«Инвестиция мемлекеттік реттеу обьектісі ретінде»
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I. ИНВЕСТИЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ . ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗІ
1.1Инвестицияның мәні,маңызы және түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Шетелдік инвестициялар және олардың Қазақстан экономикасындағы қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
II. Инвестиция . мемлекеттік реттеу облъектісі ретінде және Қазақстан экономикасындағы инвестициялық жағдайды талдау
2.1 Инвестиция . мемлекеттік реттеу облъектісі ретінде
Қазақстанның инвестициялық жағдайы және оның қалыптасу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.2 Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатының қағидалары мен негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.3 Қазақстан экономикасына 2009 жылғы негізгі капиталға тартылған инвестициялар мен олардың технологиялық құрылымы ... ... ... ... ... ... ... 33
III. Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатын жетілдіру жолдары
3.1 Қазақстан экономикасына инвестицияларды тартудың алдында тұрған мәселелер және оларды шешу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
3.2 Инвестициялық қызметті салықтық ынталандыру механизімін жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
3.3 Отандық компаниялар инвестициялық стратегияны ұйымдастыруда кездесетін кемшіліктерді жою ұсыныстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
I. ИНВЕСТИЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ . ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗІ
1.1Инвестицияның мәні,маңызы және түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Шетелдік инвестициялар және олардың Қазақстан экономикасындағы қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
II. Инвестиция . мемлекеттік реттеу облъектісі ретінде және Қазақстан экономикасындағы инвестициялық жағдайды талдау
2.1 Инвестиция . мемлекеттік реттеу облъектісі ретінде
Қазақстанның инвестициялық жағдайы және оның қалыптасу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.2 Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатының қағидалары мен негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.3 Қазақстан экономикасына 2009 жылғы негізгі капиталға тартылған инвестициялар мен олардың технологиялық құрылымы ... ... ... ... ... ... ... 33
III. Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатын жетілдіру жолдары
3.1 Қазақстан экономикасына инвестицияларды тартудың алдында тұрған мәселелер және оларды шешу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
3.2 Инвестициялық қызметті салықтық ынталандыру механизімін жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
3.3 Отандық компаниялар инвестициялық стратегияны ұйымдастыруда кездесетін кемшіліктерді жою ұсыныстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
Дипломның өзектілігі. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың үстіміздегі жылғы «Жаңа онжылдық, жаңа экономикалық өрлеу-Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты жолдауында «Бүгінгі әлемдік конъюнктура нашарлаған жағдайда біз рөлі өсе түсіп отырған мемлекеттік холдингтердің, даму институттарының, әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың ішкі инвестициялық ресурстарын белсенді етуге тиіспіз» деп, өзінің “Қазақстан-2030” Жол¬дау¬ында республика экономикасына инвестицияларды тартуды маңызды стра¬тегиялық мәселе ретiнде қарастырды. Қазiргi таңда Қазақстан жан басына шаққандағы инвестиция тарту ауқымын алғанда ТМД елдерiнiң арасында көш басында келедi, деген жоспарлар шешімінің айқын айғағы ретінде тағы баса айтып өтті.
Экономиканың созылмалы дағдарысы жағдайында отандық инвестициялық саясаттың қуатын күшейту мәселесі өткір күн тәртібінде тұрған міндет. Инвестиция экономикалық өсудің қажетті және міндетті алғышарты болып табылады. Олар жиынтық ішкі өнім көлемін арттырып қана қоймай, сонымен қатар мультипликативтік әсер береді. Дұрыс, инвестициялық саясат экономикалық өркендеудің маңызды құраушысы болып табылады.
Инвестициялардың экономикаға әсер етуінің ең басты құбылысы (аспектісі), елдің инвестициялық белсеңділік дәрежесін қолдау, сонымен бірге, экономикалық өсуді арттыру болып табылады. Қандай да бір елдің инвестициялық қорының жеткіліксіз немесе шектеулі қуыстарын толықтыра алады. Инвестициялық белсеңділіктің өсуі жоғарғы ұлттық өнімнің өсуіне әкеледі.
Қазақстан эканомикасы үшін инвестиция, ең алдымен оны тұрақтандыру, жандандыру және көтеру үшін қажет. Өндіріске, жаңа технологияға жұмсалған инвестиция қатаң бәсекелік күресте бәсекелестерді жеңуге көмектеседі, мейлінше икемді баға белгілеуге мүмкіндік берді. Бұған шетелдік инвестицияның орасан зор көмегі болғанына ешкім жоққа шығара алмайды. Оны Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтің өткен жылғы Қазақстан халқына арнаған Жолдауындағы «...Қазақстанның шетел капиталынсыз, технологиясынсыз және тәжірибесінсіз жедел экономикалық өрлеу мен жаңаруға қалай қол жеткізетін көз алдымызға келтіру қиын», - дегенмен-ақ байқауға болады.
Инвестиция маңызды экономикалық категория болып табылады және микро-макродеңгейде айтарлықтай рөл атқарады, ең алдымен, жай және ұлғаймалы ұдайы өндіріс, құрылымдық түрлендірулер, пайданы арттыру және соның көптеген әлеуметтік проблемаларды шешудегі инвестицияның маңызы өте зор.
Қазақстан Республикасының шикізатын әлемдік нарыққа шығару экономика үшін өте маңызды рөл атқарады. Ал сол шикізатты өндіру және өңдеу үшін шетел инвесторлары қажет, сондықтан Қазақстан Республикасының Үкіметі инвесторларды тарту үшін жағымды жағдай жасайды.
Экономиканың созылмалы дағдарысы жағдайында отандық инвестициялық саясаттың қуатын күшейту мәселесі өткір күн тәртібінде тұрған міндет. Инвестиция экономикалық өсудің қажетті және міндетті алғышарты болып табылады. Олар жиынтық ішкі өнім көлемін арттырып қана қоймай, сонымен қатар мультипликативтік әсер береді. Дұрыс, инвестициялық саясат экономикалық өркендеудің маңызды құраушысы болып табылады.
Инвестициялардың экономикаға әсер етуінің ең басты құбылысы (аспектісі), елдің инвестициялық белсеңділік дәрежесін қолдау, сонымен бірге, экономикалық өсуді арттыру болып табылады. Қандай да бір елдің инвестициялық қорының жеткіліксіз немесе шектеулі қуыстарын толықтыра алады. Инвестициялық белсеңділіктің өсуі жоғарғы ұлттық өнімнің өсуіне әкеледі.
Қазақстан эканомикасы үшін инвестиция, ең алдымен оны тұрақтандыру, жандандыру және көтеру үшін қажет. Өндіріске, жаңа технологияға жұмсалған инвестиция қатаң бәсекелік күресте бәсекелестерді жеңуге көмектеседі, мейлінше икемді баға белгілеуге мүмкіндік берді. Бұған шетелдік инвестицияның орасан зор көмегі болғанына ешкім жоққа шығара алмайды. Оны Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтің өткен жылғы Қазақстан халқына арнаған Жолдауындағы «...Қазақстанның шетел капиталынсыз, технологиясынсыз және тәжірибесінсіз жедел экономикалық өрлеу мен жаңаруға қалай қол жеткізетін көз алдымызға келтіру қиын», - дегенмен-ақ байқауға болады.
Инвестиция маңызды экономикалық категория болып табылады және микро-макродеңгейде айтарлықтай рөл атқарады, ең алдымен, жай және ұлғаймалы ұдайы өндіріс, құрылымдық түрлендірулер, пайданы арттыру және соның көптеген әлеуметтік проблемаларды шешудегі инвестицияның маңызы өте зор.
Қазақстан Республикасының шикізатын әлемдік нарыққа шығару экономика үшін өте маңызды рөл атқарады. Ал сол шикізатты өндіру және өңдеу үшін шетел инвесторлары қажет, сондықтан Қазақстан Республикасының Үкіметі инвесторларды тарту үшін жағымды жағдай жасайды.
1. Н.А.Назарбаев Казахстан 2030 Процветание, безопасность и улучение благостояния всех казахстанцев – Алматы Білім – 171 стр.
2. Статистический пресс-бюллетень Агенства РК по статистическе Алматы. 2000 №1- 175 стр.
3. Статистическое обозрение Казахстана 2001 г. Инвестиций в Казахстан // Транзитная экономика 1999-№4. 102-104стр.
4. Оспанов М.Т , Муханбетов Т.И. Иностранный капитал и инвестиции: Вопрос теории , практики привлечения и использования. – Алматы: Фиксинфром, 1997 г. 292стр.
5. Балахметова Г.Л. “Привлечение прямых иностранных инвестици в экономику Казахстана ”. Алматы 2001г. Дисс. Канд. Эконом. Наук. 48-65 стр.
6. Қазақстан Республикасының “Шетел инвестициясы туралы” заңы №266-ХII 1994 жыл 27 желтоқсан.
7. Правовое регулирование внешноэкономической деятельности – Алматы. Институт Междунородного права и жеждународного бизнеса “Дәнекер” Ғылым 1997- 257 стр.
8. Рахимбекова Д.С. Государственное регулирование процеса привличения иностранного капитала в Респулику Казахстан. Дис. Кан. Эконом. Наук. Алматы 2001 г /133стр.
9. Статистическое обозрение Казахстана 2001 г. инвестици в Казахстан // Транзитное экономика 1999-№4 56-58 стр.
Веншноэкономическая деятельность РК по статистике, 2000 г. 388 стр.
10. Бектаев Е., Мейрамов К. “Купить акцию: остаться в убытке. Инвестиционный климат в Казахстане. Стратегия и тактика”// Казахстанская правда , от 5 июля 2002 г.
11. Иностранный капитал в экономике Казахстана. Алматы , Центр статистических иследовании , 1993 г. стр.101
12. Статистический пресс-бюллетень Агентства РК по статистическое. Алматы, 2000 №1 105-107стр
13. Статистическое обозрение Казахстан 2001 г. инвестиций в Казахстан // Транзитная экономика1999г.№4. 55-57 стр.
14. Джандосов У. Инвестиционные возможности Казахстан // нефтегазовая вертикаль 2001г. №14 стр. 59-61
15. Кусайнов А. Привлечение иностранных инвестици в Казахстан // Транзитная экономика 1999г.№4 стр 102-104.
16. Бегова М. “инвестиционная активность: был бы стимул, ресурсы найдутся” // экономика и жизнь, 20 октября 1996 г.
17. Бритиш газ и РК: совместное усилия создают серьёзные инвестиций // petroleum – 2001 г. №4 48-50 стр.
18. Достяров А. /Иностранные инвестиций в РК. Анализ форм и необходимость привлечение на современном этапе // Вестник КазГУ сер. Экнонмическая 1998г.№1-2. Стр 49-60
19. Айсагалиева С. Анализ инвестиционной деятельности в РК. Алматы Жеті Жарғы. 1998г стр. 286
20. Право и собственность в РК по инвестициям от 7 августа 1998 г. №131 о совершенствовании процедуры представление налоговых льгот // Вестник по налогам и инвестициям. 1998г. №7-8. Стр. 8-13.
21. Президент РК Назарбаев Н.А об утверждении перечня приоритетных секторов экономики РК для привлечение отечественных и иностранных инвестиции: Указ от 5 апреля 1997 г. №3444 // собрание актов президента РК и правительства РК. 1997 г. №14. Стр 47.
22. Дауылбаев К.Б ҚР шетел инвестициялр іс-әрекеттері, проблемалары және болашағы. Дис . экнонм. Ғылым. Кан. Алматы 1999 жыл 25-33 беттер.
23. Правила регистраций валютных операции, связанных с денежным капиталом: Постановление Правление Национального банка РК 2001г. №14. 34-56 стр.
24. Тойганбаев А.Е Повышение эффективности использование иностранных инвестиции трансформации переходной экономики (на материалах РК )
25. Иностранные инвестиции в России // Международные отношение , №5 1995 г.
26. Дорошин И. Основные направление инвестиционной деятельности // экономические науки №2. 1996 стр 30.
Транзитная экономика №3 2002 г 23 стр.
27. Сагындыкова С. “Иностранные инвестици в Республике Казахстан”, Алматы 1995 г.
28. Арынов А.М. “Иностранный капитал в Республике Казахстан” Алматы 1995 г.
29. Дагаев А. “инвестиционная и налоговая политика ”// экономист. №10 60-66.
30. Постановление о порядке введения в действие Закона РК “Об иностранных инвестициях” // Ведомости 1994г. №23 24-48 стр. Советы Казахстана 1995г №8 – 20 января.
31. Таттибаев К. Как привлечь иностранные инвестиции.// экономика и жизнь 1998г. №4 стр. 73-75.
32. Холл П. Витт А. Инвестиционный климат в РК // Финансовый информационный бюллетень – 2001г №6 38-44 стр.
33. Рахимбеков Д.С. Государственное регулирование процесса привлечения иностранного капитала в РК: Автореферат на соиск. Ученой степени канд. Эконом. Наук. – Алматы 2001г. 22-стр.
34. Ташенова Р. Чем привлечь инвесторов? // Казахстан экономика и жизнь – 1999г – 22 стр.
35. Белгибаева К. Мобилизуюшая роль инвестиции // Казахстан экономика и жизнь – 1999 г №2 стр. 35-41.
2. Статистический пресс-бюллетень Агенства РК по статистическе Алматы. 2000 №1- 175 стр.
3. Статистическое обозрение Казахстана 2001 г. Инвестиций в Казахстан // Транзитная экономика 1999-№4. 102-104стр.
4. Оспанов М.Т , Муханбетов Т.И. Иностранный капитал и инвестиции: Вопрос теории , практики привлечения и использования. – Алматы: Фиксинфром, 1997 г. 292стр.
5. Балахметова Г.Л. “Привлечение прямых иностранных инвестици в экономику Казахстана ”. Алматы 2001г. Дисс. Канд. Эконом. Наук. 48-65 стр.
6. Қазақстан Республикасының “Шетел инвестициясы туралы” заңы №266-ХII 1994 жыл 27 желтоқсан.
7. Правовое регулирование внешноэкономической деятельности – Алматы. Институт Междунородного права и жеждународного бизнеса “Дәнекер” Ғылым 1997- 257 стр.
8. Рахимбекова Д.С. Государственное регулирование процеса привличения иностранного капитала в Респулику Казахстан. Дис. Кан. Эконом. Наук. Алматы 2001 г /133стр.
9. Статистическое обозрение Казахстана 2001 г. инвестици в Казахстан // Транзитное экономика 1999-№4 56-58 стр.
Веншноэкономическая деятельность РК по статистике, 2000 г. 388 стр.
10. Бектаев Е., Мейрамов К. “Купить акцию: остаться в убытке. Инвестиционный климат в Казахстане. Стратегия и тактика”// Казахстанская правда , от 5 июля 2002 г.
11. Иностранный капитал в экономике Казахстана. Алматы , Центр статистических иследовании , 1993 г. стр.101
12. Статистический пресс-бюллетень Агентства РК по статистическое. Алматы, 2000 №1 105-107стр
13. Статистическое обозрение Казахстан 2001 г. инвестиций в Казахстан // Транзитная экономика1999г.№4. 55-57 стр.
14. Джандосов У. Инвестиционные возможности Казахстан // нефтегазовая вертикаль 2001г. №14 стр. 59-61
15. Кусайнов А. Привлечение иностранных инвестици в Казахстан // Транзитная экономика 1999г.№4 стр 102-104.
16. Бегова М. “инвестиционная активность: был бы стимул, ресурсы найдутся” // экономика и жизнь, 20 октября 1996 г.
17. Бритиш газ и РК: совместное усилия создают серьёзные инвестиций // petroleum – 2001 г. №4 48-50 стр.
18. Достяров А. /Иностранные инвестиций в РК. Анализ форм и необходимость привлечение на современном этапе // Вестник КазГУ сер. Экнонмическая 1998г.№1-2. Стр 49-60
19. Айсагалиева С. Анализ инвестиционной деятельности в РК. Алматы Жеті Жарғы. 1998г стр. 286
20. Право и собственность в РК по инвестициям от 7 августа 1998 г. №131 о совершенствовании процедуры представление налоговых льгот // Вестник по налогам и инвестициям. 1998г. №7-8. Стр. 8-13.
21. Президент РК Назарбаев Н.А об утверждении перечня приоритетных секторов экономики РК для привлечение отечественных и иностранных инвестиции: Указ от 5 апреля 1997 г. №3444 // собрание актов президента РК и правительства РК. 1997 г. №14. Стр 47.
22. Дауылбаев К.Б ҚР шетел инвестициялр іс-әрекеттері, проблемалары және болашағы. Дис . экнонм. Ғылым. Кан. Алматы 1999 жыл 25-33 беттер.
23. Правила регистраций валютных операции, связанных с денежным капиталом: Постановление Правление Национального банка РК 2001г. №14. 34-56 стр.
24. Тойганбаев А.Е Повышение эффективности использование иностранных инвестиции трансформации переходной экономики (на материалах РК )
25. Иностранные инвестиции в России // Международные отношение , №5 1995 г.
26. Дорошин И. Основные направление инвестиционной деятельности // экономические науки №2. 1996 стр 30.
Транзитная экономика №3 2002 г 23 стр.
27. Сагындыкова С. “Иностранные инвестици в Республике Казахстан”, Алматы 1995 г.
28. Арынов А.М. “Иностранный капитал в Республике Казахстан” Алматы 1995 г.
29. Дагаев А. “инвестиционная и налоговая политика ”// экономист. №10 60-66.
30. Постановление о порядке введения в действие Закона РК “Об иностранных инвестициях” // Ведомости 1994г. №23 24-48 стр. Советы Казахстана 1995г №8 – 20 января.
31. Таттибаев К. Как привлечь иностранные инвестиции.// экономика и жизнь 1998г. №4 стр. 73-75.
32. Холл П. Витт А. Инвестиционный климат в РК // Финансовый информационный бюллетень – 2001г №6 38-44 стр.
