір
дауысқа ие. Ассамблеяның сессиясы жылына бір рет, қыркүйек айының үшінші
сейсенбісінде басталады.
Бас Ассамблея БҰҰ-ң құзыретіне кіретін барлық мәселелерді қарастырып,
мүше мемлекеттерге және Қауіпсіздік Кеңесіне ұсыныстар білдіре алады. Бас
Ассамблеяның шаралар қолдану туралы шешім қабылдауға құқығы жоқ. Яғни, оның
актілері мемлекеттерге ұсыныс түрінде ғана болады.
Бас Ассамблеяның кезекті сессиясынан басқа, арнайы және төтенше
сессиялары болады.
Арнайы сессия кез келген мәселе бойынша Қауіпсіздік кеңесінің немесе
мүше мемлекеттердің көпшілігінің талабымен, бұл туралы Бас хатшы хабардар
болғаннан кейін, он бес күн ішінде шақырылады.
Төтенше сессия әлемдік қауіпсіздік пен бейбітшілікке қауіп төнген
жағдайда көпшілік мемлекеттің немесе қауіпсіздік кеңесінің талабымен, бұл
туралы Бас хатшы хабардар болғаннан кейін, жиырма төрт сағат ішінде
шақырылады.
Бас Ассамблеяның функциялары мен құзыреттері:
1.Халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдаудағы қатынастардың
басты қағидаларын қарастыру.
2.Халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікке қатысты барлық сұрақтарды
реттеу, олар бойынша өз ұсыныстарын әзірлеу. Қауіпсіздік кеңесі қарастырып
жатқан мәселелер бойынша, егер Қауіпсіздік кеңесі өзі ұсыныс білдірмесе,
араласа алмайды.
3.Біріккен Ұлттар Ұйымының кез келген органдарының құзыреттері мен
функциялары бойынша сұрақтарды шешу.
4.Қауіпсіздік кеңесінің баяндамаларын алып, тыңдау.
5. БҰҰ-ң бюджетін бекіту.
6.БҰҰ-ң Бас хатшысын бес жылға сайлайды. Қауіпсіздік кеңесінің
тұрақты емес мүшелерін, экономикалық және әлеуметтік кеңестің мүщелерін,
Қауіпсіздік кеңесімен біріге отырып, халықаралық соттың судьяларын
сайлайды.
Қауіпсіздік кеңесі жарғыға сай, халықаралық бейбітшілк пен
қауіпсіздікті қолдауда басты жауапкершілікті мойнына алған орган.
Кеңес он бес мүшеден тұрады: бесеуі тұрақты мүше – Кытай, Франция,
Ресей, Ұлыбритания және Америка Құрама Штаттары; ал қалған оны - Бас
Ассамблеямен екі жылға сайланып отырады.
Кеңестің әрбір мүшесі бір дауысқа ие. Белгілі бір сұрақ бойынша шешім
қабылданды деп есептелінеді, егер он бес мүшенің тоғызы шешімге өз
дауыстарын берсе.
Жарғыға сәйкес БҰҰ-ң барлық мүшелері Қауіпсіздік кеңесі қабылдаған
шешіммен келісіп, оны орындауға тиіс. БҰҰ басқа органдары мемлекеттерге тек
ұсыныстар берумен шектеледі, ал Қауіпсіздік Кеңесі, керісінше шешім
қабылдап, ол шешім барлық мүше-мемлекеттер үшін міндетті болып табылады.
Қауіпсіздік кеңесінің функциясы мен құзыреті:
1.БҰҰ қағидалары мен мақсаттарына ай халықаралық қауіпсіздік пен
бейбітшілікті қолдау.
2.Белгілі бір жағдайды әлемдік қауіпсіздік пен бейбітшілікке қарсы
дау деп есептесе, бұл дауды шешуге міндетті.
3.Мұндай дауларды шешудің құралдарын ұсыну.
4.Бейбітшілікке қауіп төндіретін агресия актілерін аладын-ала
анықтап, олардың алдын алу.
5.Агрессияны тоқтату немесе алдын алу мақсатында, жаза ретінде күш
колдануды емес, экономикалық санкция қолдануға шақыру.
6.Агрессияны ұйымдастырушыға қарсы әскери күш қолдану.
7.Жаңа мүшелер қабылдауға ұсыныстар беру.
Кеңес тек қана БҰҰ-ң штаб-пәтерінде ғана шақырылмайды; 1972 жылы өз
отырысын ол Аддис-Абебеде (Эфиопия) өткізді, ал 1973 жылы Панама
мемлекетінің астанасында өткізді.
Қауіпсіздік Кеңесі дауласушы тараптардан дауды бейбіт түрде шешу
жөніндегі міндеттемені орындауды талап етуге құқылы және бұл дауды
реттеудің тәсілдері мен тәртіптерін ұсына алады.
Экономикалық және Әлеуметтік Кеңес. Бұл орган экономикалық және
әлеуметтік саладағы ынтымақтастықты жүзеге асырады. Құрамы 54 мүшеден
тұрады, үш жылға сайланады. Шешім шығару кезінде әрбір мүше-мемлекет бір
дауысқа ие. Штаб-пәтері Женева қаласында орналасқан.
Сессия жылдың басында Нью-Йоркта ұйымдастырылады, ал маусым айларында
не Нью-Йоркта, не Женевада негізгі сессия өтеді.
Экономикалық және әлеуметтік кеңес қызметінің негізгі бағыттары:
1.Халықаралық экономикалық және әлеуметтік проблемаларды қарастыратын
орталық форум ролінде болады.
2.Халықаралық экономикалық, әлеуметтік, мәдени сұрақтар бойынша
баяндамалар құру, зерттеулер жүргізу, мемлекеттерге ұсыныстар беру.
3.Бас Ассамблеяға жіберу үшін халықаралық конференцияларды шақыру мен
конвенция жобаларын әзірлеу.
4.БҰҰ осы саладағы қызметі мен саясатының басты бағыттарын анықтау.
БҰҰ Жарғысы бойынша экономикалық және әлеуметтік кеңестің қызметі
халықтың тұрмыс-тіршілігін жақсартуға, оларды жұмыспен қамту, әлеуметтік
дамуға, экономикалық-әлеуметтік, мәдени саладағы халықаралық проблемаларды
шешуге, адам құқықтарының сақталуын көмектесуге бағытталған.
Қамқорлық жөніндегі кеңес қамқорлық жүйесіне кірген аумақтарды қарап,
бақылау үшін құрылған. Басында бұл аумақтардың саны он бір болды. Қамқорлық
кеңесі олардың экономикалық жағдайын жақсартуға, оларға бейбіт жолмен
тәуелсіздік әперуге қол ұшын беретін. Қамқорлық жөніндегі кеңес Қауіпсіздік
кеңесінің тұрақты бес мүшесінен тұрады – Қытай, Франция, АҚШ, Ұлыбритания,
Ресей Федерациясы.
Қазіргі уақытта бұл аумақтар түгелдей өзін-өзі басқаратын немесе
тәуелсіз мемлекеттер деп аталынды. 1994 жылы Қауіпсіздік кеңесіне
қамқорлыққа кірген Тынық мұхиттағы аралдар аумағы Палау бойынша келісімді
тоқтатты. Ол қазірде АҚШ қамқорлығына жатады. Қамқорлық кеңесі ендігі жерде
тек қажетті жағдайларда ғана шақырылады.
Гаага қаласында (Нидерланды) орналасқан халықаралық сот Біріккен
Ұлттар ұйымының ең негізгі сот органы болып табылады. Қатысушы мемлекеттер
арасындағы заңи дауларды шешеді.[5]
Сотқа статут қатысушылары болып табылатын мемлекеттер, оның ішінде
Біріккен Ұлттар Ұйымының барлық мүшелері келе алады. Біріккен Ұлттар
Ұйымына мүше болып табылмайтын мемлекеттер, статутқа қатысушы болу арқылы,
келе алады. Сотқа жеке тұлғалар өтініш білдіре алмайды.
Сот құзыретіне мемлекеттермен берілетін барлық істер, сондай-ақ БҰҰ
Жарғысында көзделген барлық сұрақтар жатады. Статутқа сәйкес, сот дауларды
төмендегі құжаттарды пайдалану арқылы шеше алады:
1.Дауласушы мемлекеттер мойындаған ережелер көрсетілген халықаралық
конвенция.
2.Құқықтық норма деп танылған халықаралық әдет-ғұрып.
3.Ұлттармен мойындалған құқықтың жалпы қағидалары.
4.Сот шешімдері мен доктриналары.
Халықаралық сот он бес тәуелсіз судьядан тұрады. Оларды Бас Ассамблея
Қауіпсіздік кеңесімен бірлесе отырып, тоғыз жылға сайлайды. Бұлардың бесеуі
әрбір үш жыл сайын жаңарып отырады. Халықаралық соттың судьясы болып, өз
мемлекетінде жоғары соттың лауазымды тұлғаларына қойылатын талаптарына сай
келетін, халықаралық құқық саласында беделге ие тұлғалар сайлана алады.[6]
Секретариат – ұйымның күнделікті жұмысын атқаратын, әлем бойынша
барлық ұйымдарда қызмет жасайтын халықаралық персонал. Ол БҰҰ басқа
органдары қабылдаған бағдарламаларды жүзеге аырады. Секретариатты Бас Хатшы
басқарады. Ол Қауіпіздік кеңесімен бірлесе отырып Бас Ассамблеямен бес
жылға сайланады. Қазіргі уақытта секретариаттың бас хатшысы Кофи Аннан.
Секретариат халықаралық конференцияларды шақырады, онда қабылданған
барлық құжаттарды тіркеп, жүзеге асырады. Олардың орындалуын қадағалайды.
Қазіргі уақытта Секретариаттың 170 мемлекеттен келген 8600-дей ер мен
әйелден тұратын персоналы бар. Халықаралық ааматтық қызметкер болғандықтан
барлық іс-әрекеттері үшін олар Біріккен Ұлттар Ұйымының алдында ғана жауап
береді.
1.1 БҰҰ-ның Жарғысы
БҰҰ-ның негізгі документі ол - оның Жарғысы. Оның жобасы 1944 жылы
тамыз-қазан айларында Думбартон-Оксте(Вашингтон) КСРО, АҚШ, Ұлыбритания
және Қытай өкілдері қатысқан конференцияда жасалды. Жарғы Сан-Франциско
конференциясында дайындалып, 1945 жылы 26 Маусымда оған 51 мемлекеттің
өкілдері қол қойды.Жарғы 1945 жылы 24 қазанда КСРО, АҚШ, Ұлыбритания,
Франция, Қытай және Сан-Франциско конференциясында қатысқан мемлекеттердің
көпшілігі ратификациялауы-на байланысты күшіне енді. БҰҰ-ның Жарғысы
кіріспеден және 19 тараудан тұрады. Жарғы бойынша БҰҰ өз міндетін орындауы
үшін оның мүше-лері мына принциптерді басшылыққа алуы қажет: барлық барлық
мүшелердің дербестік теңдігі; ұлы державалардың бірауыздылығы; барлық
мүшелердің халықаралық талас мәселелерді бейбіт келіс сөз арқылы шешу; ұйым
мүшелерінің халықаралық қатынастарда күш көрсету саясатынан және қандай
елдің болмасын территориялық тәуелсіздігіне немесе саяси бостандығына қарсы
күш қолдану саясаттан бас тартуы; барлық мушелерді БҰҰ-ның Жарғысы бойынша
жүргізген іс-әрекетін, бейбітшілікке қауіп төнген, не ол бұзылған жағдайда
төтенше жүргізген шараларды қолдауы; басқа елдің ішкі ісіне БҰҰ-ның қол
сұқпауы. Жарғы бойынша БҰҰ мүшелігіне тек бейбітшілік сүйгіш дербес
мемлекеттер кіре алады. БҰҰ мүшелерінің Ұйымнан шығуына хақысы бар.
1.2 Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас ассамблеясы
Ол БҰҰ-ның басты органдарының бірі. БҰҰ-на мүше мемлекеттердің барлығы
тең құқылы түрде Бас ассамблеяны құрайды. Мүшелерінің әрқай-сысы 1 дауыс
қана иеленіп, делегаттар мәжіліс залына мемлекеттердің ағлшын тіліндегі
ресми атауына орай алфавиттік ретпен жайғасады. БҰҰ-ның Жарғысына сәйкес,
Ассамблея халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдау ісіндегі
ынтымақтастықтың ортақ қағидаларын талқылауға, сондай-ақ, бүкіл мәселе
бойынша мүдделі мемлекттерге және Қауіпсіздік Кеңесіне нақты ұсыныстар
жасауға өкілетті. Қандай да болмасын, әрекет жасауды қажет ететін істің кез
келгенін талқылаған соң немесе талқыламай-ақ ол істі Қауіпсіздік Кеңесіне
жолдай алады. Сонымен қатар халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікке қатер
төндіретін ахуалды Қауіпсіздік Кеңесінің қатеріне салуға құқы бар (БҰҰ
Жарғысы, 11-, 13-бап). Осы баптарға сәйкес, Бас ассамблея экономикалық-
әлеуметтік саладағы, мәдениет, білім беру, денсаулық сақтау аясындағы
халықаралық ынтымақтастықты өрістетіп, адам құқылары мен бостандықтарын
жүзеге асыруға жәремдесу мақсатымен, сондай-ақ, халықаралық прогрессивті
даму бағытында зерттеулер жүргізіп, нұсқаулар береді. Халықтар арасындағы
ортақ игіліктер мен достық қарым-қатынастарға нұқсан келтіруі ықтимал
шараларды жоюды ұсынады.[7]
Бас Ассамблея Қауіпсіздік Кеңесінің және БҰҰ-ның басқа да
органдарыныңжыл сайынғы, арнайы баяндамаларын талқылауға, БҰҰ бюджетін
қарап, бекітуге міндетті, сонымен қатар, мамандандырылған мекемелер
арасындағы қаржылық және бюджеттік келісімдерді бекітеді. Бас Ассамблеяның
Жарғының 18-бабында атап көрсетілген маңызды мәселелер боынша шешімдері
мәжіліске қатысушы әрі дауыс беруші мүшелерінің үштен екісінің басым
көпшілігінің дауысымен қабылданады. Өзге мәселелер жөніндегі, әсіресе,
процедуралық шараларға қатысты шешімдер кәдуілігі басым көпшілік дауыспен
қабылдана береді. Шешімдерді қабылдау үшін Бас Ассамбпеяға БҰҰ-ның барлық
мүшелерінің кемінде жартысы қатысуы шарт.
Бас Ассамблея жыл сайын, әдетте, қыркүйектің алғашқы сейсенбісінде
кезекті және арнайы сессияларын өткізеді. Арнайы сессияларды Қауіпсіздік
Комитетінің, БҰҰ-на мүше елдердің көпшілігінің талап етуіне орай немесе БҰҰ-
на мүше бір елдің (егер оны қалған мүшелердің кемінде жартысы қолдаса)
талап етуі бойынша Бас хатшы шақырады.
Әр сессияда төраға және оның 21 орынбасары сайланады. Қауіпсіздік
Кеңесіне тұрақты мүшелердің төрағасы сессия төрағаларына сайлана алмайды.
Бұған қоса екі процедуралық комитет құралады, құрамына сессия төрағасы,
оның орынбасарлары және Ассамблеяның негізгі 7 комитетінің төрағалары
енетін Бас комитет пленарлық мәжілістің күн тәртібін әзірлеумен, қаралатын
мәселелер кезегін белгілеумен, Бас Ассамблеяның барлық комитеттерінің
қызметін үйлестірумен, ал екінші комитет өкілеттіліктерітексерумен
айналысады.
Бас Ассамблеяның негізгі 7 комитетінің мынадай міндеттері бар:
Бірінші, комитет саяси мәселелермен және қарусыздандыруды қоса алғанда,
қауіпсіздік мәселелермен, Арнаулы саяси комитет Бірінші комитетке қатысты
мәселелермен; Екінші комитет экономикалық және қаржы мәселелермен; Үшінші
комитет әлеуметтік-гуманитарлық және мәдени мәселелермен, Төртінші комитет
Қамқорлық және өзін-өзі басқара алмайтын территорияларға жәрдемдесу
мәселелерімен, Алтыншы комитет құқықтық мәселелермен айналысады. Сонымен
қатар, Ассамблеяның үш жылға тұрақты сайланатын әкімшілік, қаржы мәселелер
жөніндегі Кеңесі және Жарналар жөніндегі комитетібар. Бас Ассамблея өзінің
қызметтік міндетін толық жүзеге асыруға ықпал ете алатын басқа да қосымша
органдарды құру мүмкіндігіне ие.
1.3 Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы
БҰҰ-ның Бас хатшысы БҰҰ хатшылығының күнделікті жұмысына басшылық
жасайтын лауазым иесі. БҰҰ Бас хатшысын Қауіпсіздік Кеңесінің ұсынысымен
Бас Ассамблея 5 жыл мерзімге тағайындайды. Мерзім тағы да 5 жылға созылуы
мүмкін. БҰҰ-ның Бас хатшысы жыл сайын Бас Ассамблеяда БҰҰ-ның әр саладағы
қызметі туралы баяндама жасайды, БҰҰ шеңберінде ұйымдастырылған халықаралық
конференцияларға қатысады. Ол әкімшілік қызметімен және күнделікті
жұмыстарды басқарумен қатар, БҰҰ-ның басқа да органдарының шешімдерінің
орындалуын қадағалайды, халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікке қатер
төндіретін екз келген мәселені Қауіпсіздік Кеңесінің назарына қояды,
мемлекеттер арасындағы шиеленісттерді шешудің бейбіт жолдарын ұсынады. БҰҰ
құрылғалы бері Бас хатшылар: Т. Ли (Норвегия, 1946 - 53), Д. Хаммаршельд
(Швеция, 1953 – 61), У. Тан (Бирма, 1961 – 71), К. Вальдхайм (Австрия, 1972
– 81), Х. Перес де Куэльяр (Перу, 1982 - 91), Б. Бутрос Гали (Египет, 1992
- 96) болды. Қазір Бас хатшылықты 1997 жылдан бері ганалық Кофи Аннан
атқаруда.
1.4 Бірікке Ұлттар Ұйымының қоғамдық ақпарат департаменті
Ол – БҰҰ-ның ақпараттық мекемесі, Бас Ассамблеяның 1946 жылғы жазғы
сессиясында құрылған. Мақсаты - әлем халықтарын БҰҰ-ның қызметі және
ұйымдық мәселелері туралы толыққанды ақпаратпен қамтамасыз ету. Штаб-пәтері
Нью-Йоркте. Департамент БҰҰ-на мүше мемлекеттердің 80-нен астам қалаларында
өз бөлімшелерін ашқан. Олар БҰҰ-ның қызметін халыққа танытумен қатар,
жергілікті тұрғындардың назарын әлемдік мәселелерге аударумен айналысады.
1993 жылы қаңтарда департамент өз бөлімін Қазақстанда да ашып, қоғам
өмірімен, үкіметтік емес ұйымдар өкілдерімен, оқу мекемелерімен, іскер
топтармен және бұқаралық ақпарат орталықтарымен байланыс орнатты. Ол
республикадағы мерзімді басылымдарға ұйым қызметі туралы хабарламаның
бағдарламалар жасауға көмектеседі, Бұұ-ның республикаға келген сапаршы
мамандарымен, ресми тұлғалары мен конференциялар, кездесулер
ұйымдастырылды. Аталмыш құрылым Қазақстан жұртшылығының БҰҰ-ның қызметі
жөніндегі ой-пікілерін штаб-пәтерге хабарлап отырады және БҰҰ-ның ресми
құжаттарының республикадағы бірден-бір дерек көзі болып табылады.
1.5 Біріккен Ұлттар Ұйымының дамыту бағдарламасы
БҰҰ-ның дамыту бағдарламасы – аса ірі қаржыландырушы ұйым. Әр түрлі
даму шараларына, сондай-ақ, БҰҰ-ның дамыту ісін үйлестіріп отыратын негізгі
органдарына қаражат бөледі. Мақсаты – нашар дамыған елдерге жә-не
шаруашылық жүргізудің жоспарлы тәсілінен нарықтық экономикаға көшкен
мемлекеттерге жәрдемдесу.[8] Бағдарлама негізінен: 1.Адамды жанжақты және
орнықты дамытып, жеке мүдделерді ардақтау бағытында жүйелі де пәрменді күш
жұмсау. 2.Жеке адамды орнықты дамытудың негізгі мақсаттарына, кедейшілік
проблемаларын жоюға, жұмыс орнын ашып, баянды тұрмыс ахуалын
қалыптастыруға, әйелдердің жағдайларын жақсартуға, табиғи ортаны қорғауға
арналған өзіндік ресурстарды шоғырландыру. 3.Ең сенімді тіректі рөлін
атқара отырып осы саладағы халықаралық ынтымақтастықты нығайту міндеттерін
атқарады. 1993 жылы қарашада Қазақстанда ұйым өкілдігі ашылды. 5 жылда 4,3
млн. Доллардың жобалары іске асырылды. Осы жобалар аясында жергілікті
проблемалардың шешімін тауып, мысалы, электр станцияларын салу жөніндегі
келіссөздер өткізу, уақыт талабына сай әлеуметтік-ұйымдастырушылық жұмыстар
жүргізілді. Жұмыссыздар үшін оқу курстарын ашу шаралары қолға алынды.
Макроэкономика мәселелері бойынша кеңесшілік қызмет (құны - 300000 АҚШ
доллары) көрсетіліп, мемлекет меншігінен алу және жекешелендіру ісін тиімді
өткізуге жәрдем берілді. Әсіресе, осы ұйымның қолдауымен 1993 жылы су
тасқынынан зардап шеккен Атырау облысының балаларына көмек (құны – 25000
АҚШ доллары) беріліп, баспанасыз қалған тұрғындарға қамқорлық жасалды. БҰҰ-
ның дамыту бағдарламасы Қазақстан Президентінің әкімшілігімен, Үкіметпен,
Стратегиялық жоспарлау жөніндегі агенттікпен бірлесе отырып, келешекте де
тиімді басқаруды, кедейлікке қарсы күресу, әлеуметтік саланы дамытуды,
табиғи ортаны қорғауды, т.б. шараларын ұйымдастыруға жәрдемдесе беруді
көздейді.
ІІ. Қазақстан мен БҰҰ-ның Арнайы Мекемелері
2.1 Қазақстан мен БҰҰ-ның Даму Бағдарламасы(ПРООН)
1965 жылы құрылған Біріккен Ұлттар Ұйымының Дамыту Бағдарламасы
(ПРООН) өзіннің Қазақстанмен ынтымақтастықтағында басты назарды ұлттық
мамандарды дайындауға, нарықтық реформаларды іске асыруға, экономикамыздың
әр түрлі секторларындағы жаңа құрылымдары жөнінде консультативті көмек
көрсетуге аударады.
Қазіргі уақытта БҰҰ Дамыту Бағдарламасының кеңесшілері мен
сарапшылары Қазақстан өкіметіне еліміздегі жүргізіліп жатқан бірнеше ірі
ұлттық бағдарламалды іске асыруға көмек көрсетуде, оларға: Ұлттық
Жекешелендіру Бағдарламасы, Қоршаған Ортаны Қорғау мен Қалыпты Даму
Әрекеттерінің Ұлттық Жоспары, Әйелдер Жағдайларын Жақсарту Әрекеттерінің
Ұлттық Жоспары, Әлеуметтік Даму Әрекетте-рінің Жоспары, Салауатты Өмірді
Қалыптастыру Бағдарламасы, ж.т.б
1993 жылдан бастап, БҰҰ Дамыту Бағдарламасы Қазақстан өкіметіне
нарықтық реформаларды іске асыруға, экономикамыздағы әр түрлі салалары мен
еліміздің барлық аймақтарына нақтылы көмек көрсетеді.
Қазіргі таңда Қазақстандағы бірнеше экономикалық пен саяси рефор-
малардың іске сәтті асырылғандығы есепке алынып, еліміздің ары қарай
дамытуының приоритетті бағыттары анықталды, ең маңыз-ды мәселелерді шешуге
бірлескен күштердің орталықтандырылған әрекеттері жұмыс істеуде, олардың
ішінде:
❖ Әлеуметтік салада – еліміздің білім беру мен ғылым жүйесін жаңарту,
жұмыссыздар мен халықтың әлеуметтік жағынан әлсіз топтарға нақтылы көмек
көрсету.
❖ Экономика саласында – еліміздің шағын және орта кәсіпкерлігін дамытуына,
өңдеу өңдірісінің тұрақталуына, ауыл шаруашылығына, транспорттық
инфрақұрылыы мен саудаға көмек көрсету.
❖ Экологиялық салада – Семей полигонының ауданы мен Арал бассейіні маңынын
реабилитациясы, Каспий аймағындағы ресурстар мен қоршаған ортаны қорғауға
көмек көрсету.
Жақын арада Қазақстан мен БҰҰ Дамыту Бағдарламасы арасында-ғы
ынтымақтастық шеңберінде бірнеше жаңа бағдарламаларының іске асырылуы
қарастырылуда, олардың ішінде:
❖ Әлеуметтік Даму Бағдарламасы
❖ Еліміздің демократияландыруы мен мемлекеттік басқару жүйесің нығайту
Бағдарламасы
❖ Қалыпты даму мақсат-да қоршаған ортаны қорғау Бағдарламасы
Жалпы қарастырып алғанда, Орталық Азия мемлекеттері арасында Біріккен
Ұлттар Ұйымының Дамыту Бағдарламасының Қазақстандағы жұмысы ең табысты
болып саналады. Бұл еліміздің халықаралық бейнесінің тек жағымды
көрсеткіштеріне жатқызылады.
2.2 Қазақстан мен БҰҰ-ның ББҒММҰ (ЮНЕСКО)
Қазақстан Республикасы Біріккен Ұлттар Ұйымының Білім Беру, Ғылым
және Мәдениет Мәселелері жөнінддегі Ұйымына (ББҒММҰ) 1992 жылдың мамырында
кіріп, оның келесідей Конвенцияларына қосылды:
❖ Білім берерлік, ғылыми және мәдени материалдардың кіргізілуі туралы
Келісім, оның А және Е толықтаулары мен 1950ж Протоколы
❖ Авторлық Құқық жөніндегі Әлемдік Конвенциясы, ХІІІ Бапқа жататын
Декларация мен ХІ Бапқа жататын Резолюция
❖ Әскери жанжал кезінде мәдени құндылқтарды қорғау туралы Конвенция, оның
1954ж Атқарушы Регламенті мен Протоколы
❖ Әлемдік мәдени және табиғи мұралар-ң қорғалуы туры Конвенция
❖ Еуропа елдері аймағының ғылыми дәрежелерің, жоғарғы білім туралы
дипломдарың мен оқыту курстарын мойындау Конв-сы, 1979ж
❖ Азия мен Тынық Мұхит елдерінің ғылыми дәрежелерінің, жоғарғы білім
туралы дипломдарың, оқыту курстарын мойындау Конв-сы, 1983ж
❖ Еуропалық аймаққа жататын ғылыми квалификацияларың, оқыту курстарын
мойындау туралы Конвенциясы, 1997ж
ББҒММҰ Қазақстанды Орталық Азия аймағындағы ерекше мәдени, тарихи,
рухани орталық ретінде мойындап, оған барынша көніл бөлу-де. Нақтылы
үлгілерге мынаны жатқызуға болады: ББҒММУ Абайдың 150 жылдығының, М. Әуезов
пен Қ. Сәтбаевтың 100 жылдықтарының, М.Х. Дулатидің 500 жылдығының,
Түркістан қаласының 1500 жылдығының, Тараздың 2000 жылдығының және жақында
өткен Махамбеттің 200 жылдығының салтанаттарына белсенді қатысты. Осы
салтанаттардың өткізілуің БҰҰ-ның каленьдарына орналатқан.
Осымен қатар, ББҒММҰ Қазақстанның мәдени жәңе табиғи мұра
объектілерінің алдын ала Тізімін қабылдаған, оған ерекше аталынып кеткен
Хожа Ахмет Яссауи Кесеңесі кірген.
2001 жылдың тамызында Қазақстанға ББҒММҰ – ның Бас Хатшысы К. Мацура
келіп, Еуразиялық Университетте Отрар кітапханасың қайта қалыптастыру
жөніндегі жұмыстарды қабылдау туралы келісімдерге қол қойған.
Қазақстан ББҒММҰ – ның екі аймақтық бастамаларының құрылтайшысы болып
тұр. Оларға біз:
❖ Орталық Азиядағы Зерттеулердің Халықаралық Институты
❖ Көшпенді Өркениеттердің Халықаралық Институты
2.3 Қазақстан мен БҰҰ-ның ЕЗБҚААБ (УКНСПП ООН)
Кеңес Одағының құлауы мен Қазақстанның халықаралық қауымдастыққа
енуіннен бастап, еліміз бүткіләлемдік есірткілердің заңсыз айналу үрдісінің
мәселелерімен соқтырылды.
Глобализацияға бағытталған тенденциялары мен транспорттық
инфрақұрылымының дамуы – еліміздегі есірткілердің контрабандасың да бірге
дамытқан. Осыған себеп болғаны:
❖ Географиялық орналасуымыз, яғни әлемдік есірткі өңдіру орталық-тары мен
тасымалдау жолдарына жақындығымыз.
❖ Өтпелі заманның экономикалық, әлеуметтік, саяси, рухани салаларына
әкелген өзгерістері мен қиыншылықтары,
❖ Аймақтағы геосаяси өзгерістер, өткір саяси шиелінстер мен әскери
жанжалдар және т.б
Бүткіл Орталық Азия мен бұрынғы КСРО елдеріндегі есірткі бизнесі-нің
гүлденуі – Қазақстандағы есірткілерді бақылауының жағдайың да шиелендірді.
Еліміздегі есірткі заттарының заңсыз пайдалануы мен олардың заңсыз айналуы
кең етек алып, экономикамызға, құқылық тәртібімізге, ұлттың денсаулығы мен
геноқорына, жалпы қоғамдағы әлеуметік – психологиялық атмосферамызға кері
әсер етуде.
Біріккен Ұлттар Ұйымының Есірткілерді Бақылак жөніндегі Халықаралық
Бағдарламаның (ЮНДКП) көпжылдық тәжирибесің ес-керте отырып, Қазақстан
Республикасы аталған ұйыммен есірткілердің заңсыз пайдалануы мен айналымы
саласында ынтымақтастықты орна-тып, белсенді дамытуда. Бұл ұйым
есірткілерді бақылаудың халықара-лық қызметінің бағытталуында шешуші рөлді
атқаруда. Біріккен Ұлт-тар Ұйымының қата құру шеңберінде, ЮНДКП Біріккен
Ұлттар Ұйымы-ның Халықаралық Қылмысты Алдын Алу Орталығымен (ЦПМП) бірікті-
рілгеннің нәтижесінде - Біріккен Ұлттар Ұйымының Есірткі Заттарды Бақылау
мен Қылмысты Алдын Алу Басқармасы (ЕЗБҚААБ) құрылған.
Қазақстан Республикасы мен Біріккен Ұлттар Ұйымының ЕЗБҚААБ
арасындағы ынтымақтастықтың негізі ретінде, 1996 жылдың 4 мамыр-ында
Ташкенттегі өткен Орталық Ази елдерінің есірткілердің өңдірісі-нің, заңсыз
айналымының, таратылымының мен психотропты заттар мен прекурсорлардың
бақылауы жөніндегі Меморандумға еліміздің сыртқы істер министрінің қол қоюы
болды.
Қазақстан Республикасы бұл салададағы Біріккен Ұлттар Ұйымының үш
негізгі Конвенцияларына да қол қойған. Олар:
❖ Есірткі Заттар жөніндегі 1961 жылғы Бірыңғай Конвециясы мен 1972 жылдың
Протоколы
❖ Психотропты Заттар жөніндегі 1971 жылғы Конвециясы
❖ Есірткі Заттары мен Психотропты Заттардың Заңсыз Айналымына қарсы 1988
жылғы Конвенциясы
Біріккен Ұлттар Ұйымының ЕЗБҚААБ ұсыныстары бойынша, Қазақ-стан
Республикасының Есірткі заттар, психотропты, прекурсорлар мен олардың
заңсыз пайдалануы мен айналымына қарсы ету шаралары ту-ралы Заң
қабылданған. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаев 2000-2005 жылдары арасында Наркомания мен Наркобизнеске Қарсы
ету Стратегиясың қабылдаған. Оның негізін-де әр жылда Наркомания мен
Наркобизнеске Қарсы ету Мемлекеттік Бағдарламасы жасалынады.
Республикамыздың Ішкі Істер Министрлі-гінде де, Ұлттық Қауіпсіздік
Комитетінде де, басқа да құқылық тәртіпті сақтаушы органдарда есірткілерге
қарсы ету арнайы басқармалары мен бөлімшелері құрылған. Аталған
мекемелердің басқа мемлекеттер мен Интерпол сияқты халықаралық ұйымдармен
ынтымақтастығы белсенді түрде, үлкен қарқынмен дамуда.
2.4 Қазақстан мен АЭХА (МАГАТЭ)
1993 жылдың Желтоқсанында республикамыздың Ядролық Қаруды Таратпау
жөніндегі Келісімге қол қоюы – оның 1994 жылдың 14 Ақ-панында Атомдық
Энергия жөніндегі Халықаралық Агенттікке (АЭХА) 121 мүшесі ретінде кіруге
жағдай жасаған. Келісім шарттарына сәйкес 1994 жылдың 26 Маусымында
Алматыда Қазақстан Республикасы мен АЭХА арасында Ядролық Қаруды Таратпау
жөніндегі Келісімге бай-ланысты Гарантияларды қолдану туралы Келісімге
қол қойылып, 1995 жылдың Шілдесінде Қазақстан Республикасы Президентінің
Үкі-мімен жарияланған.
Келісімге сәйкес республикамыздың барлық ядролық қызмет АЭХА
гарантиялары астында. Еліміздің белсенді ядролық объектілеріне: Ақтаудағы
Маңғышлақ Атомдық энергокомбинатының БН – 350 реакто-рына, Өскемендегі
Үлбі Металлург Зауытына, Курчатов қаласындағы және Алатау кентіндегі
Ұлттық Ядролық Орталықтың зерттеу реактор-ларына және республикамыздың
басқа да ядролық объектілеріне АЭХА инспекциялары жиі өтуде.
Инспекциялардың мақсаты - Қазақстанның ресми мәлімдеген ядролық
материалдардың саның мен сақтау жағдай-ларың тексеру (верификациялау)
АЭХА – ның өз мүше-елдерімен техникалық ынтымақтастық бағдар-ламасы
атомдық энергияның және ядролық-физикалық технологилар-дың қауіпсіз
мақсаттарына пайдалану денгейінің жоғарлауына, қорша-ған ортаны қорғауына,
өңдірісте, ғылымда, әлеуметтік салада жаңа ілгерішілді әдістердің пайда
болуына бағытталған.
Қазақстан Республикасының АЭХА – ның техникалық ынтымақтас-тық
бағдарламасына қатысуы – елімізге қазіргі замаңғы ядролық тех-нологияларға,
олардың өмірдің кез-келген облыстарында қолданылуына, сәйкес ақпараттарды
алуға жол беріп, еліміздің ядро-лық энергияның мен ядролық-физикалық
технологилардың бейбіт мақсаттарында пайдаланылуының қауіпсіздік деңгейін
әлемдік деңгей-ге жеткізуге мүмкіндік береді.
Бұл бағдарлама арқылы және жалпы АЭХА – мен ара қатынасу ар-қылы
республикамыздың халықаралық ғылыми байланыстарымыз е-дәуір кеңейтіліп,
Қазақстанның халықаралық көрінісің де жоғарлатады.
Соңғы жылдары ішінде АЭХА – ның бірнеше жобалары шеңберінде бұл ұйымның
Қазақстанға жұмсалатың қаржы-қаражатның басым бөлі-гі елімізде шығарылатың
жаңа құралдар ман технологияларды сатып алуға жұмсалады. Бұл еліміздің
ғылыми дамуына пайдалы әсер етеді.
2.5 Қазақстан мен БҰҰ ЖКБІБ (УВКДБ ООН)
Біріккен Ұлттар Ұйымының Жоғарғы Комиссарының Босқындар Ісі жөніндегі
Басқармасы (БҰҰ ЖКБІБ) Тәжікістандағы азамат соғысы салдарымен байланысты
Орталық Азияда 1993 жылдың Ақпанынан бастап қызмет етуде. ЖКБІБ – сы
Душанбе мен Ташкенттегі өз өкілет-тіктерің ашып, тәжік босқындарының
Ауғанстаннан репатриациялауға және отанына оралған соң, бұрын тұрған
аймақтарына реинтеграция-лауға нақтылы шаралар жүргізген.
ЖКБІБ Қазақстан Республикасындағы өз өкілеттілігін тек 1995 жылда
ашқан. Оның негізгі міндеттеріне:
❖ БҰҰ ЖКБІБ – ның мандат асты босқындарына халықаралық қорғау мен
гуманитарлық көмектің көрсетілуің қамтамасыз ету.
❖ Қазақстан Республикасындағы босқындар мәселелеріне қатысты барлық
мемлекет емес ұйымдармен қатар мемлекеттік құрылымдардың потенциалын
дамытып, оны мүмкіндігінше тікелей қолдау.
Қазіргі кездегі БҰҰ ЖКБІБ – ның Қазақстан Республикасындағы қыз-меті
негізінен екі бір-бірімен тығыз байланысқан компоненттерден тұ-рады. Бұл
компоненттер негізінде ЖКБІБ – ның барлық бағдарламала-ры іске асырылады.
Оларға біз:
1. Дәстүрлі емес қызмет: ең қажет ететін босқындар мен олардың
жаңұяларына шектелген материалды және медициналық көмекті көр-
сету. Осы облыстағы бағдарламалар республикамыздың мемлекеттік
те, мемлекеттік емес ұйымдары да арқылы іске асырылады.Сонымен
қатар, ЖКБІБ – сы тәжік босқындарының отанына ерікті түрде
оралуы-на арналған бағдарламаны асырады. ЖКБІБ мәліметтері
бойынша - Қазақстан Республикасында 17-20 мың босқындар бар.
Олардың көбісі Ауғанстаннан, Тәжікістаннан, Шешенстаннан,
Ираннан келген.
2. Дәстүрлі емес қызмет: бұл негізінен миграция саласында жоғары
маманды ұлттық кадрлерді дайындауға көмектесу. Бұл салада ЖКБІБ
– сы босқындармен байланысты жұмыс істейтін органдарға
техникалық – материалдық көмек көрсету. ЖКБІБ – сы адам
құқықтары, халықара –лық баспана, халықаралық құқық туралы
семинарлар мен конферен-цияларды, оқыту курстарын жиі өткізу
арқылы мемлекеттік органдарға халықаралық стандарттарды
жеткізуге әрекеттер жасайды. Қазақстан Республикасының арнайы
органдарымен босқындар жөніндегі жұмыс- тарды өткізудің
заңдылықтарын қалыптастыруда.
2.6 Қазақстанмен БҰҰ – ның ӨДҰ (ЮНИДО)
Біріккен Ұлттар Ұйымының Өндірістік Даму Ұйымы БҰҰ – ның өн – дірістік
саласындағы қызметін бағыттауы үшін 1966 жылы Бас Ассам –блеясының
резолюциясында қабылданған. Қазіргі таңда ӨДҰ – ның 170 – тей мүше-елдері
бар. ӨДҰ өтпелі экономикалы және дамушы ел- дерде өндірістің қалыпты
дамуымен айналысады.
Қазақстан Республикасы БҰҰ –ның ӨДҰ қатарына 1997 жылы кірген.
Қазақстанның оған кіріунен бұрын бұл ұйым елімізде әр-түрлі бағдарламалар
жүргізген. Олардың ішіне:
❖ Инвестициялық жобалардың бағалауы мен қалыптастыруы
❖ Инвестициялаудың акционерлік емес түрлердің құқықтық, салық-тық және
қаржылық анализімен айналысатын адамдар мен ұйымдарды оқытып – дайындау
1995 жылдың өзінде ӨДҰ мен БҰҰДБ – ның бірлескен жобалары Қа-зақстанның
кіші қалаларындағы мемлекеттік өндірістердің реструкту-ризациясын
бастаған. Мысалы ретінде, Алматы облысындағы Текелі қаласындағы қорғасын –
мырыш комбинатының қайта ашылуы. ӨДҰ өндіріспен ғана шектелмей, шағын және
орта кәсіпкерлікті дамытуға да үлес қосады. Алматыда Шағын және Орта
Кәсіпкерліктің Қолдау Орталығы ашылды.
Американдық Шеврон компаниясының қаржылық қолдауымен, ӨДҰ – ның
сарапшылық қолдауымен және БҰҰДБ – ның координа- циясымен Атырау қаласында
Бизнесті Дамыту Орталығын және оның микронесиелік мехаизмін құрған. ӨДҰ
Әлемдік Банкі, БҰҰДБ мен ТАСИС - тің Каспий экологиялық бағдарламасына да
қатысушы жақ болып шықты.
Қазіргі таңда БҰҰ – ның ӨДҰ Қазақстан Республткасы үшін арнайы
интегралданған бағдарламаны құруға жұмыс істеуде. Оған келесі бағыттар
кіредә:
❖ Өндірістік дамудың стратегиясы
❖ Шағын және орта кәсіпкерліктің дамытуы
❖ Инвестицияларды тартуға қолдау
❖ Шығынсыз өндірісті қалыптастыру
ІІI. ҚАЗАҚСТАН ЖӘНЕ Біріккен Ұлттар Ұйымы
3.1. Біріккен Ұлттар Ұйымындағы Қазакстанның қызметі
1992 жылы 2 наурызда Қазақстанның Біріккен Ұлттар Ұйымына кіруі өзінің
маңызы жағынан тарихи акция болды. Осы қадам біздің еліміздің шынайы
тәуелсіз мемлекет ретінде әлемдік қоғамдастық қатарына қабылдануын рәміздік
тұрғыдан ресімдеді.
Қазақстан БҰҰ-ға әлемдік қоғамдастықтың қатардағы жаңа мүшесі ретінде
ғана емес, сонымен бірге қазіргі заманның ең бір өзекті халықаралық
проблемалары бойынша белсенді позиция ұстататын, ядролық қарусыздану
жолындағы қозғалыстың алғы шебінде тұрған мемлекет ретінде енді. 1991 жылы
Семей ядролық сынақ алаңының жабылуы және 1991 жылы Лиссабонда ядролық
қаруы жоқ мемлекет ретінде Ядролық қаруды таратпау туралы шартқа қосылу
жөнінде міндеттеме алуы Қазақстанға үлкен бедел сыйлады және БҰҰ Бас
Ассамблеясының жоғары мінберінен халықаралық қауіпсіздік саласындағы жеке
бастамаларын көтеруге моралдық құқық берді.
1992 жылы күзде өткен БҰҰ Бас Ассамблеясының 47-сессиясы, тәуілсіз
мемлекет өкілі ретінде Қазақстандық делегация қатысқан алғашқы форум
өткізілді. Осы сессияда Президент Н. Назарбаев Қазақстанның халықаралық
саясаты туралы сөз сөйледі.
Әлемдік қоғамдастықтағы өзгерістерді және әлемдегі БҰҰ-ның жаңа рөлін
назарға ала отырып, Н. Назарбаев былай деп мәлімдеді: Болып жатқан Бас
Ассамблея сессиясында қазірдің өзінде әлемнің тұтастығы үшін жаңа күн
тәртібін белгілеуді талап ететін жаңа өмір болмысын түсіну байқалады. Бұл
орайда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz