Экологиясы таза ел бақытты

ЖОСПАР

1. Байқоныр тарихынан
2. Сынақтың қасіретінен құшағынан құтылар күн бар ма?
3. Экологиясы таза ел бақытты.

БАЙҚОҢЫР КЕШЕНІ
Ғарышқа зымырап ұшыру туралы әлем пікірі сан түрлі: біреулер оны «ғылымның дамуына жол ашады десе, енді біреулері ол ғылымның дамуына бөгет» деген пікір айтады. Он екінші сәуір адамзат баласының тарихындағы ең сәулелі күн. Осы күні алғаш рет адам жер құрсауын бұзып, ноқтасын үзіп космос кеңестігіне ұшып шықты.
1961 жылы 12 сәуірде космос әлеміне ұшып шыққан тұнғыш адам Кеңес одағының азаматы Юрий Алексеевич Гагарин болды. Бұл ғажайып ерлік, ғажайып оқиға бүкіл әлемді дүр сілкіндірді.
Тұнғыш қазақ ғарышкері Тоқтар Әубәкіров қазақтың ұлттық энциклопедиясында орын алып үлгерді. Ол бүгінде техника ғылымының докторы, профессор, авиацияның генерал майоры.
Ұшаққа әуеде ұшып бара жатқан жерінде жанармай құйып алуды жүзеге асырған Авиатасушы «Адмирал Кузнецов» кемесінің тұрқы қысқа палубасына «МИГ-29» реактивті ұшағын тарихта тұнғыш шеберлікпен қондырған. Сонау орбитадан Аралдың айналасына шаң-тозаңның, тұзды боранның қалай қайда тарайтындығын айқындаған.
Тағат Мұсабаев 1994 жылы 135 тәулік бойы космос әлемінде ұшып жүрді; жеті рет ашық аспан әлеміне шықты. Қас аяғы 30 сағатын космоста қара тұңғылық пен бетпе-бет өткізді. Осы ерліктері үшін ол әлемдік рекордтағы Тип кітабына аты жазылған тұнғыш қазақ болды. Байқоңырдың қызмет ете бастағанына қырық жылдан астам уақыт болса, осы уақыт ішінде ол Қазақстанды әлемге танытты.
Алғашқы жер серіктері осында ұшырылды. Ол Қазақстанның ғылыми дәрежесінің өсуіне үлкен әсер етті, адам табиғат құпиялары мен ерекшеліктерін иегерді.
«Байқоңырдан» ғарышқа бірінші адам аттанғаннан бері қаншама жер серіктері; ғылыми зерттеу станциялары, ғарыш корабльдері ұшырылды. Соның нәтижесінде ғылымның өркендеп, табиғаттың талайтылысыл құпиялары ашылды. Байқоңыр ғарыш айлағының адамзат баласы үшін, еліміз үшін де алар орны ерекше.
Байқоңырдың қоршаған ортаға тигізер зияны мен залалы да аз болып отырған жоқ. Ғарыш айлағының басқа да полигондармен қатар айналадағы орта мен табиғатқа орасан зор зиян келтіреді. Оның қауіпі 1 млн. шаршы метр жерді қамтиды.
Ғарыш аппараттрының сынықтары мен қалдықтары, бұлардың құрамындағы зиянды заттар және жануарларға кеселін тигізеді. Әсіресе Протон зымыран тасығышының тіршілік атаулыға тигізер зияны зор. Ол ұшырғаннан кейін аспанда отынның біраз бөлігін жанған соң бірінші сатыларға бөлініп жерге түседі. Бұл отынның құрамында улы гептил бар. Сол гептилдің жанбай қалған қалдығы жерге қоса құлайды.
Гептил адам мен жануарларға концерогендік және мутагендік әсері бар улы зат «Протон» зымыран тасығышының алғашқы сатысына 500 тонна гептил отыны толтырылса, оның бөлініп жерге құлайтын бөлшегінде 10-30 тонна отын жанбай қалады екен. Гептилдің концентрациясы бір текше метр ауада – 0,007 мг, ол 1 кг топырақта 0,1 мг болғанда ғана зиянсыз.
Протон зымыран тасығышы екі рет құлады.
1999 жылы 5 шілдеде Ақаумен ұшырылған «Протон» зымыран тасығышының Қарқаралы ауданының жеріне құлады.
1999 жылы 27 қазан «Протон» зымыран тасығышы Атасу поселкісіне құлады.
Негізінен басқада 37-38 рет апат болған екен. Зымыран ұшырылған кезде ауа райында күрт өзгеріс болатынын Сыр бойын мекендеген жұртшылық жақсы біледі.
Күн кенеттен суиды, қыста боран соғады, жазда ши қайнатар ыстық болып, аптап ұрады. Осының бәрі өсімдіктер мен жануарлар әлеміне адам деңсаулығына айтарлықтай кері жерін тигізеді. Зымыран тасығышытары еліміздің экологиялық жағдайына қоршаған ортаның ластануын елеулі залалын тигізіп отыр.

Қолданылған әдебиеттер
1.Реброва Л.В. Живые организмы в космосе. М.1980 14 с.
2.Болондин Р.К. Природа и цивилизация. М.1998. 21-24 с
3.Ситоров Социальная экология. М.1998. 54 с