33. Рахимбеков Д.С. Государственное регулирование процесса привлечения иностранного капитала в РК: Автореферат на соиск. Ученой степени канд. Эконом. Наук. – Алматы 2001г. 22-стр.
34. Ташенова Р. Чем привлечь инвесторов? // Казахстан экономика и жизнь – 1999г – 22 стр.
35. Белгибаева К. Мобилизуюшая роль инвестиции // Казахстан экономика и жизнь – 1999 г №2 стр. 35-41.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
МЕНЕДЖМЕНТ КАФЕДРАСЫ
МЕМЛЕКЕТТІК ЖӘНЕ ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ МАМАНДЫҒЫ
ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛЕДІ,
КАФЕДРА
МЕҢГЕРУШІСІ, Э.Ғ.Д., ПРОФЕССОР
________________________РОГАЧЕВА Т.М
____
_________________ 2010 ж.
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Инвестиция мемлекеттік реттеу обьектісі ретінде
СТУДЕНТ Бегалиева
А.Ж
ҒЫЛЫМИ ЖЕТЕКШІ, Адаева Н.
Алматы, 2010ж
ЖОСПАР
Кіріспе---------------------------- ----------------------------------- ------
--------------------3
I. Инвестицияның теориялық - әдістемелік негізі
1.1Инвестицияның мәні,маңызы және түрлері---------------------------- -------
-------6
1.2 Шетелдік инвестициялар және олардың Қазақстан экономикасындағы қызметі
----------------------------------- ----------------------------------- ------
-------------13
II. Инвестиция – мемлекеттік реттеу облъектісі ретінде және Қазақстан
экономикасындағы инвестициялық жағдайды талдау
2.1 Инвестиция – мемлекеттік реттеу облъектісі ретінде
Қазақстанның инвестициялық жағдайы және оның қалыптасу ерекшеліктері--------
----------------------------------- ----------------------------------- ------
--------------------21
2.2 Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатының қағидалары мен
негізгі бағыттары-------------------------- ---------------------------------
------------------30
2.3 Қазақстан экономикасына 2009 жылғы негізгі капиталға тартылған
инвестициялар мен олардың технологиялық құрылымы--------------------------- -
33
III. Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатын жетілдіру жолдары
3.1 Қазақстан экономикасына инвестицияларды тартудың алдында тұрған
мәселелер және оларды шешу------------------------------- -------------------
-----------41
3.2 Инвестициялық қызметті салықтық ынталандыру механизімін жетілдіру-------
----------------------------------- ----------------------------------- ------
----------------------44
3.3 Отандық компаниялар инвестициялық стратегияны ұйымдастыруда кездесетін
кемшіліктерді жою ұсыныстары------------------------- -------------------52
Қорытынды-------------------------- ----------------------------------- ------
---------------56
Қолданылған әдебиеттер------------------------- -----------------------------
-----------59
Кіріспе
Дипломның өзектілігі. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың үстіміздегі жылғы
Жаңа онжылдық, жаңа экономикалық өрлеу-Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері
атты жолдауында Бүгінгі әлемдік конъюнктура нашарлаған жағдайда біз рөлі
өсе түсіп отырған мемлекеттік холдингтердің, даму институттарының,
әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың ішкі инвестициялық ресурстарын
белсенді етуге тиіспіз деп, өзінің “Қазақстан-2030” Жолдауында республика
экономикасына инвестицияларды тартуды маңызды стратегиялық мәселе ретiнде
қарастырды. Қазiргi таңда Қазақстан жан басына шаққандағы инвестиция тарту
ауқымын алғанда ТМД елдерiнiң арасында көш басында келедi, деген жоспарлар
шешімінің айқын айғағы ретінде тағы баса айтып өтті.
Экономиканың созылмалы дағдарысы жағдайында отандық инвестициялық
саясаттың қуатын күшейту мәселесі өткір күн тәртібінде тұрған міндет.
Инвестиция экономикалық өсудің қажетті және міндетті алғышарты болып
табылады. Олар жиынтық ішкі өнім көлемін арттырып қана қоймай, сонымен
қатар мультипликативтік әсер береді. Дұрыс, инвестициялық саясат
экономикалық өркендеудің маңызды құраушысы болып табылады.
Инвестициялардың экономикаға әсер етуінің ең басты құбылысы
(аспектісі), елдің инвестициялық белсеңділік дәрежесін қолдау, сонымен
бірге, экономикалық өсуді арттыру болып табылады. Қандай да бір елдің
инвестициялық қорының жеткіліксіз немесе шектеулі қуыстарын толықтыра
алады. Инвестициялық белсеңділіктің өсуі жоғарғы ұлттық өнімнің өсуіне
әкеледі.
Қазақстан эканомикасы үшін инвестиция, ең алдымен оны
тұрақтандыру, жандандыру және көтеру үшін қажет. Өндіріске, жаңа
технологияға жұмсалған инвестиция қатаң бәсекелік күресте бәсекелестерді
жеңуге көмектеседі, мейлінше икемді баға белгілеуге мүмкіндік берді. Бұған
шетелдік инвестицияның орасан зор көмегі болғанына ешкім жоққа шығара
алмайды. Оны Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтің өткен жылғы Қазақстан
халқына арнаған Жолдауындағы ...Қазақстанның шетел капиталынсыз,
технологиясынсыз және тәжірибесінсіз жедел
экономикалық өрлеу мен жаңаруға қалай қол жеткізетін көз алдымызға келтіру
қиын, - дегенмен-ақ байқауға болады.
Инвестиция маңызды экономикалық категория болып табылады және
микро-макродеңгейде айтарлықтай рөл атқарады, ең алдымен, жай және
ұлғаймалы ұдайы өндіріс, құрылымдық түрлендірулер, пайданы арттыру және
соның көптеген әлеуметтік проблемаларды шешудегі инвестицияның маңызы өте
зор.
Қазақстан Республикасының шикізатын әлемдік нарыққа шығару
экономика үшін өте маңызды рөл атқарады. Ал сол шикізатты өндіру және өңдеу
үшін шетел инвесторлары қажет, сондықтан Қазақстан Республикасының Үкіметі
инвесторларды тарту үшін жағымды жағдай жасайды.
Шетел инвестицияларын реттейтін Шетел инвестициялары туралы
қабылданған заң ол орган инвестицияларды приоритеттік экономикалық
салаларға жеңілдіктер преференциялар арқылы құйылуын қадағалайды.
Инвестиция экономикалық даму деңгейі орта және төмен
мемлекеттердегі және өндірірістің қатаюына, өсуіне көмектеседі. Қазақстан
шетел инвесторларына жағымды әлеуметтік, қаржы экономикалық, құқықтық
тәртіптерді жасайды және ықыласына инвестициялық климат, қойылған
бағдармаларға жету және өзекті мәселелерді шешеді.
Қазақстан Республикасының жасалып жатқан барлық шараларға
қарамастан, шетел инвесторлары инвестицияларын негізінен көп үлесі бар
табиғи ресурстарға енгізеді.
Диплом жұмысының мақсаты – инвестициялардың теориялық негізін
ашып, Қазақстандағы инвестициялық саясатын талдау негізінде шетел
инвестицияларын тартудың артылықшылықтары мен кемшіліктерін көрсету және
қазіргі уақыттағы инвестициялық климаттың жағдайын ашу.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі – Қазақстан Республикасында
жүріп жатқан инвестициялық процестер.
Жұмыстың өзектілігі - Қазақстан экономикасының дамуы тартылған
инвестиция деңгейі мен оны рационалды қолдануына тәуелді. Сондықтан таңдап
алынған диплом жұмысының тақырыбы қазіргі кезеңде өзекті болып табылады.
Кіріспеде тақырыбтың өзектілігі, қарастырылу дәрежесі, мақсаты,
міндеттері, методологиялық, ілімдік және тәжірибелік негіздері
қарастырылған.
Бірінші тарауда инвестицияның мәніне, түрлеріне түсініктеме
берілген.
Екінші тарауда Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатының
қағидалары мен негізгі бағыттары, инвестициялық процестің даму бағыты мен
жағдайын бағалау қарастырылған.
Үшінші тарауда Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатын
жетілдіру мәселелері қарастырылған.
Жұмысты орындау барысында көптеген мерзімдік баспа материалдар,
қазақстандық және ресейлік экономистердің еңбектері, бай статистикалық
ақпарат базасы және ҚР-дағы инвестициялық процесті реттейтін нормативтік
–құқықтық база материалдары қолданылды.
Инвестициялар деп өнеркәсіптің, құрылыстың, ауыл шаруашылығының және
экономиканың баска да салаларының кәсіпорындарына капитал түрінде салынып,
жұмсалатын шығындардың жиынтығын айтамыз. Инвестициялық кызметтің мақсаты —
түпкі нәтижесінде кәсіпкерліктен табыс немесе процент алу болып табылады.
Инвестицияның кезі болып жаңадан қалыптасқан (құрылған) құн немесе таза
табыстың жинақталған бөлігі саналады. Кәсіпкерлер (кәсіпорындар) оны өзінің
табысының (таратылған) қаражаттарының есебінен жұмылдырады. Негізгі
капиталды жаңартуға арналған инвестиция көзі болып кәсіпорынның меншігінде
қалған табысы саналады. Бағалы қағаздардың көп түрлілігі инвестицияны
жіктеудің көптеген критерийлерін алдын ала айқындайды.
Капиталды бағалы қағаздар кәсіпорынды дамыту үшін, оның капиталын (қорын)
құрастыру немесе ұлғайту мақсатында шығарылады.
Міндеттері: Бағалы қағаздар құқығы бойынша кімге жататындығы туралы
белгілерін куәландыру үшін олар былайша бөлінеді:
— бағалы қағазды ұсынушыға — құқықтарын орындау үшін, бірақ олардың
иелерін теңестіруді (идентификациялауды) талап етпейді, ұстаушылардың атына
тіркеу жасалынбайды. Ұсынушы бағалы қағазды куәландыратын құқығын басқа
адамға қарапайым жолымен қолына береді.
— атаулы бағалы қағаздар — белгілі бір адамның атына жазылады. Бағалы
қағаздарда куәландырылған құқықтары ондағы қойылған талапты жеңілдету үшін
белгіленген тәртіппен басқа тұлғаға беріледі. Атаулы бағалы қағаздар
бойынша құқық беретін адам соған сәйкес келетін талаптардың орындалуы емес,
ондағы тиесілі талаптың занды еместігіне жауап береді.
- ордерлік бағалы қағаз - ол ең алғашында иемденушінің атына немесе
оның бұйрығы бойынша жазылады. Бұл онда керсетілген құқықтар қағазға
түсірілген тәртіпке байланысты ауыспалылығын сақтайтындай етіп —
индоссаментке жазып береді. Индоссамент өзінде құқықтың болғанына ғана
емес, сонымен бірге, оның жүзеге асуына да жауап береді. Бағалы қағаздардан
алынатын табысқа қатысты оларды борыштық және инвестициялық етіп белуге
болады.
Борыштық бағалы қағаздар пайыздарды (проценттерді) төлеуді және негізгі
қарыздың негізгі сомасын графикке сәйкес жабуды эмитент өз міндетіне алады.
Бұл кімнің эмитенті екендігіне қарамастан, оған барлық облигациялар,
векселдер жатады.
Инвестщиялық бағалы қағаздар эмитент активтерінің бір бөлігін иемденуге
құқық береді, оларға эмитенттердің барлық типтеріндегі акциялары тұтастай
жатады.
Жұмыстың құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытынды
және қолданылған әдебиеттерден тұрады.
I. Инвестицияның теориялық - әдістемелік негізі
1.1 Инвестициялардын ұғымы және оның жіктелуі
Қазақстан тәуелсіздігін жариялаған күннен бастап республиканың
экономикасында күрделі, бұрын сонды болмаған, өзгерістер болды.
Қазіргі заманғы экономика жүйесін ауыстыру кезеңіңде ішкі
қаржыландыру мүмкіндіктерінің шектелуі жағдайында үкіметтің іс-әрекет
бағдарламасы негізінде құрылымдық қайта қалыптастыруды қамтамасыз ету үшін
сыртқы капиталды тарту және пайдалану мәселелері өте маңызды орын алды.
Шамамен, 90-жылдардың басында біздің қоғамда Инвестиция
термині күнделікті адамдардың арасындағы қатынаста, ресми түрде,
публицистиқалық және ғылыми әдебиеттерде қолданыла бастады.
Инвестиция - пайыз немесе дивиденд түрінде табыс алу, капиталды
көбейту мақсатында субъект иеленетін актив, өндірісті, кәсіпкерлікті
дамыту, пайда алу немесе басқа да түпкілікті нәтижелерге қол жеткізу елдің
ішінде немесе шетелдегі кәсіпорындарға, консорцииумдарға, жобаларға
әлеуметтік-экономикалық бағдарламаларға, жаңартпалық жобаларға капиталдың
ұзақ мерзімдік жұмсалымы.
Инвестициялық саясат – шаруашылық объектісінің, аймақ, ел ішінде,
олардан сырт жерлерде өндірісті, кәсіпкерлікті дамыту, пайда алу, басқа да
түпкілікті нәтижелерге қол жеткізу мақсатымен ұзақ мерзімді жұмсалымның
көлемін, құрылымы мен бағыттарын айқындайтын шаруашылық шешудің жүйесі.
Басқарудың экономикалық әдістерді кеңінен қолдану, дағдарысты ахуалдарды
еңсеру, нарықтық қатыстарға көшу жағдайында келешекке арналған.
Инвестициялық саясатты ғылыми тұрғыда негіздеу инвестицияны жоспарлау
(болжау) практикасын жаңа шаруашылық тетікпен байланыстыру ұзақ мерзімді
жұмсалымның пайдаланылуын түбегейлі жақсарту, елдің әлеуметтік –
экономикалық дамуын жеделдету бұдан былайғы шарттары ретіндегі ұзақ
мерзімді жұмсалымның тиімділігін арттыру қажет.
Инвестициялық саясат дегеніміз - шетелдік инвестициялырды реттеу, ЖҰӨ
өсуі, төлем балансын оңтайландыру, өндіріс және жұмыспен қамтылу
мәселелерін реттеу қызметіне бағытталған мемлекеттік саясат.
Нақ қазіргі таңда инвестициялық саясат ұғымының маңызының
теоретикалық аспектісін зерттеу нәтижесінде біз келесі қорытындыга келген,
неғұрлым толық және көп аспектілі тұжырымды белгілі Ресейдің ғалым-
экономисті И.А.Бланк инвестициялық саясат дегеніміз – нақты қаржыландыру
нысанына капитал салуды қарастыратын, уақыт арасында детерминисті
инвестициялық мақсаттарды жүзеге асырудың жоспарланған нақты нәтижелерге
қол жеткізуга бағытталған мемлекеттің ең тиімді саясатыдеп тұжырымдады.
Инвестиция экономикада да, жалпы, экономикалық теорияда да, өте
маңызды терминдердің қатарына жатады, басқаша айтқанда,
ивестициятермині нарықтық экономиканың - ажырамас бір бөлігі. Сондықтан,
оны жеке бір тақырып ретінде жоғарғы оқу орындарының барлығында өтетін
экономика сабағына енгізген. Кей оқу орындарында ол экономикалық теория
курсынан белгілі. Қысқарта келетін болсақ, инвестиция термині жаңа
заманға сай және өте қажет термин болып табылатыны сөзсіз.
Инвесторлар – кәсіпкерлік қызметінің және нәтижесінде пайда құалатынын
немесе әлеуметтік тиімділікке қол жеткізілетін қызметтің басқа да
түрлерінің объектілеріне жұмсалған мүліктік және интеллектілік
құндылықтардың барлық түрлері, капиталдың ел ішіндегі және шетелдегі
экономикаға ұзақ мерзімді жұмсалымы.
Инвестициялар ЖҰӨ-нің ен маңызды және ең өзгермелі компоненттерінің
бірі болып табылады. Қашанда болмасын құлдырау кезінде тауарлар мен
қызметтерге деген шығын қысқарады, бұл қысқарудың үлкен бөлігі
инвестициялық шығындар көлемінің құлдырауына қатысты.
Мемлекеттің инвестициялық саясатының басты мақсаты – тауарлар
өндіру, жедел дамыту, экономиканың беделді секторында жұмыстармен қызмет
атқару үшін қолайлы жағдай тудыру.
Мақсатқа жету процесінде ҚР-сы мынандай мәселелер шешеді:
1) жаңа да, озық технологияларды және ноу-хоу тағы басқаларды өндіріске
енгізу;
2) ішкі нарықтағы жоғарғы сапалы тауарлар мен қызметтерді толықтыру;
3) отандық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау және ынталандыру;
4) экспортқа бағдарланған және импорт тауарларының орындарын
толтыратындай өндірісті дамыту;
5) ҚР-ның шикізат базасын ұтымды және кешенді пайдалану;
6) жаңа өндіріс орнын ашу және оны күшейту;
7) жергілікті кадрларды үздіксіз оқыту, олардың шеберлік деңгейін артыру
жүйесін енгізу.
Мемлекеттік үдетілген индустриялық-инноватциялық бағдарламаны табысты
жүзеге асырып, дағдарыстан кейінгі кезеңде ел экономикасының қарқынды
дамуын қамтамасыз ету үшін мемлекет пен жеке сектордың, яғни шағын және
орта кәсіпкерлік субъектілердің өзара ұғынысып, тізе қосып жұмыс істейтіні
ләзәм. Соңғы жылдары мемлекет тарапынан кәсіпкерліктің кәсібін қолдап,
шағын және орта бизнес субъектілерінің тынысын кеңейту үшін жүйелі жұмыстар
жасалып келеді.
Бұл әсіресе дағдарыс табалдырықтан атттаған кезеңде ерекше білінді.
Экономиканың өзге де нақты секторлары секілді шағын және орта бизнес саласы
да алғашқылардың бірі болып қаржы дағдарысының қыспағында қалды. Мұндайда
мемілекет оларды тағдыр тәлкегінде қалдырған жоқ. Керісінше, дағдарысқа
қарсы бағдарлама шеңберінде бұл саланы қолдауға аса қомаққты қаржы
бағытталды.
