Коммерциялық шаруашылық

Жоспар
Кіріспе

1. Коммерциялық шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысын ұйымдастырудың негіздері.
2. Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы қорлары
3. Өндірістік капиталдар және кәсіпорындар қызметінің қаржылық нәтижелері.
4. Кәсіпорындардагы каржы менеджменті.

Коммсрциялық шаруашылық жүргізуші субъектілер табыс (пайда) алу мақсатында құрылады. Олар өзінің қызметін мынадай нысандарда жүзеге асыра алады: мемлекеттік және муниципалдық кәсіпорындар; шаруашылық қоғамдар мен серіктестіктер; өндірістік кооперативтер. Коммерциялық негіздерде материалдық өндіріс сферасы кәсіпорындарының басым бөлігі және материалдық емес сфера ұйымдары мен мексмелерінің сдәуір бөлігі жұмыс істейді: коммсрциялық банктер, сақтық ұйымдары, қаржы сскторының басқа мекемслері (жинақ ақша-депозит мскемелері, инвестиция-лық қорлар, қор биржалары, бағалы қағаздар рыногы мен ақша-кредит рыноктарына қызмст көрсететін әр түрлі мекемелер), сауда-делдалдық кәсіпорындар, ерікті қоғамдық қорлар, трасттық компаниялар жоне басқалары.
Коммерциялық кэсіпорындар мсн ұйымдардың қаржысы қаржы жүйесінің маңызды сфераларының бірі ретінде қүн түріндегі ЖІӨ-ні жасау, бөлу және пайдалану процестерін қамтиды. Олар негізінен ЖІӨ мен ҰТ жасалатын материаддық ондіріс сферасында іс-әрекет етеді. Сондықтан коммсрциялық кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысы материалдық өндіріс кәсіпорындары (ұйымдары) қаржысының мазмұнымен және оларды ұйымдастырудың қағидаттарымен бірдей болып келеді.
Коммсрциялық кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысы деп өндірістік капиталдарды қалыптастыру, өнім өндіріп, оны еткізу, меншікті қаржы ресурстарын жасау, қаржыландырудың сыртқы көздсрін тарту, оларды белу және пайдалану процесіндегі экономикалық қатынастарды айтады.
Мұндай экономикалық қатынастарды жиі ақша немесе қаржы қатынастары деп атайды, қаржы қатынастары ақша қатынастарының бір болігі болып саналғанымен ол ақша қозгалысы кезінде ғана пайда болады және орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша қорларын қалыптастырып, пайдаланумен қосарлана жүретіндігін біз жоғарыда атап көрсеткенбіз.
Коммсрциялык кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысын ұйымдастыру белгілі бір қағидаттарға негізделген, олардың қатарына мыналар жатады:
коммерциялық-шаруашылық есеп (қаржылық қызмет саласындағы дербестік, өзін-өзі етеу, өзін-өзі қаржыландыру, қаржы-шаруашылық қызметінің қорытындысына ынталылық, оның нәтижелері үшін жауаптылық, кәсіпорынның қызметіне бақылау жасау);
жоспарлылық; меншіктің барлық нысандарының теңдігі;
қаржы резервтерінің болуы.
/. Коммерциялық (шаруашылық) есеп — кәсіпорындар мен ұйымдардың шаруашылық-қаржы қызметін жүргізудің негізге алынатын қағидаты және басты әдісі. Коммерциялық есеп қағидаты кәсіпорынға оның қызметі үшін, оның жарғыаық, капиталын құрайтын қажетті негізгі және айналым құралдары (капиталы) тұрақты пайдалануға бөліп берілетінін білдіреді.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

1. Коммерциялық шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысын ұйымдастырудың
негіздері.
Коммсрциялық шаруашылық жүргізуші субъектілер табыс (пайда) алу
мақсатында құрылады. Олар өзінің қызметін мынадай нысандарда жүзеге асыра
алады: мемлекеттік және муниципалдық кәсіпорындар; шаруашылық қоғамдар мен
серіктестіктер; өндірістік кооперативтер. Коммерциялық негіздерде
материалдық өндіріс сферасы кәсіпорындарының басым бөлігі және материалдық
емес сфера ұйымдары мен мексмелерінің сдәуір бөлігі жұмыс істейді:
коммсрциялық банктер, сақтық ұйымдары, қаржы сскторының басқа мекемслері
(жинақ ақша-депозит мскемелері, инвестиция-лық қорлар, қор биржалары,
бағалы қағаздар рыногы мен ақша-кредит рыноктарына қызмст көрсететін әр
түрлі мекемелер), сауда-делдалдық кәсіпорындар, ерікті қоғамдық қорлар,
трасттық компаниялар жоне басқалары.
Коммерциялық кэсіпорындар мсн ұйымдардың қаржысы қаржы жүйесінің
маңызды сфераларының бірі ретінде қүн түріндегі ЖІӨ-ні жасау, бөлу және
пайдалану процестерін қамтиды. Олар негізінен ЖІӨ мен ҰТ жасалатын
материаддық ондіріс сферасында іс-әрекет етеді. Сондықтан коммсрциялық
кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысы материалдық өндіріс кәсіпорындары
(ұйымдары) қаржысының мазмұнымен және оларды ұйымдастырудың қағидаттарымен
бірдей болып келеді.
Коммсрциялық кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысы деп өндірістік
капиталдарды қалыптастыру, өнім өндіріп, оны еткізу, меншікті қаржы
ресурстарын жасау, қаржыландырудың сыртқы көздсрін тарту, оларды белу және
пайдалану процесіндегі экономикалық қатынастарды айтады.
Мұндай экономикалық қатынастарды жиі ақша немесе қаржы қатынастары деп
атайды, қаржы қатынастары ақша қатынастарының бір болігі болып саналғанымен
ол ақша қозгалысы кезінде ғана пайда болады және орталықтандырылған және
орталықтандырылмаған ақша қорларын қалыптастырып, пайдаланумен қосарлана
жүретіндігін біз жоғарыда атап көрсеткенбіз.
Коммсрциялык кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысын ұйымдастыру белгілі
бір қағидаттарға негізделген, олардың қатарына мыналар жатады:
коммерциялық-шаруашылық есеп (қаржылық қызмет саласындағы дербестік,
өзін-өзі етеу, өзін-өзі қаржыландыру, қаржы-шаруашылық қызметінің
қорытындысына ынталылық, оның нәтижелері үшін жауаптылық, кәсіпорынның
қызметіне бақылау жасау);
жоспарлылық; меншіктің барлық нысандарының теңдігі;
қаржы резервтерінің болуы.
. Коммерциялық (шаруашылық) есеп — кәсіпорындар мен ұйымдардың
шаруашылық-қаржы қызметін жүргізудің негізге алынатын қағидаты және басты
әдісі. Коммерциялық есеп қағидаты кәсіпорынға оның қызметі үшін, оның
жарғыаық, капиталын құрайтын қажетті негізгі және айналым құралдары
(капиталы) тұрақты пайдалануға бөліп берілетінін білдіреді. Шаруашылықты
жүргізудің әдісі ретіндегі коммерциялық есеп қағидаты шығындарды шаруашылық
қызметтен алынған табыспен өлшеуді және табыс алуды талап етеді.
Коммерциялық есептің өзіндік ерекшелігі:
шаруашылық жүргізуші субьектілердің қаржылық тәуелсіздігі болады;
қаржы қатынастары мемлекет тарапынан болатын майда реттемелеуден
босболады;
қаржы қатынастары субъектілерінің жұмыстың нақты нәтижелері және
міндеттемелердің уақтылы орындалуы үшін нақтылы экономикалық жауапкершілігі
болады;
коммерциялық есеп жағдайында шаруашылық жүргізуші субьектілердің
банктермен, сақтық ұйымдарымен және мемлекстпен көптеген өзара қарым-
қатынастары қалыптасады.
Коммерциялық ессп қағидаты кәсіпкерлік нысанында іске асырылады.
Нарықтық қатынастардың дамуы меншіктің барлық нысандарының тендігі
қағидатын, мүлікке иеліктің бостандығын және қызмет сфераларын тандауды
іске асырудың негізінде шаруашылық, бастамаға және азаматтардың
кәсіпкершілігіне жағдайлар жасайды.
Коммерциялық есептің айқындаушы қағидаттары өзін-өзі өтеушілік пен
өзін-өзі қаржыландыру болып табылады.
Өзін-өзі өтеушілік — шаруашылық жүргізудің негіз қалаушы қағидаты, ол
кэсіпорынның өз өнімін (орындалған жұмыстарды, көрсетілген қызметтерді)
өткізудсн түсетін түсім-ақша есебінен оны өндіру және жеткізілім жөніндегі
бүкіл шығындарды өтеуді біддіреді. Өзін-өзі өтеушіліктің төменгі шегі -
залалсыздық, яғни кірістер мен шығыстардың сандық тендігі. Шығындарды өзін-
өзі өтеушілікке жету — кәсіпорын өнім өндіруді игеру, шаруашылық
процестсрді күйіне келтіру, нарықтық ортаға бейімделу кезіндегі кәсіпорын
қызметінің бастапқы кезеңінің мақсаты. Нарықтық қатынастар жағдайында жақсы
даму перспективасы бар немесе басым маңызы бар шаруашылықтар сыртқы
қолдауды пайдалана алатындықтан косіпорын рентабедді жұмыс істеуі тиіс;
бірінші жағдайда олардың кредит рссурстарын пайдалану, екіншісінде
бюджеттік қаржыландыруды пайдалану мүмкіндігі бар.
Жеткізушілер, банктер, бюджет, әр түрлі несиегерлер тарапынан
кәсіпорынға қойылатын талаптар мен міндеттемелерді кәсіпорынның уақытында
қанағаттандыруға төлем қаражаттарының жстіспеуімен байланысты тұрақты
қабілстсіздігі кезінде бслгілі бір рәсімдерді: сауықтыруды, қайта
ұйымдастыруды, тәуелсіз басқаруға беруді, сатуды немесе таратуды қолданумен
кәсіпорын заңмсн бслгілснген тәртіппен банкрот деп жарияланады.
Өзін-озі қаржыландыру — нарықтық экономика жағдайында кәсіпорындардың
шаруашылық қызметінің табысты болуының міндстті шарты. Бұл қағидат өнім
өндіру мен кәсіпорынның өндірістік-техникалық базасын ұлғайту жоніндегі
шығындардың толық отелуіне негіздследі, ол әрбір кәсіпорын өзінің ағымдағы
жәнс күрдслі шығындарын меншікті көздсрі
есебінен жауып отыратындығын білдіреді. Қаражаттардың уақытша
жетіспеушілігі кезінде оған деген қажсттілік банктің қысқа мерзімді
несиелері мен коммерциялық несие есебінен (ағымдағы шығындарға
пайдаланылады) және ұзақ мерзімді несиелер есебінен (күрделі жұмсалымға
пайдаланылады) қамтамасыз етілуі мүмкін, олар кәсіпорынның қарамағында
қалатын пайданың есебінен өтелінеді.
Нарықтық экономика мен жекешелендіру процестерінің дамуы жағдайында
өзін-өзі қаржыландыру қағидатын қамтамасыз етуге акционерлік капиталды,
бағалы қағаздар бойынша дивидендтср мен пайыздарды, қаржы операцияларынан
алынған табысты (пайданы) пайдалану арқылы қол жетеді.
Бюджеттік және салалық қаржы коздері өзінің маңызын жоғалтты және олар
негізінен экономиканың құрылымдық қайта құрылуын қаржыландыруға,
конверсияға қолданылады.
Өзін-өзі қаржыландыру кәсіпорындардың толық қаржы дербестілігімен және
жауапкершілігімен тығыз байланысты. Оларға оздерінің меншікті ресурстарын
оз бетіншс ұйымдастырып басқаруға, тартылатын және қарыз қаражаттарын
іздестіріп, айналы-мға салуга күқық берілген. Мемлекет кәсіпорындардың
қаржы ресурстарын қайта бөле алмайды. Қаржы қатынастарын мемлекет тарапынан
рсттеу бюджетке салық алудың, амортизациялық қорды қалыптастырудың,
валюталық түсім-ақшаны бөлудің, бағалы қағаздарды өткізудің, шығындарды
өзіндік құнға жатқызудың және т.б. жүйесі мен тәртібін белгілеу ақылы
жүзеге асырылады.
Кәсіпорындардың қаржылық жауаптылығы бюджет, қорлар алдындағы міндетті
орындамағыны үшін заңнамада белгіленген қаржы санкцияларының жүйесімен
анықталған. Бұдан басқа, кәсіпорындар өздерінің міндетгемелері бойынша
меншікті мүлкімсн жауапты болады.
Кэсіпорындардың қаржылық жауаптылығы кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру
жүйесімен жөне кәсіпорындардың қаржы ресурстарывда сақтық компанияларынан
түсстін сақтық төлемдердің рөлінің артуымен күшейіп келсді.
Нарықтық экономика және меншіктің әр түрлі түрлсріне негізделгсн сан
алуан ұйымдық-құқықтық нысандар кәсіпорындардың қалыптасуын және дамуын,
жаңа мсншік иесінің, жеке азаматтардың, сондай-ақ кәсіпорындар еңбек
ұжымдарының пайда болуын қажет етсді. Бұл - маңызды алғышарт жәнс қаржы-
шаруашылық қызметінің нәтижслсріне мүддсліктің ссбсбі. Бұл қағидатты іс
жүзінде жүзеге асыру кәсіпорындарға берілген жонс мемлексттің қолдауынсыз
өзінің шығындарын қаржыландыру қажеттігіне ғана байланысты емес, сонымен
қатар салықтарды төлегсннсн кейін кәсіпорын, ұйым, фирма қарамағында
қалатын пай-даның (табыстың) үлесіне де байланысты.
Шаруашылық қызметтің нәтижелігіне мүдделік бірдей дәрежедс
кәсіпорындар мен ұйымдардың ұжымдарына, жеке қызметкерлерге және жалпы
мсмлекетке тән нәрсе. Бұл қағидатты іскс асыру лайықты сңбек ақы төлеумен,
мемлексттің оңтайлы салық саясатымен, тазатабысты (пайданы) тұтыну мен
қорланымға болудс экономикалық жағынан нсгізделген үйлесімдерді сақтаумсн
қамтамасыз етілуі мүмкін; кәсіпорындардың ұжымдарын қаржылық ынталандырудың
қуатты тұтқасы олардың өздері тапқан қаражаттары есебінен әлсумстгік-мәдени
мақсаттарға жұмсалатын шығындар болып табылады.
Қаржылық жауапкершілік пен мүдделік — бір процестің — шаруашылық
жүргізудің тиімділігін арттырудың ынталандырмаларын жасау мен іскс асыру
процесінің скі жағы.
Сөйтіп, екі экономикалық катсгорияның — экономиканың негізгі буыны
кәсіпорын, ұйым, басқа шаруашылық субъектісі сферасындағы қаржы мен
коммерциялық есептің езара байланысы көрінеді.
2. Жоспарлылық, қағидаты кәсіпорынның қаржылық қызметі өндірістің
мақсаттарына, міндеттеріне, оларға жетудің белгіленген әдістеріне жетудің
дәйектілігі мен мезгіліне қарай оның параметрлерін есептеу арқылы алдын ала
қарастырылатынын білдіреді. Есеп-қисаптар негізінде және белгіленген қаржы
нормативтерін пайдалану арқылы арнаулы құжатта — қаржы жоспарында
(болжамында) қамтылып керсетілетін қаржылық корсеткіштер анықталады.
Кәсіпорынның болжалды қызметі фак-торларының түрлаусыздығы жағдайында
қаржылық көрссткіштерді егжей-тегжейлі пысықтаудың — жоспарлаудың орнына
болжау қолданылады, яғни қолда бар мөліметтерді зерделеудің, өзгермелі
факторларды ғылыми ондеудің (үлгілеудің, экстраполяциялаудың) және
қорытындылаудың негізінде кәсіпорынның қаржылық дамуының болжамы жасалады.
Болжам кэсіпорындардың шаруашылық қызметінің нүсқалары бойынша бағалау және
кейінгі шешімдерді қабылдау үшін қызмет етеді.
Кәсіпорын ірірек шаруашылық құрылымға — бірлестік, ассоциация, концерн
және т.с.с. кіргенде кәсіпорындардың қаржы жоспарларының көресткіштері бұл
ұйымдардың жиынтык қаржы жоспарларына біріктірілсді.
3. Кәсіпорындар мен ұйымдар меншігінің барлық, нысандарының теңдігі
қағидаты қатынастардың тұрақтылығы мен меншіктің түрлі нысандары —
мсмлекеттік, жеке меншік, шетел мсмлсксттсрінің және олардың заңи
ұйымдары мен азаматтарының, халықаралық ұйымдардың нысандары дамуының
мемлекет кепілдігінде жүзеге асырылады. Меншіктснуші өз білгенінше өзінің
мүлкіне иелік жасайды, пайдаланады және басқарып ұйымдасты-рады, оған
қатысты заңға қарсы келмейтін кез келген іс-әрекет жасайды, мүлікті кез
келген шаруашылық және заңмен тиым салынбаған өзге де қызмет үшін
пайдаланады.
4. Кәсіпорындардың қаржысын ұйымдастырудың қажетті қағидаты —
басқарудың барлық деңгейлеріндегі қаржы резервтерінің (резервтік капитал,
тәуекел қоры) болуы. Қаржы резервтері әр түрлі әдістермсн өндірістік және
әлеуметтік қорлардың мөлшерінс пайызбен, пайда немесе табыстан тұрақты
нормативтер бойынша аударымдар арқылы жасалуы мүмкін. Қаржы резерві уақытша
болатын қаржы қиыншылықтарын жоюға және шаруашылықтардың қызметіне қажст
қалыпты жагдайларды қамтамасыз етуге, сондай-ақ, әдетте, қаржы жоспарында
қаралмайтын өндірістік және әлеуметтік дамумен
байланысты шығындарды (ойда болмаған шығындарды) қаржыландыруға арналған.
Нарықтық экономика жағдайында кэсіпорындардың қаржысын ұйымдастыруда
елеулі өзгерістер болуда. Әріптес-кәсіпорындардың арасында деңгейлес
байланыстар күшейіп келеді, олардың банк жүйесімен өзара іс-қимылы нығайып
келеді. Бұл процестер салалық құрылымдардан бас тартып, жаңа үлгідегі
құрылымдарды — экономикалық мүдделермен, бірыңғай акциялармен және
мемлекеттің мүліктегі үлесімсн байланысты ұқсастық негіздегі және
көпсалалық құрылымдарды жасауда көрінеді, бұл құрылымдар рынок жағдайында
анағұрлым өміршең болып келеді.

2. Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы қорлары
Шаруашылық-қаржы қызметі процесінде кәсіпорын мен ұйымдар қаржы
қорларын - белгілі бір мақсаттарға арналған ақша қаражаттарын
қалыптастырып, пайдаланады. Қорлардағы ақша қаражаттары үнемі қозғалыста
болады: түседі, қордаланады, жұмсалады.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы тәжірибесінде кәсіпорындардың, жеке
саланың немесе бүкіл ұлттық шаруашылықтың өндірістік, шаруашылық және
әлеуметтік қызметіндегі мақсат-міндеттерінс қарай әр түрлі қорлар
пайдаланылды. Өздерінің қызметтерінің орындалуына немесе экономикалық
жағдайдың өзгеруіне қарай кейбір қорлар жойылса, кейбірі озгертіліп, қайсы
біреулері жеке бөлініп шықты. Ұзақ жылдар бойы кәсіпорындар мен ұйымдарда
экономикалык, ынталандыру қорлары — материалдық көтермелеу қоры, өндірісті
дамыту қоры, әлеуметтік даму қоры, көпшілік қолды тауарлар қоры (халық
тұтынатын тауарларды шығаруды және өндіріс қалдықтарынан жасалынған басқа
бұйымдарды ынталандыру үшін) жұмыс істеді. 1992 жылға дейін ұлғаймалы ұдайы
өндірісті қаржыландыру және негізгі қорларды жаңарту үшін амортизациялық
қор құрылды. Министрліктер мен ведомстволарда жалпы салалық сипаттағы
шығындарды қаржыландыру, ведомствоға қарасты кәсіпорындар мен ұйымдарға
қаржы комегін көрсету үшін орталықтандырылған қорлар күрылды: ғылым мен
техниканы дамытудың бірыңғай қоры, экономикалық ынталандыру қорлары бойынша
орталыктандырылған қорлар мен рсзервтср, бағаны реттеу қоры және басқалары.
Қаржы қорларында кәсіпорыңдар мен ұйымдар мүлкінің қозғалысы бұл
ақпаратты өндіріс, шаруашылық-қаржы және әлеуметгік қызметті басқаруда
пайдалану үшін толық немссе ішінара түрде бейнеленеді. Жекелегсн қорлардың
қозғалысы қаржының көлемін, нысанын, пайдалану мөлшерін неғұрлым анық
көрсетеді. Сондықтан кейбір қорлар бір мезгілде орындалуға белгіленген
(жоспарланған), сондай-ақ іс жүзінде қол жеткен кәсіпорын қызметінің
қаржылық керсеткіштері де болып табылады немссе есеп-қисап үшін бастапқы
моліметтер ретінде қызмет етеді. Мысалы, бслгілі бір кезеңдс кәсіпорынның
тұтыну қорын жұмсау ауқымы; кәсіпорынның бір қызметкеріне шаққандағы бұл
мөлшер оның материалдық және әлеуметтік қажеттіліктерімен қанағаттандыру
деңгейін көрсетеді.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың жұмыс істеуі үшін неғүрлым елеулілері мсн
маңыздылары мына қорлар болып табылады: жарғылық, резервтік капиталдар,
қорлану қоры, тұтыну қоры, еңбек-кс ақы төлеу қоры, валюталық, жөндеу
қорлары. Құрылтайшылардың немесе кәсіпорындар ұжымдарының қарап шсшуі
бойынша басқа да мақсатты қаражат қорлары құрылуы мүмкін, мысалы,
медициналық сақтандыру қоры, басқа шаруашылық органдарымен болатын үлестік
қоры және басқалары.
Жарғылық, капитал мемлекет, басқа меншік иесі немесе құрылтайшы берген
косіпорын (ұйым) мүлкінің (капиталының) молшерін еипаттап көрсетеді жәнс
алғашқыда, шаруашылық жүргізуші субъектілерді құрғанда өндірістік
капиталды, материалдық емес активтсрді, айналым құралдарын
сатып алудың көзі болып табылады. Оның қаражаттары ссебінен кәсіпкерлік
қызметті жүзегс асыруға қажстті жағдайлар жасалады.
Жарғылық капиталдың мелшері шаруашылық қызмет процссіңдс өзгеріп
отырады: негізгі капиталға жұмсалатын инвестициялар (күрделі жұмсалым),
таза табыс ессбінсн болатын айналым капиталының өсімі, тауар-матсриалдық
құндылықтарды бағалауга дсйінгі және капиталдың басқа молықтырылуы
нәтижесіндс көбсйеді; негізгі құралдарды шығару немесе беру, оның тозығын
есептсу, зияндарды шығару, тауар-матсриалдық игіліктсрдің бағасын түсіру
ессбінсн ксмиді.
Кәсіпорындардың қарамағында қалатын қаражаттардың нсгізіндс, яғни
салықтар мен басқа да төлсмдсрді төлегеннен кейін кәсіпорындар мен ұйымдар
кешенді қорларды — тұтыну қоры мен қорлану қорын құрады.
Тұтыну қоры мыналарды кіріктіреді:
бүкіл қызмстксрдің (ондірістік және ондірістік смес) сңбегінс ақы
төлсу шығындары;
ақшалай төлемдер, соның ішінде жыддың қорытындысы бойынша сыйақылар;
сңбсгі үшін ынталандырудың басқа түрлеріне жіберілетін ақша жәнс
натуралдық нысандардағы қаражаттар;
матсриалдық көмек:
еңбск және әлеуметтік жсңілдіктсрді белгілеуге жұмсалатын қаражаттар;
қызметкерлердің акциялары мен салымдары бойынша мүлікке төлснетін
табыстар (дивидендтер, пайыздар);
оңтайландырғыштық ұсыныстар, өнср табу жәнс жаңалық ашу үшін берілетін
сыйақылардан бөлск басқа да жеке сипаттағы төлемдер.
Қорлану қоры:
кәсіпорынның қарамағында қалатын табыс;
негізгі капитадцы қалпына келтіруге жұмсалатын амортизациялық
аударымдар;
шығып қалған мүлікті өткізуден түскен түсім-ақша;
банктердің несиелері;
басқа да коздер сссбінен қалыптасады.
Қорлану қоры ұлғаймалы ұдайы өндірісті қамтамасыз сту шығындарын
қаржыландыруға:
негізгі және айналым капиталдарын молықтыруға;
ғылыми-техникалық прогрссті дамытуға, жаңа өнімдсрді игсругс;
табиғат қорғау шараларын жүзеге асыруға;
өндірістік жәнс әлеуметтік инфрақұрылым объсктілерін салуға үлестік
қатысуға;
әлеуметтік инфрақұрылым объектілерін салуға қатысуға пайдаланылады.
Ірі кәсіпорындар мен ұйымдар кешснді тұтыну мен қорлану қорларының
орнына көздері мен шығындарының мазмұны жағынан ұқсас мынадай жекс-жске
қорлар көздерін құрып, пайдалана алады: жалақы, еңбекке ақы төлеу,
өндірісті дамыту, әлеуметтік даму қорлары.
Ұдайы өндірістік шығындарды үздіксіз қаржыландыруды қамтамасыз етуде
қаржы резервтерінің (резервтік капитал, тәуекел қоры, сақтық қоры) маңызы
зор. Нарыққа көшу жағдайында олардың маңыздылығы артпаса, кемімейді. Қаржы
резервтерін шаруашылық жүргізуші субъсктілердің өздсрі меншікті қаржы
ресурстары есебінен басқару құрылымдары (нормативтік аударымдар негізінде),
мамандандырылган сақтық ұйымдары (сақтандыру әдісі арқылы) жәнс мемлекет
(әр түрлі деңгейдсгі бюджеттердің қаржы қорлары) жасай алады. Оның мақсаты
— шаруашылық-қаржы жағдайы нашарлаған кезде пайда болған қосымша шығындарды
жауып, кәсіпорындардың қаржы жағдайын тұрақтандыруды қамтамасыз ету. Қор
кәсіпорынның тұтыну, қорлану және басқа қорларына жіберілмес бұрын оның
қарамағында қалатын табыс есебінен құралады (осы мақсаттар үшін олардың
жеткіліктілігі жағдайында).
Кәсіпорындар мен ұйымдардың валюта қорлары валюта қаражаттарының
есебінен мына көздерден қалыптасады:
экспорттық валюталық түсім-ақшадан;
жарғылық капиталға түсетін жарналардан;
банктердің, солардың ішінде шетел, басқа қаржы мексмслерінің және
шетелдік заңи тұлғалардың валюталық несиелерінен;
ішкі валюта рыногында өкілетті банктер мен айырбастау пунктері арқылы
валюта сатып алу;
бсйрезиденттер керсететін қаржы көмегі (фанттар).
Өнімдсрді, жұмыстар мен қызметтерді экспортқа шығарудан түскен
валюталық түсім-ақша заңмен белгіленген салықтар төленгсннен ксйін
кәсіпорындар мен ұйымдардың валюта қорларына бағытталады. Бұл қорларға
активтерге (бағалы қагаздарға) инвес-тициялардан, депозиттер, салымдар
нысанындағы және т.б. нысандардағы, егер бұл дивидендтер мсн табыстар
меншікті немесе қарыз қаражаттарының жұмсалымдарынан алынған болса,
қаражатгарды орналастырудан алынған шетеддік валютадағы дивидендтер мен
табыстар есептеледі. Косіпорындар мен ұйымдарға ортақ міндеттсрді шсшу үшін
срікті негізде өздерінің валюта қаржысын кәсіпорындар мен ұйымдар ешкімнің
рұқсатынсыз, бірақ қолданылып жүрген валюта заңнамасының шеңберінде
ездерінің қарап шешуі бойынша пайдалана алады. Валюта қорлары сң алдымен
еңбск үжымдарының өндірістік, әлеуметтік-мәдени дамуына жұмсалады;
валютаның бір бөлігі еңбек ұжымдарының шешімімен халық тұтынатын шетел
тауарларын, дәрі-дәрмектерді және медициналық техниканы сатып алуға
жұмсалуы мүмкін. Валюта қорларының қаржысы ізгілік және қайырымдылық көмек
көрсетуге де пайдалануы мүмкін. Кәсіпорындар мен ұйымдар валюта қоры
қаражаттарының бір бөлігін қосалқы жеткізушілерге — кәсіпорындар мен
ұйымдарға бере алады; бұл түсімдердің көлемі шарттың негізінде экспорттық
өнім өндірісіне қатысушылардың үлесі ескерілс отырып, шешілді.
Жөндеу қоры кәсіпорындарда негізгі капиталдарды жөндеудің барлық
түрлерін: күрделі, орташа, ағымдағы түрлерін жүргізу үшін жасалады, олар
өнімнің, жұмыстар мен қызметтер көрсетудің озіндік құны есебінен
қаржыландырылады. Жөндеу жұмыстарына жұмсалатын болашақ шығындарға қарай
жөндеу қорына аударылатын аударымдардың нормативтерін кәсіпорындар
өздігінше бслгілей алады, бұл шығындардың көлемі негізгі капиталдардың жай-
күйімен жөне тозығының дәрежесімен анықталады. Ішінара жондеуге жұмсалатын
шығындар болашақ кезсндерге жатқызылатын шығыстардың ессбінен жабылуы
мүмкін.

3. Өндірістік капиталдар және кәсіпорындар қызметінің қаржылық
нәтижелері.
Кәсіпорындардың өңдірістік және коммерциялық қызметі негізгі
өндірістік капиталдарды — негізгі және айналым капиталдарын пайдаланумен
байланысты болады. Өндірістік капиталдардың бұлай бөлінуі олардың
айналымының сипатымен және дайын онімді жасаудағы қатысуының нысанымсн
байланысты.
Кәсіпорындарда өндірістік құрал-жабдықтар ендіріс процесінің
материаддық-техникалық негізі болып табылады. Нарықтық экономика жағдайында
өндірістік құрал-жабдықтардың алғашқы қалыптасуы, олардың жұмыс істеуі мсн
ұлғаймалы ұдайы молайтылып отыруы қаржылардың тікслей қатысуымен жүзеге
асырылады: олардың көмегімен еңбек құралдарын сатып алу, пайдалану және
қайта қалпына келтіруді жүзеге асыратын арнайы мақсатты ақша қорлары
құрылып пайдаланылады. Қаржының арқасында кәсіпорындардың өндірістік
капиталдарының (негізгі айналым капиталдарыныц) тұрақты толык, айналымы
болып отырады. Бұған өндірістің натуралдық-заттай элементтсрін — еңбек
құралдары мен еңбск заттарын сатып алу, көбейту немесс олардың орнын
толтыру үшін қаржы ресурстарын авансылау жолымен жетеді. Еңбек құралдары
мен еңбек заттарынан тұратын, құн нысанында көрінетін ендіріс құрал-
жабдықтары негізгі және айналым капиталдары болып табылады.
Қазіргі жағдайда ұзақ пайдалану айналымынан тыс активтердің жаңа
түрлерінің бірі - матсриалдық емес активтер. Материалдық емвс активтер —
жылдық жиынтық табыс алу үшін ұзақ мсрзімді (бір жылдан артық) кезсң ішінде
пайдаланылатын материалдық емес объектілер. Олардың кәсіпорын активтерінің
кұрамында пайда болуы нарықтық қатынастарға көшуге, шаруашылықты жүргізудің
дүниежүзілік практикасына жақындастыру қажеттігінс байланысты болып отыр.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.