ХІХ ғасырдың І жартысындағы ресми іс қағаздар тілі

І. Кіріспе бөлім

1. ХІХ ғасырдың І жартысында қазақ тілінде жазылған іс қағаздарына мысалдар

ІІ. Негізгі бөлім

2. ХІХ ғасырдың І жартысындағы қазақ тілінде жазылған іс қағаздарының ерекшеліктері.

ХІХ ғасырдың бірінші жартысы патша үкіметінің Қазақстан жерін отарлау әрекетінің ең бір шешуші кезеңі болды. Қазақ даласының көптеген жері Россия империясының құрамына кірді. Ел басқару билігін қазақтар үшін 1822 жылы «Сібір қазақтары туралы Устав» шығарылды. Устав 1860 жылға дейін күшінде болды. 1831 жылы Кіші жүз қазақтарын билеу үшін «Ел басқарудың дистанциялық системасы» деген құжат шығарылды. Бұл кезеңде қазақ даласында сот билігінің үш түрі болды:
1) Тәуке ханның «Жеті жарғысы» негізінде соттап, жазалайтын билер соты;
2) Ірі қылмыстар мен саяси қылмыстарды қарайтын Россия империялық сот системасы;
3) Шариғат жолымен сот билігін жүргізу.
Қазақ даласында ел билеу, әкімшілік, сот істеріне қатысты көптеген жаңа атаулар пайда болды. Хандар дәуірінде белгілі бір заңға сүйеніп салынатын мемлекеттік алым-салық болмаған. Ата-баба дәстүріне сүйенген сый тарту, жол-жора түрлері болатын. ХІХ ғасырдың 30 жылдарынан бастап қазақ даласына мемлекеттік салық келді. Қазақ даласындағы мұндай өзгерістер қоғам өмірінің барлық саласын қамтыды. Әлеуметтік топтардың ескілері ыдырап, жаңа түрлері пайда болды. 1822 жылғы Устав бойынша қазақ балаларына орыс мектептерінде оқуға право берілді, Орынбор, Омбы кадет корпустарында қазақ балалары оқи бастады. Бұл кезде қазақ даласында баспасөз, ана тіліндегі мектептер, таза қазақ тілінде кітап басып шығару ісі болмады. ХІХ ғасырдың бірінші жартысында жазылған құжаттар сол кезеңдегі саяси-әлеуметтік жағдайды көрсетумен қатар дәл қазіргідей нормаға түсе
қоймаса да қазақ іс-қағаздар тілінің қалыптаса бастағанына айғақ бола алады. ХІХ ғасырдың бірінші жартысында Қазақстанның батыс өлкесіндегі халық өмірінде болған елеулі оқиға – Исатай мен Махамбет бастаған шаруалар көтерілісі. Бұл көтеріліс көркем әдебиетте ғана емес, іс-қағаздар тарихында да өз ізін қалдырғанын М.Өтемісұлының И.Тайманұлына хатынан т.б. материалдардан көре аламыз.