Бұл іс-қимыл тиісті нәтижесін берді, кәсіпкерлер кәсібінен нәсіп
тауып, сонымен бір мезгілде ел экономикасының оңалуына мүмкіндіктерінше
көмектерін тигізуде.
Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, қазіргі уақытта Үкімет
Қазақстандағы іскерлік ахуалды жақсартуға күш салуда. Есте болса, 2008
жылғы Қазақстан халқының әл- ауқатын арттыру- мемлекеттік саясаттың басты
мақсаты атты Жолдауында Призидент Үкімет шағын және орта бизнестің
бәсекеге қабілеттілігін ынталандыру жөніндегі дәйекті жұмысты жалғастыруға
тиістігін айтып, әкімшілік реформа аясында Үкіметке бизнеске түсетін
әкімшілік салмақты батыл азайтуды, рұқсат беру жүйесін, ең алдымен
лицензиялауды, сертификаттауды, аккредиттеуді одан әрі оңайлатуды тапсырған
болатын.
Мемлекет басшысының тапсырмасын жүзеге асыру үшін Үкімкт шағын және
орта бизнесті қолдау жөнінде дәйекті әрі мақсатты жұмыстар жүргізіп келеді.
Мәселен, бүгінге дейін салық реформасы жүргізіліп, бизнеске түсетін салық
жүктемесі төмендетіледі.
Әкімшілік реформа қолға алынып, бизнесті құру және жүргізу үшін
тосқауыл болған әкімшілік кедергілер айтарлықтай қысқартылды. Бұдан бөлек
жеке кәсіпкерлік субъектілерін тексеру жүйесі жетілдірілді және реттелді.
Айталық, ағымдағы жылғы шілденің 17- сінде Жеке кәсіпкерлік мәселелері
бойынша ҚР-ның кейбір заңнамалық актілеріне өзгертулер мен толықтырулар
енгізу туралы заң күшіне енді. Сөйтіп тәуекелдерді бағалау жүйесін
енгізуесебінен мемлекеттік органдар жүргізетін тексерулер оңтайландырылды
және реттелді.
Сонымен қатар, Премьер-Министердің бұйрығымен рұқсат беруші құжаттарды
қайта қарау және оңтайландыру жөніндегі сарапшы топ құрылды. Бүгінге дейін
бұл топтың 43 отырысы өткізіліп, онда мемлекеттік ргандардың 22 жұмыс
тобының рұқсат беруші құжаттарды түгендеу және қайта қарау жөніндегі
жұмыстарының нәтижелері қаралған. Отырыстардың қортындысы бойынша сарапшы
топ 43 қызмет түрін литцензиялауды, 238 әртүрлі рұқсат беруші құжаттарды
қарастыруды ұсынған.
Дағдарыс кезінде мемлекет шағын және орта бизнесті қолдауға теңдессіз
қаржылық көмек көрсетті. Ресми мәләметтер бойынша, 2007 жылдың соңынан
бастап шағын және орта кәсіпкерлік субъектілеріне 330 млрд. теңгеден астам
қаржылық көмек көрсетіліпті. Осы қолдаудың арқасында 8700-ден астам жоба
несиелендіріліп, 16 мыңнан астам жұмыс орны құрылып, қолдауға ие болған.
Қуантатыны- бөлінген қаржы желге ұшпады, мемлекеттің экономиканың осы бір
нақты сектоына көрсеткен қамқорлығы қазіргі уақытта оң нәтижесін беруде.
Миллиондаған қазақстандықтар еңбек ететін бұл сала дағдарыстың қысымына
төтеп беріп, бүгінде жемісті жұмыс істеп жатыр.
Осылайша, Үкімет жүргізген жұмыстар бірқатар оң нәтижелерге әкеліп
отыр. Айталық, Статистика агентігінің дәрежесі бойынша, 2009 жылғы
қыркүйектің 1-ндегі жағдай бойынша елімізде 1 млн. Бірліктен астам шағын
және орта кәсіпкерлік субъектілері тіркелген. Бұл тіркелген шаруашылық
субъектілерінің жалпы санының 90 пайыздан астамын құрайды.
Республикамыздағы белсенді жұмыс жасайтын шағын және орта кәсіпкерлік
субъектілерінің саны өткен жылдың тиісті кезеңмен салыстырғанда 4,4 пайызға
ұлғайған. Мұның өзі дағдарыс ккезінде де жеті өлшеп, бір кесіп, жүйелі
жұмыс істесе жақсы нәтижеге қол жеткізуге болатындығының нақты дәлелі
іспетті. Атап өтерлігі, Қазақстанда жүргізіліп жатқан реформалар халқаралық
рейтингтерді жасаушылардың оң бағасына ие болды.
Еліміздегі іскерлік ахуалды жақсарту жөніндегі Үкімет жүзеге асырған
шаралар әртүрлі халқаралық рейтингтердегі Қазақстанның позициясын нығайтуға
мүмкіндік береді. Айталық, 2009 жылғы қыркүйектің 9-ында Дүниежүзілік банк
жыл сайынғы Doing Business -2010 рейтингісінің нәтижелерін жариалады. Ол
бойынша Қазақстан 70- тен 63-ші орынға көтерілді. Ал 2009 жылғы мамырдың 20-
сында Халқаралық менеджментті бамыту институтының Әлемдік бәсекеге
қабілетті зерттеу орталығы (Швейцария) елдерінің бәсекеге қабілетілігінің
жыл сайын рейтингісінің 2009 жылғы қортындысын жариялады.
Бұл рейтинг бойынша, Қазақстан өткен жылмен салыстырғанда 3 позицияға
көтеріліп, 36- орынға жайғасты. Бұл ретте қазақстан Ресейді (49 орын) 13
тармаққа және Украинаны (56 орын) 20 тармаққа басып озып жетекші позицияны
иеленгенін айтып өткен жөн. Ал 2009 жылғы қыркүйектің 8-інде жарияланған
Дүниежүзілік экономикалық форумның рейтингі бойынша, Қазақстан өткен жылдың
нәтижелерімен салыстырғанда бар-жоғы бір позициясын жоғалтып, 67 орынға
тұрақтады. Ресей бірден 12 позицияға, яғни 51-ден 63 орынға сырғыса, ал
Украина он позицияға төмендеп, төмендеп яғни 72-ден 82 орынға төмендеді.
Бір қарағанда құрғақ цифрлар болғанмен, бұлар Қазақстандағы Іскерлік
ахуалдың жыл сайын жақсарып келе жатқандығының нақты айғағы болып табылатын
құнды мәліметтер.
Мемлекеттің кәсіпкерлікті қордау шарасы бұнымен бітпейді. Төртінші
шақырылымдағы Парламенттің үшінші сессиясының ашылуында Елбасы елдегі
іскерлік ахуал мен кәсіпкерлік белсенділікті түбегейлі жақсарту қажеттігіне
тоқталып, қазір іскерлік ахуалды жақсарту мен отандық кәсіпкерлікті қолдау
жөніндегі жаңа жүйелі шаралар аса қажеттігін атап көрсетті.
Кәсіпкерлікті тексеру жүйесін оңтайландыру қажет. Барлығын да бір
Заңға жинақтау қажет, қалған басқасын жоюға қойып, тексеруші оргпндар шағын
және орта бизнеске қыспақ жасамауы үщін тәртіп орнатайық, деген болатын
Призидент сонда. Бұл тапсырманы орындау үшін Үкімет таяу перспективада
әкімшілік реформа аясында бизнес саласындағы бақылаушы мемлекеттік
органдардың санын қысқартуды жоспарлап отыр. Бұл ретте бизнесті енгізу
шарттарын жақсарту жөніндегі жұмыс аясында әкімшілік заңнаманы қоса
алғанда, лицензиялау және тіркеу мәселелері бойынша 70-тен астам заңнамалық
актіге түзетулер енгізілді. 200-ден астам бірлескен жарлықтар әзірленіп,
қабылданатын болады.
Сонымен қатар, ҚР Әкімшілік кодексінің тексеру жүргізу тәртібін
бұзғаны үшін мемлекеттік органдардың жауапкершілігін күшейту бөлігіне,
Лицензиялау туралы заңды өзгертулер енгізілді.
Бұған қосса 2011 жылғы қаңтардың 1-іне дейін бизнеске қатысты
талаптарды қамтитын 10 мыңнан астам нормативтік құқықтық актілерге ревизия
жүргізіліп, деңгейі жоғарылатылады. Рұқсат беру жүйесіне ұқсас салалық
нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік органдар өздері және бизнес-
қоғамдастық өкілдердің қатарынан құрылған Сараптау тобы гильотина
қағидасы бойынша мұқият сүзгіден өткізеді.
Сөз соңында бір тоқталып кететін жайт, қазіргі уақытта Үкімет шағын
және орта бизнесті қолдаудың жаңа құралдарын әзірлеп жатыр. Соның аясында
кәсіпкерлікті қолдауға қосымша мемлекеттік қаржыны пайдалану жөніндегі
ұсыныс қарастырылуда.
Бұл рете өңдеуші өнеркәсіптегі шағын және орта бизнес субъектілерін
несиелеуге айырықша назар аударылақ. Бұл бағдарламаның шарттары бойынша
несиелер бойынша номиналды ставка 8 пайыз, ал жылдық тиімді ставка 9 пайыз
деңгейінде болуы тиіс. Осылайша мемлекет алдағы уақытта шағын және орта
бизнеске қосымша 60млрд. теңге көлемінде қолдау көрсетуді межелеп
Нарықтағы айналыс ерекшеліктеріне байланысты бағалы қағаздарды нарықтық
(айналыстағы) және нарықтық емес (айналыстағы емес) етіп бөлу мүмкін.
Нарықта болатын бағалы қағаздар биржалык немесе биржалық емес айналым
шеңберінде нарыкта екінші рет еркін сатылуы және сатып алынуы мүмкін. Олар
сатылғаннан кейін эмитентке мерзімінен бұрын ұсынылмайды.
Нарықтық емес бағалы қағаздар бір қолдан екінші қолға еркін көше алмайды,
яғни екінші рет айналысқа түспейді. Бұндай бағалы қағаздар қатарына оларды
шығару кезінде сатылмайды деген шарт қойылса, онда оларды тек эмитенттің
езі ғана сатып алады.
Сондай-ақ айналысы шектеулі бағалы қағаздар да бөлініп көрсетілуі мүмкін.
Мысалға, жабық АҚ акциялары сатып алу және сату мөміле бойынша шектелген
акциялардың қатарына жатады.
Бағалы қағаздар әрекет ететін орыны бойынша ақша нарығының бағалы
қағаздары және капиталдық бағалы қағаздары болып бөлінеді.
Ақша нарығы дегеніміз — қысқа мерзімді бағалы қағаздардың алынуы мен
сатылуын көрсетеді және ол қаржылық нарықтың бір бөлігі. Қысқа мерзімді
бағалы қағаздардың әрекет ету мерзімі — бір күннен бастап бір жылға дейін
болуы мүмкін. Айналыстағы бағалы қағаздар, әдетте, төменгі төлем
тәуекелімен қатар жүреді, өйткені қарыз берушілердің телем қабілетгілігі
жоғары болса ғана шығарылады. Ақша нарығының бағалы қағаздарына: қазыналық
векселдер, депозиттік сертификаттар, коммерциялық қағаздар жатады.
Бағалы қағаздар нарықтық капиталдар ретінде бір жылдан астам мерзімге
ұсынылады. Бұл борышкерлік, сондай-ақ инвестициялық бағалы қағаздар болуы
мүмкін.
Бағалы қағаздардың атқаратын ролі бойынша: негізгі (акциялар мен
облигациялар), көмекші (чектер, векселдер, сертификаттар, т.б.) және
негізгі бағалы қағаздардың алыну мен сатылу құқығын куәландыратын шартты
бағалы қағаздар болып белінеді (варранттар, опциондар, қаржылық фьючерстер,
сатып алу құқығының артықшылығы).
Бағалы қағаздарды өздерінің алдына қойған міндеті мен мақсатына сәйкес
басқа да белгілері бойынша (құжатты және құжатсыз, кері қайтарылатын және
кайтарылмайтын, тұракты деңгейде және әр түрлі деңгейде табыс әкелетін)
жіктелуі мүмкін.
Инвестор бағалы қағаздар нарығында жұмыс істей жүріп салымдарды
тараптандырудың (диверсификациялаудың) принципін ұстануы тиіс: инвестор
қаржылық активтердің әр түрлісін алуға ұмтылуы керек. Бұл салымдардың
тәуекелділігін азайту үшін қажет. Мысалы, инвестор өзінің барлық акшаларын
бір компанияның акцияларына салды делік. Бұл жағдайда ол акция курсының
нарықтық ауытқуына толық тәуелді болады. Егер кәсіпорын қаражаттары бірнеше
компаниялардың акцияларына салынатын болса, онда инвестордың табысы
неғұрлым аз ауытқитын біршама компаниялардың акциясына тәуелді болады. Егер
инвестор әр тараптандыру (диверсификациялау) принципін ұстанатын болса,
онда ол инвестициялық (фондылық) портфел деп аталатын бағалы қағаздардың
жиынтығымен байланысты болады.
Қоржындық (портфеддік) инвестициялаудың объектілері ретінде әртүрлі
бағалы қағаздар: акциялар, облигациялар, бағалы қағаздардың шартты түрлері
әрекет етеді. Қоржынның бір бөлігі акша түрінде ұсынылуы мүмкін. Қоржындағы
қағаздардың көлемі де әр түрлі болады. Қоржындық инвестициялау езінің
құрамына тәуелді, ол табыс немесе залал әкелуі мүмкін және тап сондай
тәуекелділіктің де сол және басқа да деңгейіне ие. Қоржынға енетін бағалы
қағаздардың тізбесін де, көлемін де инвестор өзгерте алады.
Қоржынды құрастыру кезінде инвестор келесі факторларды есепке алуы тиіс:
тәуекелділікті, табыс дәрежесін, орындалу мерзімін, бағалы қағаздар типін.
Инвестор инвестициялық мақсатына тәуелді белгілі бір типтерді
қалыптастырады. Келесі типтерін беліп көрсету қабылданған бірінші тип —
өсім қоржыны, екінші тип — табыс қоржыны.
Қоржынның бірінші типінің мақсаты есімді көбіне дивиденттер мен
проценттер алу есебінен емес, бағалы қағаздардың бағамдық (курстық)
өсімінің есебінен алу болып табылады. Бұл негізгі салымның басым бөлігін
акция құрайды. Күтілетін капитал өсімімен және тәуекелділіктің ара
қатынасына байланысты қоржындық өсімнің ортасынан, тағы да баска қоржынның
түрлерін, атап айтқанда: агрессивті, консервативті және орташа есімін бөліп
көрсетуге болады.
Агрессивті өсім қоржындары капиталдың максималды өсіміне бағытталады. Бұл
қоржын ұлкен тәуекелділікпен байланысты екенін көрсетеді, бірақ эмитент-
кәсіпорындардың қолайлы дамуы кезінде ол үлкен табыс әкелуі мүмкін.
Қоржынның бұл құрылымы, әдетте, тез өсетін жас компаниялардың акцияларымен
көрсетілуі мүмкін. Консервативтік қоржынның есімі негізінен ірі, жақсы
белгілі және тұрақты компаниялардың акциясынан тұрады, бұндай қоржынның
тәуекелділігі де аса үлкен болмайды.
Қоржынның орташа есімінде агрессивті қоржынға да, консервативті қоржынға
датән инвестициялық қасиеттері болады. Оның құрамына сенімді
кәсіпорындармен қоса даму үстіндегі жас кәсіпорындардың да акциялары енеді.
Мұндай қоржын жеткілікті жогары табыска және тәуекеддің орташа деңгейін
ұстауына қолайлы жағдай туғызады.
Коржындардың екінші имидивиденттер мен проценттер есебінен табыс алу
болып табьшады. Қоржынның бұл типі тәуекел кезінде алдын ала жоспарланған
табыстың деңгейін қамтамасыз етеді және онда тәуекедціліктін деңгейі нольге
тең болады. Қоржындардың аталган типін инвестициялау объектілері ретінде
сенімділігі жоғары бағалы қағаздар алынады. Оның құрамына енетін қорлардың
инструменттеріне байланысты олар: конверттелетін, нарықтық ақшалай және
облигациялар болып бөлінеді. Конвертгелетін (айырбасталынатын) қоржындар:
айрықша акциялардан және облигацияларынан тұрады. Мұндай қоржын оны
күрайтын бағалы қағаздардың есебінен нарық коньюктурасы мүмкіндік беретін
болса, онда оларға жай акциялардың езі де, қосымша табыс әкелуі мүмкін.
Басқаша жағдайда, қоржын инвестициясы тек тәуекелділік төмен болған кезіңде
ғана табыспен қамтамасыз етіледі.
Ақша нарығының қоржындары (портфелі) капиталды толық сактау мақсатынан
тұрады. Оның күрамына ақшалай қаражат пен тез сатылатын активтер кіреді.
Егер де ұлттық валюта өзінің төмендеу бағамын керсетсе, онда ол шетелдік
валютаға айырбасталуы мүмкін. Сөйтіп, салынған капитал нольдік тәуекедділік
кезінде өз өсімін сақтайды.
Облигациялар қоржындары облигациялардың есебінен қалыптасады және нольдік
тәуекелділік кезінде орташа табыс әкеледі.
Қоржындардың өсуіне қоржынға енген құрылымдардың өзгерісі мен бағамдары
әсет етеді. Табыс қоржындары тұракты құрамға және кұрылымға ие.
Қоржын қызмет етуінін уақытына байланысты мерзімі шектелген және мерзімі
шектелмеген болып бөлінеді.
Мерзімі шектелген қоржын тек табыс табуға талпыныс жасап қана қоймай,
алдына ала уакыты белгіленген кезеңнің шегінде табыс алуды кездейді. Ал
мерзімі шектелмеген қоржынның уақыты шектеліп белгіленбейді.
Мүмкіңдігінше толықтырылатын, қайтарып алынатын және тұрақты қоржындар
ажыратылып керсетіледі. Толықтырылатын қоржындар, бастапқы салынған ақша
қаражаттарының есебінен емес, сыртқы қаражат көздерінің есебінен өсуі
(толықтырылуы) мүмкін. Қайтарып алынатын қоржындар бастапқы салынған
қаражаттардың бір бөлігін қайтарып алуға жол береді. Тұрақты қоржыңдарда
бастапқы салынған қаражаттар қоржынның барлық кезең бойына тұрақты келемін
сақтайды.
Инвестиция — экономиканы дамудың тұрақты және жоғарғы қарқынын
қалыптастыруды, ғылыми-техникалық прогресстің жетістіктерін енгізуді,
инфрақұлымды дамытуды кездейтін басты фактор.
Инвестицияны дамытуда кәсіпорындарды қаржыландыратын және ұзақ мерзімге
несие беретін мамандандырылған инвестициялық банктер мен акционерлік
қоғамдардың акцияларынан құрылған инвестициялық қорлар ерекше роль
атқарады. Сейтіп, қорлар экономиканың неғұрлым пайдалы салалары мен
кәсіпорындарына капиталдың құйылуына жағдай жасайды.
Қаржылық инвестициялар инвесторлар үшін ішкі және сыртқы инвестициялар
жағдайында белгілі бір тәуекелділікпен байланысты болатынын ескерген жөн.
Бұл тәуекелділік басшылардың біліктілігімен және олардың епті
әрекеттерімен, есеп пен бақылау жұмысын ұйымдастыруымен, валютаның бағамдық
пайыз мөлшерлемесінің өзгерістерімен, орта мерзімді және қысқа мерзімді
несиелерді тартудың қиындылықтарымен және т.б. осы сиякты мәселелерімен
байланысты болып келеді. Сонымен қатар, табиғат зілзалаларымен және саяси
тәуекелділіктерімен байланысты болатынын ескерген абзал.
Қаржылық инвестициялар техникалық-экономикалық есептеулер жасалган соң
және сол инвестицияланатын объектіні қажетті зерделеуден өткізгеннен кейін
барып, жүзеге асырылады. Осы жағдайда ғана нарықтық қарым-қатынастар
жағдайындағы тәуекелділіктер төмендеуі мүмкін.
Қазақстан Республикасының заңдары экономиканың барлық саласын
инвестициялық тұрғысынан қолдауға бағытталған. Республикада инвестициялық
жобаларды жүзеге асырудың тиімділігіне бағытталған жеңілдіктер мен
преференциялар әзірленіп жасалған.
Түптеп келгенде, инвестициялардың мақсаты-жаңа технологияларды, алдыңғы
қатарлы техниканы және ноу-хауды енгізу; ішкі нарықты жоғары сапалы
тауарлармен толтыру және қолайлы қызмет көрсету; отандық тауар
өндірушілерді мемлекеттік қолдау және ынталандыру; экспортқа бағытталған
және импортты алмастырушы өндірістерді дамыту, Қазақстан Республикасының
шикізат көздерін тиімді және кешенді пайдалану; қазіргі заманғы менеджмент
пен маркетинггің әдістерін енгізу, жаңа жұмыс орындарын құру; жергілікті
мамандардың үздіксіз оқу жүйесін енгізу, олардың біліктілік деңгейін
көтеру; өндірістің жедел дамуын қамтамасыз ету; қоршаған табиғат ортасын
жақсарту болып табылады.
Қазақстан Республикасының экономикасын көтеруде және оны одан әрі
дамытуда шетеддік инвесторлардың атқарар ролі зор. Шетелдік инвестицияларға
табыс алу мақсатында кәсіпкерлік қызметтің объектілеріне инвесторлар салып
отырған мүліктік кұндылықтар және оған қоса олардың құқықтары, яғни
интеллектуалдық меншік құқығы да кіреді.
Шетелдік инвестициялар Қазақстан Республикасының заңды тұлғаларының
жарлық капиталына қатыса отырып, ондағы қабылданатын шешімдерге ез
үлестерін және құқықтарын қорғауына болады.
Шетелдік инвесторлар заңға қайшы келмейтін кез келген қызметпен, атап
айтқанда: бірлескен кәсіпорындарды кұруға және олардың шетелдік филиалдарын
ашуға, мүліктік құқын сатып алуға, қарыз, несие беруге т.б. қызметтермен
шұғылдануына болады.
Шетелдік инвесторлар өздерінің қызметінен алған табысын өз қалаулары
бойынша пайдалануга құқылы, Қазақстан аймағында қайта қаржыландыру үшін,
тауарлар алуға және басқа да мақсаттар үшін, яғни Қазақстан Республикасының
зандарында тыйым салынбаған кез келген қызметпен айналысуына болады.
1.2 Шетелдік инвестициялар және олардың Қазақстан экономикасындағы
қызметі
Кәсіпорындарда инвестицияларды қаржыландырудың ірі қайнар көзі
амортизациялық аударымдар болып табылады. Кәсіпорындарда құндық тозудың
жинағы жүйелі түрде (ай сайын) болады. Нәтижесінде кәсіпорынның негізгі
капиталының ұдайы өндірісін кеңейту үшін бағытталған бос ақша қаражаттары
пайда болады. Осыдан басқа, жыл сайын пайдалануға жаңа объектілер қосылады,
ал оларға белгіленген ереже бойынша (баланстық құнына % пайыз) амортизация
есептелінеді. Бірақ осындай объектілер қызмет ету мерзімнің бітпеуіне дейін
төлемді талап етпейді.
Дағдарыстық ахуалдарға дайындықпен, оларға барабар шыралар қолданумен
және салдарларын бейтараптандырумен жалпы мемлекеттік жұмылдыру жүйесі
айналысуы тиіс, оны дамыту және жетілдіру кез келген мемлекеттің аса
маңызды қызметі болып табылады.
Қазіргі уақытта осы мәселелерді ескермеу болашақта мемлекеттік
тұрақтылықтың елеулі қауіпқатерге ұшырауына әкелуі мүмкін.
Жалпы мемлекеттік жұмылдыру жүйесі мемлекеттік дағдарысқа қарсы шара
қолданудың өзегі болып табылады.
Жұмылдыру жүйесі әралуан түрлендірмесінде іс жэүзінде барлық дамыған
өркениетті мемлекеттерде қолданылады. Оның қажеттілігін және мақсатқа
сәйкестігін дүние жүзілік қоғамдастықтың көп ғасырлық тарихы растайды және
ол ешкімнің күдігін тудырмайды.
Жалпы мемлекеттік жұмылдыру жүйесінің әсер ету аясындағы олардың
негізгілеріне мыналар жатады:
- агрессия, яғни халықаралық қаруды қақтығыс;
- терроризм және сепоратизм немесе этникалық, діни не өзге негіздегі
ішкі қарулы қақтығыс;
- табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар;
- экономикалық дағдарыс немесе экономикалық оқшаулау;
Мемлекеттің өтемдік жүйесі мемлекеттің саяси және әлеуметтік –
экономикалық дамуының жалпы нормативтік құқықтық режиміне тұрақсыздандырушы
әсер ететін экстремалдық факторларға қарсы іс-қимыл жасау мақсатында
қолдану үшін көзделген шаралардың, институционалдық құрылымдар мен
ресурстардың жиынтығы болып саналады.
Өтемдік жүйенің құрамдас бөліктеріне мыналар жатаады: ұлттық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету күштері мен әділет органдары, аумақтық
қорғаныс жүйесі, азаматтық қорғаныс жүйесі, мемлекеттің материалдық,
техникалық және қаржылық құралдарын резервте сақтау жүйесі, сондай –ақ
негізгі құрылымдар мен ресурстық қамтамасыз ету көздерінің қосарланушы
жүйесі.
Жұмылдыру жүйесі бір уақытта әскери-экономикалық әлеуетін арттыру және
оны қысқа мерзімдерде іске асыру үшін жағдай жасау арқылы соғыс шығындарына
жұмсалатын қаражатты үнемдеуге, оларды әлеуметтік-экономикалық дамуға
шоғырландыруға мүмкіндік бере отырып, әскери – стратегиялық қажеттіліктің,
әлеуметтік-экономикалық мақсаттылықтың және мемлекеттің ресурстық
мүмкіндіктерінің арасында теңгеруші күш қызметін атқарады.
Басқаша айтқанда Қазақстан дүниежүзілік қоғамдастықтың неғұрлым
дамыған елдерінің стандарттарына салыстырмалы алағанда олардың көлемдері
тым шектеулі белгілі бір ресурстық мүмкіндіктерге ие. Оларды бөлу екі
негізгі құрамдас бөліктің: әлеуметтік –экономикалық сала мен өтемдік
саланың арасында жүзеге асырылады.
Экономикалық кешен ресурстарының барлық түрінін жұмылдыру әлеуетін
қалыптастыру, сондай-ақ өтемдік жүйенің көлемін арттыру үшін белгіленген
мерзімдерде оны іске асыруға жағдайлар жасау мемлекеттің жұмылдыру
қызметінін негізігі міндеттерінін бірі болып табылады.
Шындығында, жұмылдыру әлеуеті шексіз бола алмайды немесе әрбір нақты
мемлекет үшін белгілі бір шамадан аса алмайды, өйткені бұл көрсеткішті бұзу
жүйенін жұмысын тұрақсыздандыруға әкеледі.
Бұл ахуалға мынадай жағдай себеп болады, мемлекеттің жұмылдыру
әлеуетінің ресурстары түріне байланысты белсенді экономикалық айналымнан не
шығарылған болуы, не шығарылуы мүмкін.
Мысалы, енбек (әскери іске үйретілген) және көлік ресурстары
күнделікті режимде өндірістік процесте толығымен іске қосылған, бірақ
оларды орындау кезенінде рұқсат етілетін нормалардан асыра алу экономикалық
қызметті тұрақсыздандыруға әкеледі.
Жалпы мемлекеттік жұмылдыру жүйесі мақсатты қызметпен ұйымдық және
функционалдық жағынан біріккен, күнделікті режимде және экстремалдық
факторлардын әсері кезінде мемлекеттің тұрақты өмір сүруін қамтамасыз
ететін мемлекеттік аппараттын, экономикалық кешеннің, әкімшілік-аумақтық
бірліктердің және өтемдік жүйенін заңды түрде өзара байланысты
элементтерінің белгілі бір тұтас құрылымы болып табылады.
Жалпы мемлекеттік жұмылдыру жүйесінің негізгі мақсаты кез келген
жағдайларда мемлекеттін барлык әлеуметтік-экономикалық және экономикалық
институттарының теңгерімді жұмыс істеуін кепілдікті қамтамасыз ету болып
табылады.
Жалпы мемлекеттік жұмылдыру жүйесінін негізгі міндеттеріне мыналарды
жатқызған жөн:
Мемлекеттік аппаратты, экономикалық кешенді және әкімшілік-аумақтық
бірліктерді күнделікті режимде дайындау, оларды экстремалдық жағдайларда
тұрақты жұмыс істеуге уақытында көшіру және оны қамтамасыз ету;
Күнделікті режимде экономикалық кешеннің өтемдік жүйесін және жұмылдыру
әлеуетін ұстау көлемдерінің оңтайлы көлемдерін белгілеу;
Өндірістік базаны тиімді орналастыруды экономикалық кешенді және әкімшілік-
аумақтық бірліктерді ресурстық қамтамасыз етудің қосарланушылығын
жоспарлау;
4. Экстремалдық факторлар әсерінің салдарларын болғызбаудың немесе
бинарлық бейтараптандырудың құқықтық және функционалдық шарттарын
қамтамасыз ету;
Барлық мемлекеттік институттарды күнделікті жұмыс режиміне көшірудің
кепілді тетігін әзірлеу;
Жалпы мемлекеттік жұмылдыру жүйесі композициялық жағынан, іс-қимыл
уақыты бойынша үш өзара байланысты және өзара келісімді процестердің
жиынтығын құрайды, оаарға мыналар жатады:
1) жұмылдыру дайындығы - алдыңғы кезең сияқты, жалпы нормативтік құқықтық
режимдегі бейбіт уақыттың іс-шаралар кешені;
2) жұмылдыру - мемлекеттің барлық институттарын соғыс жағдайы режиміне
көшіру жөніндегі орындау кезенінің іс –шаралар кешені;
3) демобилизация - мемлекетті жалпы нормативтік құқықтық режимге
көшірудін кепілді (қайтарымды) тетігі.
Жалпы мемлекеттік жұмылдыру жүйесі күрделі құрылым бола отырып, төрт
негізгі бағытка немесе кіші жүйеге бөлінеді, оларға мыналар жатады:
1) басқарушылық бағыт - мемлекеттік аппараттын органдары мен ұйымдарын
қамтиды;
экономикалық бағыт - экономикалық кешеннің ұйымдарын қамтиды;
әскери бағыт - ұлттық өауіпсіздікті қамтамасыз ету күштері мен әділет
органдарын қамтиды;
аумақтық бағыт - әкімшілік-аумақтық бірліктерді қамтиды.
Жалпы мемлекеттік жұмылдыру жүйесі:
нормативтік құқықтық базаны ;
институционалдық құрылымдарды;
жүйенің объектілерін:
мемлекеттік аппаратты;
экономикалық кешенді;
ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету күштері мен әділет органдарын;
әкімшілік-аумақтық бірліктерді;
4) аумақты және халықты қорғау кіші жүйелерін:
аумақтық қорғанысты;
азаматтық қорғанысты;
5) ресурстық:
адами ресурстармен;
көліктік ресурстармен;
материалдық ресурстармен;
қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету кіші жүйелерін қамтиды.
Қорытындысында жұмылдыру жұйесі іс жүзінде қоғамдық қызметтің барлық
саласында мәселелердің өте кең спекторін қамтитынын және ұйымдық-құқықтық
нысандары мен меншік нысандарына байланыссыз, мемлекеттік институттардың
көпшілігінің мүддесін қозғайтындығын атап өткен жөн.
Оның тиімді жұмыс істеуі қазіргі заманғы жағдайда кез келген мемлекеттің
өмір сүруінің бұлжымас шарты болып табылады және әсіресе мемлекеттік
бюджеттің шектеулі қаражаты жөнінде ескере отырып, тарихи тәжірибиені
зерттеу және неғұрлым дамыған мемлекеттердің ұқсас жүйелерін талдау
негізінде байыпты теориялық пысықтауды және барлық мәселелерді ғылыми
негідеуді қажет етеді.
Өтпелі кезеңдегі Қазақстанның алдында тұрған ең бір периоритеттік
мақсаттардың бірі- дүниежүзілік шаруашылық жүйедегі республиканың
интеграциясы болып табылады. Тұрақты саяси жағдай, табиғи ресурстардың аса
бай запастары, шетел капиталын тарту, сыртқы экономикалық байланыстарды
дамыту үшін белсенді ынталандырулар болып табылады. Шетел капиталы
экономикадағы құрылымдық қайта құруларды жүзеге асыруда маңызды роль
атқарады.
Мәселен, мемлекеттік және шетелдік іскер топтардың шақыруымен облыстың
атқарушы органдары мен кәсіпкерлік бірлестіктердің өкілдері Алматы
облысының аумағында инвестициялық жобаларды іске асыру, экономиканы
реформалау және орнатылған нарықтық экономикалық қатынастар жағдайындағы
қызметтері жөніндегі олардың жұмыс тәжерибелерін зерделеу мәселелері
бойынша келісімсөздер жүргізу үшін Батыс және Шығыс елдеріне барып қайтты.
Тікелей шетелдік инвестицияларды тарту жөніндегі жүргізілген белсенді
жұмыстар белгілі дәрежеде оңды нәтижелерге қол жеткізеді. Сондықтан 1998
жылы барлық инвестиция сомасы 11,5 млрд. Теңге 1999 жылы 2,3 млрд. теңгеге
өсті, оның ішінде барлық инвестицияның 40 пайзы шетелдіктер үлесіне тиді.
1999 жылғы шілде айында Алматы облысы мен ҚХР Шаньси провинциясы
арасында екі жақты келісім-шарт жасалды. Быйылғы жылғы наурыз айының
ортасында облыс әкімінің тапсырмасымен ҚХР Нин Шия Хуй автономды ауданына
іскерлік сапармен барып қайтқан алматы облысының делегаттар тобын басқару
маған тапсырылды- деді Алматы облыстық экономика комитетінің төрағасы Е.
Адасбаев.
Қытай, өзінің экономикасына шетелдік инвесторларды тартудың арқасында
едәуір дәрежеде реформаторлық жоспарларын ойдағыдай іске асырған.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев 2000 жылғы наурыздың
6- сындағы №349 Жарлығымен инвестициялармен келісім-шарт жасау кезінде,
экономиканың басымды секторларында инвестициялық қызметті жүзеге
асыратын, ол үшін қолайлы жағдайлар жасайтын және біздің мемлекетіміздің
жүргізіп отырған шетелдік инвестицияларды тарту жөніндегі саясаты
дәлелденген, жеңілдіктер мен орталықтар беру туралы ережесін бекітті.
Қазақстан экономикасын дамытудағы тікелей шетелдік инвестицияларды тарту
жөнінде біздің мүмкіндіктерімізді жүзеге асыруда, Бүкіләлемдік Экономикалық
Форумның қамқорлығымен және Қазақстан, Республикасының қосымша
құрылтайлығымен Алматы қаласында сәуірдің 26-28 інде болған Еуразия -2000
Халықаралық экономикалық комитетнің Алматы облысы үшін де үлкен маңызы бар.
Осы саммитке мемлекет басшылары, премьер-министр, министірлермен Орта азия
мемлекеттері,
Еуропалық және әлемнің басқа да елдерінің ірі фирмалары мен
бірлестіктерінің басшылары қатысты.
Бұл үлкен халық аралық шараның шетелдік экономикалық құрлымдары мен
және кәсіпорындармен Алматы облысының экономикалық байланысын кеңейтуге
жаңа шабыт беретініне, біздің экономикамызға инвестиция келуін едәуір
арттыруға көмегі тиетініне сеніміміз мол.
Қазақстанның дамыған елдермен инвестициялық ынтымақтастығының критерлі
ылғи да дүниежүзілік тәжірибе есебінің түзетуінде мұқтаж болып отыр.
Осындай ынтамақтастықтың ұйымдық- құқықтық және экономикалық механизмдерін
жасаудың жұмысын күшейту жөнді, орынды болып отыр, және Қазақстандық
кәсіпкерлер болсын, мейлі шетел инвестициалайтын елдер болсын, олар өзара
мүдделердің орындау балансын ынталандырады.
Бұл жерде әңгіме ең алдымен практикаға ынталандыру шаралардың (қаржы,
несиелік, кедендік және тағы басқалары) кең көлемді спектірінің жасалуы мен
енгізілуі туралы болып жатыр. Ол біздің кәсіпкерімізді инвестицияны игеруге
қызықтыру үшін жасалады.
Соныменен, осы Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясат
деген үлкен тақырыпты қорыта келе, менең ойымша, Қазақстан Республикасы
үшін инвестициялық саясаттың алып жатқан орны өте маңызды болып отыр.
Өйткені ол экономикалық дамудың негізгі көздерінің бірі болып табылады.
Сонымен бірге, шетелдік инвестицияларды тарту ісі мемлекеттен нақты
қолдау тауып отыр. Біздің салауатты экономикалық өрлеу стратегиямыз мықты
нарықтық экономикаға, мемлекеттің белсенді рөліне және айтарлықтай шетел
инвестицияларын тартуға негізделген.
Кез келген елге шетелдік инвестициялардың келуі және олардың
тшмділігі қолайлы инвестициялық климаттың бар болуымен анықталады.
Қазақстан Республикасында жеткілікті қолайлы инвестициялық климат
қалыптасты. Қазақстан нарығының тартымдылығы орта деңгеймен жоғары
бағаланды.
Шетел инвесторлардың пікірінше, инвестициялау үшін экономиканың ең
тартымды секторлары: түтыну тауарларының өндірісі, мұнай және газ
өнеркәсібі, сауда. Жалпы инвестициялармен үйлестірілген және оралымды жұмыс
жүргізу бір кезеңнің ғана міндеті болып коймай, үнемі тұрақты түрде
атқарылатын іс-қимылдар кешеніне айналуы тиіс.
Экономикадағы құрылымдық өзгерістерді сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі
мен деңгейі көбінесе мемлекеттің экономикалық саясатын жүзеге асыру мен
болашақтағы кезеңдерге белгіленген мақсаттарға қол жеткізу жөніндегі
нақтылы макроэкономикалық шараларға байланысты. Басқаша айтқанда, жалпы
мемлекеттік экономикалық саясат – макроэкономикалық: салық және аймақтық
деңгейлерде құрылымдық саясатты қалыптастыру негізі болып табылады .
Макроэкономикалық тұрғыдан алғанда құрылымдық саясатты қалыптастыру
негізіне өзара тиімді қатынастарды қамтамасыз ету жөніндегі бірқатар
мәселелер жатады. Олар: қоғамдық өнім өндіру бөлімшелері арасындығы ,
аралық және дайын өнім , өнеркәсіптегі өндіріс құралдарының өндіріс
құралдарының өндірісі, ұлттық табыстағы тұтыну қоры мен қор жинау ,
өндірістік және жұмыстары мен өндіріс жабдықтарына шығын жұмсау
аралырындағы қатынастар. Олардың негізінде тиімділікке қол жеткізу
дегеніміз – қоғамның табиғи - шикізат, материалдық- техникалық және
интеллектуалдық қорларын қолдана отырып, халықтың материалдық және мәдени
қажеттіліктеоін, жақсы тұрмыс жағдайын қамтамасыз ету.
Мұнда аталған мәселені шешуді тездетудің негізі әрдайым аз шығын жұмсап
көп нәтижге қол жеткізуге бағыттайтын шаруашылық жүргізудің нарықтық
моделі.
1-кесте - Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың технологиялық
құрылымы
Миллион теңге
2006 2007 2008 2009
Негізгі капиталға жұмсалған 369084 595664 943398 1099986
инвестициялар – барлығы :
құрылыс - монтаж жұмыстары 96408 159995 251950 420060
жабдық , құрал , мұқаммал 113380 223636 376832 350916
өзге де күрделі шығындар 159296 212033 314616 329010
Пайызбен
Негізгі капиталға жұмсалған 100 100 100 100
инвестициялар – барлығы :
құрылыс - монтаж жұмыстары 26,1 26,9 26,7 38,2
жабдық , құрал , мұқаммал 30,7 37,5 39,9 31,9
өзге де күрделі шығындар 43,2 35,6 33,4 29,9
Дереккөз: ҚР Статистика Агенттігі
Макроэкономикалық салада оңтайландыру ісі халық шаруашылығының салалық
құралымына да әсер етеді. Өйткені мұнда өзгерістерді жүзеге асырудың
маңызды тетігі- макроэкономикалық жағдайға айтарлықтай әсер табылады.
Республикамыздың жағдайында салалық құрылымның тиімді жағдайын анықтау –
экономиканың шикізаттық бағытын жою және өнеркәсіпті дамыту мәселелерімен
тығыз байланысты.
Болашақтағы салалық өзгерістерді негіздеуде ескерілетін маңызды фактор
– жиынтық сраныс құрылымы жайлы болжамды мәліметтер . Олар ішкі қорлар мен
импортты алмастыратын өндірісті ұйымдастыру есебінен тиісті жиынтық ұсыныс
құрылымын қажет етеді.
Әлемдік тәжірибе , басқа елдерден алынатын ресурстар экономикалық
егемендікті нығайтуға септігін тигізбейтіндігін дәлелдеп отыр. Ал, егерде
мәселе азық- түлік өнімдеріне деген сұранысты өтеу жөнінде болса, онда
импортқа бағытталу елдің азық- түлік бойынша қауіпсіздігін айтарлықтай
нашарлатады.
Дағдарысты жағдайдан шығу және экономиканы дамыту – ұлттық табыстағы
өндірістік қор жинау үлесін арттыруға байланысты . Ал бұл, өз кезегінде ,
әсіресе барынша жетілдірілген өндіріс құралдарын шығаратын салаларда
өндірістің өсу қарқынын арттыруды қажет салаларда өндірістің өсу қарқынын
арттыруды қажет етеді.
Мұнда да шетелдік технологиялық инвестицияларға бағытталуға болады және
бағытталу керек деген жаңсақ пікірлер бар. Шетелдік технологиялық
инвестицияларға толықтай бағытталу , біріншіден, отандық машина жасау және
өндіріс процесін механизацияландыру мен автоматтандыруды қамтамасыз ететін
салалардың мүддесіне шек келтіруі мүмкін; екіншіден, елде техникалық
процестің негізгі бағыттары бойынша күрделі және қолданбалы ғылыми
зерттеулер жүргізуге қажеттілік төмендеуі мумкін. Бұл екі жағдайда да
өндірісте интеллектуалдық ұтылыс анық байқалады , ал оны болдырмау үшін
мемлекеттің құрылымдық саясатын қалыптастыруда халық шаруашылығының
инфрақұрылымдық және әлеуметтік салаларының өндірістік негізін жаңарту мен
пайдалану тиімділігін арттыру мүдделері көзделуі тиіс.
II-тарау. Инвестиция – мемлекеттік реттеу объектісі ретінде және Қазақстан
экономикасындағы инвестициялық жағдайды талдау
2.1. Инвестиция – мемлекеттік реттеу объектісі ретінде
Инвестицияларды жүзеге асырған кезде туындайтын және Қазақстан
Республикасының өзге де заң актілерін қолдану саласына жататын
қатынастарға, осындай заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда,
осы Заңның ережелері қолданылмайды.
Егер Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шартта осы Заңдағыдан
өзгеше ережелер белгіленсе, халықаралық шарттың ережелері қолданылады.
Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген жағдайларды
қоспағанда, инвесторлардың кәсіпкерлік қызметтің кез келген объектілері мен
түрлеріне инвестициялар салуды жүзеге асыруға құқығы бар.
Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету қажеттігі негізге алына отырып,
Қазақстан Республикасының заң актілерімен инвестициялық қызмет шектелетін
немесе оған тыйым салынатын қызмет түрлері және (немесе) аумақтар
белгіленуі мүмкін.
Инвестордың құқықтары мен мүдделері толық және сөзсіз қорғалады, ол
Қазақстан Республикасының Конституциясымен, осы Заңмен және Республиканың
өзге де нормативтік құқықтық актілерімен, сондай-ақ Қазақстан
Республикасы бекіткен халықаралық шарттармен қамтамасыз етіледі.
Инвестордың мемлекеттік органдардың Қазақстан Республикасының
заң актілеріне сәйкес келмейтін актілер шығаруы салдарынан, сондай-ақ осы
органдардың лауазымды адамдарының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
МЕНЕДЖМЕНТ КАФЕДРАСЫ
МЕМЛЕКЕТТІК ЖӘНЕ ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ МАМАНДЫҒЫ
ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛЕДІ,
КАФЕДРА
МЕҢГЕРУШІСІ, Э.Ғ.Д., ПРОФЕССОР
________________________РОГАЧЕВА Т.М
____
_________________ 2010 ж.
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Инвестиция мемлекеттік реттеу обьектісі ретінде
СТУДЕНТ Бегалиева
А.Ж
ҒЫЛЫМИ ЖЕТЕКШІ, Адаева Н.
Алматы, 2010ж
ЖОСПАР
Кіріспе---------------------------- ----------------------------------- ------
--------------------3
I. Инвестицияның теориялық - әдістемелік негізі
1.1Инвестицияның мәні,маңызы және түрлері---------------------------- -------
-------6
1.2 Шетелдік инвестициялар және олардың Қазақстан экономикасындағы қызметі
----------------------------------- ----------------------------------- ------
-------------13
II. Инвестиция – мемлекеттік реттеу облъектісі ретінде және Қазақстан
экономикасындағы инвестициялық жағдайды талдау
2.1 Инвестиция – мемлекеттік реттеу облъектісі ретінде
Қазақстанның инвестициялық жағдайы және оның қалыптасу ерекшеліктері--------
----------------------------------- ----------------------------------- ------
--------------------21
2.2 Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатының қағидалары мен
негізгі бағыттары-------------------------- ---------------------------------
------------------30
2.3 Қазақстан экономикасына 2009 жылғы негізгі капиталға тартылған
инвестициялар мен олардың технологиялық құрылымы--------------------------- -
33
III. Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатын жетілдіру жолдары
3.1 Қазақстан экономикасына инвестицияларды тартудың алдында тұрған
мәселелер және оларды шешу------------------------------- -------------------
-----------41
3.2 Инвестициялық қызметті салықтық ынталандыру механизімін жетілдіру-------
----------------------------------- ----------------------------------- ------
----------------------44
3.3 Отандық компаниялар инвестициялық стратегияны ұйымдастыруда кездесетін
кемшіліктерді жою ұсыныстары------------------------- -------------------52
Қорытынды-------------------------- ----------------------------------- ------
---------------56
Қолданылған әдебиеттер------------------------- -----------------------------
-----------59
Кіріспе
Дипломның өзектілігі. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың үстіміздегі жылғы
Жаңа онжылдық, жаңа экономикалық өрлеу-Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері
атты жолдауында Бүгінгі әлемдік конъюнктура нашарлаған жағдайда біз рөлі
өсе түсіп отырған мемлекеттік холдингтердің, даму институттарының,
әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың ішкі инвестициялық ресурстарын
белсенді етуге тиіспіз деп, өзінің “Қазақстан-2030” Жолдауында республика
экономикасына инвестицияларды тартуды маңызды стратегиялық мәселе ретiнде
қарастырды. Қазiргi таңда Қазақстан жан басына шаққандағы инвестиция тарту
ауқымын алғанда ТМД елдерiнiң арасында көш басында келедi, деген жоспарлар
шешімінің айқын айғағы ретінде тағы баса айтып өтті.
Экономиканың созылмалы дағдарысы жағдайында отандық инвестициялық
саясаттың қуатын күшейту мәселесі өткір күн тәртібінде тұрған міндет.
Инвестиция экономикалық өсудің қажетті және міндетті алғышарты болып
табылады. Олар жиынтық ішкі өнім көлемін арттырып қана қоймай, сонымен
қатар мультипликативтік әсер береді. Дұрыс, инвестициялық саясат
экономикалық өркендеудің маңызды құраушысы болып табылады.
Инвестициялардың экономикаға әсер етуінің ең басты құбылысы
(аспектісі), елдің инвестициялық белсеңділік дәрежесін қолдау, сонымен
бірге, экономикалық өсуді арттыру болып табылады. Қандай да бір елдің
инвестициялық қорының жеткіліксіз немесе шектеулі қуыстарын толықтыра
алады. Инвестициялық белсеңділіктің өсуі жоғарғы ұлттық өнімнің өсуіне
әкеледі.
Қазақстан эканомикасы үшін инвестиция, ең алдымен оны
тұрақтандыру, жандандыру және көтеру үшін қажет. Өндіріске, жаңа
технологияға жұмсалған инвестиция қатаң бәсекелік күресте бәсекелестерді
жеңуге көмектеседі, мейлінше икемді баға белгілеуге мүмкіндік берді. Бұған
шетелдік инвестицияның орасан зор көмегі болғанына ешкім жоққа шығара
алмайды. Оны Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтің өткен жылғы Қазақстан
халқына арнаған Жолдауындағы ...Қазақстанның шетел капиталынсыз,
технологиясынсыз және тәжірибесінсіз жедел
экономикалық өрлеу мен жаңаруға қалай қол жеткізетін көз алдымызға келтіру
қиын, - дегенмен-ақ байқауға болады.
Инвестиция маңызды экономикалық категория болып табылады және
микро-макродеңгейде айтарлықтай рөл атқарады, ең алдымен, жай және
ұлғаймалы ұдайы өндіріс, құрылымдық түрлендірулер, пайданы арттыру және
соның көптеген әлеуметтік проблемаларды шешудегі инвестицияның маңызы өте
зор.
Қазақстан Республикасының шикізатын әлемдік нарыққа шығару
экономика үшін өте маңызды рөл атқарады. Ал сол шикізатты өндіру және өңдеу
үшін шетел инвесторлары қажет, сондықтан Қазақстан Республикасының Үкіметі
инвесторларды тарту үшін жағымды жағдай жасайды.
Шетел инвестицияларын реттейтін Шетел инвестициялары туралы
қабылданған заң ол орган инвестицияларды приоритеттік экономикалық
салаларға жеңілдіктер преференциялар арқылы құйылуын қадағалайды.
Инвестиция экономикалық даму деңгейі орта және төмен
мемлекеттердегі және өндірірістің қатаюына, өсуіне көмектеседі. Қазақстан
шетел инвесторларына жағымды әлеуметтік, қаржы экономикалық, құқықтық
тәртіптерді жасайды және ықыласына инвестициялық климат, қойылған
бағдармаларға жету және өзекті мәселелерді шешеді.
Қазақстан Республикасының жасалып жатқан барлық шараларға
қарамастан, шетел инвесторлары инвестицияларын негізінен көп үлесі бар
табиғи ресурстарға енгізеді.
Диплом жұмысының мақсаты – инвестициялардың теориялық негізін
ашып, Қазақстандағы инвестициялық саясатын талдау негізінде шетел
инвестицияларын тартудың артылықшылықтары мен кемшіліктерін көрсету және
қазіргі уақыттағы инвестициялық климаттың жағдайын ашу.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі – Қазақстан Республикасында
жүріп жатқан инвестициялық процестер.
Жұмыстың өзектілігі - Қазақстан экономикасының дамуы тартылған
инвестиция деңгейі мен оны рационалды қолдануына тәуелді. Сондықтан таңдап
алынған диплом жұмысының тақырыбы қазіргі кезеңде өзекті болып табылады.
Кіріспеде тақырыбтың өзектілігі, қарастырылу дәрежесі, мақсаты,
міндеттері, методологиялық, ілімдік және тәжірибелік негіздері
қарастырылған.
Бірінші тарауда инвестицияның мәніне, түрлеріне түсініктеме
берілген.
Екінші тарауда Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатының
қағидалары мен негізгі бағыттары, инвестициялық процестің даму бағыты мен
жағдайын бағалау қарастырылған.
Үшінші тарауда Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатын
жетілдіру мәселелері қарастырылған.
Жұмысты орындау барысында көптеген мерзімдік баспа материалдар,
қазақстандық және ресейлік экономистердің еңбектері, бай статистикалық
ақпарат базасы және ҚР-дағы инвестициялық процесті реттейтін нормативтік
–құқықтық база материалдары қолданылды.
Инвестициялар деп өнеркәсіптің, құрылыстың, ауыл шаруашылығының және
экономиканың баска да салаларының кәсіпорындарына капитал түрінде салынып,
жұмсалатын шығындардың жиынтығын айтамыз. Инвестициялық кызметтің мақсаты —
түпкі нәтижесінде кәсіпкерліктен табыс немесе процент алу болып табылады.
Инвестицияның кезі болып жаңадан қалыптасқан (құрылған) құн немесе таза
табыстың жинақталған бөлігі саналады. Кәсіпкерлер (кәсіпорындар) оны өзінің
табысының (таратылған) қаражаттарының есебінен жұмылдырады. Негізгі
капиталды жаңартуға арналған инвестиция көзі болып кәсіпорынның меншігінде
қалған табысы саналады. Бағалы қағаздардың көп түрлілігі инвестицияны
жіктеудің көптеген критерийлерін алдын ала айқындайды.
Капиталды бағалы қағаздар кәсіпорынды дамыту үшін, оның капиталын (қорын)
құрастыру немесе ұлғайту мақсатында шығарылады.
Міндеттері: Бағалы қағаздар құқығы бойынша кімге жататындығы туралы
белгілерін куәландыру үшін олар былайша бөлінеді:
— бағалы қағазды ұсынушыға — құқықтарын орындау үшін, бірақ олардың
иелерін теңестіруді (идентификациялауды) талап етпейді, ұстаушылардың атына
тіркеу жасалынбайды. Ұсынушы бағалы қағазды куәландыратын құқығын басқа
адамға қарапайым жолымен қолына береді.
— атаулы бағалы қағаздар — белгілі бір адамның атына жазылады. Бағалы
қағаздарда куәландырылған құқықтары ондағы қойылған талапты жеңілдету үшін
белгіленген тәртіппен басқа тұлғаға беріледі. Атаулы бағалы қағаздар
бойынша құқық беретін адам соған сәйкес келетін талаптардың орындалуы емес,
ондағы тиесілі талаптың занды еместігіне жауап береді.
- ордерлік бағалы қағаз - ол ең алғашында иемденушінің атына немесе
оның бұйрығы бойынша жазылады. Бұл онда керсетілген құқықтар қағазға
түсірілген тәртіпке байланысты ауыспалылығын сақтайтындай етіп —
индоссаментке жазып береді. Индоссамент өзінде құқықтың болғанына ғана
емес, сонымен бірге, оның жүзеге асуына да жауап береді. Бағалы қағаздардан
алынатын табысқа қатысты оларды борыштық және инвестициялық етіп белуге
болады.
Борыштық бағалы қағаздар пайыздарды (проценттерді) төлеуді және негізгі
қарыздың негізгі сомасын графикке сәйкес жабуды эмитент өз міндетіне алады.
Бұл кімнің эмитенті екендігіне қарамастан, оған барлық облигациялар,
векселдер жатады.
Инвестщиялық бағалы қағаздар эмитент активтерінің бір бөлігін иемденуге
құқық береді, оларға эмитенттердің барлық типтеріндегі акциялары тұтастай
жатады.
Жұмыстың құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытынды
және қолданылған әдебиеттерден тұрады.
I. Инвестицияның теориялық - әдістемелік негізі
1.1 Инвестициялардын ұғымы және оның жіктелуі
Қазақстан тәуелсіздігін жариялаған күннен бастап республиканың
экономикасында күрделі, бұрын сонды болмаған, өзгерістер болды.
Қазіргі заманғы экономика жүйесін ауыстыру кезеңіңде ішкі
қаржыландыру мүмкіндіктерінің шектелуі жағдайында үкіметтің іс-әрекет
бағдарламасы негізінде құрылымдық қайта қалыптастыруды қамтамасыз ету үшін
сыртқы капиталды тарту және пайдалану мәселелері өте маңызды орын алды.
Шамамен, 90-жылдардың басында біздің қоғамда Инвестиция
термині күнделікті адамдардың арасындағы қатынаста, ресми түрде,
публицистиқалық және ғылыми әдебиеттерде қолданыла бастады.
Инвестиция - пайыз немесе дивиденд түрінде табыс алу, капиталды
көбейту мақсатында субъект иеленетін актив, өндірісті, кәсіпкерлікті
дамыту, пайда алу немесе басқа да түпкілікті нәтижелерге қол жеткізу елдің
ішінде немесе шетелдегі кәсіпорындарға, консорцииумдарға, жобаларға
әлеуметтік-экономикалық бағдарламаларға, жаңартпалық жобаларға капиталдың
ұзақ мерзімдік жұмсалымы.
Инвестициялық саясат – шаруашылық объектісінің, аймақ, ел ішінде,
олардан сырт жерлерде өндірісті, кәсіпкерлікті дамыту, пайда алу, басқа да
түпкілікті нәтижелерге қол жеткізу мақсатымен ұзақ мерзімді жұмсалымның
көлемін, құрылымы мен бағыттарын айқындайтын шаруашылық шешудің жүйесі.
Басқарудың экономикалық әдістерді кеңінен қолдану, дағдарысты ахуалдарды
еңсеру, нарықтық қатыстарға көшу жағдайында келешекке арналған.
Инвестициялық саясатты ғылыми тұрғыда негіздеу инвестицияны жоспарлау
(болжау) практикасын жаңа шаруашылық тетікпен байланыстыру ұзақ мерзімді
жұмсалымның пайдаланылуын түбегейлі жақсарту, елдің әлеуметтік –
экономикалық дамуын жеделдету бұдан былайғы шарттары ретіндегі ұзақ
мерзімді жұмсалымның тиімділігін арттыру қажет.
Инвестициялық саясат дегеніміз - шетелдік инвестициялырды реттеу, ЖҰӨ
өсуі, төлем балансын оңтайландыру, өндіріс және жұмыспен қамтылу
мәселелерін реттеу қызметіне бағытталған мемлекеттік саясат.
Нақ қазіргі таңда инвестициялық саясат ұғымының маңызының
теоретикалық аспектісін зерттеу нәтижесінде біз келесі қорытындыга келген,
неғұрлым толық және көп аспектілі тұжырымды белгілі Ресейдің ғалым-
экономисті И.А.Бланк инвестициялық саясат дегеніміз – нақты қаржыландыру
нысанына капитал салуды қарастыратын, уақыт арасында детерминисті
инвестициялық мақсаттарды жүзеге асырудың жоспарланған нақты нәтижелерге
қол жеткізуга бағытталған мемлекеттің ең тиімді саясатыдеп тұжырымдады.
Инвестиция экономикада да, жалпы, экономикалық теорияда да, өте
маңызды терминдердің қатарына жатады, басқаша айтқанда,
ивестициятермині нарықтық экономиканың - ажырамас бір бөлігі. Сондықтан,
оны жеке бір тақырып ретінде жоғарғы оқу орындарының барлығында өтетін
экономика сабағына енгізген. Кей оқу орындарында ол экономикалық теория
курсынан белгілі. Қысқарта келетін болсақ, инвестиция термині жаңа
заманға сай және өте қажет термин болып табылатыны сөзсіз.
Инвесторлар – кәсіпкерлік қызметінің және нәтижесінде пайда құалатынын
немесе әлеуметтік тиімділікке қол жеткізілетін қызметтің басқа да
түрлерінің объектілеріне жұмсалған мүліктік және интеллектілік
құндылықтардың барлық түрлері, капиталдың ел ішіндегі және шетелдегі
экономикаға ұзақ мерзімді жұмсалымы.
Инвестициялар ЖҰӨ-нің ен маңызды және ең өзгермелі компоненттерінің
бірі болып табылады. Қашанда болмасын құлдырау кезінде тауарлар мен
қызметтерге деген шығын қысқарады, бұл қысқарудың үлкен бөлігі
инвестициялық шығындар көлемінің құлдырауына қатысты.
Мемлекеттің инвестициялық саясатының басты мақсаты – тауарлар
өндіру, жедел дамыту, экономиканың беделді секторында жұмыстармен қызмет
атқару үшін қолайлы жағдай тудыру.
Мақсатқа жету процесінде ҚР-сы мынандай мәселелер шешеді:
1) жаңа да, озық технологияларды және ноу-хоу тағы басқаларды өндіріске
енгізу;
2) ішкі нарықтағы жоғарғы сапалы тауарлар мен қызметтерді толықтыру;
3) отандық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау және ынталандыру;
4) экспортқа бағдарланған және импорт тауарларының орындарын
толтыратындай өндірісті дамыту;
5) ҚР-ның шикізат базасын ұтымды және кешенді пайдалану;
6) жаңа өндіріс орнын ашу және оны күшейту;
7) жергілікті кадрларды үздіксіз оқыту, олардың шеберлік деңгейін артыру
жүйесін енгізу.
Мемлекеттік үдетілген индустриялық-инноватциялық бағдарламаны табысты
жүзеге асырып, дағдарыстан кейінгі кезеңде ел экономикасының қарқынды
дамуын қамтамасыз ету үшін мемлекет пен жеке сектордың, яғни шағын және
орта кәсіпкерлік субъектілердің өзара ұғынысып, тізе қосып жұмыс істейтіні
ләзәм. Соңғы жылдары мемлекет тарапынан кәсіпкерліктің кәсібін қолдап,
шағын және орта бизнес субъектілерінің тынысын кеңейту үшін жүйелі жұмыстар
жасалып келеді.
Бұл әсіресе дағдарыс табалдырықтан атттаған кезеңде ерекше білінді.
Экономиканың өзге де нақты секторлары секілді шағын және орта бизнес саласы
да алғашқылардың бірі болып қаржы дағдарысының қыспағында қалды. Мұндайда
мемілекет оларды тағдыр тәлкегінде қалдырған жоқ. Керісінше, дағдарысқа
қарсы бағдарлама шеңберінде бұл саланы қолдауға аса қомаққты қаржы
бағытталды.
Бұл іс-қимыл тиісті нәтижесін берді, кәсіпкерлер кәсібінен нәсіп
тауып, сонымен бір мезгілде ел экономикасының оңалуына мүмкіндіктерінше
көмектерін тигізуде.
Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, қазіргі уақытта Үкімет
Қазақстандағы іскерлік ахуалды жақсартуға күш салуда. Есте болса, 2008
жылғы Қазақстан халқының әл- ауқатын арттыру- мемлекеттік саясаттың басты
мақсаты атты Жолдауында Призидент Үкімет шағын және орта бизнестің
бәсекеге қабілеттілігін ынталандыру жөніндегі дәйекті жұмысты жалғастыруға
тиістігін айтып, әкімшілік реформа аясында Үкіметке бизнеске түсетін
әкімшілік салмақты батыл азайтуды, рұқсат беру жүйесін, ең алдымен
лицензиялауды, сертификаттауды, аккредиттеуді одан әрі оңайлатуды тапсырған
болатын.
Мемлекет басшысының тапсырмасын жүзеге асыру үшін Үкімкт шағын және
орта бизнесті қолдау жөнінде дәйекті әрі мақсатты жұмыстар жүргізіп келеді.
Мәселен, бүгінге дейін салық реформасы жүргізіліп, бизнеске түсетін салық
жүктемесі төмендетіледі.
Әкімшілік реформа қолға алынып, бизнесті құру және жүргізу үшін
тосқауыл болған әкімшілік кедергілер айтарлықтай қысқартылды. Бұдан бөлек
жеке кәсіпкерлік субъектілерін тексеру жүйесі жетілдірілді және реттелді.
Айталық, ағымдағы жылғы шілденің 17- сінде Жеке кәсіпкерлік мәселелері
бойынша ҚР-ның кейбір заңнамалық актілеріне өзгертулер мен толықтырулар
енгізу туралы заң күшіне енді. Сөйтіп тәуекелдерді бағалау жүйесін
енгізуесебінен мемлекеттік органдар жүргізетін тексерулер оңтайландырылды
және реттелді.
Сонымен қатар, Премьер-Министердің бұйрығымен рұқсат беруші құжаттарды
қайта қарау және оңтайландыру жөніндегі сарапшы топ құрылды. Бүгінге дейін
бұл топтың 43 отырысы өткізіліп, онда мемлекеттік ргандардың 22 жұмыс
тобының рұқсат беруші құжаттарды түгендеу және қайта қарау жөніндегі
жұмыстарының нәтижелері қаралған. Отырыстардың қортындысы бойынша сарапшы
топ 43 қызмет түрін литцензиялауды, 238 әртүрлі рұқсат беруші құжаттарды
қарастыруды ұсынған.
Дағдарыс кезінде мемлекет шағын және орта бизнесті қолдауға теңдессіз
қаржылық көмек көрсетті. Ресми мәләметтер бойынша, 2007 жылдың соңынан
бастап шағын және орта кәсіпкерлік субъектілеріне 330 млрд. теңгеден астам
қаржылық көмек көрсетіліпті. Осы қолдаудың арқасында 8700-ден астам жоба
несиелендіріліп, 16 мыңнан астам жұмыс орны құрылып, қолдауға ие болған.
Қуантатыны- бөлінген қаржы желге ұшпады, мемлекеттің экономиканың осы бір
нақты сектоына көрсеткен қамқорлығы қазіргі уақытта оң нәтижесін беруде.
Миллиондаған қазақстандықтар еңбек ететін бұл сала дағдарыстың қысымына
төтеп беріп, бүгінде жемісті жұмыс істеп жатыр.
Осылайша, Үкімет жүргізген жұмыстар бірқатар оң нәтижелерге әкеліп
отыр. Айталық, Статистика агентігінің дәрежесі бойынша, 2009 жылғы
қыркүйектің 1-ндегі жағдай бойынша елімізде 1 млн. Бірліктен астам шағын
және орта кәсіпкерлік субъектілері тіркелген. Бұл тіркелген шаруашылық
субъектілерінің жалпы санының 90 пайыздан астамын құрайды.
Республикамыздағы белсенді жұмыс жасайтын шағын және орта кәсіпкерлік
субъектілерінің саны өткен жылдың тиісті кезеңмен салыстырғанда 4,4 пайызға
ұлғайған. Мұның өзі дағдарыс ккезінде де жеті өлшеп, бір кесіп, жүйелі
жұмыс істесе жақсы нәтижеге қол жеткізуге болатындығының нақты дәлелі
іспетті. Атап өтерлігі, Қазақстанда жүргізіліп жатқан реформалар халқаралық
рейтингтерді жасаушылардың оң бағасына ие болды.
Еліміздегі іскерлік ахуалды жақсарту жөніндегі Үкімет жүзеге асырған
шаралар әртүрлі халқаралық рейтингтердегі Қазақстанның позициясын нығайтуға
мүмкіндік береді. Айталық, 2009 жылғы қыркүйектің 9-ында Дүниежүзілік банк
жыл сайынғы Doing Business -2010 рейтингісінің нәтижелерін жариалады. Ол
бойынша Қазақстан 70- тен 63-ші орынға көтерілді. Ал 2009 жылғы мамырдың 20-
сында Халқаралық менеджментті бамыту институтының Әлемдік бәсекеге
қабілетті зерттеу орталығы (Швейцария) елдерінің бәсекеге қабілетілігінің
жыл сайын рейтингісінің 2009 жылғы қортындысын жариялады.
Бұл рейтинг бойынша, Қазақстан өткен жылмен салыстырғанда 3 позицияға
көтеріліп, 36- орынға жайғасты. Бұл ретте қазақстан Ресейді (49 орын) 13
тармаққа және Украинаны (56 орын) 20 тармаққа басып озып жетекші позицияны
иеленгенін айтып өткен жөн. Ал 2009 жылғы қыркүйектің 8-інде жарияланған
Дүниежүзілік экономикалық форумның рейтингі бойынша, Қазақстан өткен жылдың
нәтижелерімен салыстырғанда бар-жоғы бір позициясын жоғалтып, 67 орынға
тұрақтады. Ресей бірден 12 позицияға, яғни 51-ден 63 орынға сырғыса, ал
Украина он позицияға төмендеп, төмендеп яғни 72-ден 82 орынға төмендеді.
Бір қарағанда құрғақ цифрлар болғанмен, бұлар Қазақстандағы Іскерлік
ахуалдың жыл сайын жақсарып келе жатқандығының нақты айғағы болып табылатын
құнды мәліметтер.
Мемлекеттің кәсіпкерлікті қордау шарасы бұнымен бітпейді. Төртінші
шақырылымдағы Парламенттің үшінші сессиясының ашылуында Елбасы елдегі
іскерлік ахуал мен кәсіпкерлік белсенділікті түбегейлі жақсарту қажеттігіне
тоқталып, қазір іскерлік ахуалды жақсарту мен отандық кәсіпкерлікті қолдау
жөніндегі жаңа жүйелі шаралар аса қажеттігін атап көрсетті.
Кәсіпкерлікті тексеру жүйесін оңтайландыру қажет. Барлығын да бір
Заңға жинақтау қажет, қалған басқасын жоюға қойып, тексеруші оргпндар шағын
және орта бизнеске қыспақ жасамауы үщін тәртіп орнатайық, деген болатын
Призидент сонда. Бұл тапсырманы орындау үшін Үкімет таяу перспективада
әкімшілік реформа аясында бизнес саласындағы бақылаушы мемлекеттік
органдардың санын қысқартуды жоспарлап отыр. Бұл ретте бизнесті енгізу
шарттарын жақсарту жөніндегі жұмыс аясында әкімшілік заңнаманы қоса
алғанда, лицензиялау және тіркеу мәселелері бойынша 70-тен астам заңнамалық
актіге түзетулер енгізілді. 200-ден астам бірлескен жарлықтар әзірленіп,
қабылданатын болады.
Сонымен қатар, ҚР Әкімшілік кодексінің тексеру жүргізу тәртібін
бұзғаны үшін мемлекеттік органдардың жауапкершілігін күшейту бөлігіне,
Лицензиялау туралы заңды өзгертулер енгізілді.
Бұған қосса 2011 жылғы қаңтардың 1-іне дейін бизнеске қатысты
талаптарды қамтитын 10 мыңнан астам нормативтік құқықтық актілерге ревизия
жүргізіліп, деңгейі жоғарылатылады. Рұқсат беру жүйесіне ұқсас салалық
нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік органдар өздері және бизнес-
қоғамдастық өкілдердің қатарынан құрылған Сараптау тобы гильотина
қағидасы бойынша мұқият сүзгіден өткізеді.
Сөз соңында бір тоқталып кететін жайт, қазіргі уақытта Үкімет шағын
және орта бизнесті қолдаудың жаңа құралдарын әзірлеп жатыр. Соның аясында
кәсіпкерлікті қолдауға қосымша мемлекеттік қаржыны пайдалану жөніндегі
ұсыныс қарастырылуда.
Бұл рете өңдеуші өнеркәсіптегі шағын және орта бизнес субъектілерін
несиелеуге айырықша назар аударылақ. Бұл бағдарламаның шарттары бойынша
несиелер бойынша номиналды ставка 8 пайыз, ал жылдық тиімді ставка 9 пайыз
деңгейінде болуы тиіс. Осылайша мемлекет алдағы уақытта шағын және орта
бизнеске қосымша 60млрд. теңге көлемінде қолдау көрсетуді межелеп
Нарықтағы айналыс ерекшеліктеріне байланысты бағалы қағаздарды нарықтық
(айналыстағы) және нарықтық емес (айналыстағы емес) етіп бөлу мүмкін.
Нарықта болатын бағалы қағаздар биржалык немесе биржалық емес айналым
шеңберінде нарыкта екінші рет еркін сатылуы және сатып алынуы мүмкін. Олар
сатылғаннан кейін эмитентке мерзімінен бұрын ұсынылмайды.
Нарықтық емес бағалы қағаздар бір қолдан екінші қолға еркін көше алмайды,
яғни екінші рет айналысқа түспейді. Бұндай бағалы қағаздар қатарына оларды
шығару кезінде сатылмайды деген шарт қойылса, онда оларды тек эмитенттің
езі ғана сатып алады.
Сондай-ақ айналысы шектеулі бағалы қағаздар да бөлініп көрсетілуі мүмкін.
Мысалға, жабық АҚ акциялары сатып алу және сату мөміле бойынша шектелген
акциялардың қатарына жатады.
Бағалы қағаздар әрекет ететін орыны бойынша ақша нарығының бағалы
қағаздары және капиталдық бағалы қағаздары болып бөлінеді.
Ақша нарығы дегеніміз — қысқа мерзімді бағалы қағаздардың алынуы мен
сатылуын көрсетеді және ол қаржылық нарықтың бір бөлігі. Қысқа мерзімді
бағалы қағаздардың әрекет ету мерзімі — бір күннен бастап бір жылға дейін
болуы мүмкін. Айналыстағы бағалы қағаздар, әдетте, төменгі төлем
тәуекелімен қатар жүреді, өйткені қарыз берушілердің телем қабілетгілігі
жоғары болса ғана шығарылады. Ақша нарығының бағалы қағаздарына: қазыналық
векселдер, депозиттік сертификаттар, коммерциялық қағаздар жатады.
Бағалы қағаздар нарықтық капиталдар ретінде бір жылдан астам мерзімге
ұсынылады. Бұл борышкерлік, сондай-ақ инвестициялық бағалы қағаздар болуы
мүмкін.
Бағалы қағаздардың атқаратын ролі бойынша: негізгі (акциялар мен
облигациялар), көмекші (чектер, векселдер, сертификаттар, т.б.) және
негізгі бағалы қағаздардың алыну мен сатылу құқығын куәландыратын шартты
бағалы қағаздар болып белінеді (варранттар, опциондар, қаржылық фьючерстер,
сатып алу құқығының артықшылығы).
Бағалы қағаздарды өздерінің алдына қойған міндеті мен мақсатына сәйкес
басқа да белгілері бойынша (құжатты және құжатсыз, кері қайтарылатын және
кайтарылмайтын, тұракты деңгейде және әр түрлі деңгейде табыс әкелетін)
жіктелуі мүмкін.
Инвестор бағалы қағаздар нарығында жұмыс істей жүріп салымдарды
тараптандырудың (диверсификациялаудың) принципін ұстануы тиіс: инвестор
қаржылық активтердің әр түрлісін алуға ұмтылуы керек. Бұл салымдардың
тәуекелділігін азайту үшін қажет. Мысалы, инвестор өзінің барлық акшаларын
бір компанияның акцияларына салды делік. Бұл жағдайда ол акция курсының
нарықтық ауытқуына толық тәуелді болады. Егер кәсіпорын қаражаттары бірнеше
компаниялардың акцияларына салынатын болса, онда инвестордың табысы
неғұрлым аз ауытқитын біршама компаниялардың акциясына тәуелді болады. Егер
инвестор әр тараптандыру (диверсификациялау) принципін ұстанатын болса,
онда ол инвестициялық (фондылық) портфел деп аталатын бағалы қағаздардың
жиынтығымен байланысты болады.
Қоржындық (портфеддік) инвестициялаудың объектілері ретінде әртүрлі
бағалы қағаздар: акциялар, облигациялар, бағалы қағаздардың шартты түрлері
әрекет етеді. Қоржынның бір бөлігі акша түрінде ұсынылуы мүмкін. Қоржындағы
қағаздардың көлемі де әр түрлі болады. Қоржындық инвестициялау езінің
құрамына тәуелді, ол табыс немесе залал әкелуі мүмкін және тап сондай
тәуекелділіктің де сол және басқа да деңгейіне ие. Қоржынға енетін бағалы
қағаздардың тізбесін де, көлемін де инвестор өзгерте алады.
Қоржынды құрастыру кезінде инвестор келесі факторларды есепке алуы тиіс:
тәуекелділікті, табыс дәрежесін, орындалу мерзімін, бағалы қағаздар типін.
Инвестор инвестициялық мақсатына тәуелді белгілі бір типтерді
қалыптастырады. Келесі типтерін беліп көрсету қабылданған бірінші тип —
өсім қоржыны, екінші тип — табыс қоржыны.
Қоржынның бірінші типінің мақсаты есімді көбіне дивиденттер мен
проценттер алу есебінен емес, бағалы қағаздардың бағамдық (курстық)
өсімінің есебінен алу болып табылады. Бұл негізгі салымның басым бөлігін
акция құрайды. Күтілетін капитал өсімімен және тәуекелділіктің ара
қатынасына байланысты қоржындық өсімнің ортасынан, тағы да баска қоржынның
түрлерін, атап айтқанда: агрессивті, консервативті және орташа есімін бөліп
көрсетуге болады.
Агрессивті өсім қоржындары капиталдың максималды өсіміне бағытталады. Бұл
қоржын ұлкен тәуекелділікпен байланысты екенін көрсетеді, бірақ эмитент-
кәсіпорындардың қолайлы дамуы кезінде ол үлкен табыс әкелуі мүмкін.
Қоржынның бұл құрылымы, әдетте, тез өсетін жас компаниялардың акцияларымен
көрсетілуі мүмкін. Консервативтік қоржынның есімі негізінен ірі, жақсы
белгілі және тұрақты компаниялардың акциясынан тұрады, бұндай қоржынның
тәуекелділігі де аса үлкен болмайды.
Қоржынның орташа есімінде агрессивті қоржынға да, консервативті қоржынға
датән инвестициялық қасиеттері болады. Оның құрамына сенімді
кәсіпорындармен қоса даму үстіндегі жас кәсіпорындардың да акциялары енеді.
Мұндай қоржын жеткілікті жогары табыска және тәуекеддің орташа деңгейін
ұстауына қолайлы жағдай туғызады.
Коржындардың екінші имидивиденттер мен проценттер есебінен табыс алу
болып табьшады. Қоржынның бұл типі тәуекел кезінде алдын ала жоспарланған
табыстың деңгейін қамтамасыз етеді және онда тәуекедціліктін деңгейі нольге
тең болады. Қоржындардың аталган типін инвестициялау объектілері ретінде
сенімділігі жоғары бағалы қағаздар алынады. Оның құрамына енетін қорлардың
инструменттеріне байланысты олар: конверттелетін, нарықтық ақшалай және
облигациялар болып бөлінеді. Конвертгелетін (айырбасталынатын) қоржындар:
айрықша акциялардан және облигацияларынан тұрады. Мұндай қоржын оны
күрайтын бағалы қағаздардың есебінен нарық коньюктурасы мүмкіндік беретін
болса, онда оларға жай акциялардың езі де, қосымша табыс әкелуі мүмкін.
Басқаша жағдайда, қоржын инвестициясы тек тәуекелділік төмен болған кезіңде
ғана табыспен қамтамасыз етіледі.
Ақша нарығының қоржындары (портфелі) капиталды толық сактау мақсатынан
тұрады. Оның күрамына ақшалай қаражат пен тез сатылатын активтер кіреді.
Егер де ұлттық валюта өзінің төмендеу бағамын керсетсе, онда ол шетелдік
валютаға айырбасталуы мүмкін. Сөйтіп, салынған капитал нольдік тәуекедділік
кезінде өз өсімін сақтайды.
Облигациялар қоржындары облигациялардың есебінен қалыптасады және нольдік
тәуекелділік кезінде орташа табыс әкеледі.
Қоржындардың өсуіне қоржынға енген құрылымдардың өзгерісі мен бағамдары
әсет етеді. Табыс қоржындары тұракты құрамға және кұрылымға ие.
Қоржын қызмет етуінін уақытына байланысты мерзімі шектелген және мерзімі
шектелмеген болып бөлінеді.
Мерзімі шектелген қоржын тек табыс табуға талпыныс жасап қана қоймай,
алдына ала уакыты белгіленген кезеңнің шегінде табыс алуды кездейді. Ал
мерзімі шектелмеген қоржынның уақыты шектеліп белгіленбейді.
Мүмкіңдігінше толықтырылатын, қайтарып алынатын және тұрақты қоржындар
ажыратылып керсетіледі. Толықтырылатын қоржындар, бастапқы салынған ақша
қаражаттарының есебінен емес, сыртқы қаражат көздерінің есебінен өсуі
(толықтырылуы) мүмкін. Қайтарып алынатын қоржындар бастапқы салынған
қаражаттардың бір бөлігін қайтарып алуға жол береді. Тұрақты қоржыңдарда
бастапқы салынған қаражаттар қоржынның барлық кезең бойына тұрақты келемін
сақтайды.
Инвестиция — экономиканы дамудың тұрақты және жоғарғы қарқынын
қалыптастыруды, ғылыми-техникалық прогресстің жетістіктерін енгізуді,
инфрақұлымды дамытуды кездейтін басты фактор.
Инвестицияны дамытуда кәсіпорындарды қаржыландыратын және ұзақ мерзімге
несие беретін мамандандырылған инвестициялық банктер мен акционерлік
қоғамдардың акцияларынан құрылған инвестициялық қорлар ерекше роль
атқарады. Сейтіп, қорлар экономиканың неғұрлым пайдалы салалары мен
кәсіпорындарына капиталдың құйылуына жағдай жасайды.
Қаржылық инвестициялар инвесторлар үшін ішкі және сыртқы инвестициялар
жағдайында белгілі бір тәуекелділікпен байланысты болатынын ескерген жөн.
Бұл тәуекелділік басшылардың біліктілігімен және олардың епті
әрекеттерімен, есеп пен бақылау жұмысын ұйымдастыруымен, валютаның бағамдық
пайыз мөлшерлемесінің өзгерістерімен, орта мерзімді және қысқа мерзімді
несиелерді тартудың қиындылықтарымен және т.б. осы сиякты мәселелерімен
байланысты болып келеді. Сонымен қатар, табиғат зілзалаларымен және саяси
тәуекелділіктерімен байланысты болатынын ескерген абзал.
Қаржылық инвестициялар техникалық-экономикалық есептеулер жасалган соң
және сол инвестицияланатын объектіні қажетті зерделеуден өткізгеннен кейін
барып, жүзеге асырылады. Осы жағдайда ғана нарықтық қарым-қатынастар
жағдайындағы тәуекелділіктер төмендеуі мүмкін.
Қазақстан Республикасының заңдары экономиканың барлық саласын
инвестициялық тұрғысынан қолдауға бағытталған. Республикада инвестициялық
жобаларды жүзеге асырудың тиімділігіне бағытталған жеңілдіктер мен
преференциялар әзірленіп жасалған.
Түптеп келгенде, инвестициялардың мақсаты-жаңа технологияларды, алдыңғы
қатарлы техниканы және ноу-хауды енгізу; ішкі нарықты жоғары сапалы
тауарлармен толтыру және қолайлы қызмет көрсету; отандық тауар
өндірушілерді мемлекеттік қолдау және ынталандыру; экспортқа бағытталған
және импортты алмастырушы өндірістерді дамыту, Қазақстан Республикасының
шикізат көздерін тиімді және кешенді пайдалану; қазіргі заманғы менеджмент
пен маркетинггің әдістерін енгізу, жаңа жұмыс орындарын құру; жергілікті
мамандардың үздіксіз оқу жүйесін енгізу, олардың біліктілік деңгейін
көтеру; өндірістің жедел дамуын қамтамасыз ету; қоршаған табиғат ортасын
жақсарту болып табылады.
Қазақстан Республикасының экономикасын көтеруде және оны одан әрі
дамытуда шетеддік инвесторлардың атқарар ролі зор. Шетелдік инвестицияларға
табыс алу мақсатында кәсіпкерлік қызметтің объектілеріне инвесторлар салып
отырған мүліктік кұндылықтар және оған қоса олардың құқықтары, яғни
интеллектуалдық меншік құқығы да кіреді.
Шетелдік инвестициялар Қазақстан Республикасының заңды тұлғаларының
жарлық капиталына қатыса отырып, ондағы қабылданатын шешімдерге ез
үлестерін және құқықтарын қорғауына болады.
Шетелдік инвесторлар заңға қайшы келмейтін кез келген қызметпен, атап
айтқанда: бірлескен кәсіпорындарды кұруға және олардың шетелдік филиалдарын
ашуға, мүліктік құқын сатып алуға, қарыз, несие беруге т.б. қызметтермен
шұғылдануына болады.
Шетелдік инвесторлар өздерінің қызметінен алған табысын өз қалаулары
бойынша пайдалануга құқылы, Қазақстан аймағында қайта қаржыландыру үшін,
тауарлар алуға және басқа да мақсаттар үшін, яғни Қазақстан Республикасының
зандарында тыйым салынбаған кез келген қызметпен айналысуына болады.
1.2 Шетелдік инвестициялар және олардың Қазақстан экономикасындағы
қызметі
Кәсіпорындарда инвестицияларды қаржыландырудың ірі қайнар көзі
амортизациялық аударымдар болып табылады. Кәсіпорындарда құндық тозудың
жинағы жүйелі түрде (ай сайын) болады. Нәтижесінде кәсіпорынның негізгі
капиталының ұдайы өндірісін кеңейту үшін бағытталған бос ақша қаражаттары
пайда болады. Осыдан басқа, жыл сайын пайдалануға жаңа объектілер қосылады,
ал оларға белгіленген ереже бойынша (баланстық құнына % пайыз) амортизация
есептелінеді. Бірақ осындай объектілер қызмет ету мерзімнің бітпеуіне дейін
төлемді талап етпейді.
Дағдарыстық ахуалдарға дайындықпен, оларға барабар шыралар қолданумен
және салдарларын бейтараптандырумен жалпы мемлекеттік жұмылдыру жүйесі
айналысуы тиіс, оны дамыту және жетілдіру кез келген мемлекеттің аса
маңызды қызметі болып табылады.
Қазіргі уақытта осы мәселелерді ескермеу болашақта мемлекеттік
тұрақтылықтың елеулі қауіпқатерге ұшырауына әкелуі мүмкін.
Жалпы мемлекеттік жұмылдыру жүйесі мемлекеттік дағдарысқа қарсы шара
қолданудың өзегі болып табылады.
Жұмылдыру жүйесі әралуан түрлендірмесінде іс жэүзінде барлық дамыған
өркениетті мемлекеттерде қолданылады. Оның қажеттілігін және мақсатқа
сәйкестігін дүние жүзілік қоғамдастықтың көп ғасырлық тарихы растайды және
ол ешкімнің күдігін тудырмайды.
Жалпы мемлекеттік жұмылдыру жүйесінің әсер ету аясындағы олардың
негізгілеріне мыналар жатады:
- агрессия, яғни халықаралық қаруды қақтығыс;
- терроризм және сепоратизм немесе этникалық, діни не өзге негіздегі
ішкі қарулы қақтығыс;
- табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар;
- экономикалық дағдарыс немесе экономикалық оқшаулау;
Мемлекеттің өтемдік жүйесі мемлекеттің саяси және әлеуметтік –
экономикалық дамуының жалпы нормативтік құқықтық режиміне тұрақсыздандырушы
әсер ететін экстремалдық факторларға қарсы іс-қимыл жасау мақсатында
қолдану үшін көзделген шаралардың, институционалдық құрылымдар мен
ресурстардың жиынтығы болып саналады.
Өтемдік жүйенің құрамдас бөліктеріне мыналар жатаады: ұлттық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету күштері мен әділет органдары, аумақтық
қорғаныс жүйесі, азаматтық қорғаныс жүйесі, мемлекеттің материалдық,
техникалық және қаржылық құралдарын резервте сақтау жүйесі, сондай –ақ
негізгі құрылымдар мен ресурстық қамтамасыз ету көздерінің қосарланушы
жүйесі.
Жұмылдыру жүйесі бір уақытта әскери-экономикалық әлеуетін арттыру және
оны қысқа мерзімдерде іске асыру үшін жағдай жасау арқылы соғыс шығындарына
жұмсалатын қаражатты үнемдеуге, оларды әлеуметтік-экономикалық дамуға
шоғырландыруға мүмкіндік бере отырып, әскери – стратегиялық қажеттіліктің,
әлеуметтік-экономикалық мақсаттылықтың және мемлекеттің ресурстық
мүмкіндіктерінің арасында теңгеруші күш қызметін атқарады.
Басқаша айтқанда Қазақстан дүниежүзілік қоғамдастықтың неғұрлым
дамыған елдерінің стандарттарына салыстырмалы алағанда олардың көлемдері
тым шектеулі белгілі бір ресурстық мүмкіндіктерге ие. Оларды бөлу екі
негізгі құрамдас бөліктің: әлеуметтік –экономикалық сала мен өтемдік
саланың арасында жүзеге асырылады.
Экономикалық кешен ресурстарының барлық түрінін жұмылдыру әлеуетін
қалыптастыру, сондай-ақ өтемдік жүйенің көлемін арттыру үшін белгіленген
мерзімдерде оны іске асыруға жағдайлар жасау мемлекеттің жұмылдыру
қызметінін негізігі міндеттерінін бірі болып табылады.
Шындығында, жұмылдыру әлеуеті шексіз бола алмайды немесе әрбір нақты
мемлекет үшін белгілі бір шамадан аса алмайды, өйткені бұл көрсеткішті бұзу
жүйенін жұмысын тұрақсыздандыруға әкеледі.
Бұл ахуалға мынадай жағдай себеп болады, мемлекеттің жұмылдыру
әлеуетінің ресурстары түріне байланысты белсенді экономикалық айналымнан не
шығарылған болуы, не шығарылуы мүмкін.
Мысалы, енбек (әскери іске үйретілген) және көлік ресурстары
күнделікті режимде өндірістік процесте толығымен іске қосылған, бірақ
оларды орындау кезенінде рұқсат етілетін нормалардан асыра алу экономикалық
қызметті тұрақсыздандыруға әкеледі.
Жалпы мемлекеттік жұмылдыру жүйесі мақсатты қызметпен ұйымдық және
функционалдық жағынан біріккен, күнделікті режимде және экстремалдық
факторлардын әсері кезінде мемлекеттің тұрақты өмір сүруін қамтамасыз
ететін мемлекеттік аппараттын, экономикалық кешеннің, әкімшілік-аумақтық
бірліктердің және өтемдік жүйенін заңды түрде өзара байланысты
элементтерінің белгілі бір тұтас құрылымы болып табылады.
Жалпы мемлекеттік жұмылдыру жүйесінің негізгі мақсаты кез келген
жағдайларда мемлекеттін барлык әлеуметтік-экономикалық және экономикалық
институттарының теңгерімді жұмыс істеуін кепілдікті қамтамасыз ету болып
табылады.
Жалпы мемлекеттік жұмылдыру жүйесінін негізгі міндеттеріне мыналарды
жатқызған жөн:
Мемлекеттік аппаратты, экономикалық кешенді және әкімшілік-аумақтық
бірліктерді күнделікті режимде дайындау, оларды экстремалдық жағдайларда
тұрақты жұмыс істеуге уақытында көшіру және оны қамтамасыз ету;
Күнделікті режимде экономикалық кешеннің өтемдік жүйесін және жұмылдыру
әлеуетін ұстау көлемдерінің оңтайлы көлемдерін белгілеу;
Өндірістік базаны тиімді орналастыруды экономикалық кешенді және әкімшілік-
аумақтық бірліктерді ресурстық қамтамасыз етудің қосарланушылығын
жоспарлау;
4. Экстремалдық факторлар әсерінің салдарларын болғызбаудың немесе
бинарлық бейтараптандырудың құқықтық және функционалдық шарттарын
қамтамасыз ету;
Барлық мемлекеттік институттарды күнделікті жұмыс режиміне көшірудің
кепілді тетігін әзірлеу;
Жалпы мемлекеттік жұмылдыру жүйесі композициялық жағынан, іс-қимыл
уақыты бойынша үш өзара байланысты және өзара келісімді процестердің
жиынтығын құрайды, оаарға мыналар жатады:
1) жұмылдыру дайындығы - алдыңғы кезең сияқты, жалпы нормативтік құқықтық
режимдегі бейбіт уақыттың іс-шаралар кешені;
2) жұмылдыру - мемлекеттің барлық институттарын соғыс жағдайы режиміне
көшіру жөніндегі орындау кезенінің іс –шаралар кешені;
3) демобилизация - мемлекетті жалпы нормативтік құқықтық режимге
көшірудін кепілді (қайтарымды) тетігі.
Жалпы мемлекеттік жұмылдыру жүйесі күрделі құрылым бола отырып, төрт
негізгі бағытка немесе кіші жүйеге бөлінеді, оларға мыналар жатады:
1) басқарушылық бағыт - мемлекеттік аппараттын органдары мен ұйымдарын
қамтиды;
экономикалық бағыт - экономикалық кешеннің ұйымдарын қамтиды;
әскери бағыт - ұлттық өауіпсіздікті қамтамасыз ету күштері мен әділет
органдарын қамтиды;
аумақтық бағыт - әкімшілік-аумақтық бірліктерді қамтиды.
Жалпы мемлекеттік жұмылдыру жүйесі:
нормативтік құқықтық базаны ;
институционалдық құрылымдарды;
жүйенің объектілерін:
мемлекеттік аппаратты;
экономикалық кешенді;
ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету күштері мен әділет органдарын;
әкімшілік-аумақтық бірліктерді;
4) аумақты және халықты қорғау кіші жүйелерін:
аумақтық қорғанысты;
азаматтық қорғанысты;
5) ресурстық:
адами ресурстармен;
көліктік ресурстармен;
материалдық ресурстармен;
қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету кіші жүйелерін қамтиды.
Қорытындысында жұмылдыру жұйесі іс жүзінде қоғамдық қызметтің барлық
саласында мәселелердің өте кең спекторін қамтитынын және ұйымдық-құқықтық
нысандары мен меншік нысандарына байланыссыз, мемлекеттік институттардың
көпшілігінің мүддесін қозғайтындығын атап өткен жөн.
Оның тиімді жұмыс істеуі қазіргі заманғы жағдайда кез келген мемлекеттің
өмір сүруінің бұлжымас шарты болып табылады және әсіресе мемлекеттік
бюджеттің шектеулі қаражаты жөнінде ескере отырып, тарихи тәжірибиені
зерттеу және неғұрлым дамыған мемлекеттердің ұқсас жүйелерін талдау
негізінде байыпты теориялық пысықтауды және барлық мәселелерді ғылыми
негідеуді қажет етеді.
Өтпелі кезеңдегі Қазақстанның алдында тұрған ең бір периоритеттік
мақсаттардың бірі- дүниежүзілік шаруашылық жүйедегі республиканың
интеграциясы болып табылады. Тұрақты саяси жағдай, табиғи ресурстардың аса
бай запастары, шетел капиталын тарту, сыртқы экономикалық байланыстарды
дамыту үшін белсенді ынталандырулар болып табылады. Шетел капиталы
экономикадағы құрылымдық қайта құруларды жүзеге асыруда маңызды роль
атқарады.
Мәселен, мемлекеттік және шетелдік іскер топтардың шақыруымен облыстың
атқарушы органдары мен кәсіпкерлік бірлестіктердің өкілдері Алматы
облысының аумағында инвестициялық жобаларды іске асыру, экономиканы
реформалау және орнатылған нарықтық экономикалық қатынастар жағдайындағы
қызметтері жөніндегі олардың жұмыс тәжерибелерін зерделеу мәселелері
бойынша келісімсөздер жүргізу үшін Батыс және Шығыс елдеріне барып қайтты.
Тікелей шетелдік инвестицияларды тарту жөніндегі жүргізілген белсенді
жұмыстар белгілі дәрежеде оңды нәтижелерге қол жеткізеді. Сондықтан 1998
жылы барлық инвестиция сомасы 11,5 млрд. Теңге 1999 жылы 2,3 млрд. теңгеге
өсті, оның ішінде барлық инвестицияның 40 пайзы шетелдіктер үлесіне тиді.
1999 жылғы шілде айында Алматы облысы мен ҚХР Шаньси провинциясы
арасында екі жақты келісім-шарт жасалды. Быйылғы жылғы наурыз айының
ортасында облыс әкімінің тапсырмасымен ҚХР Нин Шия Хуй автономды ауданына
іскерлік сапармен барып қайтқан алматы облысының делегаттар тобын басқару
маған тапсырылды- деді Алматы облыстық экономика комитетінің төрағасы Е.
Адасбаев.
Қытай, өзінің экономикасына шетелдік инвесторларды тартудың арқасында
едәуір дәрежеде реформаторлық жоспарларын ойдағыдай іске асырған.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев 2000 жылғы наурыздың
6- сындағы №349 Жарлығымен инвестициялармен келісім-шарт жасау кезінде,
экономиканың басымды секторларында инвестициялық қызметті жүзеге
асыратын, ол үшін қолайлы жағдайлар жасайтын және біздің мемлекетіміздің
жүргізіп отырған шетелдік инвестицияларды тарту жөніндегі саясаты
дәлелденген, жеңілдіктер мен орталықтар беру туралы ережесін бекітті.
Қазақстан экономикасын дамытудағы тікелей шетелдік инвестицияларды тарту
жөнінде біздің мүмкіндіктерімізді жүзеге асыруда, Бүкіләлемдік Экономикалық
Форумның қамқорлығымен және Қазақстан, Республикасының қосымша
құрылтайлығымен Алматы қаласында сәуірдің 26-28 інде болған Еуразия -2000
Халықаралық экономикалық комитетнің Алматы облысы үшін де үлкен маңызы бар.
Осы саммитке мемлекет басшылары, премьер-министр, министірлермен Орта азия
мемлекеттері,
Еуропалық және әлемнің басқа да елдерінің ірі фирмалары мен
бірлестіктерінің басшылары қатысты.
Бұл үлкен халық аралық шараның шетелдік экономикалық құрлымдары мен
және кәсіпорындармен Алматы облысының экономикалық байланысын кеңейтуге
жаңа шабыт беретініне, біздің экономикамызға инвестиция келуін едәуір
арттыруға көмегі тиетініне сеніміміз мол.
Қазақстанның дамыған елдермен инвестициялық ынтымақтастығының критерлі
ылғи да дүниежүзілік тәжірибе есебінің түзетуінде мұқтаж болып отыр.
Осындай ынтамақтастықтың ұйымдық- құқықтық және экономикалық механизмдерін
жасаудың жұмысын күшейту жөнді, орынды болып отыр, және Қазақстандық
кәсіпкерлер болсын, мейлі шетел инвестициалайтын елдер болсын, олар өзара
мүдделердің орындау балансын ынталандырады.
Бұл жерде әңгіме ең алдымен практикаға ынталандыру шаралардың (қаржы,
несиелік, кедендік және тағы басқалары) кең көлемді спектірінің жасалуы мен
енгізілуі туралы болып жатыр. Ол біздің кәсіпкерімізді инвестицияны игеруге
қызықтыру үшін жасалады.
Соныменен, осы Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясат
деген үлкен тақырыпты қорыта келе, менең ойымша, Қазақстан Республикасы
үшін инвестициялық саясаттың алып жатқан орны өте маңызды болып отыр.
Өйткені ол экономикалық дамудың негізгі көздерінің бірі болып табылады.
Сонымен бірге, шетелдік инвестицияларды тарту ісі мемлекеттен нақты
қолдау тауып отыр. Біздің салауатты экономикалық өрлеу стратегиямыз мықты
нарықтық экономикаға, мемлекеттің белсенді рөліне және айтарлықтай шетел
инвестицияларын тартуға негізделген.
Кез келген елге шетелдік инвестициялардың келуі және олардың
тшмділігі қолайлы инвестициялық климаттың бар болуымен анықталады.
Қазақстан Республикасында жеткілікті қолайлы инвестициялық климат
қалыптасты. Қазақстан нарығының тартымдылығы орта деңгеймен жоғары
бағаланды.
Шетел инвесторлардың пікірінше, инвестициялау үшін экономиканың ең
тартымды секторлары: түтыну тауарларының өндірісі, мұнай және газ
өнеркәсібі, сауда. Жалпы инвестициялармен үйлестірілген және оралымды жұмыс
жүргізу бір кезеңнің ғана міндеті болып коймай, үнемі тұрақты түрде
атқарылатын іс-қимылдар кешеніне айналуы тиіс.
Экономикадағы құрылымдық өзгерістерді сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі
мен деңгейі көбінесе мемлекеттің экономикалық саясатын жүзеге асыру мен
болашақтағы кезеңдерге белгіленген мақсаттарға қол жеткізу жөніндегі
нақтылы макроэкономикалық шараларға байланысты. Басқаша айтқанда, жалпы
мемлекеттік экономикалық саясат – макроэкономикалық: салық және аймақтық
деңгейлерде құрылымдық саясатты қалыптастыру негізі болып табылады .
Макроэкономикалық тұрғыдан алғанда құрылымдық саясатты қалыптастыру
негізіне өзара тиімді қатынастарды қамтамасыз ету жөніндегі бірқатар
мәселелер жатады. Олар: қоғамдық өнім өндіру бөлімшелері арасындығы ,
аралық және дайын өнім , өнеркәсіптегі өндіріс құралдарының өндіріс
құралдарының өндірісі, ұлттық табыстағы тұтыну қоры мен қор жинау ,
өндірістік және жұмыстары мен өндіріс жабдықтарына шығын жұмсау
аралырындағы қатынастар. Олардың негізінде тиімділікке қол жеткізу
дегеніміз – қоғамның табиғи - шикізат, материалдық- техникалық және
интеллектуалдық қорларын қолдана отырып, халықтың материалдық және мәдени
қажеттіліктеоін, жақсы тұрмыс жағдайын қамтамасыз ету.
Мұнда аталған мәселені шешуді тездетудің негізі әрдайым аз шығын жұмсап
көп нәтижге қол жеткізуге бағыттайтын шаруашылық жүргізудің нарықтық
моделі.
1-кесте - Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың технологиялық
құрылымы
Миллион теңге
2006 2007 2008 2009
Негізгі капиталға жұмсалған 369084 595664 943398 1099986
инвестициялар – барлығы :
құрылыс - монтаж жұмыстары 96408 159995 251950 420060
жабдық , құрал , мұқаммал 113380 223636 376832 350916
өзге де күрделі шығындар 159296 212033 314616 329010
Пайызбен
Негізгі капиталға жұмсалған 100 100 100 100
инвестициялар – барлығы :
құрылыс - монтаж жұмыстары 26,1 26,9 26,7 38,2
жабдық , құрал , мұқаммал 30,7 37,5 39,9 31,9
өзге де күрделі шығындар 43,2 35,6 33,4 29,9
Дереккөз: ҚР Статистика Агенттігі
Макроэкономикалық салада оңтайландыру ісі халық шаруашылығының салалық
құралымына да әсер етеді. Өйткені мұнда өзгерістерді жүзеге асырудың
маңызды тетігі- макроэкономикалық жағдайға айтарлықтай әсер табылады.
Республикамыздың жағдайында салалық құрылымның тиімді жағдайын анықтау –
экономиканың шикізаттық бағытын жою және өнеркәсіпті дамыту мәселелерімен
тығыз байланысты.
Болашақтағы салалық өзгерістерді негіздеуде ескерілетін маңызды фактор
– жиынтық сраныс құрылымы жайлы болжамды мәліметтер . Олар ішкі қорлар мен
импортты алмастыратын өндірісті ұйымдастыру есебінен тиісті жиынтық ұсыныс
құрылымын қажет етеді.
Әлемдік тәжірибе , басқа елдерден алынатын ресурстар экономикалық
егемендікті нығайтуға септігін тигізбейтіндігін дәлелдеп отыр. Ал, егерде
мәселе азық- түлік өнімдеріне деген сұранысты өтеу жөнінде болса, онда
импортқа бағытталу елдің азық- түлік бойынша қауіпсіздігін айтарлықтай
нашарлатады.
Дағдарысты жағдайдан шығу және экономиканы дамыту – ұлттық табыстағы
өндірістік қор жинау үлесін арттыруға байланысты . Ал бұл, өз кезегінде ,
әсіресе барынша жетілдірілген өндіріс құралдарын шығаратын салаларда
өндірістің өсу қарқынын арттыруды қажет салаларда өндірістің өсу қарқынын
арттыруды қажет етеді.
Мұнда да шетелдік технологиялық инвестицияларға бағытталуға болады және
бағытталу керек деген жаңсақ пікірлер бар. Шетелдік технологиялық
инвестицияларға толықтай бағытталу , біріншіден, отандық машина жасау және
өндіріс процесін механизацияландыру мен автоматтандыруды қамтамасыз ететін
салалардың мүддесіне шек келтіруі мүмкін; екіншіден, елде техникалық
процестің негізгі бағыттары бойынша күрделі және қолданбалы ғылыми
зерттеулер жүргізуге қажеттілік төмендеуі мумкін. Бұл екі жағдайда да
өндірісте интеллектуалдық ұтылыс анық байқалады , ал оны болдырмау үшін
мемлекеттің құрылымдық саясатын қалыптастыруда халық шаруашылығының
инфрақұрылымдық және әлеуметтік салаларының өндірістік негізін жаңарту мен
пайдалану тиімділігін арттыру мүдделері көзделуі тиіс.
II-тарау. Инвестиция – мемлекеттік реттеу объектісі ретінде және Қазақстан
экономикасындағы инвестициялық жағдайды талдау
2.1. Инвестиция – мемлекеттік реттеу объектісі ретінде
Инвестицияларды жүзеге асырған кезде туындайтын және Қазақстан
Республикасының өзге де заң актілерін қолдану саласына жататын
қатынастарға, осындай заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда,
осы Заңның ережелері қолданылмайды.
Егер Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шартта осы Заңдағыдан
өзгеше ережелер белгіленсе, халықаралық шарттың ережелері қолданылады.
Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген жағдайларды
қоспағанда, инвесторлардың кәсіпкерлік қызметтің кез келген объектілері мен
түрлеріне инвестициялар салуды жүзеге асыруға құқығы бар.
Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету қажеттігі негізге алына отырып,
Қазақстан Республикасының заң актілерімен инвестициялық қызмет шектелетін
немесе оған тыйым салынатын қызмет түрлері және (немесе) аумақтар
белгіленуі мүмкін.
Инвестордың құқықтары мен мүдделері толық және сөзсіз қорғалады, ол
Қазақстан Республикасының Конституциясымен, осы Заңмен және Республиканың
өзге де нормативтік құқықтық актілерімен, сондай-ақ Қазақстан
Республикасы бекіткен халықаралық шарттармен қамтамасыз етіледі.
Инвестордың мемлекеттік органдардың Қазақстан Республикасының
заң актілеріне сәйкес келмейтін актілер шығаруы салдарынан, сондай-ақ осы
органдардың лауазымды адамдарының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz