Ортақ меншік ұғымы
КІРІСПЕ
І. ОРТАҚ МЕНШІК ҰҒЫМЫ
ІІ. ОРТАҚ МЕНШІКТІҢ ТҮРЛЕРІ
2.1. ОРТАҚ ҮЛЕСТІК МЕНШІК
2.2. ОРТАҚ БІРЛЕСКЕН МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫ
2.3. ОРТАҚ БІРЛЕСКЕН МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ:
1) Ерлі зайыптылардың ортақ бірлескен меншігі
2) Шаруа қожалығының ортақ бірлескен меншігі
ІІІ. ОРТАҚ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫН ТОҚТАТУ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
І. ОРТАҚ МЕНШІК ҰҒЫМЫ
ІІ. ОРТАҚ МЕНШІКТІҢ ТҮРЛЕРІ
2.1. ОРТАҚ ҮЛЕСТІК МЕНШІК
2.2. ОРТАҚ БІРЛЕСКЕН МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫ
2.3. ОРТАҚ БІРЛЕСКЕН МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ:
1) Ерлі зайыптылардың ортақ бірлескен меншігі
2) Шаруа қожалығының ортақ бірлескен меншігі
ІІІ. ОРТАҚ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫН ТОҚТАТУ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Екі немесе оданда көп тұлғалардың ортақ меншік құқығындағы мүлікті бірлесіп және өздерінің қалауы бойынша иелеуі, пайдалануы және оған билік етуі ортақ меншк құқығы болып табылады.
Ортақ меншік құқығына тән басты ерекшелік - ол бір мүлікке бірнеше құқық субъектілерінің құқықтарының болуы. Егер мүлік екі немесе оданда көп тұлғалардың меншік құқығында болса ол ортақ меншік болып табылады.Ортақ меншік құығы әр түрлі заңды маңызы бар фактілер негізінде пайда болады Мысалы, мәмле бойынша, заңды некеге отыру нәтижесінде ,шаруа (фермер) қожалықтарын құрғанда және т.б жағдайларда. Ортақ меншіктің қатысушылары болып азаматтар мен заңды тұлғалар, Қазақстан Республикасы және оның әкімшілік-аймақтық бөліністері табылады .Ортақ меншікке қатысушылардың саны заңмен шектелмеген. Ортақ меншікке қатысушылар өздеріне тиесілі мүлікке байланысты кез-келген өкілеттікті жүзеге асыра алады, яғни олар бірлесе отырып ортақ меншіктеріндегі мүлікті иемденеді, пайдаланады және оған билік етуді жүзеге асырады , сондай-ақ аталған құзреттер ортақ меншіктің барлық бөлігіне теңдей тарайды.
Азаматтық айналымнан алынып тасталынбаған кез-келген зат ортақ меншік құқығының объектісі бола алады. Ортақ меншік Қазақстан Республикасы заңдарымен танылған меншік нысаны шегінде болғандықтан, ол меншіктің жаңа бір нысаны ретінде қарастырлмайды.
Ортақ меншік құқығы объктивті тұрғыда бір мүліктің екі немесе оданда көп тұлғағалардың меншік құқығында болуына байланысты пайда болатын қатынастарды реттейтін құқық нормалары жиынтығы түрінде көрніс табады. Азаматтық құқықта ортақ меншікке қатысты нормалар ортақ меншік құқығы институтын құрайды .Ортақ меншікке қатысушылардың әрқайсысының ортақ меншіктегі мүлікте үлесінің мөлшері алдын ала белгіленуі немесе белгілнбеуі мүмкін. Осыған сәйкес, ортақ меншік; ортақ үлестік меншік және ортақ бірлескен меншік болып екіге бөлінеді.Заңмен немесе шартпен ортақ меншіктегі үлестің мөлшері анықталмаған болса үлестер теңдей деп саналады. Егер заңда тікелей өзгеше белгіленбесе кез-келген ортақ меншік ортақ үлестік меншік деп қарастырылады, яғни ортақ бірлескен меншік тек заңда тікелей көзделген реттерде ғана пайда болады.
Ортақ меншік құқығына тән басты ерекшелік - ол бір мүлікке бірнеше құқық субъектілерінің құқықтарының болуы. Егер мүлік екі немесе оданда көп тұлғалардың меншік құқығында болса ол ортақ меншік болып табылады.Ортақ меншік құығы әр түрлі заңды маңызы бар фактілер негізінде пайда болады Мысалы, мәмле бойынша, заңды некеге отыру нәтижесінде ,шаруа (фермер) қожалықтарын құрғанда және т.б жағдайларда. Ортақ меншіктің қатысушылары болып азаматтар мен заңды тұлғалар, Қазақстан Республикасы және оның әкімшілік-аймақтық бөліністері табылады .Ортақ меншікке қатысушылардың саны заңмен шектелмеген. Ортақ меншікке қатысушылар өздеріне тиесілі мүлікке байланысты кез-келген өкілеттікті жүзеге асыра алады, яғни олар бірлесе отырып ортақ меншіктеріндегі мүлікті иемденеді, пайдаланады және оған билік етуді жүзеге асырады , сондай-ақ аталған құзреттер ортақ меншіктің барлық бөлігіне теңдей тарайды.
Азаматтық айналымнан алынып тасталынбаған кез-келген зат ортақ меншік құқығының объектісі бола алады. Ортақ меншік Қазақстан Республикасы заңдарымен танылған меншік нысаны шегінде болғандықтан, ол меншіктің жаңа бір нысаны ретінде қарастырлмайды.
