Салықтық қылмыстар
Кіріспе 3
1 ТАРАУ САЛЫҚТЫҚ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ САЛЫҚ САЛУ АЯСЫНДАҒЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТАМАСЫ 6
1.1 Салықтық қылмыстардың түсінігі 6
1.1 Азаматтың салық төлеуден жалтаруы 17
1.2.Ұйымдарға салынатын салықты төлеуден жалтару 26
2 ТАРАУ САЛЫҚ САЛУ АЯСЫНДАҒЫ БАСҚА ДА ҚЫЛМЫСТАРДЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАЛДАУ 40
2.1 Салық салу аясындағы қылмыстармен тығыз байланысты басқа да қылмыстарды қылмыстық құқықтық талдау 40
2.2 Салықтық қылмыстарды жасағаны үшін жаза тағайындау мәселелері 43
Қорытынды 51
Пайдаланылған әдебиеттер мен нормативті актілер 52
1 ТАРАУ САЛЫҚТЫҚ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ САЛЫҚ САЛУ АЯСЫНДАҒЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТАМАСЫ 6
1.1 Салықтық қылмыстардың түсінігі 6
1.1 Азаматтың салық төлеуден жалтаруы 17
1.2.Ұйымдарға салынатын салықты төлеуден жалтару 26
2 ТАРАУ САЛЫҚ САЛУ АЯСЫНДАҒЫ БАСҚА ДА ҚЫЛМЫСТАРДЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАЛДАУ 40
2.1 Салық салу аясындағы қылмыстармен тығыз байланысты басқа да қылмыстарды қылмыстық құқықтық талдау 40
2.2 Салықтық қылмыстарды жасағаны үшін жаза тағайындау мәселелері 43
Қорытынды 51
Пайдаланылған әдебиеттер мен нормативті актілер 52
Дипломдық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Дипломдық жұмыстың арқауына қылмыстық құқықтағы күрделі тақырыптардың бірі салықтық қылмыстармен күресу өзек етілген. Дипломдық жұмыста салықтық қылмыстардың түсінігі және салық салу аясындағы қылмыстардың қылмыстық құқықтық сипаттамасы қарастырылады. Сондай-ақ салық салу аясындағы нақты құрамдар, азаматтың салық төлеуден жалтаруы, ұйымдарға салынатын салықты төлеуден жалтару құрамдары сипатталып кеткен.
Дипломдық жұмыста салық салу аясындағы қылмыстармен тығыз байланысты басқа да қылмыстарды қылмыстық құқықтық талдау да қарастырылып кеткен.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Конститутциясының 1 бабында бекітілгендей демократиялық, зайырлы, құқықтық, тәуелсіз мемлекетті орнату[1], саяси, әлеуметтік және экономикалық міндеттердің кешенін жүзеге асыруды талап етеді.
Бұл мақсаттардың және міндеттердің тізімі Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан 2030 ұзақ мерзімді стратегиялық бағдарламасында белгіленіп кеткен[2]. Республиканың экономикасының дамуы меншіктің негізгі нысандарын үйлестіру және өзара әрекет етуге негізделіп, олардың әрқайсысы мемлекет экономикасының жүйесінде өз функцияларын орындап, нағыз нарықтық механизмдерді қалыптастыруда көмектеседі. Нарықтық қатынастарға өткен кезде экономикалық және әлеуметтік процесстерді мемлекеттік басқару, әдетте, салық салу жүйесі арқылы жүргізіледі. Мемлекет және салық төлеуші арасында пайда болатын құқықтық қатынастар, салық міндеттемелерін орындаумен байланысты және салықтық заңдармен реттеледі[3].
Салық заңдарының талаптары және қаржы-экономикалық, салықтық бақылаудың нәтижелілігі, салықтарды, басқа да міндетті төлемдерді дұрыс және толық есептеу салық органдарымен жүзеге асырылады. Өкінішке орай, тәжірибе көрсеткеніндей салық инспекцияларының бақылау тиімділігі өте төмен, соған байланысты салық салудан жалтарудың көп оқиғалары байқалып, жасалынатын салық қылмыстарының саны өсіп жатыр.
Салық қылмыстарының көбеюі осы әлеуметтік зияндылықпен күресті күшейту керектігі туралы айтады. Нарықтық экономика жағдайында салықтар мемлекеттің өз қаржылық қызметін жүзеге асыруға және қоғамдық қатынастарға ықпал етуге көмектесетін маңызды құралдардың бірі болып табылады. Салықтарды белгілеу және алу арқылы мемлекет, біріншіден өзінің функцияларын жүзеге асырудың қаржылық базасын ақша қаражаттарымен қамтамасыз етсе; екіншіден салықтар мемлекеттің мақсаттарымен міндеттеріне сәйкес бағытта дамуға бағдарланған экономикалық процестерге ықпал ететін қуатты құрал ретінде көрініс табады.
Дипломдық жұмыста салық салу аясындағы қылмыстармен тығыз байланысты басқа да қылмыстарды қылмыстық құқықтық талдау да қарастырылып кеткен.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Конститутциясының 1 бабында бекітілгендей демократиялық, зайырлы, құқықтық, тәуелсіз мемлекетті орнату[1], саяси, әлеуметтік және экономикалық міндеттердің кешенін жүзеге асыруды талап етеді.
Бұл мақсаттардың және міндеттердің тізімі Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан 2030 ұзақ мерзімді стратегиялық бағдарламасында белгіленіп кеткен[2]. Республиканың экономикасының дамуы меншіктің негізгі нысандарын үйлестіру және өзара әрекет етуге негізделіп, олардың әрқайсысы мемлекет экономикасының жүйесінде өз функцияларын орындап, нағыз нарықтық механизмдерді қалыптастыруда көмектеседі. Нарықтық қатынастарға өткен кезде экономикалық және әлеуметтік процесстерді мемлекеттік басқару, әдетте, салық салу жүйесі арқылы жүргізіледі. Мемлекет және салық төлеуші арасында пайда болатын құқықтық қатынастар, салық міндеттемелерін орындаумен байланысты және салықтық заңдармен реттеледі[3].
Салық заңдарының талаптары және қаржы-экономикалық, салықтық бақылаудың нәтижелілігі, салықтарды, басқа да міндетті төлемдерді дұрыс және толық есептеу салық органдарымен жүзеге асырылады. Өкінішке орай, тәжірибе көрсеткеніндей салық инспекцияларының бақылау тиімділігі өте төмен, соған байланысты салық салудан жалтарудың көп оқиғалары байқалып, жасалынатын салық қылмыстарының саны өсіп жатыр.
Салық қылмыстарының көбеюі осы әлеуметтік зияндылықпен күресті күшейту керектігі туралы айтады. Нарықтық экономика жағдайында салықтар мемлекеттің өз қаржылық қызметін жүзеге асыруға және қоғамдық қатынастарға ықпал етуге көмектесетін маңызды құралдардың бірі болып табылады. Салықтарды белгілеу және алу арқылы мемлекет, біріншіден өзінің функцияларын жүзеге асырудың қаржылық базасын ақша қаражаттарымен қамтамасыз етсе; екіншіден салықтар мемлекеттің мақсаттарымен міндеттеріне сәйкес бағытта дамуға бағдарланған экономикалық процестерге ықпал ететін қуатты құрал ретінде көрініс табады.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 2008. – 36 б.
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі.-Алматы,2010.-30 б.
3. Назарбаев Н.А. Қазақстан – 2030. – Алматы: Білім, 1998. – 61 б.
4. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасының Кодексі.-Алматы, 2010.-40 б.
5. Козырин.А.Н. Налоговое право зарубежных стран: вопросы теории и практики.-М.,1993.-с 93.
6. Гуреев.В.И. Налоговое право.-М.,-Экономика, 1995.-с 28.
7. Пепелев.С.Г. Основы налогового права.-М., 1995.-с 24.
8. Карагусова Г.Ж. Налоги: сущность и практика использования.-Алматы: Қаржы-қаражат, 1994.- с 15.
9. Джакишев Е.Г. Криминалистическое обеспечения и координация деятельности участников расследование налоговых преступлений.-Алматы, 2000.-с 124
10. Никифоров Б.С. Объект преступления.- М.,1960.-с 145.
11. Фролов Е.А. Спорные вопросы общего учения об объекте преступления. Сборник научных трудов Свердловского юридического института.- Свердловск, 1969.- с 54
12. Сотов А.И. Уголовная ответственность за нарушения налогового законодательства. 2 Сборник «Ваш налоговый адвокат. Советы юристов»Выпуск 1-ый, 1997.-с 64.
13. И.И. Кучеров Налоговые преступления.- М.,1997.- с 214
14. Волженкин Б. Уголовная ответственность за налоговые преступления. Законность, 1994.-с 35
15. Гаухман Л.Д., Максимов С.В. Уголовно-правовая охрана финансовой сферы: новые виды преступлений и их квалификация.-М.,1995.-с 250
16. А.И. Худяков Налоговая система Казахстана. Налоговые правонарушения.- Алматы,1997.- с 150
17. Проблемы борьбы с экономической преступностью в Казахстане.-Алматы: Жеті-Жарғы, 1996.- с 143
18. Алиев Р.М. Расследование уголовных дел налоговой полициии.-Алматы.1998.-с 125
19. Оспанов М.Т. Проблемы совершенствование системы управления налогами в Республике Казахстан.-Алматы. 1996.-с 230
20. Балашов А.Н. Неотвратимость наказания за совершенное преступление. – М.: Изд-во Знание, 1972. - 44 с.
21. Шаргородский М.Д. Наказание, его цели и эффективность. - Ленинград: Изд-во Юрид. Литер.,1973. – 160 с.
23. Кригер.Г.А. Наказание и его применение. – М.: Юридическая.литература, 1962. - 70 с.
24. Уголовное право. Общая часть. – М.: Изд-во Инфра-Норма, 1994. - 193 с.
25. Ной И.С. Сущность и функций уголовного наказания в Советском государстве. – Саратов: Изд-во Саратовского университета, 1973. – 193 с.
26. Беляев Н.А. Цели наказания и средства их достижения в исправтиельно-трудовых учреждениях. – Ленинград: Изд-во Ленинградского университета, 1963. – 168 с.
27. Карпец И.И. Наказание. Социальные, правовые и криминологические проблемы. – М.: Изд-во Юридическая литература, 1973. – 287 с.
28. Ткачевский Ю.М. Советское исправительно-трудовое право. – М.: Изд-во Московского университета, 1971. – 232 с.
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі.-Алматы,2010.-30 б.
3. Назарбаев Н.А. Қазақстан – 2030. – Алматы: Білім, 1998. – 61 б.
4. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасының Кодексі.-Алматы, 2010.-40 б.
5. Козырин.А.Н. Налоговое право зарубежных стран: вопросы теории и практики.-М.,1993.-с 93.
6. Гуреев.В.И. Налоговое право.-М.,-Экономика, 1995.-с 28.
7. Пепелев.С.Г. Основы налогового права.-М., 1995.-с 24.
8. Карагусова Г.Ж. Налоги: сущность и практика использования.-Алматы: Қаржы-қаражат, 1994.- с 15.
9. Джакишев Е.Г. Криминалистическое обеспечения и координация деятельности участников расследование налоговых преступлений.-Алматы, 2000.-с 124
10. Никифоров Б.С. Объект преступления.- М.,1960.-с 145.
11. Фролов Е.А. Спорные вопросы общего учения об объекте преступления. Сборник научных трудов Свердловского юридического института.- Свердловск, 1969.- с 54
12. Сотов А.И. Уголовная ответственность за нарушения налогового законодательства. 2 Сборник «Ваш налоговый адвокат. Советы юристов»Выпуск 1-ый, 1997.-с 64.
13. И.И. Кучеров Налоговые преступления.- М.,1997.- с 214
14. Волженкин Б. Уголовная ответственность за налоговые преступления. Законность, 1994.-с 35
15. Гаухман Л.Д., Максимов С.В. Уголовно-правовая охрана финансовой сферы: новые виды преступлений и их квалификация.-М.,1995.-с 250
16. А.И. Худяков Налоговая система Казахстана. Налоговые правонарушения.- Алматы,1997.- с 150
17. Проблемы борьбы с экономической преступностью в Казахстане.-Алматы: Жеті-Жарғы, 1996.- с 143
18. Алиев Р.М. Расследование уголовных дел налоговой полициии.-Алматы.1998.-с 125
19. Оспанов М.Т. Проблемы совершенствование системы управления налогами в Республике Казахстан.-Алматы. 1996.-с 230
20. Балашов А.Н. Неотвратимость наказания за совершенное преступление. – М.: Изд-во Знание, 1972. - 44 с.
21. Шаргородский М.Д. Наказание, его цели и эффективность. - Ленинград: Изд-во Юрид. Литер.,1973. – 160 с.
23. Кригер.Г.А. Наказание и его применение. – М.: Юридическая.литература, 1962. - 70 с.
24. Уголовное право. Общая часть. – М.: Изд-во Инфра-Норма, 1994. - 193 с.
25. Ной И.С. Сущность и функций уголовного наказания в Советском государстве. – Саратов: Изд-во Саратовского университета, 1973. – 193 с.
26. Беляев Н.А. Цели наказания и средства их достижения в исправтиельно-трудовых учреждениях. – Ленинград: Изд-во Ленинградского университета, 1963. – 168 с.
27. Карпец И.И. Наказание. Социальные, правовые и криминологические проблемы. – М.: Изд-во Юридическая литература, 1973. – 287 с.
28. Ткачевский Ю.М. Советское исправительно-трудовое право. – М.: Изд-во Московского университета, 1971. – 232 с.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
3
1 ТАРАУ САЛЫҚТЫҚ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ САЛЫҚ САЛУ АЯСЫНДАҒЫ
ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТАМАСЫ
6
1.1 Салықтық қылмыстардың түсінігі
6
1.1 Азаматтың салық төлеуден жалтаруы
17
1.2.Ұйымдарға салынатын салықты төлеуден жалтару
26
2 ТАРАУ САЛЫҚ САЛУ АЯСЫНДАҒЫ БАСҚА ДА ҚЫЛМЫСТАРДЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ
ТАЛДАУ 40
2.1 Салық салу аясындағы қылмыстармен тығыз байланысты басқа да қылмыстарды
қылмыстық құқықтық талдау
40
2.2 Салықтық қылмыстарды жасағаны үшін жаза тағайындау мәселелері 43
Қорытынды
51
Пайдаланылған әдебиеттер мен нормативті актілер
52
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Дипломдық жұмыстың арқауына
қылмыстық құқықтағы күрделі тақырыптардың бірі салықтық қылмыстармен
күресу өзек етілген. Дипломдық жұмыста салықтық қылмыстардың түсінігі және
салық салу аясындағы қылмыстардың қылмыстық құқықтық сипаттамасы
қарастырылады. Сондай-ақ салық салу аясындағы нақты құрамдар, азаматтың
салық төлеуден жалтаруы, ұйымдарға салынатын салықты төлеуден жалтару
құрамдары сипатталып кеткен.
Дипломдық жұмыста салық салу аясындағы қылмыстармен тығыз байланысты
басқа да қылмыстарды қылмыстық құқықтық талдау да қарастырылып кеткен.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының
Конститутциясының 1 бабында бекітілгендей демократиялық, зайырлы,
құқықтық, тәуелсіз мемлекетті орнату[1], саяси, әлеуметтік және
экономикалық міндеттердің кешенін жүзеге асыруды талап етеді.
Бұл мақсаттардың және міндеттердің тізімі Н.Ә. Назарбаевтың
Қазақстан 2030 ұзақ мерзімді стратегиялық бағдарламасында белгіленіп
кеткен[2]. Республиканың экономикасының дамуы меншіктің негізгі нысандарын
үйлестіру және өзара әрекет етуге негізделіп, олардың әрқайсысы мемлекет
экономикасының жүйесінде өз функцияларын орындап, нағыз нарықтық
механизмдерді қалыптастыруда көмектеседі. Нарықтық қатынастарға өткен
кезде экономикалық және әлеуметтік процесстерді мемлекеттік басқару,
әдетте, салық салу жүйесі арқылы жүргізіледі. Мемлекет және салық төлеуші
арасында пайда болатын құқықтық қатынастар, салық міндеттемелерін
орындаумен байланысты және салықтық заңдармен реттеледі[3].
Салық заңдарының талаптары және қаржы-экономикалық, салықтық
бақылаудың нәтижелілігі, салықтарды, басқа да міндетті төлемдерді дұрыс
және толық есептеу салық органдарымен жүзеге асырылады. Өкінішке орай,
тәжірибе көрсеткеніндей салық инспекцияларының бақылау тиімділігі өте
төмен, соған байланысты салық салудан жалтарудың көп оқиғалары байқалып,
жасалынатын салық қылмыстарының саны өсіп жатыр.
Салық қылмыстарының көбеюі осы әлеуметтік зияндылықпен күресті
күшейту керектігі туралы айтады. Нарықтық экономика жағдайында салықтар
мемлекеттің өз қаржылық қызметін жүзеге асыруға және қоғамдық қатынастарға
ықпал етуге көмектесетін маңызды құралдардың бірі болып табылады.
Салықтарды белгілеу және алу арқылы мемлекет, біріншіден өзінің
функцияларын жүзеге асырудың қаржылық базасын ақша қаражаттарымен
қамтамасыз етсе; екіншіден салықтар мемлекеттің мақсаттарымен міндеттеріне
сәйкес бағытта дамуға бағдарланған экономикалық процестерге ықпал ететін
қуатты құрал ретінде көрініс табады.
Салықтар есебінен бюджеттің кіріс базасы қалыптасып қана қоймай,
сонымен қатар оның есебінен мемлекеттік аппаратты ұстауға, мемлекеттік
бағдарламаларды, оның ішінде әлеуметтік бағдарламаларды қамтамасыз етуге
қажетті қаржылар жұмсалады.
Салықты жаппай төлеуден жалтарған жағдайда көптеген жағымсыз
зардаптар байқалады. Қазынаға орасан қаржылар түспейді, мемлекеттің
бюджетінің тапшылығы байқалады. Мемлекеттің көптеген бағдарламалары
қаржының жоқтығынан орындалмайды, әлеуметтік әділеттілік қағидасы
бұзылады, өйткені салық төлеушілер салық ауыртпалығын салықтарды,
уақытында, дұрыс төлейтіндерге түсіреді[4].
Дипломдық жұмыс тақырыбының зерттелу деңгейі. Салықтық қылмыстарға
байланысты отандық авторлар А.Н. Ағыбаев, Е.О. Алауханов, Ғ.Ы. Баймурзин,
Е.І. Қайыржанов, И.Р. Нұртаев, Б.Ж. Жунусов, Ә.А. Темербеков, С.С.
Молдабаев және т.б. ғалымдардың ғылыми мақалаларында зерттелген.Соған
қарамастан аталған тақырып ары қарата зерттеуді талап етеді.
Дипломдық жұмыс зерттеуінің нысаны. Зерттеу нысаны - салықтық
қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылықты және жаза тағайындауды көздейтін
қылмыстық заң нормаларының аясындағы қоғамдық қатынастар болып табылады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәнін - салықтық қылмыстар үшін қылмыстық
жауаптылықты және жазаға тартуды реттейтін Қазақстан Республикасының
қылмыстық заңнамасының нақты нормалары, әр түрлі теориялық көзқарастар
құрайды.
Дипломдық зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Дипломдық
жұмыстың мақсаты - салықтық қылмыстардың теориялық және тәжірибелік
мәселелерін кешенді түрде зерттеу, салықтық қылмыстардың қылмыстық
құқықтық белгілерін қарастыру және жалпылау, заңнаманы жетілдіру үшін
қолайлы ұсыныстар жасау.
Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді шешу қажет:
– салықтық қылмысқа байланысты ұғымдар мен анықтамалардың даму
заңдылықтарын анықтап, оларға жаңаша көзқараста анықтамалар беру;
– салық салу аясындағы қылмыстық іс-әрекетке байланысты қылмыстық
заңнаманы жетілдіру үшін нақты ұсыныстар жасау және оларды негіздеу;
– салықтық қылмыстарға жаза тағайындауға байланысты санкция шараларын
қатаңдату;
– салық салу аясындағы қылмыстармен тығыз байланысты басқа да қылмыс
құрамдарынан ажырату;
Дипломдық зерттеу жұмысының жаңалығы. Салықтық қылмыстарды
жетілдіруге байланысты келесідей нақты кешенді ұсыныстар жасалды.
Дипломдық жұмыста салықтық қылмыстарға байланысты негізгі ұғымдар жаңа
көзқарас тұрғысында заңдылық анықтамалар берілген.
Қылмыстық заңнамада салық салу аясындағы қылмыстардың жаза шарасының
мөлшерін арттыру үшін ұсыныстар жасалып отыр.
Салық салу аясындағы басқа да ұқсас қылмыстардың айырмашылығы мен
ұқсастығын саралауда тәжірибелік ұсыныстар жасалды.
Дипломды қорғау үшін ұсынылатын тұжырымдар:
1. Қазіргі кезде қолданылып жүрген Қазақстан Республикасы қылмыстық
заңнамасындағы салықтық қылмыстар жөніндегі қылмыстық заңнамаларды
жетілдіру үшін жаңа анықтамалар беру қажет.
2. Салықтық қылмыстарды саралауда салық салу аясындағы басқа да
қылмыстардан ажыратуда сот тергеу тәжірибесінде туындайтын проблемаларды
анықтау.
3. Салықтық қылмыстарға жазалау шараларын тағайындау барысында айыппұл
жазасын сот тергеу тәжірибесінде кеңінен қолдану.
4. Қазіргі кезде қолданылып жүрген қылмыстық заңнамадағы салықтық
қылмыстардың санкциясындағы кейбір жаза түрлерін қатаңдату қажет.
Дипломдық жұмыстың құрылымы және көлемі дипломдық жұмыстың мақсаты мен
міндеттеріне сай келеді. Дипломдық жұмыс екі бөлімнен, төрт бөлімшеден,
қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ТАРАУ САЛЫҚТЫҚ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ТҮСІНГІ ЖӘНЕ САЛЫҚ САЛУ АЯСЫНДАҒЫ
ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Салықтық қылмыстардың түсінігі
Қандай да болмасын мемлекттің қызметінің ең маңызды, басты түрі
мемлекеттік кірістерді қалыптастыру екені белгілі. Мемлекеттік кіріс деп,
мемлекет қарамағына әртүрлі түсім көздерінен келіп түсетін және оның өзіне
тән міндеттерін шешуге, сондай-ақ функцияларын жүзеге асыруға
пайдаланылатын қаржылық ресурстарды айтуға болады. Сол мемлекеттік
кірістердің қатарынан салықтар өте маңызды орын алады.
Салықтар мемлекеттер құрыла бастаған кезде пайда болған және
олар әрқашанда мемлекеттің мемлекет болып қалыптасуының, сондай-ақ оның
өсіп өркендеуінің негізгі материалдық тірегі болып табылған. Алғашқы кезде
мемлекетті ұстауға қажетті қаражаттар сол мемлекет тұрғындарынан заттай
немесе ақшалай түрінде алынған болса, кейіннен олар тұрақты, жүйелі түрде
ақшалай алынатын міндетті төлемдерге- салықтарға айналған.
Мемлекеттегі барлық міндетті төлемдер олардың қалыптастырылу
және алыну тәртібіне байланысты негізгі үш топқа бөлінеді. Олар салықтар,
алымдар және баждар деп аталады.
Салықтар дегеніміз, жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді
қанағаттандыру мақсатында, мемлекеттік жоғарғы өкілді орган қабылдаған
нормативті акті - заңның негізінде, сондай-ақ заңда заңда белгіленген
мөлшерде және уақытта заңды және жеке тұлғалардан міндетті түрде,
қайтарылмайтын және ақысыз негізде бюджетке алынатын ақшалай міндетті
төлемдер.
Гуреев В.И. салықтарды міндетті жарна деп атайды және мынадай
түсінік береді: міндетті жарна дегеніміз заңды және жеке тұлғалардың
кәсіпкерлік қызметтерінен және басқа түсім көздерінен тапқан табыстарының
бір бөлігін заңмен белгіленген тәсілмен ақшалай түрде алу [5, 28 б].
Белгілі ғалым Пепелеев С.Г. салыққа мынадай анықтама береді
салық - мемлекеттің өкімет билігі субъектілерінің төлем қабілеттілігін
қамтамасыз ету мақсатында, мемлекеттік мәжбүр етумен қамтамасыз етілген
міндетті, қайтарылмайтын және дербес — ақысыз түрінде заңды және жеке
тұлғалардан заңда белгіленген тәртіппен алынатын меншіктері [6, 24 б].
Қазақстандық белгілі экономист ғалым Қарағұсова Г.Ж. салықтар
деп, жалпы мемлекеттік мұқтаждықтарды өтеуге жұмсалатын және қабылданған
заң негізінде мемлекетке алынатын еріксіз немесе міндетті алымдарды
айтады. [7, 15 б].
Худяков А.И. өз еңбегінде салықтардың түсінгін беріп қана
қоймай, оларды басқа төлем түрлерінен ажыратуға қажетті ерекшеліктерін
ашып көрсеткен. Бұл ерекшеліктер салықтардың өз құқылық және экономикалық
табиғатына тән белгілер болып табылады:
1. Салық - әрқашанда мемлекет тарапынан енгізіледі және алынады. Бұл жерде
мемлекет саяси билік субъектісі ретінде көрінеді.
2. Салық - мемлекеттің біржақты түрде белгілейтін төлемі. Бұл жерде
мемлекет салық төлеушілердің келісімін қажет етпейді.
3. Салық - әрқашанда ақшалай түрдегі төлем. Осы белгісі бойынша салықтар
әртүрлі мүліктік міндеттемелерден- тәркілеу, реквизициялау және т.б.
ерекшеленіп тұрады.
4. Салық - әрқашанда ақшаларды еріксіз алу. Бұл жерде салық төлеушілерге
оның ақшаларын еріксіз алу механизмі құрылады.
5. Салық - заң жүзінде белгіленген ақшаларды алу. Мемлекет салықтарды
ашықтан ашық, заңда көзделген күйінде алады. Яғни жеке меншіктегі ақшалар
мемлекет меншігіне ауысады.
6. Салық- міндетті төлем. Салық төлеушінің салық төлеу жөніндегі міндеті
салық комитеті органдарының төленген салықты қабылдау жөніндегі міндетімен
ұштасады.
7. Салық - тек құқылық нысанда кездесетін төлем. Салықтар нормативтік
сипаттағы заң актілерімен белгіленеді.
8. Салық - тек мемлекеттік кіріске түсетін төлем.
9. Салық- тұрақты ақша міндеттемелерін туғызатын төлем.
10. Салық - баламасыз төлем. Яғни, салық қандай да болмасын көрсетілген
қызмет немесе сатып алған тауарларға төлейтін төлем емес, ол тек ақысыз
төлем.
А.И. Худяков сипаттап өткен ерекшеліктерді өте дәл, дұрыс деп
қосыла отырып, салықтың тек өзіне белгілерін С.М. Найманбаев ұсынады:
Оның пікірі бойынша салықты басқа міндетті төлемдерден
ажырататын белгілер мыналар:
– Салық тек мемлекеттік өктем түрде белгіленетін төлем. Салықты белгілеу
және алу кезінде мемлекет салық төлеушілердің ерік білдіруін қажет
етпейді.
– Салық еріксіз түрдегі төлем. Салық төлеушілер мемлекеттің біржақты өктем
ерік білдіруінің нәтижесінде салықты еріксіз түрде төлеуге мәжбүр болады.
– Салық міндетті төлем. Салық заңда белгіленген тәртіп бойынша, қатаң
мерзімде және міндетті түрде бюджетке аударылады.
– Салық меншік нысаны ауысатын төлем. Мемлекеттік емес заңды тұлғалар мен
жеке тұлғалардың меншігіндегі ақшалар мемлекет меншігіне айналады.
– Салық заңды төлем. Мемлекеттің жоғары өкілді органы шығарған заңның
негізінде белгіленген төлем.
– Салық нақты заңды және жеке тұлғалардан алынатын төлем. Салық заңды және
жеке тұлғалардың барлығынан бірдей, жаппай алынбай, тек нормативті
актілерде белгіленіп, көрсетілген табыстары, мүліктері және т.б. болған
жағдайда ғана төленеді.
– Салық тұрақты және жүйелі төлем. Салық заңда тұрақты бекітілген түрде
және белгіленген тәртіппен алынады.
– Салық тек мемлекеттік емес заңды және жеке тұлғалардан алынатын төлем
– Салықтар, әрқашанда мемлекет пен халықтың жан жақты мұқтаждықтарын
қанағаттандыру және өндірісті дамыту мақсатында ұлттық табысты және жалпы
ішкі өнімді, сондай-ақ жалпы қоғамдық өнімді қайта бөлуге байланысты
экономикалық қатынастарды көрсетеді.
Салық салу аясында жасалынатын қылмыстардың топтық объектісі-
экономикалық қызмет саласында қалыптасатын қоғамдық қатынастар. Салықтық
қылмыстардың тікелей объектісі мемлекеттік бюджетті қалыптастыруға
байланысты қаржылық қызмет аясындағы қоғамдық қатынастар болып табылады.
Осы қылмыстық құқықтық негіздер бойынша қарастыратын тобымызға келесі
қылмыс құрамдары жатады: азаматтың салық төлеуден жалтаруы (221 бап),
ұйымдарға салынатын салықты төлеуден жалтару (222 бап). Осы құрамдардан
басқа бұл топқа табиғат пайдалану жөніндегі заңсыз мәмілелерді тіркеуді
(225 бап) жатқызуға болады, себебі олардың көпшілігі жер үшін салық
төлемдерінің мөлшерін қасақана азайтумен байланысты болады. Сондай ақ
жалған кәсіпкерлік (192 бап), яғни кәсіпкерлік немесе банктік қызметті
жүзеге асыру ниетінсіз несие алу, салық төлеуден босатылу. Біздің
пікірімізше салықтық қылмыстарға заңсыз кәсіпкерлікті (ҚР ҚК 190 бабын)
жатқызуға болады. Жәкішев Е.Ғ салықтық қылмыстарға кеден төлемдері мен
алымдарын төлеуден жалтару қылмысы (214 бап) жататындығын айтады. [8, 39
б]. Өйткені қажет төлемдер мен алымдар салықтармен бірге салық жүйесінің
құрамынан енеді.
Аталған барлық қылмыстар экономикалық қызмет аясындағы қылмыстардың
санатына жатады, себебі қол сұғушылықтың топтық объектісі- салық салу
аясында туындайтын қоғамдық қатынастар. Салықтық қылмыстар бюджеттік
қылмыстар сияқты қаржылық сипатқа ие. Олардың спецификалық ерекшелігі
ақшалай қаражаттардың мемлекеттік бюджетке жұмылдырылуы.
Салық салу аясында жасалатын қылмыстарды қарастырғанда олардың
салықтық қылмыстар және салық салу тәртібіне қарсы қылмыстар деп
бөлінетіндігін ескеруіміз керек.
Салықтық қылмыстарға- салықтарды есептеу және төлеу міндеттерін
орындаудан жалтарумен байланысты қылмыстық іс-әрекеттер жатады. Салық салу
тәртібіне қарсы қылмыстар салықтық ұйымдардың қызметінің белгіленген
тәртібін бұзу қылмыстарымен байланысты. Осы топтардағы қылмыстардың
айырмашылығы үлкен болғандықтан заң әдебиетінде олар ұқсас болып
есептеледі және ортақ түсінікпен салықтық қылмыстар ұғымымен қамтылады.
Салық салу аясындағы қылмыстарға сондай ақ табиғат пайдалану жөніндегі
заңсыз мәмілелерді тіркеу қылмыстары жатады. Себебі табиғат ресурстарын
пайдалану үшін төлем мөлшерін қасақана түрде азайтып көрсету мемлекет
бюджетіне түсетін бір реттік төлемдердің және мерзімді төлемдердің
азайуына алып келеді. Ол келесі төлемдер: жер салығы, жалдық және басқа да
төлемдер. Қылмыс құрамы болуы үшін аталған әрекеттер пайдакүнемдік
мақсатпен, өзінің қызметтік жағдайын пайдалануы арқылы жасалуы қажет.
Жалған кәсіпкерліктің қылмыстық құқықтық мазмұны салықтық
жеңілдіктерді алу және салық төлеуден босатылу, сондай ақ әртүрлі
артықшылықтарды, жеңілдіктерді алу үшін жалған ұйымды құру болып табылады.
Мұндай кезде белгілі бір мақсатпен құрылған коммерциялық кәсіпорындар,
өзінің негізгі функцияларын орындамай, бұл кәсіпорыннның жарғысымен
көрсетілмеген қызметпен айналысады. Осы топтағы қылмыстарға сондай заңсыз
кәсіпкерлікті, яғни кәсіпкерлік қызметті тіркеуден өтпей не рұқсат
(лицензия) алу міндетті болған жағдайларда арнаулы рұқсатсыз (лицензиясыз)
немесе лицензиялау шарттарын бұзып жүзеге асыру, сол сияқты кәсіпкерліктің
тыйым салынған түрлерімен шұғылдану.(ҚР ҚК 190 бабы). Өзінің қызметін
мұндай кәсіпорындар жасырын түрде жүргізетіндіктен салық төлеуші
кәсіпорындардың қатарынан бірден шығып кетеді.
Салық салу аясындағы қылмыстарға сонымен бірге кеден төлемдерін және
алымдарын төлеуден жалтаруды жатқызуға болады. (ҚР ҚК 214 бап). Қылмыстық
құқықтық мағынада қарастырылып жатқан қылмыстың мазмұны кеден баждарын,
сондай ақ қосымша құнға салынатын салықтарды және импорт тауарларына
акциздерді төлеуден жалтару ретінде анықталады. Көп жағдайларда бұл
қылмысты жасау демпингге қарсы, қорғау және өтемақылық баждарды төлеуден
жалтарумен анықталады.
Алғашқыда 1991 жылдың 9 шілдесінде Қазақстан Республикасы
Президентінің бұйрығымен Қаржы министрлігінің мемлекеттік кірістерді
басқару шеңберінде Бас мемлекеттік салық инспекциясы құрылады. Нарықтық
экономикаға көшу жағдайында мемлекеттік салық инспекциясы және салықтық
саясаттың мазмұнынан ғана емес, оны жүргізу тәртібі мен әдістерін
түбегейлі өзгерту қажет болды.
Қазақстанда салық қызметін дамыту, ұйымдастыру мақсатында көптеген
қиындықтарға, атап айтсақ, өте қиын жауапты, бір бірімен байланысты
мәселелерді шешу үшін мамандарды іріктеу және қайта дайындау, қазіргі жаңа
техникамен танысу, салық төлеушілерді оқыту, жаңа салықтық заңдылықтарды
әзірлеу сияқты қиыншылықтарға төзуге тура келді. Мемлекеттік Қаржы
министрлігінің салық комитеті бірқатар іс-шараларды өндеген. Біріншіден,
елде және жекелеген аймақтар бойынша экономикалық және қаржылық
көрсеткіштерді талдау жүргізілген. Бұл бюджеттің кіріс бөлігінің
резервтерін және министрліктің басым бағыттарын анықтауға мүмкіндік
береді.
Екіншіден, республиканың салық органдарын құрылымдық жағынан құру
қарастырылған және қызметтік құрылымға көшу өндірілген.
Үшіншіден, салық органдары мен салық төлеушілер арасындағы қарым-
қатынастар жүйесі қайта қаралған. Басты мақсат бюджет орындалуын
қамтамасыз ету мен салық төлеушілердің қаржы экономикалық көрсеткіштерінің
өсуін реттеу мүмкіндігі арасында нақты тепе-теңдікті анықтау. Салық
жинауда жағдайды жақсарту бойынша бекітілген шараларды жүзеге асырудағы
жүйелі талпыныс салық ставкасының деңгейін көтеру есебінен емес, салықтық
әкімшілік сапасын көтеру есебінен республика үкіметінің қадамдары ықпал
еткен.
Қазақстан Республикасындағы салық қызметін ұйымдастыруға келетін
болсақ, тәуелсіздік алғаннан кейін нарықтық экономика кешу шарттарында
елдің табысты болуы үшін және мемлекеттік жандандыру мақсатында барлығын
нөлден бастау керек болды. Республика экономикасын терең әрі ұзаққа
созылған тоқыраудан шығару мақсатында елде қоғам мен нарық қатынастарының
қажеттіліктерін. өтейтін жоғары нәтижелі салық жүйесі қалаптасты.
Қазақстанда алғашқы бес жыл ішінде мамандандырылған кадрлардың
жетіспеушілігі жағдайында елімізде маңызды түбегейлі үлкен көлемді салық
реформасын дайындау және оны жүзеге асыру барысында басты назарды қолда
бар ресурстарға аудару қажет.
Мемлекеттік экономикалық саясаттың бір аясы салық саясаты болып
табылады. Салық салу аясында мемлекет экономикалық мәселелерді өзінің
міндеттері және өзін ұстау жөніндегі мәселелерді ғана әзірлеумен айналысып
қоймай, сонымен қатар өте ауқымды әлеуметтік және саясат тұрғысындағы
мәселелерді шешуге атсалысатын саясатты да жүргізеді. Бұл жөнінде Елбасы
Н. Назарбаев экономиканы дамыту үшін таяудағы жылдарда біз назарымызды
экономиканың нақты секторы, оны сауықтыру, фискалды және монеталық қатаң
шектеулер жағдайындағы өсу мен күшті әлеуметтік саясатқа аударамыз деген
болатын.
Салық қызметінің қағидалары мемлекеттік жалпы экономикалық
бағдарламасына негізделеді және онымен тығыз байланысты болады.
Экономикалық бағдарламаны әзірлеу ісі салық қызметінің алға қояын
талаптарын, оның принциптерін ескере отырып жүзеге асырылады. Салық
қызметінің ықпал ету аясы өте ауқымды, оны реттейтін қатынастары әр алуан
болғандықтан оны тек қаржылар аясына жатқызуға болады деген көз қарас
дұрыс емес. Өйткені, салық саясаты талаптарымен мен азаматтың салықтық
міндеттемелерін атқару сатысында ғана қаржылық қатынастарға айналады.
Салықтық қатынастардың қаржылық қатынастардан айрықшалануы салық саясаты
бойынша мемлекеттің алдында тұрған міндеттемелерді талдау кезінде көрініс
табады.
Салық қызметінің негізгі принциптерін конституциялық деңгейде бекіту
қажеттілігі салықтардың мемлекет өмірінде атқаратын рөліне байланысты
туындайды. Мемлекеттің материалдық базасын қалыптастырудың өте маңызды
әдістері және қоғамды басқару аппараты ретінде салықтар мемлекет пен оның
азаматтарының арасын байланыстыратын күрделі де елеулі буынға айналды.
Сондықтан да барлық мемлекетерде, оның ішінде өзімізде де салықтарды төлеу
азаматтардың конституциялық міндеттері болып табылады.
Салықтардың мемлекет өміріндегі атқаратын рөлінің екінші аспектісі
мемлекеттің егемендігіне қатысты болады. Осыған байланысты мемлекет
егемендігінің басты белгісі салық егемендігі деп айтсақ, оның дәлелдемесі
ретінде салықтық реттеудің бірыңғай дүниежүзілік жүйесінің әлі күнге дейін
жоқ екенін атап көрсетуге тиіспіз. Салық егемендігі жоғарыда айтып
кеткеніміздей басқа мемлекеттер шектей және қол сұға алмайтын мемлекеттің
салық салу жөніндегі құқығы. Мемлекеттің салық салу құзіретін шектеудің
тағы бір қажеттілігі - мемлекет салықтық міндеттемелердің атқаруын бақылай
отырып, коммерциялық құпияларды біліп, оларды өз пайдасына және төлеушіге
жаңағы коммерциялық құпияны дұрыс сақтай алмаған жағдайда зиян-залал
келтіруіне тосқауыл қою.
Салық жүйесінің құрамына мемлекетте алынатын барлық салықтар, салықтық
қатынастар мен оларды реттейтін құқықтық нормалар, салық төлеушілер мен
салық қызметі орындарының құқықтары мен міндеттері және тағы да басқа
кіреді. Салықтарды қоғам өмірінің әртүрлі аяларын мемлекеттік реттеудің
құралы ретінде қарайтын тұжырымдама бар. Салық қызметінің негізгі
міндетерінде бірінші кезекте қандай да болмасын өндіріс, сала, аумақ және
тағы басқаларды дамытуға жағдай жасау қарастырылады.
Салық қызметі мемлекеттің экономикалық дамуымен тығыз байланысты.
Дүниежүзілік тәжірибе бойынша салықтар, салық салу жөніндегі заңдарды
жоғарғы өкімет органдары қабылдайды. Бұл заңдарда салықтардың объектісі,
субъектісі, есептеу, төлеу тәртібі, мерзімі және тағы басқалар
белгіленеді. Ал салық ставкалары мен салық жеңілдіктері жөніндегі
мәселелерді оларды реттеу құралы ретінде-пайдаланатын атқарушы билік
органдары айқындайды.
Салық қызметін ұйымдастыруда мынадай маңызды мәселелердің де көрініс
табу қажет:
- салық төлеушілерді жаңа салықтардың енгізілгені жөнінде міндетті түрде
хабардар ету;
- салықтарды төлеу, аудару жөніндегі сауалдарға кеңес беру;
- салық міндеттемелерін атқаруды ерікті түрде атқару әдістері мен салық
санкцияларын пайдалану арқылы мәжбүр ету түрінде төлетуді қамтамасыз ету.
Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Заң
(салық кодексі) және де Қазақстан Республикасының заңдары салық қызметі
жұмысының құқықтық негізі болып табылады.
Қазақстан Республикасының салық қызметінің құрылымына Қазақстан
Республикасының Қаржы министрлігінің Салық комитеті аудандық, ауданаралық,
қалалық салық комитеттері кіреді.
Салық қызметінің аумақтық органдары жоғары тұрған тиісті салық қызметі
органдарына тікелей жоғарыдан төмен бағынады және жергілікті атқарушы
органдарға кірмейді. Салық комитетін төраға басқарады. Оны қызметке Қаржы
министрі салық комитетінің төрағасының ұсынысы бойынша Қазақстан
Республикасының үкіметі, ал оның орынбасарларын салық комитетінің
төрағасының ұсынысы бойынша Қаржы Министрлігі салық комитетінің төрағасы
тағайындайды. Қалалар, аудандар бойынша салық комитетінің терағаларын
салық комитенің төрағасының ұсынуы бойынша қызметке Қаржы министрлігі
салық комитетінің терағасы тағайындайды.
Салык кызметінің органдары:
1.тәркіленіп және иесіз қалып, мемлекет меншігіне кешкен мүліктерді
есепке алу, бағалау және сату жөнінде жұмыс жүргізуге, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының Қаржы министрлігі бекіткен көлемде және тәртіппен
жүргізілген жұмыстар туралы есеп әзірлеп, оны кіріс министрлігіне беріп
отыруға;
2.салық төлеушінің құқықтары мен мемлекеттің мүдделерін сақтауға
және қорғауға;
1) салық төлеушілер туралы ақпараттардың құпиясын сақтауға;
2) салық заңын бұзу фактілерін жинақтау, талдау мен бағалауға және салық
құқық бұзушылықтары мен қылмыстық орын алуын ықпал ететін
себептер мен жағдайларды жою жөнінде тиісті ұсыныстар енгізуге;
3) салық қызметі органдарының басшылығының ұйғарымы бойынша салық
төлеушілерге тексеру жүргізуге міндетті.
Салық қызметі органдарының құқықтары: Салық қызметі органдарының:
- заңды және жеке тұлғалардың барлық ақша құжаттарының,
бухгалтерлік кітаптарын, есептерін, сметаларын, қолда бар ақшасын, бағалы
қағаздарын және басқа құндылықтарын, есеп айрысуларын, декларациялар және
бюджетке салық пен басқа да төлемдерді есептеу мен төлеуге және мемлекет
алдындағы өзге де қаржы міндеттемелеріне байланысты өзге де құжаттарын
тексеруге, ұйымдардың лауазды адамдарына және басқа да қызметкерлерінен,
азаматтардан аталған тескерулер барысында туындайтын мәселелер жөнінде
анықтамалар, ауызша және жазбаша түсініктемелер алуға құқығы бар.
- ұйымдар мен азаматтардың банктердегі және банк операцияларынның
жекелеген түрлерін жүзеге асыратын өзге де ұйымдардағы банк шоттары
бойынша анықталған салық заңдарын бұзушылықты жою туралы талаптарды
орындамаған, тексеру мен зерттеп қарауға жіберілмеген, салық қызметіне
есеп айырысуларды, декларацияларды және табыс түсіруге, салық салынатын
объектілерді ұстауға, қаржы есебін тапсырмағаны жөніндегі өзге де
құжаттарды табыс етпеген жағдайда салық қызметінің талап етуі бойынша
анықталмаған тәртіп бүзушылық жойылғанға дейін шығыс операцияларын тоқтата
тұруға құқығы бар.
- салық заңдарын бұзған ұйымдарға, лауазмды тұлғалар мен азаматтарға салық
санкциясын және айыппұл салуды қолдануға;
- ұйымдардың білікті мамандарын басқа да бақылаушы органдардың
қызметкерлерін, салық қызметі органдарының қаражаты есебінен ақы төлей
отырып, тексерулер мен сараптамалар жүргізуге, тартуға;
- өз өкілеттілігін жүзеге асырған кезде ұйымдар мен азаматтардың табыс
түсіру үшін қолданатын салық салынатын объектілерді ұстауға байланысты кез
келген өндірістік қойма, сауда және басқа үй-жағдайларын тексеруге құқығы
бар.
Қазақстан Республикасының салық комитеті - Қазақстан Республикасы
Үкіметінің құрамына кіретін орталық атқарушы орган болып табылады. Ол
барлық деңгейдегі бюджеттің кіріс бөлігінің орындалуына жауапты және
мынандай қызметтерді атқарады:
-салық мәселелерін реттейтін салық заңдылығы мен өзге де нормативтік
құқықтық актілерін орындауын бақылау;
-салық және басқа да міндетті төлемдердің бюджетке толық және уақытылы
аударылуының дұрыстығын қамтуды бақылау;
-салық төлеуден жалтару мен байланысты немесе мемлекет алдындағы басқа
да төлемдерді орындамаумен байланысты жұмыстар бойынша өндіру;
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік салық комитетінің тікелей
бағынатын органдары бар. Оның ішінде облыстық, қалалық және аудандық
басқармалар мен бөлімдер бар.
Мемлекеттік салық комитетінің алдында мынандай негізгі мақсаттар
қойылған:
- сәйкес жылда республикалық және жергілікті бюджеттерде бекітілген
мөлшерде және сомадағы бюджетке салық және басқа да
міндетті
төлемдердің толық және уақытылы түсуіне қамтамасыз ету;
- салық заңдылығының орындалуын қамтамасыз ету және оның тиімділігін
талдау;
- салық төлеушілірге олардың құқықтары мен міндеттерін анықтау, салық
төлеушілерге салық заңдылығымен нормативтік актілердегі
өзгерістерді уақытылы хабарлау, салық қызметі органдарының жұмыс істеуіне
басшылықты жүзеге асыру.
Мемлекеттік салық комитеті мынадай қызметтерді атқарады:
бюджетке салықтар мен басқа да төлемдердің барлығының түсуінің
қамтамасыз ету бойынша іс-шаралар жүргізеді және салық заңдарының
орындауына бақылауды жүзеге асыру бойынша жұмыстарды ұйымдастырады;
халықаралық келісімдер, келісім-шарттар, келісім-шарттардың жобасына
салықтық тексеру жасауға қатысады;
салық салу мәселелері бойынша заң мен басқа да нормативтік -
құқықтық актлерді, құжаттардың жобасын әзірлеуге қатысады;
салық заңдарын бұзу жөнінде өтініштер, мәліметтер мен басқада
ақпаратты тексеруді жүзеге асырады;
-салық заңдылығын қолдау бойынша жұмыстарды анықтауды салық төлеушілер
арасында жүргізеді;
-салық заңын бұзушылыққа талдау жасау және бага беру және осыған
сәйкес себептер мен жағдайларын жою бойынша ұсыныстар береді;
-салықты түсіру жөнінде есептерді алады, оларды жалпылайды және
талдайды, сондай-ақ бюджетке аударылған не төленген салықтар есебін
жүргізеді;
-облыстар бойынша мемлекеттік салық органдарының жұмысының
ұйымдастырылуына тексерістер жүргізеді, нәтижесінде
табылған кемшіліктерді жоюға шаралар жасалады, салық органдарының
басшыларының есептері тыңдалады, тәжірибелерді енгізеді;
-облыстар бойынша мемлекеттік салық органдарының салық және басқа
да міндеттерді жинауға бақылауды жүзеге асырады;
-кадрларды кәсіпкепкерлік дайындау бойынша шаралар жүргізеді;
-келісімдерге сәйкес шетелдік мемлекеттер мен халықаралық салық
ұйымдарымен байланыс орнатады, шетелдердің салық қызметінің іскерлігін
ұйымдастыру тәжірбесін зерттеп, оны Қазақстан Республикасының салық
қызметінің іскерлігінде оны қолдану бойынша ұсыныстар әзірлейді;
-салық салу мәселесі бойынша үкімет аралық келісімдерді жүзеге
асырады және келісім-шарттар жобасын әзірлеуге қатысады;
-ақпараттық жүйелер мен басқа да ақпараттық құралдарын орнату
бойынша шараларды жүргізеді;
-салықтық қадағалауды үйымдастырады және жүзеге асырады;
-табысты төмендетіп көрсету, заңы және жеке тұлғалардың салық салу
объектілерін жасырып қалу, салық және басқа да міндетті төлемдерді
бюджетке төлеуден қашу жолдары, сондай-ақ салық төлеуге байланысты
мемлекетке зиян тигізетін өзге де қылмыстар мен заң бұзушылықтардың бетін
ашып, алдын алады;
-салық қызметінің жұмысының қауіпіздігін өз құзіреті шегінде
ұйымдастырады, қызметін орындау барысындағы қылмыстық және басқа да заңсыз
әрекеттерден өз қызметкерлерлерін қорғайды;
- ресми мәліметтер бойынша салық және басқа да міндетті төлемдерді
бюджетке төлеуден жалтарған тұлғаларды іздеуді үйымдастырады және жүзеге
асырады;
- салық заң бұзушылықтары бойынша мемлекетке зиянның орнын
толдыруды толық және уақтылы жүргізу үшін өз құзіреті шегінде шараларды
ұйымдастырады;
- өз қүзыреті шегінде салықтық қылмыстар мен заң бұзушылықтары
бойынша мәліметтерді жинайды және талдайды;
- Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі бекіткен мерзімде және
нысанда және қаржылық органдарға салықтар мен басқа да міндетті
төлемдердің түсуі жөнінде есептерді тапсырады;
Мемлекеттік салық комитетінің қызметкерлері өз жұмысын орындау
барысында заңмен қорғалады. Олар мемлекеттік бюджет қаражаттарының
есебінен міндетті және сақтандырылуға жатады.
Мемлекеттік салық комитетінің құрылымы мен саны Қазақстан Республикасы
Үкіметімен бекітіледі, ал аталған құрылым шегіндегі штаттық тәртібін салық
комитетінің төрағасы белгілейді. Штаттық несиелер мемлекеттік салық
органның басшылықтарымен бекітіледі.
Салық қызметі органдарында әлеументтік даму қоры құралады, оның
материалдық-техникалық қамытылуы мынадай көздерден алынады;
1)осы органдардың қызметкерлердің еңбек ақы қоры сомасының 2,5 пайызы
мөлшеріндегі республикалық бюджет қаражаттары;
2)жыл ішінде құрылған еңбек ақы қорының жиналымдары.
Қазақстан Республикасы мемлекеттік салық комитетінің қызметкерлері өз
салық төлеушілірі туралы анықталған мәліметтерді құпияда сақтауға
міндетті. Салық комитетінің қызметкерлері өз міндеттерін орындамаған
жағдайда заңда бекітілген, тәртіптік материалдық немесе басқа
жауапкершілікке тартылады. Салық комитетінің қызметкерлеріне кәсіби орнын
толтыруға сот шешімімен республикалық бюджеттен жасалады. Са-лық комитеті
салық төлеушілердің арыз шағымдарын қарап, олар бойынша 30 күннен сондай-
ақ міндетті зейнетақы қорларына толық және уақытылы аударуына бақылауды
жүзеге асыруға;
Салық комитеті органдары:
белгіленген мерзімде төленбеген салықты, айыппұлды ұйымдардан, олардың
лауазымды тұлғалары мен азаматтардан бірінші кезекте
өндіріп алуға; салық, айыппұл, өсім белгіленген мерзімде төленбеген
ағдайда ұйымдар мен азаматтардың жылжымалы және жылжымайтын мүлкін,
ақшасын хаттауға құқығы бар. Салық комитеті органдарының басшылары ұйымдар
мен азаматтардың бюджетке салықтар мен басқа да міндетті төлемдер жасау
мерзімін ұзартуға және бөліп төлеуге рұқсат береді.
Құрылғаннан бастап жарты жылдан кейін Бас мемлекеттік салық
инспекциясы Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің бас салық
инспекциясы болып өзгертілді.
Қаржы министрлігі және халық қарамағындағы барлық ведомстволар мына
сұрақтармен макроэкономикалық деңгейде айналысу керек болды. Атап айтсақ:
-мемлекеттік шығындарды қаржыландыру үшін жалпы мемлекеттік кірістердің
ішінен салықтың төлемдердің үлесін анықтау;
-фискальдық қызмет атқаратын салықтар мен ақша айналымын сұраныс
пен ұсыныстарды реттейтін салықтардың арақатынасы;
- салық ауыртпалдықтарды бөлу принциптері мен жергілікті салықтар мен
алымдардың түсімдері; бюджеттен тыс қорларға түсетін төлемдердің көлемі
мен оларды есептеу; халықаралық келісім шарттарға отыруы принциптері;
салық саясатының басқа да сұрақтары микроэкономикалық деңгейде шешіледі.
Бұларға мыналар жатады:
салық ставкалары мен олардың құрылымын әзірлеу оларды төлеу және
аудару тәртібі, салық салу объектілері, салықтық есеп, салық төлеушілердің
жеңілдіктері туралы ұсыныстарды қарастыру;
-салықтарды басқару механизмін және салық саясатын жетілдіру
мақсатында ұсыныстар әзірлеу;
басқа елдердің салық салу жетістіктерін оқып шығу;
әртүрлі деңгейдегі салық инспекцияларының салықтарды басқару жүйесін
ұйымдастырудың жобасын әзірлеу;
салық төлемейтіндерге қолданатын экономикалық санкцияларды әзірлеу;
салықтың экспертизаның формасы мен әдістерін жасап шығару;
салықтық төлемдерді болжау.
Салықтық саясаты жетілдіру мақсатында Қазақстандағы салықтық органдар
бюджетке түсетін салықтардың дұрыс есептелуін бақылау жасауға көңіл
бөлінген. Салық қызметін ұйымдастыру барысында мына негізгі қызметтер
жүзеге асырылады: заңдардың жобасын жасау, жүргізіліп жатқан салық
саясатына талдау жасау салықтарды басқару жүйесінің жобасын жасау; салық
заңдылықтарын қолдану үшін нормативтік актілерді әзірлеу, тексерудің
әдістері мен олардың орындалуын қамтамасыз ететін бағдарламаларды жасап
шығару, жүргізілген реформалардың нәтижесіне баға беру, салық формаларын
құру, салық органдарының қызметкерлерінің міндеттерін түсіндіру, салық
жинау бойынша мәліметтерге талдау жасау, мамандарды оқыту бағдарламасын
және мамандарды қайта даярлауды жүзеге асыру, төменгі тұрған бөлімдердің
жұмыстарының сапалылығына жалпы бақылау жасау.
Ал енді салық қызметінің құрылымына тоқталатын болсақ, мұнда арнайы
бақылау бөлімшесі ең алдымен салық комитетінің басшысына бағыну керек және
мыналар бойынша: қабылданған заңдардың дұрыс жүзеге асырылуына бақылау
жасау;
-салықтық зерттеу қызметін басқару және ұйымдастыру бойынша
жұмыстар атқару қажет.
Сонымен қатар салық комитеті бүкіл салық қызметінің бюджетіне
жауапкершілікте болады.
Республиканың салық органдарының алдына қойылған мақсаты
шаруашылық етуші субъектілердің әрекет жасауына жағдай жасау, сол арқылы
салық төлеушілердің және салық алаңының көлемін кеңейту. Фискальдық
құрылымдар мен салық төлеушілер бюджеттің кіріс бөлігін орындауда өзара
жауапкершілікті түсінуі шарт.
Ал облыстық салық инспекциясының алдында тұрған міндеттерге тоқталсақ,
ол мемлекет мүддесін, салық төлеушілердің құқықтарын қатаң сақтай отырып,
бюджетке түсуге тиісті табысты қамтамасыз ету болып табылады.
Мемлекеттік ортақ қазынаны молайтуға бюджеттің қаража қазанын әркез
олқы түсірмей, толықтырып отыруға салық жинау ұлан-ғайыр істер атқарады.
Мұның маңыздылығы табыс кірісі жөніндегі сала өз алдына дербестеніп, жеке
министрлік болғандығынан да айқын көрінеді.
1.2 Азаматтың салық төлеуден жалтаруы
Кез келген салықтық құқық бұзушылықтар, соның ішінде әкімшілік
теріс қылық немесе қылмыстық іс әрекет болсын қаржылық құқықтық сипатқа
ие, себебі, барлық жағдайларда салық заңдарының талаптарын бұзу жөнінде
сөз болып, оның өзі қаржы заңдарының бір бөлігі болып табылады.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 221 бабының 1
тармақшасына сәйкес азаматтық декларация беруі міндетті жағдайларда
табыстары туралы декларациясын бермеуі арқылы, не декларацияға табыстар не
шығыстар туралы көрінеу бұрмаланған деректерді енгізу арқылы салық
төлеуден жалтаруы, егер бұл әрекет салықты ірі мөлшерде төлемеуге әкеп
соқса - екі жүзден бес жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде
немесе сотталған адамның екі айдан бес айға дейінгі кезеңдегі жалақысының
немесе өзге де табысының мөлшерінде айыппұл салуға, не жүз сексен
сағаттан екі жүз қырық сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға
тартуға, не төрт айға дейінгі мерзімге қамауға, не екі жүз айлық есептік
көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған адамның екі айға дейінгі
кезеңдегі жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салына отырып
немесе онсыз екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Қылмыстық кодекстің 10 бабына сәйкес қарастырып жатқан қылмыс құрамы
онша ауыр емес қылмыстарға жатады. Қылмыстық кодекстің 10 бабының 2
бөлігінде былай делінген: Жасалғаны үшін Қылмыстық кодекспен көзделген ең
ауыр жаза екі жылға бас бостандығынан айырудан аспайтын қасақана жасалған
әрекет, сондай ақ жасалғаны үшін осы Кодексте көзделген ең ауыр жаза бес
жылға бас бостандығынан айырудан аспайтын абайсызда жасалған әрекет ауыр
емес қылмыс деп танылады.
Азаматтың салық төлеуден жалтару қылмысының объектісі табысқа
салық ретіндегі тиісті нысанда төленген мемлекеттің кіріске деген құқығы
болып табылады. Қылмыстық құқық бойынша қылмыстың объектісі деп қылмысты
қол сұғушылықтан қылмыстық заң бойынша қорғалатын қоғамдық қатынастарды
айтамыз. Алайда, қылмыстық құқық теориясында қоғамдық қатынастардың
мазмұнын құрайтын элементтер жөнінде әр түрлі пікірлер бар.
Мысалы, профессор Б.С. Никифоров қылмыстың жалпы объектісі болып
табылатын қоғамдық қатынастардың құрамында қоғамдық мүдде орын алады деп
санайды. [10, 29 б].
Профессор Я.М. Брайнин осыған ұқсас пікірді қолдап, қоғамдық
қатынастарға басқа элементтермен бірге қоғамдық қатынастардың
субъектілерінің мүдделері де кіреді [10, 167 б].- деп тұжырымдаған.
Профессор Е.А. Фроловтың пікірінше мүдде- қоғамдық қатынастардың ядросы
болып саналады.[11, 198 б].
Профессор Ю.И. Ляпунов мүдде- барлық қоғамдық қатынастардың мазмұнын
бейнелейді [11, 15 б]- деген қорытындыға келген. Бұл қылмыстың субъектісі
болып жеке тұлғалар саналады. Олар салықтық қызмет органдарына салық
декларациясын ұсыну арқылы салық төлеуге міндетті. Мұндай жеке тұлғалар
қылмыс жасаған сәтінде 16 жасқа толған Қазақстан Республикасының
азаматтары, шет ел азаматтары және азаматтығы жоқ адамдар танылдады.
Олардың барлығы қылмыс жасау сәтінде есі дұрыс болуы керек. Есі дұрыс емес
адамдар қылмысты субъектісі болып танылмайды, сол себепті олар қылмыстық
жауаптылыққа тартылмайды. Мұндай адамдарға істеген іс әрекеттері үшін
қылмыстық жаза болып табылмайтын медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары
қолданылуы мүмкін. (ҚК 89-95 баптары). Адам қоғамға қауіпті іс-әрекетті
істеген уақытында өзінің мінез-құлқының қоғамға қауіптілігін сезетін,
ұғынатын және өзі істеген іс-әрекетін басқара алатын болса, ол есі дұрыс
адам деп саналады.
Біздің талдап жатқан бабымыз табыстар туралы декларацияны ұсынбау
немесе табыстар не шығындар туралы бұрмаланған берілгендердің енгізілуі
туралы айтылады.
Демек, бұл жерде сөз тек қана табыстардың салығы туралы жүреді.
Кез келген басқа салықтарды төлемеу, декларация ұсыну арқылы жүргізілетін
болса да Қылмыстық кодекстің 221 бабымен көзделген қылмыс құрамын
құрамайды. Сол секілді табыс салығын төлеу декларация ұсынбау арқылы
жүргізілсе, онда оның төленбеуі салық төлеушінің кінәсі бойынша болғанның
өзінде Қылмыстық кодекстің 221 бабымен көзделген қылмыс құрамын құрамайды.
Қылмыстық жауапкершіліктің субъектісі тек қана салық төлеуші болып
табылады.
Егер салықты төлемеу табысты төлеу қайнар көзінде ұстап қалмаған
немесе оны ұстап қалып бюджетке аудармаған тұлғалардың кінәсі бойынша, не
салық сомасын бюджетке аудармаған банктің кінәсі бойынша болса аталған
тұлғалар Қылмыстық кодекстің 221 бабы бойынша қылмыстық жауапкершілікке
тартылмайды.
Қазіргі кезде декларация негізінде табыс салығын төлеуді келесі
жеке тұлғалар жүзеге асырады.
1) Қазақстан Республикасында төлем қайнар көзі бойынша салық төлеуді жүзеге
асырмайтын табысы бар жеке тұлғалар. Егер азамат қандай да себептер
бойынша төлем қайнар көзінде салық салынбаса, онда ол Қылмыстық кодекстің
221 бабы бойынша жауапкершілікке тартылмайды;
2) Салық жылында жалпы сомасы 1000 айлық есептік көрсеткіштен асатын сомаға
құрылыс немесе күрделі сатып алуларды жасаған болса;
3) Қазақстан Республикасы шекарасынан тыс шет ел банктерінде есепшоттары
ақшалары бар болған жағдайларда;
4) Қазақстан Республикасы Парламенті және мәслихаттардың депутаттары,
сондай ақ мемлекеттік қызметкерлер.
Заңды тұлға құрмай кәсіпкерлік қызметпен айналысқан резидент
қызметін тоқтатқан жағдайда, ол 15 күн мерзімінің ішінде салық қызметі
органдарына жылдық жиынтық табыс туралы декларация тапсырады.
Қазақстан Республикасы аумағында 30 күннен артық жүрген резидент
еместер. Салық қызметі органдарына өзінің қызметін тоқтатқан немесе
Республика аумағынан кеткен сәтте жиынтық табысы туралы декларацияны
ұсынады. Резидент деп Қазақстанда 183 күн одан артық мерзім жүрген немесе
шетелде Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметін атқаратын жеке
тұлға танылады. Объективтік жағынан әрекет немесе әрекетсіздік арқылы
жасалынады.
Азаматтардың салық төлеуден жалтару қылмысының көп тараған істеу
нысандары табыстар туралы декларацияны бермеу немесе декларацияға табыстар
немесе шығындар туралы күні бұрын бұрмаланған деректерді енгізу болып
табылады. Қылмыс құрамы болу үшін төленбеген салық сомасы бес жүз айлық
есептік көрсеткіштен асу керек. Егер бес жүз айлық есептік көрсеткіштен
аспаса, онда қылмыс деп танылмайды. Қылмыстық кодекстің ескертуінде
төленбеген салық сомасы бес жүз айлық есептік көрсеткіштен асса, салық
төлеу ірі мөлшерде жасалған деп танылады делінген. Ал осы баптың
диспозициясында тек қана ірі мөлшерде салық төленбесе қылмыстық
жауапкершілікке тарту туралы айтылған. Жеке тұлғалардың жиынтық табысының
құрамына жалақымен бірге кәсіпкерлік қызметтен табыстар (егер ол заңды
тұлға ретінде тіркелмесе), авторлық сыйақы, материалдық және әлеуметтік
құндылықтардың құны, сондай-ақ мүлікті сатудан түскен табыстар және тұрғын
жайды жалға беруден түскен табыстар енеді. Егер жеке тұлға қасақана түрде
табыс қайнар көзінің қайсы бірін жасырса немесе олардың мөлшерін ақшалай
түрдегі көріністе азайтса, сондай ақ егер шығындардың мөлшерін әдейі
көбейткен болса, бұл табыстар туралы мәліметтерді бұрмалау деп есептеліп,
мұндай әрекеттерді Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 221 бабымен
көзделген қылмыс құрамы бар.
Осыған сәйкес, жеке моншаның иесі 1998 жылғы таб ыстар туралы
декларациясында жалған құжаттарды енгізіп, жанармайды және жалған
құжаттарды енгізіп, жанармайды және құрал саймандарды алуға кеткен
шығындарды әлдеқайда жоғарылатылатын табыстардың мөлшерін азайтқан. Сол
арқылы ол салық салу табысын төмендетіп, 530 мың теңге сомаға салықты
жасырған. Аталған әрекеттер Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің
221 бабы бойынша сараланып, моншаның иесі аудандық сотпен сотталды.
Жалпы алғанда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
3
1 ТАРАУ САЛЫҚТЫҚ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ САЛЫҚ САЛУ АЯСЫНДАҒЫ
ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТАМАСЫ
6
1.1 Салықтық қылмыстардың түсінігі
6
1.1 Азаматтың салық төлеуден жалтаруы
17
1.2.Ұйымдарға салынатын салықты төлеуден жалтару
26
2 ТАРАУ САЛЫҚ САЛУ АЯСЫНДАҒЫ БАСҚА ДА ҚЫЛМЫСТАРДЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ
ТАЛДАУ 40
2.1 Салық салу аясындағы қылмыстармен тығыз байланысты басқа да қылмыстарды
қылмыстық құқықтық талдау
40
2.2 Салықтық қылмыстарды жасағаны үшін жаза тағайындау мәселелері 43
Қорытынды
51
Пайдаланылған әдебиеттер мен нормативті актілер
52
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Дипломдық жұмыстың арқауына
қылмыстық құқықтағы күрделі тақырыптардың бірі салықтық қылмыстармен
күресу өзек етілген. Дипломдық жұмыста салықтық қылмыстардың түсінігі және
салық салу аясындағы қылмыстардың қылмыстық құқықтық сипаттамасы
қарастырылады. Сондай-ақ салық салу аясындағы нақты құрамдар, азаматтың
салық төлеуден жалтаруы, ұйымдарға салынатын салықты төлеуден жалтару
құрамдары сипатталып кеткен.
Дипломдық жұмыста салық салу аясындағы қылмыстармен тығыз байланысты
басқа да қылмыстарды қылмыстық құқықтық талдау да қарастырылып кеткен.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының
Конститутциясының 1 бабында бекітілгендей демократиялық, зайырлы,
құқықтық, тәуелсіз мемлекетті орнату[1], саяси, әлеуметтік және
экономикалық міндеттердің кешенін жүзеге асыруды талап етеді.
Бұл мақсаттардың және міндеттердің тізімі Н.Ә. Назарбаевтың
Қазақстан 2030 ұзақ мерзімді стратегиялық бағдарламасында белгіленіп
кеткен[2]. Республиканың экономикасының дамуы меншіктің негізгі нысандарын
үйлестіру және өзара әрекет етуге негізделіп, олардың әрқайсысы мемлекет
экономикасының жүйесінде өз функцияларын орындап, нағыз нарықтық
механизмдерді қалыптастыруда көмектеседі. Нарықтық қатынастарға өткен
кезде экономикалық және әлеуметтік процесстерді мемлекеттік басқару,
әдетте, салық салу жүйесі арқылы жүргізіледі. Мемлекет және салық төлеуші
арасында пайда болатын құқықтық қатынастар, салық міндеттемелерін
орындаумен байланысты және салықтық заңдармен реттеледі[3].
Салық заңдарының талаптары және қаржы-экономикалық, салықтық
бақылаудың нәтижелілігі, салықтарды, басқа да міндетті төлемдерді дұрыс
және толық есептеу салық органдарымен жүзеге асырылады. Өкінішке орай,
тәжірибе көрсеткеніндей салық инспекцияларының бақылау тиімділігі өте
төмен, соған байланысты салық салудан жалтарудың көп оқиғалары байқалып,
жасалынатын салық қылмыстарының саны өсіп жатыр.
Салық қылмыстарының көбеюі осы әлеуметтік зияндылықпен күресті
күшейту керектігі туралы айтады. Нарықтық экономика жағдайында салықтар
мемлекеттің өз қаржылық қызметін жүзеге асыруға және қоғамдық қатынастарға
ықпал етуге көмектесетін маңызды құралдардың бірі болып табылады.
Салықтарды белгілеу және алу арқылы мемлекет, біріншіден өзінің
функцияларын жүзеге асырудың қаржылық базасын ақша қаражаттарымен
қамтамасыз етсе; екіншіден салықтар мемлекеттің мақсаттарымен міндеттеріне
сәйкес бағытта дамуға бағдарланған экономикалық процестерге ықпал ететін
қуатты құрал ретінде көрініс табады.
Салықтар есебінен бюджеттің кіріс базасы қалыптасып қана қоймай,
сонымен қатар оның есебінен мемлекеттік аппаратты ұстауға, мемлекеттік
бағдарламаларды, оның ішінде әлеуметтік бағдарламаларды қамтамасыз етуге
қажетті қаржылар жұмсалады.
Салықты жаппай төлеуден жалтарған жағдайда көптеген жағымсыз
зардаптар байқалады. Қазынаға орасан қаржылар түспейді, мемлекеттің
бюджетінің тапшылығы байқалады. Мемлекеттің көптеген бағдарламалары
қаржының жоқтығынан орындалмайды, әлеуметтік әділеттілік қағидасы
бұзылады, өйткені салық төлеушілер салық ауыртпалығын салықтарды,
уақытында, дұрыс төлейтіндерге түсіреді[4].
Дипломдық жұмыс тақырыбының зерттелу деңгейі. Салықтық қылмыстарға
байланысты отандық авторлар А.Н. Ағыбаев, Е.О. Алауханов, Ғ.Ы. Баймурзин,
Е.І. Қайыржанов, И.Р. Нұртаев, Б.Ж. Жунусов, Ә.А. Темербеков, С.С.
Молдабаев және т.б. ғалымдардың ғылыми мақалаларында зерттелген.Соған
қарамастан аталған тақырып ары қарата зерттеуді талап етеді.
Дипломдық жұмыс зерттеуінің нысаны. Зерттеу нысаны - салықтық
қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылықты және жаза тағайындауды көздейтін
қылмыстық заң нормаларының аясындағы қоғамдық қатынастар болып табылады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәнін - салықтық қылмыстар үшін қылмыстық
жауаптылықты және жазаға тартуды реттейтін Қазақстан Республикасының
қылмыстық заңнамасының нақты нормалары, әр түрлі теориялық көзқарастар
құрайды.
Дипломдық зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Дипломдық
жұмыстың мақсаты - салықтық қылмыстардың теориялық және тәжірибелік
мәселелерін кешенді түрде зерттеу, салықтық қылмыстардың қылмыстық
құқықтық белгілерін қарастыру және жалпылау, заңнаманы жетілдіру үшін
қолайлы ұсыныстар жасау.
Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді шешу қажет:
– салықтық қылмысқа байланысты ұғымдар мен анықтамалардың даму
заңдылықтарын анықтап, оларға жаңаша көзқараста анықтамалар беру;
– салық салу аясындағы қылмыстық іс-әрекетке байланысты қылмыстық
заңнаманы жетілдіру үшін нақты ұсыныстар жасау және оларды негіздеу;
– салықтық қылмыстарға жаза тағайындауға байланысты санкция шараларын
қатаңдату;
– салық салу аясындағы қылмыстармен тығыз байланысты басқа да қылмыс
құрамдарынан ажырату;
Дипломдық зерттеу жұмысының жаңалығы. Салықтық қылмыстарды
жетілдіруге байланысты келесідей нақты кешенді ұсыныстар жасалды.
Дипломдық жұмыста салықтық қылмыстарға байланысты негізгі ұғымдар жаңа
көзқарас тұрғысында заңдылық анықтамалар берілген.
Қылмыстық заңнамада салық салу аясындағы қылмыстардың жаза шарасының
мөлшерін арттыру үшін ұсыныстар жасалып отыр.
Салық салу аясындағы басқа да ұқсас қылмыстардың айырмашылығы мен
ұқсастығын саралауда тәжірибелік ұсыныстар жасалды.
Дипломды қорғау үшін ұсынылатын тұжырымдар:
1. Қазіргі кезде қолданылып жүрген Қазақстан Республикасы қылмыстық
заңнамасындағы салықтық қылмыстар жөніндегі қылмыстық заңнамаларды
жетілдіру үшін жаңа анықтамалар беру қажет.
2. Салықтық қылмыстарды саралауда салық салу аясындағы басқа да
қылмыстардан ажыратуда сот тергеу тәжірибесінде туындайтын проблемаларды
анықтау.
3. Салықтық қылмыстарға жазалау шараларын тағайындау барысында айыппұл
жазасын сот тергеу тәжірибесінде кеңінен қолдану.
4. Қазіргі кезде қолданылып жүрген қылмыстық заңнамадағы салықтық
қылмыстардың санкциясындағы кейбір жаза түрлерін қатаңдату қажет.
Дипломдық жұмыстың құрылымы және көлемі дипломдық жұмыстың мақсаты мен
міндеттеріне сай келеді. Дипломдық жұмыс екі бөлімнен, төрт бөлімшеден,
қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ТАРАУ САЛЫҚТЫҚ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ТҮСІНГІ ЖӘНЕ САЛЫҚ САЛУ АЯСЫНДАҒЫ
ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Салықтық қылмыстардың түсінігі
Қандай да болмасын мемлекттің қызметінің ең маңызды, басты түрі
мемлекеттік кірістерді қалыптастыру екені белгілі. Мемлекеттік кіріс деп,
мемлекет қарамағына әртүрлі түсім көздерінен келіп түсетін және оның өзіне
тән міндеттерін шешуге, сондай-ақ функцияларын жүзеге асыруға
пайдаланылатын қаржылық ресурстарды айтуға болады. Сол мемлекеттік
кірістердің қатарынан салықтар өте маңызды орын алады.
Салықтар мемлекеттер құрыла бастаған кезде пайда болған және
олар әрқашанда мемлекеттің мемлекет болып қалыптасуының, сондай-ақ оның
өсіп өркендеуінің негізгі материалдық тірегі болып табылған. Алғашқы кезде
мемлекетті ұстауға қажетті қаражаттар сол мемлекет тұрғындарынан заттай
немесе ақшалай түрінде алынған болса, кейіннен олар тұрақты, жүйелі түрде
ақшалай алынатын міндетті төлемдерге- салықтарға айналған.
Мемлекеттегі барлық міндетті төлемдер олардың қалыптастырылу
және алыну тәртібіне байланысты негізгі үш топқа бөлінеді. Олар салықтар,
алымдар және баждар деп аталады.
Салықтар дегеніміз, жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді
қанағаттандыру мақсатында, мемлекеттік жоғарғы өкілді орган қабылдаған
нормативті акті - заңның негізінде, сондай-ақ заңда заңда белгіленген
мөлшерде және уақытта заңды және жеке тұлғалардан міндетті түрде,
қайтарылмайтын және ақысыз негізде бюджетке алынатын ақшалай міндетті
төлемдер.
Гуреев В.И. салықтарды міндетті жарна деп атайды және мынадай
түсінік береді: міндетті жарна дегеніміз заңды және жеке тұлғалардың
кәсіпкерлік қызметтерінен және басқа түсім көздерінен тапқан табыстарының
бір бөлігін заңмен белгіленген тәсілмен ақшалай түрде алу [5, 28 б].
Белгілі ғалым Пепелеев С.Г. салыққа мынадай анықтама береді
салық - мемлекеттің өкімет билігі субъектілерінің төлем қабілеттілігін
қамтамасыз ету мақсатында, мемлекеттік мәжбүр етумен қамтамасыз етілген
міндетті, қайтарылмайтын және дербес — ақысыз түрінде заңды және жеке
тұлғалардан заңда белгіленген тәртіппен алынатын меншіктері [6, 24 б].
Қазақстандық белгілі экономист ғалым Қарағұсова Г.Ж. салықтар
деп, жалпы мемлекеттік мұқтаждықтарды өтеуге жұмсалатын және қабылданған
заң негізінде мемлекетке алынатын еріксіз немесе міндетті алымдарды
айтады. [7, 15 б].
Худяков А.И. өз еңбегінде салықтардың түсінгін беріп қана
қоймай, оларды басқа төлем түрлерінен ажыратуға қажетті ерекшеліктерін
ашып көрсеткен. Бұл ерекшеліктер салықтардың өз құқылық және экономикалық
табиғатына тән белгілер болып табылады:
1. Салық - әрқашанда мемлекет тарапынан енгізіледі және алынады. Бұл жерде
мемлекет саяси билік субъектісі ретінде көрінеді.
2. Салық - мемлекеттің біржақты түрде белгілейтін төлемі. Бұл жерде
мемлекет салық төлеушілердің келісімін қажет етпейді.
3. Салық - әрқашанда ақшалай түрдегі төлем. Осы белгісі бойынша салықтар
әртүрлі мүліктік міндеттемелерден- тәркілеу, реквизициялау және т.б.
ерекшеленіп тұрады.
4. Салық - әрқашанда ақшаларды еріксіз алу. Бұл жерде салық төлеушілерге
оның ақшаларын еріксіз алу механизмі құрылады.
5. Салық - заң жүзінде белгіленген ақшаларды алу. Мемлекет салықтарды
ашықтан ашық, заңда көзделген күйінде алады. Яғни жеке меншіктегі ақшалар
мемлекет меншігіне ауысады.
6. Салық- міндетті төлем. Салық төлеушінің салық төлеу жөніндегі міндеті
салық комитеті органдарының төленген салықты қабылдау жөніндегі міндетімен
ұштасады.
7. Салық - тек құқылық нысанда кездесетін төлем. Салықтар нормативтік
сипаттағы заң актілерімен белгіленеді.
8. Салық - тек мемлекеттік кіріске түсетін төлем.
9. Салық- тұрақты ақша міндеттемелерін туғызатын төлем.
10. Салық - баламасыз төлем. Яғни, салық қандай да болмасын көрсетілген
қызмет немесе сатып алған тауарларға төлейтін төлем емес, ол тек ақысыз
төлем.
А.И. Худяков сипаттап өткен ерекшеліктерді өте дәл, дұрыс деп
қосыла отырып, салықтың тек өзіне белгілерін С.М. Найманбаев ұсынады:
Оның пікірі бойынша салықты басқа міндетті төлемдерден
ажырататын белгілер мыналар:
– Салық тек мемлекеттік өктем түрде белгіленетін төлем. Салықты белгілеу
және алу кезінде мемлекет салық төлеушілердің ерік білдіруін қажет
етпейді.
– Салық еріксіз түрдегі төлем. Салық төлеушілер мемлекеттің біржақты өктем
ерік білдіруінің нәтижесінде салықты еріксіз түрде төлеуге мәжбүр болады.
– Салық міндетті төлем. Салық заңда белгіленген тәртіп бойынша, қатаң
мерзімде және міндетті түрде бюджетке аударылады.
– Салық меншік нысаны ауысатын төлем. Мемлекеттік емес заңды тұлғалар мен
жеке тұлғалардың меншігіндегі ақшалар мемлекет меншігіне айналады.
– Салық заңды төлем. Мемлекеттің жоғары өкілді органы шығарған заңның
негізінде белгіленген төлем.
– Салық нақты заңды және жеке тұлғалардан алынатын төлем. Салық заңды және
жеке тұлғалардың барлығынан бірдей, жаппай алынбай, тек нормативті
актілерде белгіленіп, көрсетілген табыстары, мүліктері және т.б. болған
жағдайда ғана төленеді.
– Салық тұрақты және жүйелі төлем. Салық заңда тұрақты бекітілген түрде
және белгіленген тәртіппен алынады.
– Салық тек мемлекеттік емес заңды және жеке тұлғалардан алынатын төлем
– Салықтар, әрқашанда мемлекет пен халықтың жан жақты мұқтаждықтарын
қанағаттандыру және өндірісті дамыту мақсатында ұлттық табысты және жалпы
ішкі өнімді, сондай-ақ жалпы қоғамдық өнімді қайта бөлуге байланысты
экономикалық қатынастарды көрсетеді.
Салық салу аясында жасалынатын қылмыстардың топтық объектісі-
экономикалық қызмет саласында қалыптасатын қоғамдық қатынастар. Салықтық
қылмыстардың тікелей объектісі мемлекеттік бюджетті қалыптастыруға
байланысты қаржылық қызмет аясындағы қоғамдық қатынастар болып табылады.
Осы қылмыстық құқықтық негіздер бойынша қарастыратын тобымызға келесі
қылмыс құрамдары жатады: азаматтың салық төлеуден жалтаруы (221 бап),
ұйымдарға салынатын салықты төлеуден жалтару (222 бап). Осы құрамдардан
басқа бұл топқа табиғат пайдалану жөніндегі заңсыз мәмілелерді тіркеуді
(225 бап) жатқызуға болады, себебі олардың көпшілігі жер үшін салық
төлемдерінің мөлшерін қасақана азайтумен байланысты болады. Сондай ақ
жалған кәсіпкерлік (192 бап), яғни кәсіпкерлік немесе банктік қызметті
жүзеге асыру ниетінсіз несие алу, салық төлеуден босатылу. Біздің
пікірімізше салықтық қылмыстарға заңсыз кәсіпкерлікті (ҚР ҚК 190 бабын)
жатқызуға болады. Жәкішев Е.Ғ салықтық қылмыстарға кеден төлемдері мен
алымдарын төлеуден жалтару қылмысы (214 бап) жататындығын айтады. [8, 39
б]. Өйткені қажет төлемдер мен алымдар салықтармен бірге салық жүйесінің
құрамынан енеді.
Аталған барлық қылмыстар экономикалық қызмет аясындағы қылмыстардың
санатына жатады, себебі қол сұғушылықтың топтық объектісі- салық салу
аясында туындайтын қоғамдық қатынастар. Салықтық қылмыстар бюджеттік
қылмыстар сияқты қаржылық сипатқа ие. Олардың спецификалық ерекшелігі
ақшалай қаражаттардың мемлекеттік бюджетке жұмылдырылуы.
Салық салу аясында жасалатын қылмыстарды қарастырғанда олардың
салықтық қылмыстар және салық салу тәртібіне қарсы қылмыстар деп
бөлінетіндігін ескеруіміз керек.
Салықтық қылмыстарға- салықтарды есептеу және төлеу міндеттерін
орындаудан жалтарумен байланысты қылмыстық іс-әрекеттер жатады. Салық салу
тәртібіне қарсы қылмыстар салықтық ұйымдардың қызметінің белгіленген
тәртібін бұзу қылмыстарымен байланысты. Осы топтардағы қылмыстардың
айырмашылығы үлкен болғандықтан заң әдебиетінде олар ұқсас болып
есептеледі және ортақ түсінікпен салықтық қылмыстар ұғымымен қамтылады.
Салық салу аясындағы қылмыстарға сондай ақ табиғат пайдалану жөніндегі
заңсыз мәмілелерді тіркеу қылмыстары жатады. Себебі табиғат ресурстарын
пайдалану үшін төлем мөлшерін қасақана түрде азайтып көрсету мемлекет
бюджетіне түсетін бір реттік төлемдердің және мерзімді төлемдердің
азайуына алып келеді. Ол келесі төлемдер: жер салығы, жалдық және басқа да
төлемдер. Қылмыс құрамы болуы үшін аталған әрекеттер пайдакүнемдік
мақсатпен, өзінің қызметтік жағдайын пайдалануы арқылы жасалуы қажет.
Жалған кәсіпкерліктің қылмыстық құқықтық мазмұны салықтық
жеңілдіктерді алу және салық төлеуден босатылу, сондай ақ әртүрлі
артықшылықтарды, жеңілдіктерді алу үшін жалған ұйымды құру болып табылады.
Мұндай кезде белгілі бір мақсатпен құрылған коммерциялық кәсіпорындар,
өзінің негізгі функцияларын орындамай, бұл кәсіпорыннның жарғысымен
көрсетілмеген қызметпен айналысады. Осы топтағы қылмыстарға сондай заңсыз
кәсіпкерлікті, яғни кәсіпкерлік қызметті тіркеуден өтпей не рұқсат
(лицензия) алу міндетті болған жағдайларда арнаулы рұқсатсыз (лицензиясыз)
немесе лицензиялау шарттарын бұзып жүзеге асыру, сол сияқты кәсіпкерліктің
тыйым салынған түрлерімен шұғылдану.(ҚР ҚК 190 бабы). Өзінің қызметін
мұндай кәсіпорындар жасырын түрде жүргізетіндіктен салық төлеуші
кәсіпорындардың қатарынан бірден шығып кетеді.
Салық салу аясындағы қылмыстарға сонымен бірге кеден төлемдерін және
алымдарын төлеуден жалтаруды жатқызуға болады. (ҚР ҚК 214 бап). Қылмыстық
құқықтық мағынада қарастырылып жатқан қылмыстың мазмұны кеден баждарын,
сондай ақ қосымша құнға салынатын салықтарды және импорт тауарларына
акциздерді төлеуден жалтару ретінде анықталады. Көп жағдайларда бұл
қылмысты жасау демпингге қарсы, қорғау және өтемақылық баждарды төлеуден
жалтарумен анықталады.
Алғашқыда 1991 жылдың 9 шілдесінде Қазақстан Республикасы
Президентінің бұйрығымен Қаржы министрлігінің мемлекеттік кірістерді
басқару шеңберінде Бас мемлекеттік салық инспекциясы құрылады. Нарықтық
экономикаға көшу жағдайында мемлекеттік салық инспекциясы және салықтық
саясаттың мазмұнынан ғана емес, оны жүргізу тәртібі мен әдістерін
түбегейлі өзгерту қажет болды.
Қазақстанда салық қызметін дамыту, ұйымдастыру мақсатында көптеген
қиындықтарға, атап айтсақ, өте қиын жауапты, бір бірімен байланысты
мәселелерді шешу үшін мамандарды іріктеу және қайта дайындау, қазіргі жаңа
техникамен танысу, салық төлеушілерді оқыту, жаңа салықтық заңдылықтарды
әзірлеу сияқты қиыншылықтарға төзуге тура келді. Мемлекеттік Қаржы
министрлігінің салық комитеті бірқатар іс-шараларды өндеген. Біріншіден,
елде және жекелеген аймақтар бойынша экономикалық және қаржылық
көрсеткіштерді талдау жүргізілген. Бұл бюджеттің кіріс бөлігінің
резервтерін және министрліктің басым бағыттарын анықтауға мүмкіндік
береді.
Екіншіден, республиканың салық органдарын құрылымдық жағынан құру
қарастырылған және қызметтік құрылымға көшу өндірілген.
Үшіншіден, салық органдары мен салық төлеушілер арасындағы қарым-
қатынастар жүйесі қайта қаралған. Басты мақсат бюджет орындалуын
қамтамасыз ету мен салық төлеушілердің қаржы экономикалық көрсеткіштерінің
өсуін реттеу мүмкіндігі арасында нақты тепе-теңдікті анықтау. Салық
жинауда жағдайды жақсарту бойынша бекітілген шараларды жүзеге асырудағы
жүйелі талпыныс салық ставкасының деңгейін көтеру есебінен емес, салықтық
әкімшілік сапасын көтеру есебінен республика үкіметінің қадамдары ықпал
еткен.
Қазақстан Республикасындағы салық қызметін ұйымдастыруға келетін
болсақ, тәуелсіздік алғаннан кейін нарықтық экономика кешу шарттарында
елдің табысты болуы үшін және мемлекеттік жандандыру мақсатында барлығын
нөлден бастау керек болды. Республика экономикасын терең әрі ұзаққа
созылған тоқыраудан шығару мақсатында елде қоғам мен нарық қатынастарының
қажеттіліктерін. өтейтін жоғары нәтижелі салық жүйесі қалаптасты.
Қазақстанда алғашқы бес жыл ішінде мамандандырылған кадрлардың
жетіспеушілігі жағдайында елімізде маңызды түбегейлі үлкен көлемді салық
реформасын дайындау және оны жүзеге асыру барысында басты назарды қолда
бар ресурстарға аудару қажет.
Мемлекеттік экономикалық саясаттың бір аясы салық саясаты болып
табылады. Салық салу аясында мемлекет экономикалық мәселелерді өзінің
міндеттері және өзін ұстау жөніндегі мәселелерді ғана әзірлеумен айналысып
қоймай, сонымен қатар өте ауқымды әлеуметтік және саясат тұрғысындағы
мәселелерді шешуге атсалысатын саясатты да жүргізеді. Бұл жөнінде Елбасы
Н. Назарбаев экономиканы дамыту үшін таяудағы жылдарда біз назарымызды
экономиканың нақты секторы, оны сауықтыру, фискалды және монеталық қатаң
шектеулер жағдайындағы өсу мен күшті әлеуметтік саясатқа аударамыз деген
болатын.
Салық қызметінің қағидалары мемлекеттік жалпы экономикалық
бағдарламасына негізделеді және онымен тығыз байланысты болады.
Экономикалық бағдарламаны әзірлеу ісі салық қызметінің алға қояын
талаптарын, оның принциптерін ескере отырып жүзеге асырылады. Салық
қызметінің ықпал ету аясы өте ауқымды, оны реттейтін қатынастары әр алуан
болғандықтан оны тек қаржылар аясына жатқызуға болады деген көз қарас
дұрыс емес. Өйткені, салық саясаты талаптарымен мен азаматтың салықтық
міндеттемелерін атқару сатысында ғана қаржылық қатынастарға айналады.
Салықтық қатынастардың қаржылық қатынастардан айрықшалануы салық саясаты
бойынша мемлекеттің алдында тұрған міндеттемелерді талдау кезінде көрініс
табады.
Салық қызметінің негізгі принциптерін конституциялық деңгейде бекіту
қажеттілігі салықтардың мемлекет өмірінде атқаратын рөліне байланысты
туындайды. Мемлекеттің материалдық базасын қалыптастырудың өте маңызды
әдістері және қоғамды басқару аппараты ретінде салықтар мемлекет пен оның
азаматтарының арасын байланыстыратын күрделі де елеулі буынға айналды.
Сондықтан да барлық мемлекетерде, оның ішінде өзімізде де салықтарды төлеу
азаматтардың конституциялық міндеттері болып табылады.
Салықтардың мемлекет өміріндегі атқаратын рөлінің екінші аспектісі
мемлекеттің егемендігіне қатысты болады. Осыған байланысты мемлекет
егемендігінің басты белгісі салық егемендігі деп айтсақ, оның дәлелдемесі
ретінде салықтық реттеудің бірыңғай дүниежүзілік жүйесінің әлі күнге дейін
жоқ екенін атап көрсетуге тиіспіз. Салық егемендігі жоғарыда айтып
кеткеніміздей басқа мемлекеттер шектей және қол сұға алмайтын мемлекеттің
салық салу жөніндегі құқығы. Мемлекеттің салық салу құзіретін шектеудің
тағы бір қажеттілігі - мемлекет салықтық міндеттемелердің атқаруын бақылай
отырып, коммерциялық құпияларды біліп, оларды өз пайдасына және төлеушіге
жаңағы коммерциялық құпияны дұрыс сақтай алмаған жағдайда зиян-залал
келтіруіне тосқауыл қою.
Салық жүйесінің құрамына мемлекетте алынатын барлық салықтар, салықтық
қатынастар мен оларды реттейтін құқықтық нормалар, салық төлеушілер мен
салық қызметі орындарының құқықтары мен міндеттері және тағы да басқа
кіреді. Салықтарды қоғам өмірінің әртүрлі аяларын мемлекеттік реттеудің
құралы ретінде қарайтын тұжырымдама бар. Салық қызметінің негізгі
міндетерінде бірінші кезекте қандай да болмасын өндіріс, сала, аумақ және
тағы басқаларды дамытуға жағдай жасау қарастырылады.
Салық қызметі мемлекеттің экономикалық дамуымен тығыз байланысты.
Дүниежүзілік тәжірибе бойынша салықтар, салық салу жөніндегі заңдарды
жоғарғы өкімет органдары қабылдайды. Бұл заңдарда салықтардың объектісі,
субъектісі, есептеу, төлеу тәртібі, мерзімі және тағы басқалар
белгіленеді. Ал салық ставкалары мен салық жеңілдіктері жөніндегі
мәселелерді оларды реттеу құралы ретінде-пайдаланатын атқарушы билік
органдары айқындайды.
Салық қызметін ұйымдастыруда мынадай маңызды мәселелердің де көрініс
табу қажет:
- салық төлеушілерді жаңа салықтардың енгізілгені жөнінде міндетті түрде
хабардар ету;
- салықтарды төлеу, аудару жөніндегі сауалдарға кеңес беру;
- салық міндеттемелерін атқаруды ерікті түрде атқару әдістері мен салық
санкцияларын пайдалану арқылы мәжбүр ету түрінде төлетуді қамтамасыз ету.
Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Заң
(салық кодексі) және де Қазақстан Республикасының заңдары салық қызметі
жұмысының құқықтық негізі болып табылады.
Қазақстан Республикасының салық қызметінің құрылымына Қазақстан
Республикасының Қаржы министрлігінің Салық комитеті аудандық, ауданаралық,
қалалық салық комитеттері кіреді.
Салық қызметінің аумақтық органдары жоғары тұрған тиісті салық қызметі
органдарына тікелей жоғарыдан төмен бағынады және жергілікті атқарушы
органдарға кірмейді. Салық комитетін төраға басқарады. Оны қызметке Қаржы
министрі салық комитетінің төрағасының ұсынысы бойынша Қазақстан
Республикасының үкіметі, ал оның орынбасарларын салық комитетінің
төрағасының ұсынысы бойынша Қаржы Министрлігі салық комитетінің төрағасы
тағайындайды. Қалалар, аудандар бойынша салық комитетінің терағаларын
салық комитенің төрағасының ұсынуы бойынша қызметке Қаржы министрлігі
салық комитетінің терағасы тағайындайды.
Салык кызметінің органдары:
1.тәркіленіп және иесіз қалып, мемлекет меншігіне кешкен мүліктерді
есепке алу, бағалау және сату жөнінде жұмыс жүргізуге, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының Қаржы министрлігі бекіткен көлемде және тәртіппен
жүргізілген жұмыстар туралы есеп әзірлеп, оны кіріс министрлігіне беріп
отыруға;
2.салық төлеушінің құқықтары мен мемлекеттің мүдделерін сақтауға
және қорғауға;
1) салық төлеушілер туралы ақпараттардың құпиясын сақтауға;
2) салық заңын бұзу фактілерін жинақтау, талдау мен бағалауға және салық
құқық бұзушылықтары мен қылмыстық орын алуын ықпал ететін
себептер мен жағдайларды жою жөнінде тиісті ұсыныстар енгізуге;
3) салық қызметі органдарының басшылығының ұйғарымы бойынша салық
төлеушілерге тексеру жүргізуге міндетті.
Салық қызметі органдарының құқықтары: Салық қызметі органдарының:
- заңды және жеке тұлғалардың барлық ақша құжаттарының,
бухгалтерлік кітаптарын, есептерін, сметаларын, қолда бар ақшасын, бағалы
қағаздарын және басқа құндылықтарын, есеп айрысуларын, декларациялар және
бюджетке салық пен басқа да төлемдерді есептеу мен төлеуге және мемлекет
алдындағы өзге де қаржы міндеттемелеріне байланысты өзге де құжаттарын
тексеруге, ұйымдардың лауазды адамдарына және басқа да қызметкерлерінен,
азаматтардан аталған тескерулер барысында туындайтын мәселелер жөнінде
анықтамалар, ауызша және жазбаша түсініктемелер алуға құқығы бар.
- ұйымдар мен азаматтардың банктердегі және банк операцияларынның
жекелеген түрлерін жүзеге асыратын өзге де ұйымдардағы банк шоттары
бойынша анықталған салық заңдарын бұзушылықты жою туралы талаптарды
орындамаған, тексеру мен зерттеп қарауға жіберілмеген, салық қызметіне
есеп айырысуларды, декларацияларды және табыс түсіруге, салық салынатын
объектілерді ұстауға, қаржы есебін тапсырмағаны жөніндегі өзге де
құжаттарды табыс етпеген жағдайда салық қызметінің талап етуі бойынша
анықталмаған тәртіп бүзушылық жойылғанға дейін шығыс операцияларын тоқтата
тұруға құқығы бар.
- салық заңдарын бұзған ұйымдарға, лауазмды тұлғалар мен азаматтарға салық
санкциясын және айыппұл салуды қолдануға;
- ұйымдардың білікті мамандарын басқа да бақылаушы органдардың
қызметкерлерін, салық қызметі органдарының қаражаты есебінен ақы төлей
отырып, тексерулер мен сараптамалар жүргізуге, тартуға;
- өз өкілеттілігін жүзеге асырған кезде ұйымдар мен азаматтардың табыс
түсіру үшін қолданатын салық салынатын объектілерді ұстауға байланысты кез
келген өндірістік қойма, сауда және басқа үй-жағдайларын тексеруге құқығы
бар.
Қазақстан Республикасының салық комитеті - Қазақстан Республикасы
Үкіметінің құрамына кіретін орталық атқарушы орган болып табылады. Ол
барлық деңгейдегі бюджеттің кіріс бөлігінің орындалуына жауапты және
мынандай қызметтерді атқарады:
-салық мәселелерін реттейтін салық заңдылығы мен өзге де нормативтік
құқықтық актілерін орындауын бақылау;
-салық және басқа да міндетті төлемдердің бюджетке толық және уақытылы
аударылуының дұрыстығын қамтуды бақылау;
-салық төлеуден жалтару мен байланысты немесе мемлекет алдындағы басқа
да төлемдерді орындамаумен байланысты жұмыстар бойынша өндіру;
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік салық комитетінің тікелей
бағынатын органдары бар. Оның ішінде облыстық, қалалық және аудандық
басқармалар мен бөлімдер бар.
Мемлекеттік салық комитетінің алдында мынандай негізгі мақсаттар
қойылған:
- сәйкес жылда республикалық және жергілікті бюджеттерде бекітілген
мөлшерде және сомадағы бюджетке салық және басқа да
міндетті
төлемдердің толық және уақытылы түсуіне қамтамасыз ету;
- салық заңдылығының орындалуын қамтамасыз ету және оның тиімділігін
талдау;
- салық төлеушілірге олардың құқықтары мен міндеттерін анықтау, салық
төлеушілерге салық заңдылығымен нормативтік актілердегі
өзгерістерді уақытылы хабарлау, салық қызметі органдарының жұмыс істеуіне
басшылықты жүзеге асыру.
Мемлекеттік салық комитеті мынадай қызметтерді атқарады:
бюджетке салықтар мен басқа да төлемдердің барлығының түсуінің
қамтамасыз ету бойынша іс-шаралар жүргізеді және салық заңдарының
орындауына бақылауды жүзеге асыру бойынша жұмыстарды ұйымдастырады;
халықаралық келісімдер, келісім-шарттар, келісім-шарттардың жобасына
салықтық тексеру жасауға қатысады;
салық салу мәселелері бойынша заң мен басқа да нормативтік -
құқықтық актлерді, құжаттардың жобасын әзірлеуге қатысады;
салық заңдарын бұзу жөнінде өтініштер, мәліметтер мен басқада
ақпаратты тексеруді жүзеге асырады;
-салық заңдылығын қолдау бойынша жұмыстарды анықтауды салық төлеушілер
арасында жүргізеді;
-салық заңын бұзушылыққа талдау жасау және бага беру және осыған
сәйкес себептер мен жағдайларын жою бойынша ұсыныстар береді;
-салықты түсіру жөнінде есептерді алады, оларды жалпылайды және
талдайды, сондай-ақ бюджетке аударылған не төленген салықтар есебін
жүргізеді;
-облыстар бойынша мемлекеттік салық органдарының жұмысының
ұйымдастырылуына тексерістер жүргізеді, нәтижесінде
табылған кемшіліктерді жоюға шаралар жасалады, салық органдарының
басшыларының есептері тыңдалады, тәжірибелерді енгізеді;
-облыстар бойынша мемлекеттік салық органдарының салық және басқа
да міндеттерді жинауға бақылауды жүзеге асырады;
-кадрларды кәсіпкепкерлік дайындау бойынша шаралар жүргізеді;
-келісімдерге сәйкес шетелдік мемлекеттер мен халықаралық салық
ұйымдарымен байланыс орнатады, шетелдердің салық қызметінің іскерлігін
ұйымдастыру тәжірбесін зерттеп, оны Қазақстан Республикасының салық
қызметінің іскерлігінде оны қолдану бойынша ұсыныстар әзірлейді;
-салық салу мәселесі бойынша үкімет аралық келісімдерді жүзеге
асырады және келісім-шарттар жобасын әзірлеуге қатысады;
-ақпараттық жүйелер мен басқа да ақпараттық құралдарын орнату
бойынша шараларды жүргізеді;
-салықтық қадағалауды үйымдастырады және жүзеге асырады;
-табысты төмендетіп көрсету, заңы және жеке тұлғалардың салық салу
объектілерін жасырып қалу, салық және басқа да міндетті төлемдерді
бюджетке төлеуден қашу жолдары, сондай-ақ салық төлеуге байланысты
мемлекетке зиян тигізетін өзге де қылмыстар мен заң бұзушылықтардың бетін
ашып, алдын алады;
-салық қызметінің жұмысының қауіпіздігін өз құзіреті шегінде
ұйымдастырады, қызметін орындау барысындағы қылмыстық және басқа да заңсыз
әрекеттерден өз қызметкерлерлерін қорғайды;
- ресми мәліметтер бойынша салық және басқа да міндетті төлемдерді
бюджетке төлеуден жалтарған тұлғаларды іздеуді үйымдастырады және жүзеге
асырады;
- салық заң бұзушылықтары бойынша мемлекетке зиянның орнын
толдыруды толық және уақтылы жүргізу үшін өз құзіреті шегінде шараларды
ұйымдастырады;
- өз қүзыреті шегінде салықтық қылмыстар мен заң бұзушылықтары
бойынша мәліметтерді жинайды және талдайды;
- Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі бекіткен мерзімде және
нысанда және қаржылық органдарға салықтар мен басқа да міндетті
төлемдердің түсуі жөнінде есептерді тапсырады;
Мемлекеттік салық комитетінің қызметкерлері өз жұмысын орындау
барысында заңмен қорғалады. Олар мемлекеттік бюджет қаражаттарының
есебінен міндетті және сақтандырылуға жатады.
Мемлекеттік салық комитетінің құрылымы мен саны Қазақстан Республикасы
Үкіметімен бекітіледі, ал аталған құрылым шегіндегі штаттық тәртібін салық
комитетінің төрағасы белгілейді. Штаттық несиелер мемлекеттік салық
органның басшылықтарымен бекітіледі.
Салық қызметі органдарында әлеументтік даму қоры құралады, оның
материалдық-техникалық қамытылуы мынадай көздерден алынады;
1)осы органдардың қызметкерлердің еңбек ақы қоры сомасының 2,5 пайызы
мөлшеріндегі республикалық бюджет қаражаттары;
2)жыл ішінде құрылған еңбек ақы қорының жиналымдары.
Қазақстан Республикасы мемлекеттік салық комитетінің қызметкерлері өз
салық төлеушілірі туралы анықталған мәліметтерді құпияда сақтауға
міндетті. Салық комитетінің қызметкерлері өз міндеттерін орындамаған
жағдайда заңда бекітілген, тәртіптік материалдық немесе басқа
жауапкершілікке тартылады. Салық комитетінің қызметкерлеріне кәсіби орнын
толтыруға сот шешімімен республикалық бюджеттен жасалады. Са-лық комитеті
салық төлеушілердің арыз шағымдарын қарап, олар бойынша 30 күннен сондай-
ақ міндетті зейнетақы қорларына толық және уақытылы аударуына бақылауды
жүзеге асыруға;
Салық комитеті органдары:
белгіленген мерзімде төленбеген салықты, айыппұлды ұйымдардан, олардың
лауазымды тұлғалары мен азаматтардан бірінші кезекте
өндіріп алуға; салық, айыппұл, өсім белгіленген мерзімде төленбеген
ағдайда ұйымдар мен азаматтардың жылжымалы және жылжымайтын мүлкін,
ақшасын хаттауға құқығы бар. Салық комитеті органдарының басшылары ұйымдар
мен азаматтардың бюджетке салықтар мен басқа да міндетті төлемдер жасау
мерзімін ұзартуға және бөліп төлеуге рұқсат береді.
Құрылғаннан бастап жарты жылдан кейін Бас мемлекеттік салық
инспекциясы Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің бас салық
инспекциясы болып өзгертілді.
Қаржы министрлігі және халық қарамағындағы барлық ведомстволар мына
сұрақтармен макроэкономикалық деңгейде айналысу керек болды. Атап айтсақ:
-мемлекеттік шығындарды қаржыландыру үшін жалпы мемлекеттік кірістердің
ішінен салықтың төлемдердің үлесін анықтау;
-фискальдық қызмет атқаратын салықтар мен ақша айналымын сұраныс
пен ұсыныстарды реттейтін салықтардың арақатынасы;
- салық ауыртпалдықтарды бөлу принциптері мен жергілікті салықтар мен
алымдардың түсімдері; бюджеттен тыс қорларға түсетін төлемдердің көлемі
мен оларды есептеу; халықаралық келісім шарттарға отыруы принциптері;
салық саясатының басқа да сұрақтары микроэкономикалық деңгейде шешіледі.
Бұларға мыналар жатады:
салық ставкалары мен олардың құрылымын әзірлеу оларды төлеу және
аудару тәртібі, салық салу объектілері, салықтық есеп, салық төлеушілердің
жеңілдіктері туралы ұсыныстарды қарастыру;
-салықтарды басқару механизмін және салық саясатын жетілдіру
мақсатында ұсыныстар әзірлеу;
басқа елдердің салық салу жетістіктерін оқып шығу;
әртүрлі деңгейдегі салық инспекцияларының салықтарды басқару жүйесін
ұйымдастырудың жобасын әзірлеу;
салық төлемейтіндерге қолданатын экономикалық санкцияларды әзірлеу;
салықтың экспертизаның формасы мен әдістерін жасап шығару;
салықтық төлемдерді болжау.
Салықтық саясаты жетілдіру мақсатында Қазақстандағы салықтық органдар
бюджетке түсетін салықтардың дұрыс есептелуін бақылау жасауға көңіл
бөлінген. Салық қызметін ұйымдастыру барысында мына негізгі қызметтер
жүзеге асырылады: заңдардың жобасын жасау, жүргізіліп жатқан салық
саясатына талдау жасау салықтарды басқару жүйесінің жобасын жасау; салық
заңдылықтарын қолдану үшін нормативтік актілерді әзірлеу, тексерудің
әдістері мен олардың орындалуын қамтамасыз ететін бағдарламаларды жасап
шығару, жүргізілген реформалардың нәтижесіне баға беру, салық формаларын
құру, салық органдарының қызметкерлерінің міндеттерін түсіндіру, салық
жинау бойынша мәліметтерге талдау жасау, мамандарды оқыту бағдарламасын
және мамандарды қайта даярлауды жүзеге асыру, төменгі тұрған бөлімдердің
жұмыстарының сапалылығына жалпы бақылау жасау.
Ал енді салық қызметінің құрылымына тоқталатын болсақ, мұнда арнайы
бақылау бөлімшесі ең алдымен салық комитетінің басшысына бағыну керек және
мыналар бойынша: қабылданған заңдардың дұрыс жүзеге асырылуына бақылау
жасау;
-салықтық зерттеу қызметін басқару және ұйымдастыру бойынша
жұмыстар атқару қажет.
Сонымен қатар салық комитеті бүкіл салық қызметінің бюджетіне
жауапкершілікте болады.
Республиканың салық органдарының алдына қойылған мақсаты
шаруашылық етуші субъектілердің әрекет жасауына жағдай жасау, сол арқылы
салық төлеушілердің және салық алаңының көлемін кеңейту. Фискальдық
құрылымдар мен салық төлеушілер бюджеттің кіріс бөлігін орындауда өзара
жауапкершілікті түсінуі шарт.
Ал облыстық салық инспекциясының алдында тұрған міндеттерге тоқталсақ,
ол мемлекет мүддесін, салық төлеушілердің құқықтарын қатаң сақтай отырып,
бюджетке түсуге тиісті табысты қамтамасыз ету болып табылады.
Мемлекеттік ортақ қазынаны молайтуға бюджеттің қаража қазанын әркез
олқы түсірмей, толықтырып отыруға салық жинау ұлан-ғайыр істер атқарады.
Мұның маңыздылығы табыс кірісі жөніндегі сала өз алдына дербестеніп, жеке
министрлік болғандығынан да айқын көрінеді.
1.2 Азаматтың салық төлеуден жалтаруы
Кез келген салықтық құқық бұзушылықтар, соның ішінде әкімшілік
теріс қылық немесе қылмыстық іс әрекет болсын қаржылық құқықтық сипатқа
ие, себебі, барлық жағдайларда салық заңдарының талаптарын бұзу жөнінде
сөз болып, оның өзі қаржы заңдарының бір бөлігі болып табылады.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 221 бабының 1
тармақшасына сәйкес азаматтық декларация беруі міндетті жағдайларда
табыстары туралы декларациясын бермеуі арқылы, не декларацияға табыстар не
шығыстар туралы көрінеу бұрмаланған деректерді енгізу арқылы салық
төлеуден жалтаруы, егер бұл әрекет салықты ірі мөлшерде төлемеуге әкеп
соқса - екі жүзден бес жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде
немесе сотталған адамның екі айдан бес айға дейінгі кезеңдегі жалақысының
немесе өзге де табысының мөлшерінде айыппұл салуға, не жүз сексен
сағаттан екі жүз қырық сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға
тартуға, не төрт айға дейінгі мерзімге қамауға, не екі жүз айлық есептік
көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған адамның екі айға дейінгі
кезеңдегі жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салына отырып
немесе онсыз екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Қылмыстық кодекстің 10 бабына сәйкес қарастырып жатқан қылмыс құрамы
онша ауыр емес қылмыстарға жатады. Қылмыстық кодекстің 10 бабының 2
бөлігінде былай делінген: Жасалғаны үшін Қылмыстық кодекспен көзделген ең
ауыр жаза екі жылға бас бостандығынан айырудан аспайтын қасақана жасалған
әрекет, сондай ақ жасалғаны үшін осы Кодексте көзделген ең ауыр жаза бес
жылға бас бостандығынан айырудан аспайтын абайсызда жасалған әрекет ауыр
емес қылмыс деп танылады.
Азаматтың салық төлеуден жалтару қылмысының объектісі табысқа
салық ретіндегі тиісті нысанда төленген мемлекеттің кіріске деген құқығы
болып табылады. Қылмыстық құқық бойынша қылмыстың объектісі деп қылмысты
қол сұғушылықтан қылмыстық заң бойынша қорғалатын қоғамдық қатынастарды
айтамыз. Алайда, қылмыстық құқық теориясында қоғамдық қатынастардың
мазмұнын құрайтын элементтер жөнінде әр түрлі пікірлер бар.
Мысалы, профессор Б.С. Никифоров қылмыстың жалпы объектісі болып
табылатын қоғамдық қатынастардың құрамында қоғамдық мүдде орын алады деп
санайды. [10, 29 б].
Профессор Я.М. Брайнин осыған ұқсас пікірді қолдап, қоғамдық
қатынастарға басқа элементтермен бірге қоғамдық қатынастардың
субъектілерінің мүдделері де кіреді [10, 167 б].- деп тұжырымдаған.
Профессор Е.А. Фроловтың пікірінше мүдде- қоғамдық қатынастардың ядросы
болып саналады.[11, 198 б].
Профессор Ю.И. Ляпунов мүдде- барлық қоғамдық қатынастардың мазмұнын
бейнелейді [11, 15 б]- деген қорытындыға келген. Бұл қылмыстың субъектісі
болып жеке тұлғалар саналады. Олар салықтық қызмет органдарына салық
декларациясын ұсыну арқылы салық төлеуге міндетті. Мұндай жеке тұлғалар
қылмыс жасаған сәтінде 16 жасқа толған Қазақстан Республикасының
азаматтары, шет ел азаматтары және азаматтығы жоқ адамдар танылдады.
Олардың барлығы қылмыс жасау сәтінде есі дұрыс болуы керек. Есі дұрыс емес
адамдар қылмысты субъектісі болып танылмайды, сол себепті олар қылмыстық
жауаптылыққа тартылмайды. Мұндай адамдарға істеген іс әрекеттері үшін
қылмыстық жаза болып табылмайтын медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары
қолданылуы мүмкін. (ҚК 89-95 баптары). Адам қоғамға қауіпті іс-әрекетті
істеген уақытында өзінің мінез-құлқының қоғамға қауіптілігін сезетін,
ұғынатын және өзі істеген іс-әрекетін басқара алатын болса, ол есі дұрыс
адам деп саналады.
Біздің талдап жатқан бабымыз табыстар туралы декларацияны ұсынбау
немесе табыстар не шығындар туралы бұрмаланған берілгендердің енгізілуі
туралы айтылады.
Демек, бұл жерде сөз тек қана табыстардың салығы туралы жүреді.
Кез келген басқа салықтарды төлемеу, декларация ұсыну арқылы жүргізілетін
болса да Қылмыстық кодекстің 221 бабымен көзделген қылмыс құрамын
құрамайды. Сол секілді табыс салығын төлеу декларация ұсынбау арқылы
жүргізілсе, онда оның төленбеуі салық төлеушінің кінәсі бойынша болғанның
өзінде Қылмыстық кодекстің 221 бабымен көзделген қылмыс құрамын құрамайды.
Қылмыстық жауапкершіліктің субъектісі тек қана салық төлеуші болып
табылады.
Егер салықты төлемеу табысты төлеу қайнар көзінде ұстап қалмаған
немесе оны ұстап қалып бюджетке аудармаған тұлғалардың кінәсі бойынша, не
салық сомасын бюджетке аудармаған банктің кінәсі бойынша болса аталған
тұлғалар Қылмыстық кодекстің 221 бабы бойынша қылмыстық жауапкершілікке
тартылмайды.
Қазіргі кезде декларация негізінде табыс салығын төлеуді келесі
жеке тұлғалар жүзеге асырады.
1) Қазақстан Республикасында төлем қайнар көзі бойынша салық төлеуді жүзеге
асырмайтын табысы бар жеке тұлғалар. Егер азамат қандай да себептер
бойынша төлем қайнар көзінде салық салынбаса, онда ол Қылмыстық кодекстің
221 бабы бойынша жауапкершілікке тартылмайды;
2) Салық жылында жалпы сомасы 1000 айлық есептік көрсеткіштен асатын сомаға
құрылыс немесе күрделі сатып алуларды жасаған болса;
3) Қазақстан Республикасы шекарасынан тыс шет ел банктерінде есепшоттары
ақшалары бар болған жағдайларда;
4) Қазақстан Республикасы Парламенті және мәслихаттардың депутаттары,
сондай ақ мемлекеттік қызметкерлер.
Заңды тұлға құрмай кәсіпкерлік қызметпен айналысқан резидент
қызметін тоқтатқан жағдайда, ол 15 күн мерзімінің ішінде салық қызметі
органдарына жылдық жиынтық табыс туралы декларация тапсырады.
Қазақстан Республикасы аумағында 30 күннен артық жүрген резидент
еместер. Салық қызметі органдарына өзінің қызметін тоқтатқан немесе
Республика аумағынан кеткен сәтте жиынтық табысы туралы декларацияны
ұсынады. Резидент деп Қазақстанда 183 күн одан артық мерзім жүрген немесе
шетелде Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметін атқаратын жеке
тұлға танылады. Объективтік жағынан әрекет немесе әрекетсіздік арқылы
жасалынады.
Азаматтардың салық төлеуден жалтару қылмысының көп тараған істеу
нысандары табыстар туралы декларацияны бермеу немесе декларацияға табыстар
немесе шығындар туралы күні бұрын бұрмаланған деректерді енгізу болып
табылады. Қылмыс құрамы болу үшін төленбеген салық сомасы бес жүз айлық
есептік көрсеткіштен асу керек. Егер бес жүз айлық есептік көрсеткіштен
аспаса, онда қылмыс деп танылмайды. Қылмыстық кодекстің ескертуінде
төленбеген салық сомасы бес жүз айлық есептік көрсеткіштен асса, салық
төлеу ірі мөлшерде жасалған деп танылады делінген. Ал осы баптың
диспозициясында тек қана ірі мөлшерде салық төленбесе қылмыстық
жауапкершілікке тарту туралы айтылған. Жеке тұлғалардың жиынтық табысының
құрамына жалақымен бірге кәсіпкерлік қызметтен табыстар (егер ол заңды
тұлға ретінде тіркелмесе), авторлық сыйақы, материалдық және әлеуметтік
құндылықтардың құны, сондай-ақ мүлікті сатудан түскен табыстар және тұрғын
жайды жалға беруден түскен табыстар енеді. Егер жеке тұлға қасақана түрде
табыс қайнар көзінің қайсы бірін жасырса немесе олардың мөлшерін ақшалай
түрдегі көріністе азайтса, сондай ақ егер шығындардың мөлшерін әдейі
көбейткен болса, бұл табыстар туралы мәліметтерді бұрмалау деп есептеліп,
мұндай әрекеттерді Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 221 бабымен
көзделген қылмыс құрамы бар.
Осыған сәйкес, жеке моншаның иесі 1998 жылғы таб ыстар туралы
декларациясында жалған құжаттарды енгізіп, жанармайды және жалған
құжаттарды енгізіп, жанармайды және құрал саймандарды алуға кеткен
шығындарды әлдеқайда жоғарылатылатын табыстардың мөлшерін азайтқан. Сол
арқылы ол салық салу табысын төмендетіп, 530 мың теңге сомаға салықты
жасырған. Аталған әрекеттер Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің
221 бабы бойынша сараланып, моншаның иесі аудандық сотпен сотталды.
Жалпы алғанда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz