Ежелгі Үнді және Қытай философиясы

Ең көне философиялық ілімдер Ертедегі Шығыс мемлекеттерінде – Қытай мен Үндістанда,Вавилон мен Египетте пайда болды.Ертедегі Қытайда біздің эрамызға дейінгі 8-6 ғ.ғ қалыптасқан құл иеленушілік қоғамның дамуы нәтижесінде дүниетанымда прогресшіл және консервативтік,атеистік және мистикалық бағыттар дүниеге келді.Бұл бағыттардың арасындағы күрестің барысында заттардың алғашқы бес элементі ағаш,су,от,жертуралы,дамудың қарама-қарсы бастамалары(инь және ян),табиғи жолы(дао) туралы т.б қарапайым материалистік идеялар кеңінен тарай бастады.
Ертедегі Қытайдың философиялық ойлауының бас тапқы негізі Дао терминін түсіндіру төңірегінде болды.Бұл терминнің алғашқы мәні-жол деген ұғымды беретін еді.Бірақ ол терминнің басқа да мәндері болып,атап айтқанда кез келген болмыстың заңын,ұйымдасу сипатын да білдірді.Ол арқылы заттардың табиғи жолымен бірге,аспандағы «табиғаттан тыс» күштің әмірін,ғарыштың үйлесімді құрылымын білдірді.Дао жайындағы ілім алғашында бес элементпен тығыз байланысты қарастырылғанмен,бірақ кейіннен ол жайындағы түсініктер догматтық сипатқа ие болды.
Дао жалпы заң ғана емес,сондай-ақ дүниенің пайда болу көзі,негізі.Осыдан кейін «дао-аспан мен жердің түп тамыры»,»барлық заттардың анасы» деген анықтамалар туды.Даодан дүниеде бар барлық нәрселер пайда болу үшін екі бастаманың:қараңғы мен жарықтың,ұрғашы мен еркектің,жұбайлардың әрекеттесуі керек.Бұл қарама-қарсылықтардың екі жағы бірін-бірі толықтырады,бірін-бірі терістейді,тұтастың қарама-қарсылықтарға бөлінуінің,олардың бірігуі мен терістеуінің шиелініскен түрін құрады.
Ертедегі Қытай ойшылдарының пайымдауларында адамның табиғаты туралы мәселе – адам табиғаты жағынын қандай – қайырымды ма әлде мейірімсіз бе?-деген мәселе аса маңызды орын алды.Олар қоғамдық тәрбие мен жеке тәрбие мәселелеріне де үлкен көңіл бөлді.