Ортақ меншік құқығы объктивті тұрғыда бір мүліктің екі немесе оданда көп тұлғағалардың меншік құқығында болуына байланысты пайда болатын қатынастарды реттейтін құқық нормалары жиынтығы түрінде көрніс табады. Азаматтық құқықта ортақ меншікке қатысты нормалар ортақ меншік құқығы институтын құрайды .Ортақ меншікке қатысушылардың әрқайсысының ортақ меншіктегі мүлікте үлесінің мөлшері алдын ала белгіленуі немесе белгілнбеуі мүмкін. Осыған сәйкес, ортақ меншік; ортақ үлестік меншік және ортақ бірлескен меншік болып екіге бөлінеді.Заңмен немесе шартпен ортақ меншіктегі үлестің мөлшері анықталмаған болса үлестер теңдей деп саналады. Егер заңда тікелей өзгеше белгіленбесе кез-келген ортақ меншік ортақ үлестік меншік деп қарастырылады, яғни ортақ бірлескен меншік тек заңда тікелей көзделген реттерде ғана пайда болады.
1. ҚР Конституциясы 30.08.1995 ж.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі: Жалпы бөлім 27 желтоқсан 1994 ж.
3. ҚР Заңы «ҚР Азаматтық кодексін /Ерекше бөлім/ күшіне енгізу туралы” 1999ж. 27 желтоқсан.
4. Ғ. Төлеуғалиев. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы. Алматы, 2001 ж.
5. ҚР Азаматтық құқығы: Жоғары оқу орындарына арналған акад. Курс. І-том. – Алматы: «Жеті жарғы”, 2001.
6. Гражданское право. Том І. Учебник для вузов (академический курс). Отв. ред.: М.К.Сулейменов, Ю.Г.Басин. – Алматы, 2000.
7. Гражданское право РК. Учебное пособие.Толеугалиев, Мауленов К.С., Сарсембаева М.А.,
8. Гражданское право Республики Казахстан. (Под ред.Тулеугалиева Г.И., Мауленова К.С., Сарсембаева М.А.) Учебное пособие(часть общая). Издание второе, дополненное и измененное Алматы,1999г.
9. Сергеева А.П., Толстого Ю.К. Төлеуғалиев Гражданское право т. 1,2и3.М., 1997-1998 г.г.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі: Жалпы бөлім 27 желтоқсан 1994 ж.
3. ҚР Заңы «ҚР Азаматтық кодексін /Ерекше бөлім/ күшіне енгізу туралы” 1999ж. 27 желтоқсан.
4. Ғ. Төлеуғалиев. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы. Алматы, 2001 ж.
5. ҚР Азаматтық құқығы: Жоғары оқу орындарына арналған акад. Курс. І-том. – Алматы: «Жеті жарғы”, 2001.
6. Гражданское право. Том І. Учебник для вузов (академический курс). Отв. ред.: М.К.Сулейменов, Ю.Г.Басин. – Алматы, 2000.
7. Гражданское право РК. Учебное пособие.Толеугалиев, Мауленов К.С., Сарсембаева М.А.,
8. Гражданское право Республики Казахстан. (Под ред.Тулеугалиева Г.И., Мауленова К.С., Сарсембаева М.А.) Учебное пособие(часть общая). Издание второе, дополненное и измененное Алматы,1999г.
9. Сергеева А.П., Толстого Ю.К. Төлеуғалиев Гражданское право т. 1,2и3.М., 1997-1998 г.г.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
І. ОРТАҚ МЕНШІК ҰҒЫМЫ
ІІ. ОРТАҚ МЕНШІКТІҢ ТҮРЛЕРІ
2.1. ОРТАҚ ҮЛЕСТІК МЕНШІК
2.2. ОРТАҚ БІРЛЕСКЕН МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫ
2.3. ОРТАҚ БІРЛЕСКЕН МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ:
1) Ерлі зайыптылардың ортақ бірлескен меншігі
2) Шаруа қожалығының ортақ бірлескен меншігі
ІІІ. ОРТАҚ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫН ТОҚТАТУ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Екі немесе оданда көп тұлғалардың ортақ меншік құқығындағы мүлікті
бірлесіп және өздерінің қалауы бойынша иелеуі, пайдалануы және оған билік
етуі ортақ меншк құқығы болып табылады.
Ортақ меншік құқығына тән басты ерекшелік - ол бір мүлікке бірнеше
құқық субъектілерінің құқықтарының болуы. Егер мүлік екі немесе оданда
көп тұлғалардың меншік құқығында болса ол ортақ меншік болып
табылады.Ортақ меншік құығы әр түрлі заңды маңызы бар фактілер
негізінде пайда болады Мысалы, мәмле бойынша, заңды некеге отыру
нәтижесінде ,шаруа (фермер) қожалықтарын құрғанда және т.б жағдайларда.
Ортақ меншіктің қатысушылары болып азаматтар мен заңды тұлғалар, Қазақстан
Республикасы және оның әкімшілік-аймақтық бөліністері табылады .Ортақ
меншікке қатысушылардың саны заңмен шектелмеген. Ортақ меншікке
қатысушылар өздеріне тиесілі мүлікке байланысты кез-келген өкілеттікті
жүзеге асыра алады, яғни олар бірлесе отырып ортақ меншіктеріндегі
мүлікті иемденеді, пайдаланады және оған билік етуді жүзеге асырады ,
сондай-ақ аталған құзреттер ортақ меншіктің барлық бөлігіне теңдей
тарайды.
Азаматтық айналымнан алынып тасталынбаған кез-келген зат ортақ
меншік құқығының объектісі бола алады. Ортақ меншік Қазақстан
Республикасы заңдарымен танылған меншік нысаны шегінде болғандықтан, ол
меншіктің жаңа бір нысаны ретінде қарастырлмайды.
Ортақ меншік құқығы объктивті тұрғыда бір мүліктің екі немесе оданда
көп тұлғағалардың меншік құқығында болуына байланысты пайда болатын
қатынастарды реттейтін құқық нормалары жиынтығы түрінде көрніс табады.
Азаматтық құқықта ортақ меншікке қатысты нормалар ортақ меншік құқығы
институтын құрайды .Ортақ меншікке қатысушылардың әрқайсысының ортақ
меншіктегі мүлікте үлесінің мөлшері алдын ала белгіленуі немесе
белгілнбеуі мүмкін. Осыған сәйкес, ортақ меншік; ортақ үлестік меншік
және ортақ бірлескен меншік болып екіге бөлінеді.Заңмен немесе шартпен
ортақ меншіктегі үлестің мөлшері анықталмаған болса үлестер теңдей деп
саналады. Егер заңда тікелей өзгеше белгіленбесе кез-келген ортақ меншік
ортақ үлестік меншік деп қарастырылады, яғни ортақ бірлескен меншік тек
заңда тікелей көзделген реттерде ғана пайда болады.
І. ОРТАҚ МЕНШІК ҰҒЫМЫ.
Бір затқа меншік құқығы бірнеше меншік иесіне қатысты болуы мүмкін, ал
мұндай жағдайда ортақ меншік қатынасы пайда болады. Мұндай жағдайда меншік
құқығы бірнеше меншік иелеріне бөлінеді. Ортақ меншік екі немесе бірнеше
адамның меншігіне мүлік түскен кезде пайда болады, оны өзінің мақсаты
өзгертілмейінше бөлуге болмайды (бөлінбейтін заттар), өйткені, ол заңа
сәйкес бөлінуге жатпайды. Мысалы, шаруа (фермер) қожалығы мүшелерінің
жатпайды (АК-тің 225-бабы, 2-тармағы).
Бөлінетін мүлікке ортақ меншік заң құжаттарында немесе шартта
көзделген реттерде пайда болады (АК-тің 209-бабы 4 тармағы).
Мұндай жағдайда жекелеген заттардан құралған не жинақталған заттарды
жатқызуға болады (мысалы, оған кітапхана сурет галериясы, және т.б.
жатады). Айталық кітапханадағы кітаптың кейбіреуі бір адамға, басқасы өзге
адамдарға тиесілі болуы мүмкін, мұның өзі шартпен немесе заң құжаттарымен
айқындалады.
Ортақ меншіктің құқық қатынастары бір қатар заңдық ерекшеліктерге ие
болады. Меншік құқықтың қатынасында ортақ меншік құқығы субъектілерінің бір-
біріне деген өзара қарым-қатынасы туындайды, яғни ортақ меншіктің басқа
иелері мен үшінші тұлға арасында құқықтық қатынас пайда болады.
Сондықтан да ортақ меншік жалпы меншік қатысушылары арасындағы қатынас
емес, салыстырмалы құқықтық қатынас болып табылады, яғни бұл жерде олардың
қатынастары нақтылы және де құқықтық қатынасқа қатысушылардың аясы
белгіленген. Мысалы, оған бір мүліктік бәріне ортақ болуы дәлел, демек
әрбір қатысушы бірдей мөлшерде немесе үлесіне қарай ие болуы мүмкін. Бұл
жерде біріне бірі қарсы тұрған жақтар жоқ қатысушыларды несие беруші не
борышқор деп те айта алмайсың ал олардың арасындағы келісім тек ортақ
мақсатқа бағытталған. мәселен, мұрагерлік мүлікке бірнеше адам ие.
Бірлескен меншік иелерінің арасындағы бір- біріне деген қарым-
қатынасының сипаты меншік түрінің сипатымен ерекшеленеді. Оның өзі меншік
құқығының құрылымына сәйкес болуы мүмкін. Былайша айтқанда, бір затты
иеленген меншік иелері меншік құқығының әртүрлі субъектілері бола алады.
Сондықтан да мемлекет, бір немесе бірнеше жеке тұлғалар сол мүліктің ортақ
меншігіне жеке тұлғалар сол мүліктің ортақ меншігіне қатысушылар ролін
атқаратын жағдай аз кездеспейді.
Ортақ меншіктің субъктілері жеке және заңды тұлғалар, оның ішінде
шетел азаматтары, сондай-ақ Қазақстан Республикасы мен оның әкімшілік-
аумақтық бірлігі бола алады. Ортақ меншік құқығы әртүрлі заңдық фактілер,
атап айтқанда, шарттар, келісімдер, заңда көзделген өзге де реттер
негізінде де жүзеге асады (“Жеке кәсіпкерлік туралы” Заңның 3-бабы, 3-
тармағы).
ІІ. ОРТАҚ МЕНШІКТІҢ ТҮРЛЕРІ
Ортақ меншік бірлескен (үлесі белгіленбеген) және үлестік меншік
болады. (АК-тің 209-бабы, 2 тармағы).
Азаматтық кодекс бойынша әрбір меншік иесіне ортақ меншіктің үлесі
тиесілі. Мұндай үлес тең және тең емес дәрежеде бөлінеді. Бірақ та үлестің
көлемі мүлікті иелену, пайдалану және билік етуге байланысты мәселелердің
шешіміне әсер етпейді. Сондықтан да ортақ келісім негізінде бірлесіп
шешіледі.
Мүлікке ортақ меншік үлестік меншік болып табылады, бұған мүлікке
ортақ меншік құру заңда көзделген реттер қосылмайды. Ортақ бірлескен
меншік: 1) ерлі-зайыптылардың ортақ меншігі; 2) шаруа (фермер) қожалығының
ортақ меншігі; 3) жекешелендірген тұрғын үйге ортақ меншік түрінде болады.
Заң құжаттарында ортақ бірлескен меншіктің басқа да түрлері көзделуі мүмкін
(АК-тің 219-бабының 1-тармағы).
Басқа жағдайлардың бәрінде үлестік меншік түрінде көрінеді. Бірлескен
ортақ меншікте оған қатысушылардың үлесі болады, бірақ жалпы мүліктегі
көлемі алдын-ала айқындалмауына байланысты оны да тең деп есептейді.
Мұндай тәртіп ерлі-зайыптылардың некеде тұрған кезінде бірлесіп тапқан
мүліктеріне де қатысты („Неке және отбасы туралы” Заңның 32-бабы). Сонымен
бірге келісімге келе алмаған жағдайда әрбір меншік иесі сотқа жүгінуге
құқылы.
2.1. ОРТАҚ ҮЛЕСТІК МЕНШІК.
Ортақ меншік иелерінің әр қайысының меншік құқығындағы үлестері
айқындалған түрі ортақ үлестік меншік болып табылады. Ортақ үлестік
меншіктің пайда болу негіздері сан түрлі. Мысалы,бірнеше тұлға білесіп
сату-сатып алу шарты бойынша қандайда бір мүлік сатып алғанда , бірлескен
қызмет туралы шартқа сәйкес табыс табыуға, қандайда бір мүлікке қол
жеткізуге бірелесіп әрект жасағанда, бірнеше адам мұраға бөлінбейтін мүлік
қабылдағанда, Қандайда бір заттарды бірнеше адам бірлесіп алғаш рет
жасағанда пайда болады.Сондай-ақ ортақ мүлікті пайдаланудан алынатын
жемістер, өнімдер және табыстар ортақ мүліктің құрамына келіп түседі.
Ортақ мүліктегі үлес болып сол ортақ мүліктегі мүліктің бөлігі
емес меншік құқығындағы үлес қарастырылады.
Ортақ үлестік меншікке қатысушылардың ортақ мүліктегі үлестерінің
мөлшері егер шартта өзгеше белгіленбесе теңдей деп саналады, осыған сәйкес
барлық қатысушылардың мүлікті иелену, пайдалану немесе оған билік етіу
құқықтары бірдей болады.
ҚР АК-нің 215 бабына сәйкес, үлестік меншіктің барлық қатысушысы
ортақ мүлік бойынша өз үлесіне сәйкес салықтар, алымдар және өзге де
төлемдер төлемге, сонда-ақ сол мүлікті күтіп ұстау мен сақтауға байланысты
шығындарға қатысуға міндетті.Ортақ үлестік меншіктің қатысушылары өзара
келісіп бұл міндетті өзгеше белгілеуге құқылы, мысалы ол бір адамға ғана
немесе әрбір қатысушыға кезекпен жүктелуі мүмкін.
Ортақ меншіктегі үлестің мөлшері бөліктермен есептеледі, мысалы ортақ
меншіктің 14; 23; 810 бөлігі т.с.с.
Егер ортақ үлестік меншіктің қатысушысы ортақ мүлікті пайдаланудың
белгіленген тәртібін бұзбай өз есебінен бөлінбейтін жақсартулар жасаса ол
ортақ мүлікке қатысты өз құқығының үлесін тиісінше өзгертуге құқылы.
Бөлінбейтін жақсарту болып мүлікті шаруашылық мақсатта пайдалануға
мүмкіндік беретін, бірақ ортақ меншіктегі мүлікке шамадан тыс зиян
келтірмейінше он бөліп алу мүмкін болмайтын жақсартуларды айтамыз.Мысалы,
ортақ меншіктегі тұрғын үйдің еденін немесе есік терезелерін жаңалау
бөлінбейтін жақсартуларға жатады.
Бөліп алуға болатын жақсартулар жасаған ортақ үлестік меншіктің
қатысушысы, егер шартта өзгеше көзделмесе , осы жақсартуды жасаған
тұлғаның меншігіне түседі және оны ол өз қалауы бойынша иемденеді ,
пайдаланады және оған билік етеді. Мысалы, бөліп алуға болатын жақсартуға
ортақ меншіктегі үйге күзет дабылын (сигнализация) орнату,люстра іліу
т.б. жатқызуға болады.
Ортақ үлестік меншіктегі мүлікті иелену мен пайдалануды ортақ
меншіктің барлық қатысушылары өзара келісіп жүзеге асырады, ал олар осы
мәселе бойынша келісімге келе алмаса үлестік меншікке қатысушылардың кез-
келгенінің талабы бойынша бұл дау сотта қаралып, осыдан кейін мүлікті
иелену мен пайдалану сот белгілеген тәртіппен жүзеге асырылады.
Мысалы:үлестік меншіктегі тұрғын үйдің қай бөлігі кімнің иеленуі мен
пайдалануында болатыны туралы шығарылған соттың шешімі.
Үлестік меншіктің әрбір қатысушысы ортақ меншіктегі өзінің үлесін өз
қалауы бойынша сатуға ,сыйға тартуға,өсиет етуге, кепілге беруге құқылы,
ол үшін өзге қатысушылырдың келісімі қажет емес.
Ортақ меншіктегі өзінің үлесін сатқысы келген тұлға үлесті меншіктің
басқа қатысушыларына өз үлесін бөтен адамға сату ниеті туралы жазбаша
түрде хабарлауы тиіс, себебі сатылатын үлеске ортақ меншіктің қалған
қатысушыларының сатып алуға басым құқығы болады. [1]
ҚР АК-нің 216 бабының 3 тармағына сәйкес үлес, сатып алудың басым
құқығы бұзыла отырып сатылған жағдайда үлесті меншіктің кез келген басқа
қатысушысы үш айдың ішінде сотта өзіне сатып алушының құқықтары мен
міндеттерін аударуды талап етуге құқылы.Егер сатылатын үлес қозғалмайтын
мүлік түрінде болса сату үшін хабардар ету мерзімі 30 күн, ал басқадай
мүліктер үшін 10 күн.
Үлесті меншіктің өзге қатысушылары осы мерзім аралығында үлесті сатып
алудан бас тартса ғана сатушы өз үлесін үшінші тұлғаға сатуға құқылы. .(ҚР
АК 216 б. 2 т.)
Ортақ үлестік меншіктегі мүлік барлық қатысушылардың өзара келісімі
бойынша өздерінің арасында бөлініуі мүмкін, сондай-ақ үлесті меншіктің
әрбір қатысушысы ортақ мүліктен өз үлесін бөліп шығаруды талап етуге
құқылы. Бөліну нәтижесінде барлық ортақ мүлікке меншік құқығы жойлады,
сондай-ақ үлесті меншік құқығындағы мүлікті барлық қатысушылардың келісімі
болған жағдайда ғана бөлуге болады. Ал ортақ мүліктен өз үлесін заттай
бөліп алған тұлға бөліп шығарған үлесіне немесе үлесінің бір бөлігіне
үлесті меншік құқығы тоқтатады.
Ортақ мүліктен үлесті бөліп шығару келісім бойынша немесе сот
тәртібімен жүзеге асырлады. Айрықша жағдайларда ҚР АК-нің 218 бабының 6
тармағына сәкес, егер ортақ мүлікті бөлу ісін жүргізудің не одан үлесті
бөліп шығарудың тиімсіздігі айқын болған жағдайда ,сот мүлікті жария
саудаға салып сатып, кейін одан түскен сомманы ортақ меншікке
қатысушылардың арасында олардың үлестеріне сәйкес бөліп беру туралы шешім
шығаруға құқылы.Сот мұндай шешімді меншік иесінің келісімі болмаған
жағдайда да шығара алады!
Мүлікке шамадан тыс зиян келтірмейінше үлесті заттай бөліп беру
мүмкін болмаса немесе заттай бөліп беруге заң құжаттарында жол берілмесе
меншік иесі үлесті меншіктің басқа қатысушыларынан өз үлесінің құнын
төлеп беріуін талап етуге құқылы.
Өзінің үлесі үшін өтем алған ортақ меншіктің қатысушысы ортақ
мүліктегі үлеске құқығын жоғалтады.Үлесті немесе бірлескен меншіктің
қатысушысына оның несие берушілері міндеттемелері бойынша басқа мүлкі
жеткіліксіз болған жағдайда борышқордың ортақ мүліктегі үлесін одан ақы
өндіріп алу үшін бөліп беру туралы талап қоя алады. Толықрақ ол туралы
ереже АК-тің 222 бабында белгіленген.Егер борышқордың ақы өндіріп алуға
болатын басқа мүлкі болса және ол жеткілікті деп танылса онда несие
берушілер жоғарыда аталған талаптарды қояа алмайды.
2.2. ОРТАҚ БІРЛЕСКЕН МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫ
Ортақ меншіктегі мүлік иелерінің әрқайысының меншік құқығындағы
үлестері белгіленбеген түрі ортақ бірлескен меншік болып табылады.Ортақ
бірлескен меншік тек заңмен тікелей көзделген реттерде ғана пайда
болады.Қазақстан Республикасында ортақ бірлескен меншіктің заңмен
көзделген үш түрі бар:1) ерлі-зайыптылардың ортақ меншігі.2)шаруа(фермер)
қожалығының ортақ меншігі.3)жекешелендірілген тұрғын үйге ортақ меншік.
Заң құжаттарында ортақ бірлескен меншіктің басқа да түрлері көзделуі
мүмкін.(АК 219 б.) Егер ортақ бірлескен меншікке қатысушылардың арасында
шартпен өзгеше белгіленбесе, ортақ меншіктегі мүлікті олар бірлесіп
иеленеді және пайдаланады.(АК 220 б. 1 т.) Ортақ бірлескен меншіктегі
мүлікке билік ету барлық қатысушылардың келісімі бойынша жүзеге
асырылады.(АК 220 б. 2 т)
Ортақ білескен меншіктің әрбір қатысушысы егер олардың өз арасында
келісіммен өзгеше белгіленбесе ортақ мүлікке билік ету жөнінде өз бетінше
мәмлелер жасауға құқылы.,себебі әуелбастан ортақ бірлескен меншікке
қатысушулардың арасында билік етуге байланысты келісім бар деп
есептеледі.Бірлескен меншікке қатысушылардың біреуінің ортақ [2]
мүлікке билік ету жөнінде жасалған мәмлесі басқа қатысушылардың талап етуі
бойынша жарамсыз деп танылуы мүмкін. Билік ету жөнінде жасалған мәмле
жарамсыз деп танылады егер, мәмле жасаған қатысушының қажетті өкілеттігі
болмаса және екінші тараптың мәмле жасаушының қажетті өкілеттігінің
болмағандығын білсе немесе көпе-көрнеу білуге тиіс болсағандығы
дәлелденсе.
Заң талаптарына сәйкес, мәмле нотариаттың куәләндіруін немесе
мемлекеттік тіркеуді керек ететін болса мұндай мәмле жасау үшін
бірлескен мүлікке басқа қатысушылардың мәмле жасауға келісімі нотариалдық
тәртіппен расталуы тиіс. (АК 220 б.3 т.)
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
І. ОРТАҚ МЕНШІК ҰҒЫМЫ
ІІ. ОРТАҚ МЕНШІКТІҢ ТҮРЛЕРІ
2.1. ОРТАҚ ҮЛЕСТІК МЕНШІК
2.2. ОРТАҚ БІРЛЕСКЕН МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫ
2.3. ОРТАҚ БІРЛЕСКЕН МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ:
1) Ерлі зайыптылардың ортақ бірлескен меншігі
2) Шаруа қожалығының ортақ бірлескен меншігі
ІІІ. ОРТАҚ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫН ТОҚТАТУ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Екі немесе оданда көп тұлғалардың ортақ меншік құқығындағы мүлікті
бірлесіп және өздерінің қалауы бойынша иелеуі, пайдалануы және оған билік
етуі ортақ меншк құқығы болып табылады.
Ортақ меншік құқығына тән басты ерекшелік - ол бір мүлікке бірнеше
құқық субъектілерінің құқықтарының болуы. Егер мүлік екі немесе оданда
көп тұлғалардың меншік құқығында болса ол ортақ меншік болып
табылады.Ортақ меншік құығы әр түрлі заңды маңызы бар фактілер
негізінде пайда болады Мысалы, мәмле бойынша, заңды некеге отыру
нәтижесінде ,шаруа (фермер) қожалықтарын құрғанда және т.б жағдайларда.
Ортақ меншіктің қатысушылары болып азаматтар мен заңды тұлғалар, Қазақстан
Республикасы және оның әкімшілік-аймақтық бөліністері табылады .Ортақ
меншікке қатысушылардың саны заңмен шектелмеген. Ортақ меншікке
қатысушылар өздеріне тиесілі мүлікке байланысты кез-келген өкілеттікті
жүзеге асыра алады, яғни олар бірлесе отырып ортақ меншіктеріндегі
мүлікті иемденеді, пайдаланады және оған билік етуді жүзеге асырады ,
сондай-ақ аталған құзреттер ортақ меншіктің барлық бөлігіне теңдей
тарайды.
Азаматтық айналымнан алынып тасталынбаған кез-келген зат ортақ
меншік құқығының объектісі бола алады. Ортақ меншік Қазақстан
Республикасы заңдарымен танылған меншік нысаны шегінде болғандықтан, ол
меншіктің жаңа бір нысаны ретінде қарастырлмайды.
Ортақ меншік құқығы объктивті тұрғыда бір мүліктің екі немесе оданда
көп тұлғағалардың меншік құқығында болуына байланысты пайда болатын
қатынастарды реттейтін құқық нормалары жиынтығы түрінде көрніс табады.
Азаматтық құқықта ортақ меншікке қатысты нормалар ортақ меншік құқығы
институтын құрайды .Ортақ меншікке қатысушылардың әрқайсысының ортақ
меншіктегі мүлікте үлесінің мөлшері алдын ала белгіленуі немесе
белгілнбеуі мүмкін. Осыған сәйкес, ортақ меншік; ортақ үлестік меншік
және ортақ бірлескен меншік болып екіге бөлінеді.Заңмен немесе шартпен
ортақ меншіктегі үлестің мөлшері анықталмаған болса үлестер теңдей деп
саналады. Егер заңда тікелей өзгеше белгіленбесе кез-келген ортақ меншік
ортақ үлестік меншік деп қарастырылады, яғни ортақ бірлескен меншік тек
заңда тікелей көзделген реттерде ғана пайда болады.
І. ОРТАҚ МЕНШІК ҰҒЫМЫ.
Бір затқа меншік құқығы бірнеше меншік иесіне қатысты болуы мүмкін, ал
мұндай жағдайда ортақ меншік қатынасы пайда болады. Мұндай жағдайда меншік
құқығы бірнеше меншік иелеріне бөлінеді. Ортақ меншік екі немесе бірнеше
адамның меншігіне мүлік түскен кезде пайда болады, оны өзінің мақсаты
өзгертілмейінше бөлуге болмайды (бөлінбейтін заттар), өйткені, ол заңа
сәйкес бөлінуге жатпайды. Мысалы, шаруа (фермер) қожалығы мүшелерінің
жатпайды (АК-тің 225-бабы, 2-тармағы).
Бөлінетін мүлікке ортақ меншік заң құжаттарында немесе шартта
көзделген реттерде пайда болады (АК-тің 209-бабы 4 тармағы).
Мұндай жағдайда жекелеген заттардан құралған не жинақталған заттарды
жатқызуға болады (мысалы, оған кітапхана сурет галериясы, және т.б.
жатады). Айталық кітапханадағы кітаптың кейбіреуі бір адамға, басқасы өзге
адамдарға тиесілі болуы мүмкін, мұның өзі шартпен немесе заң құжаттарымен
айқындалады.
Ортақ меншіктің құқық қатынастары бір қатар заңдық ерекшеліктерге ие
болады. Меншік құқықтың қатынасында ортақ меншік құқығы субъектілерінің бір-
біріне деген өзара қарым-қатынасы туындайды, яғни ортақ меншіктің басқа
иелері мен үшінші тұлға арасында құқықтық қатынас пайда болады.
Сондықтан да ортақ меншік жалпы меншік қатысушылары арасындағы қатынас
емес, салыстырмалы құқықтық қатынас болып табылады, яғни бұл жерде олардың
қатынастары нақтылы және де құқықтық қатынасқа қатысушылардың аясы
белгіленген. Мысалы, оған бір мүліктік бәріне ортақ болуы дәлел, демек
әрбір қатысушы бірдей мөлшерде немесе үлесіне қарай ие болуы мүмкін. Бұл
жерде біріне бірі қарсы тұрған жақтар жоқ қатысушыларды несие беруші не
борышқор деп те айта алмайсың ал олардың арасындағы келісім тек ортақ
мақсатқа бағытталған. мәселен, мұрагерлік мүлікке бірнеше адам ие.
Бірлескен меншік иелерінің арасындағы бір- біріне деген қарым-
қатынасының сипаты меншік түрінің сипатымен ерекшеленеді. Оның өзі меншік
құқығының құрылымына сәйкес болуы мүмкін. Былайша айтқанда, бір затты
иеленген меншік иелері меншік құқығының әртүрлі субъектілері бола алады.
Сондықтан да мемлекет, бір немесе бірнеше жеке тұлғалар сол мүліктің ортақ
меншігіне жеке тұлғалар сол мүліктің ортақ меншігіне қатысушылар ролін
атқаратын жағдай аз кездеспейді.
Ортақ меншіктің субъктілері жеке және заңды тұлғалар, оның ішінде
шетел азаматтары, сондай-ақ Қазақстан Республикасы мен оның әкімшілік-
аумақтық бірлігі бола алады. Ортақ меншік құқығы әртүрлі заңдық фактілер,
атап айтқанда, шарттар, келісімдер, заңда көзделген өзге де реттер
негізінде де жүзеге асады (“Жеке кәсіпкерлік туралы” Заңның 3-бабы, 3-
тармағы).
ІІ. ОРТАҚ МЕНШІКТІҢ ТҮРЛЕРІ
Ортақ меншік бірлескен (үлесі белгіленбеген) және үлестік меншік
болады. (АК-тің 209-бабы, 2 тармағы).
Азаматтық кодекс бойынша әрбір меншік иесіне ортақ меншіктің үлесі
тиесілі. Мұндай үлес тең және тең емес дәрежеде бөлінеді. Бірақ та үлестің
көлемі мүлікті иелену, пайдалану және билік етуге байланысты мәселелердің
шешіміне әсер етпейді. Сондықтан да ортақ келісім негізінде бірлесіп
шешіледі.
Мүлікке ортақ меншік үлестік меншік болып табылады, бұған мүлікке
ортақ меншік құру заңда көзделген реттер қосылмайды. Ортақ бірлескен
меншік: 1) ерлі-зайыптылардың ортақ меншігі; 2) шаруа (фермер) қожалығының
ортақ меншігі; 3) жекешелендірген тұрғын үйге ортақ меншік түрінде болады.
Заң құжаттарында ортақ бірлескен меншіктің басқа да түрлері көзделуі мүмкін
(АК-тің 219-бабының 1-тармағы).
Басқа жағдайлардың бәрінде үлестік меншік түрінде көрінеді. Бірлескен
ортақ меншікте оған қатысушылардың үлесі болады, бірақ жалпы мүліктегі
көлемі алдын-ала айқындалмауына байланысты оны да тең деп есептейді.
Мұндай тәртіп ерлі-зайыптылардың некеде тұрған кезінде бірлесіп тапқан
мүліктеріне де қатысты („Неке және отбасы туралы” Заңның 32-бабы). Сонымен
бірге келісімге келе алмаған жағдайда әрбір меншік иесі сотқа жүгінуге
құқылы.
2.1. ОРТАҚ ҮЛЕСТІК МЕНШІК.
Ортақ меншік иелерінің әр қайысының меншік құқығындағы үлестері
айқындалған түрі ортақ үлестік меншік болып табылады. Ортақ үлестік
меншіктің пайда болу негіздері сан түрлі. Мысалы,бірнеше тұлға білесіп
сату-сатып алу шарты бойынша қандайда бір мүлік сатып алғанда , бірлескен
қызмет туралы шартқа сәйкес табыс табыуға, қандайда бір мүлікке қол
жеткізуге бірелесіп әрект жасағанда, бірнеше адам мұраға бөлінбейтін мүлік
қабылдағанда, Қандайда бір заттарды бірнеше адам бірлесіп алғаш рет
жасағанда пайда болады.Сондай-ақ ортақ мүлікті пайдаланудан алынатын
жемістер, өнімдер және табыстар ортақ мүліктің құрамына келіп түседі.
Ортақ мүліктегі үлес болып сол ортақ мүліктегі мүліктің бөлігі
емес меншік құқығындағы үлес қарастырылады.
Ортақ үлестік меншікке қатысушылардың ортақ мүліктегі үлестерінің
мөлшері егер шартта өзгеше белгіленбесе теңдей деп саналады, осыған сәйкес
барлық қатысушылардың мүлікті иелену, пайдалану немесе оған билік етіу
құқықтары бірдей болады.
ҚР АК-нің 215 бабына сәйкес, үлестік меншіктің барлық қатысушысы
ортақ мүлік бойынша өз үлесіне сәйкес салықтар, алымдар және өзге де
төлемдер төлемге, сонда-ақ сол мүлікті күтіп ұстау мен сақтауға байланысты
шығындарға қатысуға міндетті.Ортақ үлестік меншіктің қатысушылары өзара
келісіп бұл міндетті өзгеше белгілеуге құқылы, мысалы ол бір адамға ғана
немесе әрбір қатысушыға кезекпен жүктелуі мүмкін.
Ортақ меншіктегі үлестің мөлшері бөліктермен есептеледі, мысалы ортақ
меншіктің 14; 23; 810 бөлігі т.с.с.
Егер ортақ үлестік меншіктің қатысушысы ортақ мүлікті пайдаланудың
белгіленген тәртібін бұзбай өз есебінен бөлінбейтін жақсартулар жасаса ол
ортақ мүлікке қатысты өз құқығының үлесін тиісінше өзгертуге құқылы.
Бөлінбейтін жақсарту болып мүлікті шаруашылық мақсатта пайдалануға
мүмкіндік беретін, бірақ ортақ меншіктегі мүлікке шамадан тыс зиян
келтірмейінше он бөліп алу мүмкін болмайтын жақсартуларды айтамыз.Мысалы,
ортақ меншіктегі тұрғын үйдің еденін немесе есік терезелерін жаңалау
бөлінбейтін жақсартуларға жатады.
Бөліп алуға болатын жақсартулар жасаған ортақ үлестік меншіктің
қатысушысы, егер шартта өзгеше көзделмесе , осы жақсартуды жасаған
тұлғаның меншігіне түседі және оны ол өз қалауы бойынша иемденеді ,
пайдаланады және оған билік етеді. Мысалы, бөліп алуға болатын жақсартуға
ортақ меншіктегі үйге күзет дабылын (сигнализация) орнату,люстра іліу
т.б. жатқызуға болады.
Ортақ үлестік меншіктегі мүлікті иелену мен пайдалануды ортақ
меншіктің барлық қатысушылары өзара келісіп жүзеге асырады, ал олар осы
мәселе бойынша келісімге келе алмаса үлестік меншікке қатысушылардың кез-
келгенінің талабы бойынша бұл дау сотта қаралып, осыдан кейін мүлікті
иелену мен пайдалану сот белгілеген тәртіппен жүзеге асырылады.
Мысалы:үлестік меншіктегі тұрғын үйдің қай бөлігі кімнің иеленуі мен
пайдалануында болатыны туралы шығарылған соттың шешімі.
Үлестік меншіктің әрбір қатысушысы ортақ меншіктегі өзінің үлесін өз
қалауы бойынша сатуға ,сыйға тартуға,өсиет етуге, кепілге беруге құқылы,
ол үшін өзге қатысушылырдың келісімі қажет емес.
Ортақ меншіктегі өзінің үлесін сатқысы келген тұлға үлесті меншіктің
басқа қатысушыларына өз үлесін бөтен адамға сату ниеті туралы жазбаша
түрде хабарлауы тиіс, себебі сатылатын үлеске ортақ меншіктің қалған
қатысушыларының сатып алуға басым құқығы болады. [1]
ҚР АК-нің 216 бабының 3 тармағына сәйкес үлес, сатып алудың басым
құқығы бұзыла отырып сатылған жағдайда үлесті меншіктің кез келген басқа
қатысушысы үш айдың ішінде сотта өзіне сатып алушының құқықтары мен
міндеттерін аударуды талап етуге құқылы.Егер сатылатын үлес қозғалмайтын
мүлік түрінде болса сату үшін хабардар ету мерзімі 30 күн, ал басқадай
мүліктер үшін 10 күн.
Үлесті меншіктің өзге қатысушылары осы мерзім аралығында үлесті сатып
алудан бас тартса ғана сатушы өз үлесін үшінші тұлғаға сатуға құқылы. .(ҚР
АК 216 б. 2 т.)
Ортақ үлестік меншіктегі мүлік барлық қатысушылардың өзара келісімі
бойынша өздерінің арасында бөлініуі мүмкін, сондай-ақ үлесті меншіктің
әрбір қатысушысы ортақ мүліктен өз үлесін бөліп шығаруды талап етуге
құқылы. Бөліну нәтижесінде барлық ортақ мүлікке меншік құқығы жойлады,
сондай-ақ үлесті меншік құқығындағы мүлікті барлық қатысушылардың келісімі
болған жағдайда ғана бөлуге болады. Ал ортақ мүліктен өз үлесін заттай
бөліп алған тұлға бөліп шығарған үлесіне немесе үлесінің бір бөлігіне
үлесті меншік құқығы тоқтатады.
Ортақ мүліктен үлесті бөліп шығару келісім бойынша немесе сот
тәртібімен жүзеге асырлады. Айрықша жағдайларда ҚР АК-нің 218 бабының 6
тармағына сәкес, егер ортақ мүлікті бөлу ісін жүргізудің не одан үлесті
бөліп шығарудың тиімсіздігі айқын болған жағдайда ,сот мүлікті жария
саудаға салып сатып, кейін одан түскен сомманы ортақ меншікке
қатысушылардың арасында олардың үлестеріне сәйкес бөліп беру туралы шешім
шығаруға құқылы.Сот мұндай шешімді меншік иесінің келісімі болмаған
жағдайда да шығара алады!
Мүлікке шамадан тыс зиян келтірмейінше үлесті заттай бөліп беру
мүмкін болмаса немесе заттай бөліп беруге заң құжаттарында жол берілмесе
меншік иесі үлесті меншіктің басқа қатысушыларынан өз үлесінің құнын
төлеп беріуін талап етуге құқылы.
Өзінің үлесі үшін өтем алған ортақ меншіктің қатысушысы ортақ
мүліктегі үлеске құқығын жоғалтады.Үлесті немесе бірлескен меншіктің
қатысушысына оның несие берушілері міндеттемелері бойынша басқа мүлкі
жеткіліксіз болған жағдайда борышқордың ортақ мүліктегі үлесін одан ақы
өндіріп алу үшін бөліп беру туралы талап қоя алады. Толықрақ ол туралы
ереже АК-тің 222 бабында белгіленген.Егер борышқордың ақы өндіріп алуға
болатын басқа мүлкі болса және ол жеткілікті деп танылса онда несие
берушілер жоғарыда аталған талаптарды қояа алмайды.
2.2. ОРТАҚ БІРЛЕСКЕН МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫ
Ортақ меншіктегі мүлік иелерінің әрқайысының меншік құқығындағы
үлестері белгіленбеген түрі ортақ бірлескен меншік болып табылады.Ортақ
бірлескен меншік тек заңмен тікелей көзделген реттерде ғана пайда
болады.Қазақстан Республикасында ортақ бірлескен меншіктің заңмен
көзделген үш түрі бар:1) ерлі-зайыптылардың ортақ меншігі.2)шаруа(фермер)
қожалығының ортақ меншігі.3)жекешелендірілген тұрғын үйге ортақ меншік.
Заң құжаттарында ортақ бірлескен меншіктің басқа да түрлері көзделуі
мүмкін.(АК 219 б.) Егер ортақ бірлескен меншікке қатысушылардың арасында
шартпен өзгеше белгіленбесе, ортақ меншіктегі мүлікті олар бірлесіп
иеленеді және пайдаланады.(АК 220 б. 1 т.) Ортақ бірлескен меншіктегі
мүлікке билік ету барлық қатысушылардың келісімі бойынша жүзеге
асырылады.(АК 220 б. 2 т)
Ортақ білескен меншіктің әрбір қатысушысы егер олардың өз арасында
келісіммен өзгеше белгіленбесе ортақ мүлікке билік ету жөнінде өз бетінше
мәмлелер жасауға құқылы.,себебі әуелбастан ортақ бірлескен меншікке
қатысушулардың арасында билік етуге байланысты келісім бар деп
есептеледі.Бірлескен меншікке қатысушылардың біреуінің ортақ [2]
мүлікке билік ету жөнінде жасалған мәмлесі басқа қатысушылардың талап етуі
бойынша жарамсыз деп танылуы мүмкін. Билік ету жөнінде жасалған мәмле
жарамсыз деп танылады егер, мәмле жасаған қатысушының қажетті өкілеттігі
болмаса және екінші тараптың мәмле жасаушының қажетті өкілеттігінің
болмағандығын білсе немесе көпе-көрнеу білуге тиіс болсағандығы
дәлелденсе.
Заң талаптарына сәйкес, мәмле нотариаттың куәләндіруін немесе
мемлекеттік тіркеуді керек ететін болса мұндай мәмле жасау үшін
бірлескен мүлікке басқа қатысушылардың мәмле жасауға келісімі нотариалдық
тәртіппен расталуы тиіс. (АК 220 б.3 т.)
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz