Қазақстан Республикасының өнеркәсібі мұнай-химия саласы
1.1.Қазақстан Республикасының өнеркәсібі мұнай.химия
саласының қазіргі жай.күйін талдау
2.2.Республиканың мұнай.химия саласының шикiзат
көздерiнiң жай.күйiн талдау . Қазақстанда мұнай.газ өңдеу
3.3.Қазақстан Республикасындағы полистирол пластиктерi өндiрiсiнiң с
4.4. Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері сипаттамасы
5.5 Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауы.
саласының қазіргі жай.күйін талдау
2.2.Республиканың мұнай.химия саласының шикiзат
көздерiнiң жай.күйiн талдау . Қазақстанда мұнай.газ өңдеу
3.3.Қазақстан Республикасындағы полистирол пластиктерi өндiрiсiнiң с
4.4. Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері сипаттамасы
5.5 Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауы.
Қазiргі уақытта Қазақстанның көмірсутек шикiзатын қайта өңдеу, негізінен мұнай-химиялық шикізатты онан әрi тиiмдi қолданусыз, мұнай мен газды айырумен шектеледі. Қазақстанның мұнай-химиялық және тұтыну рыногына жұмыс жасайтын солармен шектес химиялық өндiрiстерiнiң үлесі 15%-дан төмен, экономикалық дамыған елдерде бұл көрсеткiш 50-60%-ке жетедi.
Дүниежүзілік тәжiрибеден, көмірсутекті шикiзатының елеулi бөлiгіне ие елдер (AҚШ, Иран, Сауд Аравиясы, Кувейт) бiрiншi кезекте, олардың экспортына бағдар жасай отырып, базалық және негізгі мұнай-химия өндiрiстерiн игеретінi белгiлi. Мұнай-химиялық қорлары жоқ мемлекеттер басқа жақтан әкелiнген шикiзат пен жартылай өнiмдердің (Германия, Жапония) базасында мұнай-химия өнімдерiнің кең гаммасы өндірістерін дамыту жолы бойынша жүредi.
Қазақстан Республикасы көмірсутек шикiзатының зор қорларына ие бола тұра, оларды өңдеу бойынша жеткілiктi қуаттары жоқ, сондықтан өнеркәсіптің мұнай-химия салалары үшiн өз шикізаттық қорларымен өзін жеткілікті көлемде қамтамасыз ете алатын жағдайда емес.
Дүниежүзiлiк тәжірибе, көмiрсутек шикiзатын өндiру мен тасымалдаудан бастап жоғары қосылған құнмен мұнай-химия өнiмдердiң шығарылуымен оны тереңдетіп және кешенді өңдеуге дейiнгі қызметті жүзеге асыратын, сатылас интеграцияланған құрылымдар жасау тиімді екенін көpceтті.
Интеграция, өндірістерді құрамалау, ағымдарды оңтайландыру, инфрақұрылым объектілерiн қолданудың арқасында оң нәтиже бередi. Мұнай-химиялық қондырғылар шикізатты төмен бағалармен ала алады және масштаб пен арзан шикiзатты құрамалаудың тиімділiгі есебiнен өнiм бәсекеге қабілеттi болады.
Осындай ipі мұнай-химия орталықтары Қытайда және Иранда құрылған. Мысалы, Қытайда Шанхайда және Янцзыда әлемдегі ең ірі мұнай-химия орталығының құрылысы басталып кетті. Мұнай алыптары BP және Sinopec Corp (50% үлесiмен) қытай компаниясы 2005 жылы іске қосу мерзімімен құны 2,7 млрд. доллар тұратын іpi мұнай-химия кешенінің негізiн салды. Жылына 900,0 мың тонна этилен шығару жоспарланды.
BASF - YPC Соmраnу Ltd - BASF немiс компаниясы мен қытайлық Petroleum & Сhеm Corp. (50%-де 50% үлеспен) бiрлескен кәсіпорны Янзцы провинциясында интеграцияланған мұнай-химиялық кешенді іске қосуға әзірленуде. Кешеннiң негізінде жылына 600,0 мың тонна этилен өнімдiлігімен булы крекинг қондырғысы бар, ол тоғыз зауытты жабдықтайтын болады. Жобаға салынатын жалпы инвестиция 2,65 млрд. долларды құрайды.
Бұдан басқа, Petro Сhinа (2004 жылы) жылына 800,0 мың тонна қуаттылығымен полиэтилентерефталата шығару жөнiндегi зауытты салып жатыр. BASF политетрагидрофурана шығаруымен айналысатын зауыт құрылысына рұқсат алды. Бұл - толығымен BASF жататын Қытайдағы бiріншi кәсiпорын.
Дүниежүзілік тәжiрибеден, көмірсутекті шикiзатының елеулi бөлiгіне ие елдер (AҚШ, Иран, Сауд Аравиясы, Кувейт) бiрiншi кезекте, олардың экспортына бағдар жасай отырып, базалық және негізгі мұнай-химия өндiрiстерiн игеретінi белгiлi. Мұнай-химиялық қорлары жоқ мемлекеттер басқа жақтан әкелiнген шикiзат пен жартылай өнiмдердің (Германия, Жапония) базасында мұнай-химия өнімдерiнің кең гаммасы өндірістерін дамыту жолы бойынша жүредi.
Қазақстан Республикасы көмірсутек шикiзатының зор қорларына ие бола тұра, оларды өңдеу бойынша жеткілiктi қуаттары жоқ, сондықтан өнеркәсіптің мұнай-химия салалары үшiн өз шикізаттық қорларымен өзін жеткілікті көлемде қамтамасыз ете алатын жағдайда емес.
Дүниежүзiлiк тәжірибе, көмiрсутек шикiзатын өндiру мен тасымалдаудан бастап жоғары қосылған құнмен мұнай-химия өнiмдердiң шығарылуымен оны тереңдетіп және кешенді өңдеуге дейiнгі қызметті жүзеге асыратын, сатылас интеграцияланған құрылымдар жасау тиімді екенін көpceтті.
Интеграция, өндірістерді құрамалау, ағымдарды оңтайландыру, инфрақұрылым объектілерiн қолданудың арқасында оң нәтиже бередi. Мұнай-химиялық қондырғылар шикізатты төмен бағалармен ала алады және масштаб пен арзан шикiзатты құрамалаудың тиімділiгі есебiнен өнiм бәсекеге қабілеттi болады.
Осындай ipі мұнай-химия орталықтары Қытайда және Иранда құрылған. Мысалы, Қытайда Шанхайда және Янцзыда әлемдегі ең ірі мұнай-химия орталығының құрылысы басталып кетті. Мұнай алыптары BP және Sinopec Corp (50% үлесiмен) қытай компаниясы 2005 жылы іске қосу мерзімімен құны 2,7 млрд. доллар тұратын іpi мұнай-химия кешенінің негізiн салды. Жылына 900,0 мың тонна этилен шығару жоспарланды.
BASF - YPC Соmраnу Ltd - BASF немiс компаниясы мен қытайлық Petroleum & Сhеm Corp. (50%-де 50% үлеспен) бiрлескен кәсіпорны Янзцы провинциясында интеграцияланған мұнай-химиялық кешенді іске қосуға әзірленуде. Кешеннiң негізінде жылына 600,0 мың тонна этилен өнімдiлігімен булы крекинг қондырғысы бар, ол тоғыз зауытты жабдықтайтын болады. Жобаға салынатын жалпы инвестиция 2,65 млрд. долларды құрайды.
Бұдан басқа, Petro Сhinа (2004 жылы) жылына 800,0 мың тонна қуаттылығымен полиэтилентерефталата шығару жөнiндегi зауытты салып жатыр. BASF политетрагидрофурана шығаруымен айналысатын зауыт құрылысына рұқсат алды. Бұл - толығымен BASF жататын Қытайдағы бiріншi кәсiпорын.
1.1.Қазақстан Республикасының өнеркәсібі мұнай-химия
саласының қазіргі жай-күйін талдау
Қазiргі уақытта Қазақстанның көмірсутек шикiзатын қайта өңдеу, негізінен
мұнай-химиялық шикізатты онан әрi тиiмдi қолданусыз, мұнай мен газды
айырумен шектеледі. Қазақстанның мұнай-химиялық және тұтыну рыногына жұмыс
жасайтын солармен шектес химиялық өндiрiстерiнiң үлесі 15%-дан төмен,
экономикалық дамыған елдерде бұл көрсеткiш 50-60%-ке жетедi.
Дүниежүзілік тәжiрибеден, көмірсутекті шикiзатының елеулi бөлiгіне ие елдер
(AҚШ, Иран, Сауд Аравиясы, Кувейт) бiрiншi кезекте, олардың экспортына
бағдар жасай отырып, базалық және негізгі мұнай-химия өндiрiстерiн
игеретінi белгiлi. Мұнай-химиялық қорлары жоқ мемлекеттер басқа жақтан
әкелiнген шикiзат пен жартылай өнiмдердің (Германия, Жапония) базасында
мұнай-химия өнімдерiнің кең гаммасы өндірістерін дамыту жолы бойынша
жүредi.
Қазақстан Республикасы көмірсутек шикiзатының зор қорларына ие бола
тұра, оларды өңдеу бойынша жеткілiктi қуаттары жоқ, сондықтан өнеркәсіптің
мұнай-химия салалары үшiн өз шикізаттық қорларымен өзін жеткілікті көлемде
қамтамасыз ете алатын жағдайда емес.
Дүниежүзiлiк тәжірибе, көмiрсутек шикiзатын өндiру мен тасымалдаудан
бастап жоғары қосылған құнмен мұнай-химия өнiмдердiң шығарылуымен оны
тереңдетіп және кешенді өңдеуге дейiнгі қызметті жүзеге асыратын, сатылас
интеграцияланған құрылымдар жасау тиімді екенін көpceтті.
Интеграция, өндірістерді құрамалау, ағымдарды оңтайландыру,
инфрақұрылым объектілерiн қолданудың арқасында оң нәтиже бередi. Мұнай-
химиялық қондырғылар шикізатты төмен бағалармен ала алады және масштаб пен
арзан шикiзатты құрамалаудың тиімділiгі есебiнен өнiм бәсекеге қабілеттi
болады.
Осындай ipі мұнай-химия орталықтары Қытайда және Иранда құрылған.
Мысалы, Қытайда Шанхайда және Янцзыда әлемдегі ең ірі мұнай-химия
орталығының құрылысы басталып кетті. Мұнай алыптары BP және Sinopec Corp
(50% үлесiмен) қытай компаниясы 2005 жылы іске қосу мерзімімен құны 2,7
млрд. доллар тұратын іpi мұнай-химия кешенінің негізiн салды. Жылына 900,0
мың тонна этилен шығару жоспарланды.
BASF - YPC Соmраnу Ltd - BASF немiс компаниясы мен қытайлық Petroleum
& Сhеm Corp. (50%-де 50% үлеспен) бiрлескен кәсіпорны Янзцы провинциясында
интеграцияланған мұнай-химиялық кешенді іске қосуға әзірленуде. Кешеннiң
негізінде жылына 600,0 мың тонна этилен өнімдiлігімен булы крекинг
қондырғысы бар, ол тоғыз зауытты жабдықтайтын болады. Жобаға салынатын
жалпы инвестиция 2,65 млрд. долларды құрайды.
Бұдан басқа, Petro Сhinа (2004 жылы) жылына 800,0 мың тонна
қуаттылығымен полиэтилентерефталата шығару жөнiндегi зауытты салып жатыр.
BASF политетрагидрофурана шығаруымен айналысатын зауыт құрылысына рұқсат
алды. Бұл - толығымен BASF жататын Қытайдағы бiріншi кәсiпорын.
Иранда салынып жатқан тоғыз мұнай-химиялық кәсіпорындар 70-90%
даярлық сатысында тұр, 2004 жылы қатарға қосылатын болады. Жалпы өнiмдiлiк
жылына 2,75 млрд. доллар сомасына 6 млн тонна. 2005 жылдан 2013 жылға дейiн
Иран мұнай-химия саласына 7,5 млрд. доллар (олефин, хош иiстi заттар,
метанол бойынша 4 зауыт) салынатын болады.
Бағдарламаны icкe асырудың бiрiншi кезеңiнде мұнай-химия
кәсiпорындары үшiн отандық шикiзат ресурсын жасау мәселесiн шешу қажет.
"(2003-2005 жылдарға арналған Каспий теңiзiнiң қазақстандық секторын игеру"
туралы Мемлекеттiк Бағдарламада (бұдан әрi - КТҚС) және салалық "Қазақстан
Республикасында газ саласын дамытудың 2004-2010 жылдарға арналған
бағдарламасында" көмiрсутек шикiзатын өңдейтiн, өндiрiстiк қуаттар құру
жөнiндегi iс-шаралар көзделген, бұл өнеркәсiптiң мұнай-газ саласы үшiн
шикiзат базасын құру үшiн қажет болады.
Бұл бағдарламаларда көмiрсутектер ресурстарын игеру бойынша инфражүйе
өнеркәсiптерiнiң аймақтарына жақын маңда бiрнеше мұнай-химия кешендерiн
салудың бiрнеше инвестициялық жобаларын iске
асыру көзделген. Шикiзат базасы тiкелей өндiрiске жақын маңда
болатындықтан, инфрақұрылымдарға жақын маңда құрылыстар салу,
көмiрсутектерi шикiзатын негiзгi көлемiн игеру нұсқасы экономикалық жағынан
тиiмдi болғандықтан, ТМД-ның, алыс шетелдердiң қазiргi бар мұнай-химия
кешендерiне қарағанда энергия сыйымдылықтарының, шикiзат құнының, көлiктiк
шығыстардың өзiндiк құны және соның салдары ретiнде өнiмнiң босату бағасы
анағұрлым төмендейтiн болады.
Бұдан басқа, мұнай-химия кәсiпорындары үшiн отандық ресурстардың
болмауына қарамастан, қазiргi уақытта мұнай-химия кәсiпорындарының жұмысы
қайта қалпына келуде. Өндiрiс қуаттарының 20-30%-ке жүктелуi кезiнде
кәсiпорын сыртқы рынокта бәсекеге қабiлеттi өнiмдер шығарып отыр.
Кәсiпорындардың толық емес өндiрiс қуаттарымен жұмыс iстеуi кезiндегi
саладағы жұмыс жасаушылардың саны 5000-ға жуық адамды құрайды.
Осылайша, мұнай- және газхимиялық кешендерiн салу мен iске қосу,
сондай-ақ жұмыс iстеп тұрған мұнай- және газ өңдеу зауыттарын жаңғырту және
технологиялық жаңарту:
- Қазақстан Республикасында мұнай мен газ өндiру және тазартудан
бастап көмiрсутек шикiзатын тереңдетiп өңдеу және жоғары қосылған құнмен
тауарлық мұнай-химия өнiмдерiн шығару бойынша жұмыс iстейтiн технологиялар
мен өндiрiстер құруға дейiнгi қызмет жүзеге асырылуы мүмкiн сатылас-
интеграцияланған кешендер қалыптастыру үшiн негiз жасайды;
- көмiрсутек шикiзатын терең өңдеу жөнiндегi құрылымдарды, отандық
мұнай-химия саласын дамыту базалары ретiнде құруға кiрiсуге мүмкiндiк
бередi, бұл жоғары қосылған құнмен мұнай-химия өнiмдерi рыногының жасалуы
туралы айтуға мүмкiндiк бередi;
- Қазақстан экономикасының мұнай мен газға Дүниежүзiлiк бағалардың
конъюнктурасына тәуелдiлiгiн азайтады, iшкi рынокты отандық мұнай-химия
өнiмдерiмен толықтыруды қамтамасыз етедi
2.2.Республиканың мұнай-химия саласының шикiзат
көздерiнiң жай-күйiн талдау - Қазақстанда мұнай-газ өңдеу
Қазақстанда үш мұнай өңдейтiн зауыт (МӨЗ) және үш газ өңдейтiн зауыт
(ГӨЗ) бар. Барлық мұнай-газ өңдейтiн зауыттар iске қосылған, бiрақ отындық
нұсқа бойынша жұмыс iстейдi. Iс жүзiнде барлық МӨЗ және ГӨЗ зауыттары
өңдеген барлық өнiм көлемiнiң бiр де бiр тоннасы өнеркәсiптiң мұнай-химия
салалары үшiн шығарылмайды, сондықтан кәсiпорын шикiзатты Ресей
Федерациясынан импорттайды.
Мұнай өңдейтiн зауыттар: 1 "Атырау мұнай өңдеу зауыты" ААҚ (АМӨЗ); 2)
"Павлодар мұнай-химия зауыты" ЖАҚ (ПМХЗ); 3) "Петро Казахстан Ойл Продакс"
ААҚ (ПКОП), өндiрiстiк қуаттардың толық жүктелмеуiнен және шикiзатты терең
өңдеудiң төмендiгiнен республиканың мұнай өнiмдерiне деген сұранымын
қамтамасыз етпейдi. Өндiрiстiк қуаттар жылына 18,6 млн. тонна құрайды, бұл
ретте МӨЗ-ның орташа жүктемесi (шамамен 40%) жабдықтардың жұмысы мен
шикiзаттың терең өңделуiне терiс әсер етедi.
2002 жылы Қазақстанның МӨЗ-да 7802,0 мың тонна (2001 жылы 102,5%)
мұнай өңделген, соның iшiнде АМӨЗ-да - 2182,2 мың тонна, ПМХЗ-да - 2040,7
мың тонна, ПКОП - 3497,2 мың тонна мұнай өңделдi.
2002 жылы МӨЗ-да мынадай мұнай өнiмдерi өңделдi: автобензин - 1689,8
мың тонна; авиакеросин - 245,4 мың тонна; дизель отыны - 2289,4 мың тонна;
мазут - 2427,1 мың тонна; сұйытылған газ - 941,7 мың тонна, кокс - 65,7 мың
тонна; битум - 54,4 мың тонна. Мұнай өңдеу көлемдерiнiң 5 жылға болжамдық
бағалануы 3.1.1-кестеде көрсетiлген.
1.1-кесте
Жылдары 2003 2004 2005 2006
2007
Мұнай өңдеу 8500 8900 9580 11400
12000
Соның ішiнде:
"ПМХЗ" ЖАҚ 2420 2540 2760 3200 3500
"ПКОП" ААҚ 3520 3690 3820 4100 4300
"АМПЗ" ААҚ 2560 2670 3000 4100 4200
АМӨЗ 1945 жылы салынған болатын. Зауыттың өндiрiстiк қуаты жылына 5 млн.
тонна мұнайды құрайды, құрамында парафинi бар ауыр мұнайды өңдеу тереңдiгi
2002 жылы 63,96 %, мөлдiр фракцияларды таңдап алу 41,1 % құрады. AMӨЗ мұнай
өңдеушi кәсiпорындармен тұрба құбырлары жүйесi арқылы байланысады,
технологиялық және негізгі жабдықтар табиғи және моральдық жағынан тозған.
2003 жылға дейiн АМӨЗ-ты сұйытылған газ, автобензин, дизельдік отын, мазут,
авиакеросин, майлар, пештік отын, кокс, уайт-спирит, битум шығарды. Мұнай
өнімдерiнің өзіндік құны ресейліктердің осы тақылеттес өнiмiнен жоғары және
ПКОП пен ПМХЗ-ың мұнай өңдеу шығындары 2 есе дерлік жоғары.
Қазiргі уақытта АМӨЗ-да, бекiтiлген TЭH бойынша 2005 жылы аяқталатын,
жаңғырту мен қайта құру жөніндегі жұмыстар жүргізілуде.
ПМХЗ - 1978 жылы пайдалануға берiлген. Зауыттың техникалық жай-күйi
мұнай өнiмдерінің мынадай кең ассортиментiн шығаруға мүмкіндік бередi:
автобензин, керосин, дизельдік отын, мазут, қазандық отын, битум,
сұйытылған газ, күкiрт, кокс, жанама өнiм түрінде - пропан - пропилен
фракциясы (зауыттың толық қуатты жұмысы кезiнде), соның iшiнде пропилен,
бутан - бутилен фракциясы, соның ішінде изобутилен, н- бутилендер. "Жанама"
өнiмдер тұрмыстық отын ретiнде пайдаланылады. Жарық мұнай өнімдерінiң
үлесi жақсы деген кездерде өнiмнiң жалпы көлемiнде 36%-ғa жеткен. Зауытты
барынша жүктеу кезiнде Қазақстанда мұнай өнiмдерi өндірісінің жалпы
көлемiнен бензин мен керосин бойынша оның үлесi 50%, ал дизельдiк отын
бойынша - 40% болуы мүмкiн. ПМӨЗ-ның жобалық қуаты жылына 7,5 млн. тонна
мұнай. Соңғы жылдар бойында оны өңдеу көлемдерi жылына 3 млн. тоннадан
асқан жоқ. Осы уақыттағы өңдеу тереңдiгі 76% жуықты құрайды.
ПКОП - жобалық қуаты жылына 6 млн. тоннаны құрайды. Өңдеуге мұнай
мұнай өңдейтiн кәсiпорындардың оңтүстік тобынан түседі: "Харрикейн Құмкөль
Мұнай", "Құмкөл Лукойл", "Қазгермұнай" және т.б. Шикiзат өңдеу тереңдігі
шамамен 51%-ын құрастырады. ПКОП (бұрынғы - ШНОС) пайдалануға 1985 жылы
енгiзiлген болатын. Қазiргi уақытта ПКОП-ың тауарлық өнiмдер
ассортиментiнде әртүрлi маркалы бензин, дизельдiк отын, керосин, сұйытылған
газ, мазут бар. Жұмыс iстеп тұрған өндірiстерді жаңғырту есебiнен
шығарылатын өнімнің ассортиментi кеңейдi. Бензиннiң АИ-85, АИ-93, АИ-95, РТ
авиациялық керосин сияқты негiзгі түрлерi игерiлген, сондай-ақ АИ-92, АИ-96
маркалы бензин шығаруға дайындық үстiнде.
Yш газ өңдеу (ГПЗ) зауыты - Теңiз, Қазақ және Жаңажолда жылына 6,25
млрд. текше м. жалпы жобалық өңдеу қуаты бар. (3.1.2-кесте).
2..2-кесте
_N
Жаңғыртылғаннан
рс ГӨЗ Пайдалануға Жобалық қуаты Өндірілді кейiнгi
күтiле-
беру
тін қуаты
________________________________ __________
Табиғи Сұйы- ТабиғиСұйы-
ТабиғиСұйы-
газ,млнтылған газ, тылғ.
газ, тылғ.
текше мгаз, млн. ан
млн. ан
мың.т. текше газ,
текше газ,
м.
мың.т м. мың.т
_______________________________ ____________________________
1 Қазақ 1973 жыл - 2900 80,0 1337 50 Өңдеу
қуатын
МӨЗ 1-кезек
кеңейтусiз
1997 жыл -
зауытты техноло.
2-кезек
гиялық жаңғырту
көзделген
2 Теңiз 1995-1999 2550 1-желi- 2500 648
5000 1000-
ГӨЗ жылдары кез. де 90,0 про.
дейін пропан,
ең кезеңмен пропан
пан. бутан
үш техноло.
гиялық желi.
лер (КТЛ)
3 Жаңа. 1984 жыл-2 800 - 320 -
3400 150
жол -желi 2000
Қазақ газ өңдеу зауыты (әГӨЗ) - Маңғыстау облысында (Жаңа Өзен қаласы)
орналасқан. Маңғышлақ кен орындарындағы iлеспе газды кәдеге жарату және
Ақтау қаласындағы пластмасса зауытын шикiзатпен қамтамасыз ету үшiн
салынды. Бiрiншi кезегi 1973 жылы салынған болатын. Газ өңдеу жөнiндегi
қуаты жылына 1,5 млрд. текше м. және жылына 600 000 тонна сұйық мұнай
өнiмдерiн өндiретiн зауыт құрылысы
1979 жылы аяқталды. Зауытты пайдалануға енгiзу осы өңiрдегi iлеспе газды
кәдеге жарату деңгейiн 60%-ке жеткiзуге мүмкiндiк бердi.
Жаңажол газ өңдеу зауыты (ЖГӨЗ) - "CNPS - Ақтөбемұнайгаз" ААҚ-ның
құрамына енедi, жылына 0,7 млрд. текше м. газды өңдеу қуаты бар.
Жаңғыртудан соң зауыттың қуаты жылына 0.8 млрд. текше м. газ өңдеуге дейiн
кеңейтiлдi. 2003 жылдың қыркүйегiнде табиғи газ өңдеу өндiрiстiк қуаты
жылына 1.4 млрд. текше м. екiншi Жаңажол ГӨЗ iске қосылды. 2004 жылы 2005
жылы iске қосылатын үшiншi зауыттың құрылысы жоспарланып отыр.
Теңiз газ өңдеу зауыты (ТГӨЗ) - "Теңiзшевройл" БК әзiрлеп жатқан
Атырау облысының Теңiз кен орнында орналасқан. Қайта құрылғаннан және
кеңейтiлгеннен кейiн зауыт жылына 6,0 млрд. текше м. газ бен млн. тонна
сұйытылған газ өңдеуге қабiлеттi.
Қолда бар көмiрсутек шикiзатын өндiру және өңдеу жөнiндегi
инфрақұрылымды ескере отырып, қазiргi уақытта Қазақстанда iлеспе газдың
үлкен көлемдері алауларда жағылады, бұл ретте мұнай-химия саласы үшін
арналған бағалы шикiзат қайтарымсыз жоғалады, сондай-ақ Қуенi ластайтын
заттардың елеулi мөлшерi тасталады. Мысалы, "Тенгиз" және "Королевское"
мұнай кәсiпшiлiктерiнде 2003 жылдың 8 айында 800 млн. текше. газдың, соның
iшiнде 6 млн. текше м. күкiрт қосындыларынан алдын ала тазаланусыз тiкелей
жағылуға жол берiлген. Алдын ала есептеулер көрсеткендей зиянды заттардың
атмосфераға шығарындылары 27 млн. шартты тоннаны құрайды.
Болжамдық бағалау бойынша Қазақстан Республикасында iлеспе газ
шығару: 2005 жылы - 30,0 млрд текше м., 2010 жылы - 61,1 млрд.текше м.,
2015 жылы - 80,9 млрд.текше м. (жалпы өнiм) құрайды.
Ресейде iлеспе мұнай газы ресурстарын қолдану деңгейi сала бойынша,
тұтастай алғанда, 80% құрайды, қалғандары алауларда жағылады. "Сургутнефть"
ААҚ-да, "Лукойл - Пермь" ЖАҚ-да, "ЛангесапНГ" ТПП-да осы газды қолдану
коэффициентi 95% құрайды.
Өнеркәсiптiң мұнай-химия саласының өндiрiсi техникалық жетiлген
салаға жатады, бұл көмiрсутек шикiзатының бiрлiктерiн өңдеу кезiнде
мақсатты өнiмдердiң жоғары алынуына қол жеткiзуден көрiнедi. Газды
тереңдетiп өңдеу негiзiнде кәдеге жарату газдың артық көлемiн азайтуға және
оның құнын едҚуiр арттыруға мүмкiндiк бередi (1-схема).
Мұнай-химиялық жартылай өнiмдер мен өнiмдерiнiң бiр тоннасына 1,5
тоннадан 4,0 тоннаға дейiн шикiзат жұмсалады. Мысалы, Теңiз кен орындарының
1 млн. текше м. iлеспе газынан пиролиз әдiсiмен шамамен 200 тонна этан
алуға болады. Этанның көрсетiлген көлемiнен керi сутексiздеу жолымен 130
тонна этилен алуға болады, бұл тиiсiнше 85 тонна және 60 тонна көлемдерде
полиэтилен мен полистироль пластиктерiн өндiру үшiн бастапқы шикiзат болып
табылады. 1 млн. текше м. газ өндiруден алынатын тауарлық өнiм көлемi
шамамен 110 мың долларды құрайды. Газдың осы көлемiн отын ретiнде пайдалану
кезiнде жеткiзушi 18-20 мың долларға ие болады. Бұл газды тереңдетiп
өңдеудiң экономикалық мақсатқа сай келетiнiн растайды.
Қазақстанда iлеспе газ көп жағдайда алауларда жағылады. Мұнай өңдеу
кезiндегi құрғақ газдардың құрамында негiзiнен метан болады және отыннан
басқа арзан сутегi мен олефиндердiң көзi ретiнде (этилен, пропилен және
т.б.) пайдаланылуы мүмкiн. Мұнай өңдеу кезiндегi майлы газдардың құрамында
оның негiзiнде жай мономерлер алу мен онан арғы әрi синтездеу үшiн бағалы
мұнай-химия шикiзаты С1 - С2 көмiрсутектерi болады. Бұдан басқа майлы
фракциялардың құрамында 7%-ға дейiн олефин болады, бұл онан арғы синтездер
үшiн пайдаланылуы мүмкiн. Бiрiншi кезекте бұл олефиндер бутан бутилен
қоспасынан жоғары октанды бензин алуымен алкилдеу үшiн қолданыла алады.
Мұнай өңдеу кезiндегi майлы газдар шикiзат ретiнде этилен, пропилен,
бутилен, бутадиен және басқа қосылыстарды алу үшiн шикiзат ретiнде
пайдаланылады.
Бұдан басқа Қазақстанда өнеркәсiп ең қымбат бағалы мұнай өнiмдерi,
мысалы, Қазақстанда өндiрiсi жоқ жағар майлар, нақ осыдан алына тұра, ЖЭС-
да мазутты отын ретiнде қолдануды жалғастыруда. Мұнайдың осы бөлiгiнен,
үкiметтiң басым мiндеттерiнiң бiрі болып жарияланған жол құрылысы үшiн
бүгiнде өте қажет битум алу үшiн шикiзат болатын - гудрон алынады.
Осылайша, Қазақстан Республикасындағы мұнай- және газ өңдейтiн
қуаттардың жай-күйiнiң талдауынан көрініп тұрғандай, алынатын көмірсутек
шикiзаты терең өңдеусіз едҚуiр мөлшерде Қазақстаннан шетелге экспортқа
шығарылады, ал табиғи (iшiнара) және iлеспе газдар (толық) Қазақстан
экономикасы салаларында мардымсыз қолданылады.
Қазақстан Республикасы өнеркәсiбiнiң мұнай-химия саласын өндiрілетін
көмiрсутек шикiзатының базасында дамыту үшін сценарийдің 3 нұсқасын
әзiрлеу қажет:
1. Пессимистiк - көмiрсутек шикізатын терең тазалауды қамтамасыз ету
үшiн қазіргі бар мұнай-газ өңдеушi қуаттарды (6 зауытты) сауықтыру мен
жаңғырту және жұмыс істеп тұрған мұнай-химия кәсiпорындарының қызметін
қамтамасыз ету үшiн табиғи және iлеспе газды iшінара кәдеге жарату.
2. Реалистік - Қазақстанда мұнай және газ өндiрудiң өсiп келе жатқан
көлемін ескере отырып қажеттi шикiзаттық peсуpcтap және жұмысы iстеп тұрған
және жаңадан құрылған мұнай-химия өндiрiстерiнің жұмысы үшін жағдай жасау
мақсатымен көмiрсутек шикізатын, соның iшiнде iлеспе газды көбiрек көлемде
тереңдетіп тазарту мен өңдеу үшiн пессимистiк сценарий шараларының iске
асырылуымен бiр мезгiлде қосылған өндiрiстік қуаттар жасау. Мұнай-химия
кәсiпорындарының барлық кешендерiнің қызметі Қазақстанның iшкі рыногында
мұнай-химия өнiмдерiнiң негiзгi импорт алмастыру көлемiн қамтамасыз етедi.
3. Оптимистік - қазiргі жоғары техникалық өндiрiстердiң негізінде
құрылымдық қалыптасуы көмiрсутек шикізатының, соның iшiнде ілеспе газдардың
қажеттi көлемін өндiру, тазарту және өңдеуден бастап iс-шаралар кешенiн
жүзеге асыратын сатылас интеграцияланған өндiрiстер құру. Бұл көмірсутек
шикiзатының аяқтау сатысы бойынша өңiрлiк және әлемдік рынокқа қосылған құн
тiзбегі бойынша мұнай-химия өнімдерiнiң кең гаммасын шығарумен бәсекеге
қабiлетті, экспортқа бағытталған мұнай-химия өнiмдерiн шығаруды қамтамасыз
етедi.
Бiріншi сценарий бойынша мұнай-химия саласын дамыту, қайта құру және
жұмыс iстеп тұрған мұнай- және газ өңдейтін зауыттарды технологиялық қайта
жарақтауды қамтитын қолда бар құрылымдардың мүмкiншiлiктерiн оңтайландыруға
бағытталған. Қосарлай алғанда, республиканың iшкі рыногы қажеттiлiктерiне
барабар импорт алмастырушы және экспортқа бағытталған өнiмдердi шығару
жөніндегi әлемдік ғылым жетiстіктерi мен практика жетістіктерін, озық
технологияларды қолданумен мұнай-химия кәсіпорындарының өндірістiк қызметін
дамыту жөнiндегi iс-шаралар кешенiн аяқтау және жүзеге асыру қажет.
Бiрiнші сценарийдiң iс-шаралары республикадағы өсiп келе жатқан
көмiрсутек шикізатын шығару көлемдерiне бiрдей әсер етпейдi, тек сыртқы
және iшкi рыноктардың мұнай-химия өнiмiне деген қажеттілiгiнiң белгiлi бiр
көлемiн ғана жабады және қолда бар өндiрiстiк қуаттарды толық көлемде
пайдалануға мүмкiндiк бередi.
Дамытудың екiншi сценарийi мұнай-химия саласын тұтастай және
перспективалы дамыту үшiн белгiлi бiр базаны жаңғыртуды жүзеге асыруға
мүмкіндiк бередi.
Екiншi сценарий бойынша жұмыс iстеп тұрған өндiрiстердi сыртқы және
iшкi рыноктарының мұнай-химия өнiмiне деген қажеттiлiктерге барабар
бәсекеге қабiлеттi мұнай-химия өнiмдерiн импорт алмастырушы және экспортқа
бағытталған өнiмдер шығару жөнiндегi Дүниежүзiлiк ғылым мен тәжiрибенiң ең
жаңа жетiстiктерiн, алдыңғы қатарлы техника мен технологияны пайдаланумен
қайта құрылымдау және техникалық қайта жарақтаудан тыс олардың базасында
жаңа қосылған қуаттар салу қажет. Осы сценарийдi iске асыру көмiрсутегiнiң
өсiп келе жатқан көлемiн iшiнара ғана ескередi, жоғары қосылған құнмен
мұнай-химия өнiмдерiнiң экспортына негiз жасайды және iшкi рыноктың
проблемаларын толығымен шешедi.
Үшiншi сценарийдi iске асыру инвестициялардың елеулi бөлiгiн игеруге
бағытталған. Үшiншi сценаридiң түпкiлiктi мақсаты - республиканың
өндiруден, тазартудан және өңдеуден бастап бәсекеге жарамды, экспортқа
бағытталған мұнай-химия өнiмдерiн шығаруға дейiнгi көмiрсутегiн өңдеудiң
аяқталу сатысы бойынша аймақтық және Дүниежүзiлiк рынокқа жоғары қосылған
құнды мұнай-химия өнiмдерiнiң кең гаммасын шығарумен бiрге барлық
жұмыстарды жүзеге асыруға қабілеттi сатылас интеграцияланған құрылым
түрiндегi мұнай-химия кешенiн құру.
Үшiншi сценарийдiң iс-шаралары көмiрсутектерiнiң өсiп келе жатқан
көлемiн шынайы бағалауға және пайдалануға мүмкiндiк бередi, ал мұндай
кешеннiң құрылуы мен жұмыс iстеуi көмiрсутектерiне әлемдiк бағаның кез
келген ауытқуын барабар сезiнуiн қамтамасыз етедi.
Осылайша, Қазақстан Республикасының Энергетика және минералдық
ресурстар министрлiгi (бұдан әрi - ЭMPM) және "ҚазМұнайГаз" ұлттық
компаниясы" жабық акционерлiк қоғамы (бұдан әрi - "ҚМГ" ЖАҚ) екiншi және
үшiншi сценарийлер бойынша iс-шараларды iске асыруды жүзеге асырады:
- көмiрсутек шикiзатын өңдеу өндiрiсiн қайта жаңғырту, жаңарту және
техникалық қайта жарақтандыру бойынша жұмыстарды жүргiзу. 2005 жылдың
аяғына қарай АМӨЗ жаңғыртылуы аяқталады, 2003 жылдың қыркүйегiнде ЖГӨЗ
екiншi кезегi iске қосылады және аяқталуы 2005 жылға жоспарланған үшiншi
кезектiң құрылысы басталды;
- мұнай-химия кәсiпорындарының қызметi жаңғыртылады: 2001 жылдан
бастап әртүрлi маркалы стиролдардың өндiрiсi бойынша кәсiпорындардың
қызметi қалпына келтiрiлдi, iске қосылған қуаттарға
сәйкес резеңке-техникалық бұйымдардың өндiрiсi өсудiң тұрақты серпiнiне ие.
Шина өнiмдерiнiң өндiрiсi (2002 жылдың желтоқсаны) және полипропилен (2002
ж.) бойынша мұнай кәсiпорындарының сынамалық iске қосулары өткiзiлдi.
Полипропилен өндiрiсiн жаңғыртудан кейiн iске қосу 2004 жылға жоспарланып
отыр. Мұнай-химия кәсiпорындары қосылған қуаттарды салу бойынша
инвестициялық жобалар мен өндiрiстi жаңарту жөнiндегi iс-шаралар жоспары
әзiрленген (толығырақ - 3.3. бөлiмде).
3.3.Қазақстан Республикасындағы полистирол пластиктерi өндiрiсiнiң
сипаттамасы
"Пластикалық массалар зауыты" ЖШС 1999 жылға дейiн "АХПО" акционерлiк
қоғамы (бұрынғы Шевченко пластикалық массалар зауыты) 1976-1980 жылдары
комплектiлi импортталатын жабдықтар негізiнде салынған болатын, 1994 жылы
ашық үлгідегі акционерлік қоғамға айналдырылды. Зауыт ТМД елдерi аумағында
полистирол өндiрiсi бойынша ірі кешен болып табылады. Кәсiпорындағы
жұмысшылардың саны 1000-ға жуық адамды құрайды.
Өндiрiс толық технологиялық схемамен ұйымдастырылған болатын -
мономер синтезiнен (стиролдан) басып моншақ түрiнде және түйiршiктер
түрiнде полистирол дайын түрлерiне дейiн шығарылады. Полистирол
маркаларының өндiрiс технологияларын әзiрлеушiлер: соққыға төзімді (УПМ)
және жалпы мақсаттағы (ПСМ - "Эмикот" фирмасы (АҚШ); "Рон Пуленк" (Франция)
маркалы көбiктенген полистиролына (ПСВ).
Зауыт шикiзаттың негізгi түрі өте жетпеген кезде iске қосылған
болатын - этан, газ өңдейтiн қазақ зауытынан қажеттiлiк жылға 160 мың тонна
болғанда 60 мың тонна көлемде жеткізiлiп берiлген (Жаңа өзен қ.). Басқа
шикізат - мұнай бензол жылына 260 мың тоннаға дейiн Ресей, Украинаның және
Беларусь Республикасының мұнай-химиялық кәсіпорындарынан импортталды. Толық
технологиялық схемамен өндiріс 1993 жылға дейiн жұмыс iстедi. Жұмыс iстеген
уақытында түбегейлi қайта жаңғырту жүргізілген жоқ. Зауыттың негізгі
технологиялық схемасы келесi өндiрiстермен қамтылған: а) этилен өндiрісi;
б) этилбензол- стирол-өндiрiсi кешенi; в) полистирол пластиктері өндiрiсi
кешенi.
Технологиялық өндiрістердiң жобалық қуаты.
Стирол өндiрiсiнiң кешенi - жылына 300 мың т. Қазiргi уақытта жылына
150 мың т. қуатпен стирол өндiрiсi бойынша бiр ғана технологиялық желiде
жұмыс iстеу мүмкiншілiгі бар.
Полистирол пластиктердің өндірісі кешенi:
1) полистиролдың соққы төзiмдi маркасы (УПМ)- 55 мың.тнжыл;
2) жалпы мақсаттағы (ПСМ) - жылға 54 мың. тн.жыл;
3) полистиролдың көбiктенетiн маркалары (ПСВ) - 100 мың. тнжыл.
Кешеннiң нақты жинақталуы - 60 мың тнжыл құрады.
Өндiрiстер жұмысқа қабiлеттi жағдайда тұр. Өндiрiстердi іске қосудың
кезiнен (2001 жылғы қарашадан 2002 жылғы қараша) 10 мың тоннадан астам
полистирол әртүрлi маркалары шығарылды.
Стирол өндiру жөнiндегі цех ұзақ тоқтап тұрғаннан кейiн (5 жыл)
сутексiздену қондырғысы іске қосылған болатын. Iске қосу этилбензол
өндiрiсiнiң катализаторы жұмысқа қабiлетті жағдайда болғанын көрсетті.
Инвестициялар есебiнен жөндеу-қалпына келтіру жұмыстары аяқталды,
технологияны арзан энергия ресурстарымен қамтамасыз ету үшiн 24 MBT қуатты
жеке газ тұрба қондырғысы жасалуда. Қазiр зауыт шетелдiк шикiзатпен жұмыс
iстеуде.(3.4.3. кесте).
3.3-кесте
___________________________________ ________________________________
N Шикiзаттың негiзгi түрлерi Жабдықтаушылар
ЖШС "ЗПМ"
__________________________________ ________________________________
1. Стирол
Татарстан,"Нижнекамскнефтехим"ААҚ
2. Каучук Германия
3. Минералды май Ресей, Ярославль қ.
4. Пентан, изопентан Ресей, Кириши қ.
5. Бензол асқын тотығы Ресей, Дзержинскi қ.
6. Дикумила асқын тотығы Ресей OAO "КазаньОргСинтез"
7. Гексабромциклододекан Бельгия, фирма "Рон-Пуленк"
8. Tрикальцийфосфат Бельгия, фирма "Рон-
Пуленк"
___________________________________ ________________________________
Қазiр "Экстрапласт" сауда үйi (Томск қ.) ЖШС 2003 жылы сатып алған зауытқа
шикiзат жеткiзiп бередi және полиэтилен мен полипропиленнiң негiзiнде
композициялық материалдарды шығарушы кәсiпорындардың тобына арналған өнiмдi
өткiзедi - "Композициялық материалдардың және пластмассалардың зауыты"
(Томск) ЖАҚ және "Нижегород пластмассалардың зауыты" (Н.Новгород) ААҚ,
сонымен қатар "Полипропилен зауыты" ЖШС (Атырау қ.)
Кіріспе
Қазақстан Республикасы мұнай-химия өнеркәсiбiн дамытудың 2004-2010 жылдарға
арналған бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) Қазақстан Республикасы
Yкiметiнiң 2003 жылғы 5 қыркүйектегі N 903 (2.3.1-тармақ) қаулысына сәйкес
әзiрлендi.
Бағдарлама шикiзат ресурстарының отандық базасы мен әлемдiк
жетiстіктерге сәйкес қосылған құн тiзбегі бойынша тауарлық мұнай-химия
өнiмдерiн шығарумен, көмiрсутек шикiзатын тереңдетiп тазарту және кешендi
өңдеу жөнiндегі жұмыс iстейтiн технологиялар, өндiрiстер құрумен Қазақстан
Республикасы өнеркәсiбiнiң мұнай-химия саласын кешендi және жеделдетiп
дамытуға бағытталған.
Қазақстан өнеркәсiптiң мұнай-химия саласын дамыту үшiн көмiрсутек
шикiзатының iрi қорына - табиғи және iлеспе газдарға, мұнай және оны
өңдеуден алынатын өнiмдерге, сондай-ақ мұнай битуминозды жыныстарға ие.
Негізгі кен орындары Қазақстанның батыс өңiрлерiнде игерiлген. Геологиялық
барлаудың болжамдық деректерi бойынша солтүстiк, орталық және шығыс
аудандарда да көмiрсутектердiң қорлары аз емес.
Республикада көмiрсутек шикiзаттың табиғи ресурстарын өңдеудi
қамтамасыз ету үшiн мұнай-химия саласы үшiн базалық өнiмдер алу жөнiндегi
мұнай өңдейтiн өндiрiстердiң жұмыс iстеп тұрған қуаттарын жаңғыртумен,
сондай-ақ көмiрсутек шикiзатын тауарлық өнiмге дейiн қайта өңдейтiн аяқтау
сатылары бойынша өндiрiстер құру мен мұнай-химия кешенiн қалыптастыру
қажет.
Қазiргi уақытта Қазақстан Республикасы өнеркәсiбiнiң мұнай-химия
саласына көмiрсутек шикiзаты негiзiнде (полистирол, полипропилен, резеңке-
техникалық бұйымдар, шиналық өнiмдер, мұнай өнеркәсiбi үшiн реагенттер:
деэмульгаторлар, өрт сөндiруге арналған көбiк жасағыштар, тотықтыру
ингибиторлары, тұз түзiлiмдерi, парафин түзiлiмдерi, депрессорлық
қондырғылар және т.б.), өнiм шығару ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
саласының қазіргі жай-күйін талдау
Қазiргі уақытта Қазақстанның көмірсутек шикiзатын қайта өңдеу, негізінен
мұнай-химиялық шикізатты онан әрi тиiмдi қолданусыз, мұнай мен газды
айырумен шектеледі. Қазақстанның мұнай-химиялық және тұтыну рыногына жұмыс
жасайтын солармен шектес химиялық өндiрiстерiнiң үлесі 15%-дан төмен,
экономикалық дамыған елдерде бұл көрсеткiш 50-60%-ке жетедi.
Дүниежүзілік тәжiрибеден, көмірсутекті шикiзатының елеулi бөлiгіне ие елдер
(AҚШ, Иран, Сауд Аравиясы, Кувейт) бiрiншi кезекте, олардың экспортына
бағдар жасай отырып, базалық және негізгі мұнай-химия өндiрiстерiн
игеретінi белгiлi. Мұнай-химиялық қорлары жоқ мемлекеттер басқа жақтан
әкелiнген шикiзат пен жартылай өнiмдердің (Германия, Жапония) базасында
мұнай-химия өнімдерiнің кең гаммасы өндірістерін дамыту жолы бойынша
жүредi.
Қазақстан Республикасы көмірсутек шикiзатының зор қорларына ие бола
тұра, оларды өңдеу бойынша жеткілiктi қуаттары жоқ, сондықтан өнеркәсіптің
мұнай-химия салалары үшiн өз шикізаттық қорларымен өзін жеткілікті көлемде
қамтамасыз ете алатын жағдайда емес.
Дүниежүзiлiк тәжірибе, көмiрсутек шикiзатын өндiру мен тасымалдаудан
бастап жоғары қосылған құнмен мұнай-химия өнiмдердiң шығарылуымен оны
тереңдетіп және кешенді өңдеуге дейiнгі қызметті жүзеге асыратын, сатылас
интеграцияланған құрылымдар жасау тиімді екенін көpceтті.
Интеграция, өндірістерді құрамалау, ағымдарды оңтайландыру,
инфрақұрылым объектілерiн қолданудың арқасында оң нәтиже бередi. Мұнай-
химиялық қондырғылар шикізатты төмен бағалармен ала алады және масштаб пен
арзан шикiзатты құрамалаудың тиімділiгі есебiнен өнiм бәсекеге қабілеттi
болады.
Осындай ipі мұнай-химия орталықтары Қытайда және Иранда құрылған.
Мысалы, Қытайда Шанхайда және Янцзыда әлемдегі ең ірі мұнай-химия
орталығының құрылысы басталып кетті. Мұнай алыптары BP және Sinopec Corp
(50% үлесiмен) қытай компаниясы 2005 жылы іске қосу мерзімімен құны 2,7
млрд. доллар тұратын іpi мұнай-химия кешенінің негізiн салды. Жылына 900,0
мың тонна этилен шығару жоспарланды.
BASF - YPC Соmраnу Ltd - BASF немiс компаниясы мен қытайлық Petroleum
& Сhеm Corp. (50%-де 50% үлеспен) бiрлескен кәсіпорны Янзцы провинциясында
интеграцияланған мұнай-химиялық кешенді іске қосуға әзірленуде. Кешеннiң
негізінде жылына 600,0 мың тонна этилен өнімдiлігімен булы крекинг
қондырғысы бар, ол тоғыз зауытты жабдықтайтын болады. Жобаға салынатын
жалпы инвестиция 2,65 млрд. долларды құрайды.
Бұдан басқа, Petro Сhinа (2004 жылы) жылына 800,0 мың тонна
қуаттылығымен полиэтилентерефталата шығару жөнiндегi зауытты салып жатыр.
BASF политетрагидрофурана шығаруымен айналысатын зауыт құрылысына рұқсат
алды. Бұл - толығымен BASF жататын Қытайдағы бiріншi кәсiпорын.
Иранда салынып жатқан тоғыз мұнай-химиялық кәсіпорындар 70-90%
даярлық сатысында тұр, 2004 жылы қатарға қосылатын болады. Жалпы өнiмдiлiк
жылына 2,75 млрд. доллар сомасына 6 млн тонна. 2005 жылдан 2013 жылға дейiн
Иран мұнай-химия саласына 7,5 млрд. доллар (олефин, хош иiстi заттар,
метанол бойынша 4 зауыт) салынатын болады.
Бағдарламаны icкe асырудың бiрiншi кезеңiнде мұнай-химия
кәсiпорындары үшiн отандық шикiзат ресурсын жасау мәселесiн шешу қажет.
"(2003-2005 жылдарға арналған Каспий теңiзiнiң қазақстандық секторын игеру"
туралы Мемлекеттiк Бағдарламада (бұдан әрi - КТҚС) және салалық "Қазақстан
Республикасында газ саласын дамытудың 2004-2010 жылдарға арналған
бағдарламасында" көмiрсутек шикiзатын өңдейтiн, өндiрiстiк қуаттар құру
жөнiндегi iс-шаралар көзделген, бұл өнеркәсiптiң мұнай-газ саласы үшiн
шикiзат базасын құру үшiн қажет болады.
Бұл бағдарламаларда көмiрсутектер ресурстарын игеру бойынша инфражүйе
өнеркәсiптерiнiң аймақтарына жақын маңда бiрнеше мұнай-химия кешендерiн
салудың бiрнеше инвестициялық жобаларын iске
асыру көзделген. Шикiзат базасы тiкелей өндiрiске жақын маңда
болатындықтан, инфрақұрылымдарға жақын маңда құрылыстар салу,
көмiрсутектерi шикiзатын негiзгi көлемiн игеру нұсқасы экономикалық жағынан
тиiмдi болғандықтан, ТМД-ның, алыс шетелдердiң қазiргi бар мұнай-химия
кешендерiне қарағанда энергия сыйымдылықтарының, шикiзат құнының, көлiктiк
шығыстардың өзiндiк құны және соның салдары ретiнде өнiмнiң босату бағасы
анағұрлым төмендейтiн болады.
Бұдан басқа, мұнай-химия кәсiпорындары үшiн отандық ресурстардың
болмауына қарамастан, қазiргi уақытта мұнай-химия кәсiпорындарының жұмысы
қайта қалпына келуде. Өндiрiс қуаттарының 20-30%-ке жүктелуi кезiнде
кәсiпорын сыртқы рынокта бәсекеге қабiлеттi өнiмдер шығарып отыр.
Кәсiпорындардың толық емес өндiрiс қуаттарымен жұмыс iстеуi кезiндегi
саладағы жұмыс жасаушылардың саны 5000-ға жуық адамды құрайды.
Осылайша, мұнай- және газхимиялық кешендерiн салу мен iске қосу,
сондай-ақ жұмыс iстеп тұрған мұнай- және газ өңдеу зауыттарын жаңғырту және
технологиялық жаңарту:
- Қазақстан Республикасында мұнай мен газ өндiру және тазартудан
бастап көмiрсутек шикiзатын тереңдетiп өңдеу және жоғары қосылған құнмен
тауарлық мұнай-химия өнiмдерiн шығару бойынша жұмыс iстейтiн технологиялар
мен өндiрiстер құруға дейiнгi қызмет жүзеге асырылуы мүмкiн сатылас-
интеграцияланған кешендер қалыптастыру үшiн негiз жасайды;
- көмiрсутек шикiзатын терең өңдеу жөнiндегi құрылымдарды, отандық
мұнай-химия саласын дамыту базалары ретiнде құруға кiрiсуге мүмкiндiк
бередi, бұл жоғары қосылған құнмен мұнай-химия өнiмдерi рыногының жасалуы
туралы айтуға мүмкiндiк бередi;
- Қазақстан экономикасының мұнай мен газға Дүниежүзiлiк бағалардың
конъюнктурасына тәуелдiлiгiн азайтады, iшкi рынокты отандық мұнай-химия
өнiмдерiмен толықтыруды қамтамасыз етедi
2.2.Республиканың мұнай-химия саласының шикiзат
көздерiнiң жай-күйiн талдау - Қазақстанда мұнай-газ өңдеу
Қазақстанда үш мұнай өңдейтiн зауыт (МӨЗ) және үш газ өңдейтiн зауыт
(ГӨЗ) бар. Барлық мұнай-газ өңдейтiн зауыттар iске қосылған, бiрақ отындық
нұсқа бойынша жұмыс iстейдi. Iс жүзiнде барлық МӨЗ және ГӨЗ зауыттары
өңдеген барлық өнiм көлемiнiң бiр де бiр тоннасы өнеркәсiптiң мұнай-химия
салалары үшiн шығарылмайды, сондықтан кәсiпорын шикiзатты Ресей
Федерациясынан импорттайды.
Мұнай өңдейтiн зауыттар: 1 "Атырау мұнай өңдеу зауыты" ААҚ (АМӨЗ); 2)
"Павлодар мұнай-химия зауыты" ЖАҚ (ПМХЗ); 3) "Петро Казахстан Ойл Продакс"
ААҚ (ПКОП), өндiрiстiк қуаттардың толық жүктелмеуiнен және шикiзатты терең
өңдеудiң төмендiгiнен республиканың мұнай өнiмдерiне деген сұранымын
қамтамасыз етпейдi. Өндiрiстiк қуаттар жылына 18,6 млн. тонна құрайды, бұл
ретте МӨЗ-ның орташа жүктемесi (шамамен 40%) жабдықтардың жұмысы мен
шикiзаттың терең өңделуiне терiс әсер етедi.
2002 жылы Қазақстанның МӨЗ-да 7802,0 мың тонна (2001 жылы 102,5%)
мұнай өңделген, соның iшiнде АМӨЗ-да - 2182,2 мың тонна, ПМХЗ-да - 2040,7
мың тонна, ПКОП - 3497,2 мың тонна мұнай өңделдi.
2002 жылы МӨЗ-да мынадай мұнай өнiмдерi өңделдi: автобензин - 1689,8
мың тонна; авиакеросин - 245,4 мың тонна; дизель отыны - 2289,4 мың тонна;
мазут - 2427,1 мың тонна; сұйытылған газ - 941,7 мың тонна, кокс - 65,7 мың
тонна; битум - 54,4 мың тонна. Мұнай өңдеу көлемдерiнiң 5 жылға болжамдық
бағалануы 3.1.1-кестеде көрсетiлген.
1.1-кесте
Жылдары 2003 2004 2005 2006
2007
Мұнай өңдеу 8500 8900 9580 11400
12000
Соның ішiнде:
"ПМХЗ" ЖАҚ 2420 2540 2760 3200 3500
"ПКОП" ААҚ 3520 3690 3820 4100 4300
"АМПЗ" ААҚ 2560 2670 3000 4100 4200
АМӨЗ 1945 жылы салынған болатын. Зауыттың өндiрiстiк қуаты жылына 5 млн.
тонна мұнайды құрайды, құрамында парафинi бар ауыр мұнайды өңдеу тереңдiгi
2002 жылы 63,96 %, мөлдiр фракцияларды таңдап алу 41,1 % құрады. AMӨЗ мұнай
өңдеушi кәсiпорындармен тұрба құбырлары жүйесi арқылы байланысады,
технологиялық және негізгі жабдықтар табиғи және моральдық жағынан тозған.
2003 жылға дейiн АМӨЗ-ты сұйытылған газ, автобензин, дизельдік отын, мазут,
авиакеросин, майлар, пештік отын, кокс, уайт-спирит, битум шығарды. Мұнай
өнімдерiнің өзіндік құны ресейліктердің осы тақылеттес өнiмiнен жоғары және
ПКОП пен ПМХЗ-ың мұнай өңдеу шығындары 2 есе дерлік жоғары.
Қазiргі уақытта АМӨЗ-да, бекiтiлген TЭH бойынша 2005 жылы аяқталатын,
жаңғырту мен қайта құру жөніндегі жұмыстар жүргізілуде.
ПМХЗ - 1978 жылы пайдалануға берiлген. Зауыттың техникалық жай-күйi
мұнай өнiмдерінің мынадай кең ассортиментiн шығаруға мүмкіндік бередi:
автобензин, керосин, дизельдік отын, мазут, қазандық отын, битум,
сұйытылған газ, күкiрт, кокс, жанама өнiм түрінде - пропан - пропилен
фракциясы (зауыттың толық қуатты жұмысы кезiнде), соның iшiнде пропилен,
бутан - бутилен фракциясы, соның ішінде изобутилен, н- бутилендер. "Жанама"
өнiмдер тұрмыстық отын ретiнде пайдаланылады. Жарық мұнай өнімдерінiң
үлесi жақсы деген кездерде өнiмнiң жалпы көлемiнде 36%-ғa жеткен. Зауытты
барынша жүктеу кезiнде Қазақстанда мұнай өнiмдерi өндірісінің жалпы
көлемiнен бензин мен керосин бойынша оның үлесi 50%, ал дизельдiк отын
бойынша - 40% болуы мүмкiн. ПМӨЗ-ның жобалық қуаты жылына 7,5 млн. тонна
мұнай. Соңғы жылдар бойында оны өңдеу көлемдерi жылына 3 млн. тоннадан
асқан жоқ. Осы уақыттағы өңдеу тереңдiгі 76% жуықты құрайды.
ПКОП - жобалық қуаты жылына 6 млн. тоннаны құрайды. Өңдеуге мұнай
мұнай өңдейтiн кәсiпорындардың оңтүстік тобынан түседі: "Харрикейн Құмкөль
Мұнай", "Құмкөл Лукойл", "Қазгермұнай" және т.б. Шикiзат өңдеу тереңдігі
шамамен 51%-ын құрастырады. ПКОП (бұрынғы - ШНОС) пайдалануға 1985 жылы
енгiзiлген болатын. Қазiргi уақытта ПКОП-ың тауарлық өнiмдер
ассортиментiнде әртүрлi маркалы бензин, дизельдiк отын, керосин, сұйытылған
газ, мазут бар. Жұмыс iстеп тұрған өндірiстерді жаңғырту есебiнен
шығарылатын өнімнің ассортиментi кеңейдi. Бензиннiң АИ-85, АИ-93, АИ-95, РТ
авиациялық керосин сияқты негiзгі түрлерi игерiлген, сондай-ақ АИ-92, АИ-96
маркалы бензин шығаруға дайындық үстiнде.
Yш газ өңдеу (ГПЗ) зауыты - Теңiз, Қазақ және Жаңажолда жылына 6,25
млрд. текше м. жалпы жобалық өңдеу қуаты бар. (3.1.2-кесте).
2..2-кесте
_N
Жаңғыртылғаннан
рс ГӨЗ Пайдалануға Жобалық қуаты Өндірілді кейiнгi
күтiле-
беру
тін қуаты
________________________________ __________
Табиғи Сұйы- ТабиғиСұйы-
ТабиғиСұйы-
газ,млнтылған газ, тылғ.
газ, тылғ.
текше мгаз, млн. ан
млн. ан
мың.т. текше газ,
текше газ,
м.
мың.т м. мың.т
_______________________________ ____________________________
1 Қазақ 1973 жыл - 2900 80,0 1337 50 Өңдеу
қуатын
МӨЗ 1-кезек
кеңейтусiз
1997 жыл -
зауытты техноло.
2-кезек
гиялық жаңғырту
көзделген
2 Теңiз 1995-1999 2550 1-желi- 2500 648
5000 1000-
ГӨЗ жылдары кез. де 90,0 про.
дейін пропан,
ең кезеңмен пропан
пан. бутан
үш техноло.
гиялық желi.
лер (КТЛ)
3 Жаңа. 1984 жыл-2 800 - 320 -
3400 150
жол -желi 2000
Қазақ газ өңдеу зауыты (әГӨЗ) - Маңғыстау облысында (Жаңа Өзен қаласы)
орналасқан. Маңғышлақ кен орындарындағы iлеспе газды кәдеге жарату және
Ақтау қаласындағы пластмасса зауытын шикiзатпен қамтамасыз ету үшiн
салынды. Бiрiншi кезегi 1973 жылы салынған болатын. Газ өңдеу жөнiндегi
қуаты жылына 1,5 млрд. текше м. және жылына 600 000 тонна сұйық мұнай
өнiмдерiн өндiретiн зауыт құрылысы
1979 жылы аяқталды. Зауытты пайдалануға енгiзу осы өңiрдегi iлеспе газды
кәдеге жарату деңгейiн 60%-ке жеткiзуге мүмкiндiк бердi.
Жаңажол газ өңдеу зауыты (ЖГӨЗ) - "CNPS - Ақтөбемұнайгаз" ААҚ-ның
құрамына енедi, жылына 0,7 млрд. текше м. газды өңдеу қуаты бар.
Жаңғыртудан соң зауыттың қуаты жылына 0.8 млрд. текше м. газ өңдеуге дейiн
кеңейтiлдi. 2003 жылдың қыркүйегiнде табиғи газ өңдеу өндiрiстiк қуаты
жылына 1.4 млрд. текше м. екiншi Жаңажол ГӨЗ iске қосылды. 2004 жылы 2005
жылы iске қосылатын үшiншi зауыттың құрылысы жоспарланып отыр.
Теңiз газ өңдеу зауыты (ТГӨЗ) - "Теңiзшевройл" БК әзiрлеп жатқан
Атырау облысының Теңiз кен орнында орналасқан. Қайта құрылғаннан және
кеңейтiлгеннен кейiн зауыт жылына 6,0 млрд. текше м. газ бен млн. тонна
сұйытылған газ өңдеуге қабiлеттi.
Қолда бар көмiрсутек шикiзатын өндiру және өңдеу жөнiндегi
инфрақұрылымды ескере отырып, қазiргi уақытта Қазақстанда iлеспе газдың
үлкен көлемдері алауларда жағылады, бұл ретте мұнай-химия саласы үшін
арналған бағалы шикiзат қайтарымсыз жоғалады, сондай-ақ Қуенi ластайтын
заттардың елеулi мөлшерi тасталады. Мысалы, "Тенгиз" және "Королевское"
мұнай кәсiпшiлiктерiнде 2003 жылдың 8 айында 800 млн. текше. газдың, соның
iшiнде 6 млн. текше м. күкiрт қосындыларынан алдын ала тазаланусыз тiкелей
жағылуға жол берiлген. Алдын ала есептеулер көрсеткендей зиянды заттардың
атмосфераға шығарындылары 27 млн. шартты тоннаны құрайды.
Болжамдық бағалау бойынша Қазақстан Республикасында iлеспе газ
шығару: 2005 жылы - 30,0 млрд текше м., 2010 жылы - 61,1 млрд.текше м.,
2015 жылы - 80,9 млрд.текше м. (жалпы өнiм) құрайды.
Ресейде iлеспе мұнай газы ресурстарын қолдану деңгейi сала бойынша,
тұтастай алғанда, 80% құрайды, қалғандары алауларда жағылады. "Сургутнефть"
ААҚ-да, "Лукойл - Пермь" ЖАҚ-да, "ЛангесапНГ" ТПП-да осы газды қолдану
коэффициентi 95% құрайды.
Өнеркәсiптiң мұнай-химия саласының өндiрiсi техникалық жетiлген
салаға жатады, бұл көмiрсутек шикiзатының бiрлiктерiн өңдеу кезiнде
мақсатты өнiмдердiң жоғары алынуына қол жеткiзуден көрiнедi. Газды
тереңдетiп өңдеу негiзiнде кәдеге жарату газдың артық көлемiн азайтуға және
оның құнын едҚуiр арттыруға мүмкiндiк бередi (1-схема).
Мұнай-химиялық жартылай өнiмдер мен өнiмдерiнiң бiр тоннасына 1,5
тоннадан 4,0 тоннаға дейiн шикiзат жұмсалады. Мысалы, Теңiз кен орындарының
1 млн. текше м. iлеспе газынан пиролиз әдiсiмен шамамен 200 тонна этан
алуға болады. Этанның көрсетiлген көлемiнен керi сутексiздеу жолымен 130
тонна этилен алуға болады, бұл тиiсiнше 85 тонна және 60 тонна көлемдерде
полиэтилен мен полистироль пластиктерiн өндiру үшiн бастапқы шикiзат болып
табылады. 1 млн. текше м. газ өндiруден алынатын тауарлық өнiм көлемi
шамамен 110 мың долларды құрайды. Газдың осы көлемiн отын ретiнде пайдалану
кезiнде жеткiзушi 18-20 мың долларға ие болады. Бұл газды тереңдетiп
өңдеудiң экономикалық мақсатқа сай келетiнiн растайды.
Қазақстанда iлеспе газ көп жағдайда алауларда жағылады. Мұнай өңдеу
кезiндегi құрғақ газдардың құрамында негiзiнен метан болады және отыннан
басқа арзан сутегi мен олефиндердiң көзi ретiнде (этилен, пропилен және
т.б.) пайдаланылуы мүмкiн. Мұнай өңдеу кезiндегi майлы газдардың құрамында
оның негiзiнде жай мономерлер алу мен онан арғы әрi синтездеу үшiн бағалы
мұнай-химия шикiзаты С1 - С2 көмiрсутектерi болады. Бұдан басқа майлы
фракциялардың құрамында 7%-ға дейiн олефин болады, бұл онан арғы синтездер
үшiн пайдаланылуы мүмкiн. Бiрiншi кезекте бұл олефиндер бутан бутилен
қоспасынан жоғары октанды бензин алуымен алкилдеу үшiн қолданыла алады.
Мұнай өңдеу кезiндегi майлы газдар шикiзат ретiнде этилен, пропилен,
бутилен, бутадиен және басқа қосылыстарды алу үшiн шикiзат ретiнде
пайдаланылады.
Бұдан басқа Қазақстанда өнеркәсiп ең қымбат бағалы мұнай өнiмдерi,
мысалы, Қазақстанда өндiрiсi жоқ жағар майлар, нақ осыдан алына тұра, ЖЭС-
да мазутты отын ретiнде қолдануды жалғастыруда. Мұнайдың осы бөлiгiнен,
үкiметтiң басым мiндеттерiнiң бiрі болып жарияланған жол құрылысы үшiн
бүгiнде өте қажет битум алу үшiн шикiзат болатын - гудрон алынады.
Осылайша, Қазақстан Республикасындағы мұнай- және газ өңдейтiн
қуаттардың жай-күйiнiң талдауынан көрініп тұрғандай, алынатын көмірсутек
шикiзаты терең өңдеусіз едҚуiр мөлшерде Қазақстаннан шетелге экспортқа
шығарылады, ал табиғи (iшiнара) және iлеспе газдар (толық) Қазақстан
экономикасы салаларында мардымсыз қолданылады.
Қазақстан Республикасы өнеркәсiбiнiң мұнай-химия саласын өндiрілетін
көмiрсутек шикiзатының базасында дамыту үшін сценарийдің 3 нұсқасын
әзiрлеу қажет:
1. Пессимистiк - көмiрсутек шикізатын терең тазалауды қамтамасыз ету
үшiн қазіргі бар мұнай-газ өңдеушi қуаттарды (6 зауытты) сауықтыру мен
жаңғырту және жұмыс істеп тұрған мұнай-химия кәсiпорындарының қызметін
қамтамасыз ету үшiн табиғи және iлеспе газды iшінара кәдеге жарату.
2. Реалистік - Қазақстанда мұнай және газ өндiрудiң өсiп келе жатқан
көлемін ескере отырып қажеттi шикiзаттық peсуpcтap және жұмысы iстеп тұрған
және жаңадан құрылған мұнай-химия өндiрiстерiнің жұмысы үшін жағдай жасау
мақсатымен көмiрсутек шикізатын, соның iшiнде iлеспе газды көбiрек көлемде
тереңдетіп тазарту мен өңдеу үшiн пессимистiк сценарий шараларының iске
асырылуымен бiр мезгiлде қосылған өндiрiстік қуаттар жасау. Мұнай-химия
кәсiпорындарының барлық кешендерiнің қызметі Қазақстанның iшкі рыногында
мұнай-химия өнiмдерiнiң негiзгi импорт алмастыру көлемiн қамтамасыз етедi.
3. Оптимистік - қазiргі жоғары техникалық өндiрiстердiң негізінде
құрылымдық қалыптасуы көмiрсутек шикізатының, соның iшiнде ілеспе газдардың
қажеттi көлемін өндiру, тазарту және өңдеуден бастап iс-шаралар кешенiн
жүзеге асыратын сатылас интеграцияланған өндiрiстер құру. Бұл көмірсутек
шикiзатының аяқтау сатысы бойынша өңiрлiк және әлемдік рынокқа қосылған құн
тiзбегі бойынша мұнай-химия өнімдерiнiң кең гаммасын шығарумен бәсекеге
қабiлетті, экспортқа бағытталған мұнай-химия өнiмдерiн шығаруды қамтамасыз
етедi.
Бiріншi сценарий бойынша мұнай-химия саласын дамыту, қайта құру және
жұмыс iстеп тұрған мұнай- және газ өңдейтін зауыттарды технологиялық қайта
жарақтауды қамтитын қолда бар құрылымдардың мүмкiншiлiктерiн оңтайландыруға
бағытталған. Қосарлай алғанда, республиканың iшкі рыногы қажеттiлiктерiне
барабар импорт алмастырушы және экспортқа бағытталған өнiмдердi шығару
жөніндегi әлемдік ғылым жетiстіктерi мен практика жетістіктерін, озық
технологияларды қолданумен мұнай-химия кәсіпорындарының өндірістiк қызметін
дамыту жөнiндегi iс-шаралар кешенiн аяқтау және жүзеге асыру қажет.
Бiрiнші сценарийдiң iс-шаралары республикадағы өсiп келе жатқан
көмiрсутек шикізатын шығару көлемдерiне бiрдей әсер етпейдi, тек сыртқы
және iшкi рыноктардың мұнай-химия өнiмiне деген қажеттілiгiнiң белгiлi бiр
көлемiн ғана жабады және қолда бар өндiрiстiк қуаттарды толық көлемде
пайдалануға мүмкiндiк бередi.
Дамытудың екiншi сценарийi мұнай-химия саласын тұтастай және
перспективалы дамыту үшiн белгiлi бiр базаны жаңғыртуды жүзеге асыруға
мүмкіндiк бередi.
Екiншi сценарий бойынша жұмыс iстеп тұрған өндiрiстердi сыртқы және
iшкi рыноктарының мұнай-химия өнiмiне деген қажеттiлiктерге барабар
бәсекеге қабiлеттi мұнай-химия өнiмдерiн импорт алмастырушы және экспортқа
бағытталған өнiмдер шығару жөнiндегi Дүниежүзiлiк ғылым мен тәжiрибенiң ең
жаңа жетiстiктерiн, алдыңғы қатарлы техника мен технологияны пайдаланумен
қайта құрылымдау және техникалық қайта жарақтаудан тыс олардың базасында
жаңа қосылған қуаттар салу қажет. Осы сценарийдi iске асыру көмiрсутегiнiң
өсiп келе жатқан көлемiн iшiнара ғана ескередi, жоғары қосылған құнмен
мұнай-химия өнiмдерiнiң экспортына негiз жасайды және iшкi рыноктың
проблемаларын толығымен шешедi.
Үшiншi сценарийдi iске асыру инвестициялардың елеулi бөлiгiн игеруге
бағытталған. Үшiншi сценаридiң түпкiлiктi мақсаты - республиканың
өндiруден, тазартудан және өңдеуден бастап бәсекеге жарамды, экспортқа
бағытталған мұнай-химия өнiмдерiн шығаруға дейiнгi көмiрсутегiн өңдеудiң
аяқталу сатысы бойынша аймақтық және Дүниежүзiлiк рынокқа жоғары қосылған
құнды мұнай-химия өнiмдерiнiң кең гаммасын шығарумен бiрге барлық
жұмыстарды жүзеге асыруға қабілеттi сатылас интеграцияланған құрылым
түрiндегi мұнай-химия кешенiн құру.
Үшiншi сценарийдiң iс-шаралары көмiрсутектерiнiң өсiп келе жатқан
көлемiн шынайы бағалауға және пайдалануға мүмкiндiк бередi, ал мұндай
кешеннiң құрылуы мен жұмыс iстеуi көмiрсутектерiне әлемдiк бағаның кез
келген ауытқуын барабар сезiнуiн қамтамасыз етедi.
Осылайша, Қазақстан Республикасының Энергетика және минералдық
ресурстар министрлiгi (бұдан әрi - ЭMPM) және "ҚазМұнайГаз" ұлттық
компаниясы" жабық акционерлiк қоғамы (бұдан әрi - "ҚМГ" ЖАҚ) екiншi және
үшiншi сценарийлер бойынша iс-шараларды iске асыруды жүзеге асырады:
- көмiрсутек шикiзатын өңдеу өндiрiсiн қайта жаңғырту, жаңарту және
техникалық қайта жарақтандыру бойынша жұмыстарды жүргiзу. 2005 жылдың
аяғына қарай АМӨЗ жаңғыртылуы аяқталады, 2003 жылдың қыркүйегiнде ЖГӨЗ
екiншi кезегi iске қосылады және аяқталуы 2005 жылға жоспарланған үшiншi
кезектiң құрылысы басталды;
- мұнай-химия кәсiпорындарының қызметi жаңғыртылады: 2001 жылдан
бастап әртүрлi маркалы стиролдардың өндiрiсi бойынша кәсiпорындардың
қызметi қалпына келтiрiлдi, iске қосылған қуаттарға
сәйкес резеңке-техникалық бұйымдардың өндiрiсi өсудiң тұрақты серпiнiне ие.
Шина өнiмдерiнiң өндiрiсi (2002 жылдың желтоқсаны) және полипропилен (2002
ж.) бойынша мұнай кәсiпорындарының сынамалық iске қосулары өткiзiлдi.
Полипропилен өндiрiсiн жаңғыртудан кейiн iске қосу 2004 жылға жоспарланып
отыр. Мұнай-химия кәсiпорындары қосылған қуаттарды салу бойынша
инвестициялық жобалар мен өндiрiстi жаңарту жөнiндегi iс-шаралар жоспары
әзiрленген (толығырақ - 3.3. бөлiмде).
3.3.Қазақстан Республикасындағы полистирол пластиктерi өндiрiсiнiң
сипаттамасы
"Пластикалық массалар зауыты" ЖШС 1999 жылға дейiн "АХПО" акционерлiк
қоғамы (бұрынғы Шевченко пластикалық массалар зауыты) 1976-1980 жылдары
комплектiлi импортталатын жабдықтар негізiнде салынған болатын, 1994 жылы
ашық үлгідегі акционерлік қоғамға айналдырылды. Зауыт ТМД елдерi аумағында
полистирол өндiрiсi бойынша ірі кешен болып табылады. Кәсiпорындағы
жұмысшылардың саны 1000-ға жуық адамды құрайды.
Өндiрiс толық технологиялық схемамен ұйымдастырылған болатын -
мономер синтезiнен (стиролдан) басып моншақ түрiнде және түйiршiктер
түрiнде полистирол дайын түрлерiне дейiн шығарылады. Полистирол
маркаларының өндiрiс технологияларын әзiрлеушiлер: соққыға төзімді (УПМ)
және жалпы мақсаттағы (ПСМ - "Эмикот" фирмасы (АҚШ); "Рон Пуленк" (Франция)
маркалы көбiктенген полистиролына (ПСВ).
Зауыт шикiзаттың негізгi түрі өте жетпеген кезде iске қосылған
болатын - этан, газ өңдейтiн қазақ зауытынан қажеттiлiк жылға 160 мың тонна
болғанда 60 мың тонна көлемде жеткізiлiп берiлген (Жаңа өзен қ.). Басқа
шикізат - мұнай бензол жылына 260 мың тоннаға дейiн Ресей, Украинаның және
Беларусь Республикасының мұнай-химиялық кәсіпорындарынан импортталды. Толық
технологиялық схемамен өндiріс 1993 жылға дейiн жұмыс iстедi. Жұмыс iстеген
уақытында түбегейлi қайта жаңғырту жүргізілген жоқ. Зауыттың негізгі
технологиялық схемасы келесi өндiрiстермен қамтылған: а) этилен өндiрісi;
б) этилбензол- стирол-өндiрiсi кешенi; в) полистирол пластиктері өндiрiсi
кешенi.
Технологиялық өндiрістердiң жобалық қуаты.
Стирол өндiрiсiнiң кешенi - жылына 300 мың т. Қазiргi уақытта жылына
150 мың т. қуатпен стирол өндiрiсi бойынша бiр ғана технологиялық желiде
жұмыс iстеу мүмкiншілiгі бар.
Полистирол пластиктердің өндірісі кешенi:
1) полистиролдың соққы төзiмдi маркасы (УПМ)- 55 мың.тнжыл;
2) жалпы мақсаттағы (ПСМ) - жылға 54 мың. тн.жыл;
3) полистиролдың көбiктенетiн маркалары (ПСВ) - 100 мың. тнжыл.
Кешеннiң нақты жинақталуы - 60 мың тнжыл құрады.
Өндiрiстер жұмысқа қабiлеттi жағдайда тұр. Өндiрiстердi іске қосудың
кезiнен (2001 жылғы қарашадан 2002 жылғы қараша) 10 мың тоннадан астам
полистирол әртүрлi маркалары шығарылды.
Стирол өндiру жөнiндегі цех ұзақ тоқтап тұрғаннан кейiн (5 жыл)
сутексiздену қондырғысы іске қосылған болатын. Iске қосу этилбензол
өндiрiсiнiң катализаторы жұмысқа қабiлетті жағдайда болғанын көрсетті.
Инвестициялар есебiнен жөндеу-қалпына келтіру жұмыстары аяқталды,
технологияны арзан энергия ресурстарымен қамтамасыз ету үшiн 24 MBT қуатты
жеке газ тұрба қондырғысы жасалуда. Қазiр зауыт шетелдiк шикiзатпен жұмыс
iстеуде.(3.4.3. кесте).
3.3-кесте
___________________________________ ________________________________
N Шикiзаттың негiзгi түрлерi Жабдықтаушылар
ЖШС "ЗПМ"
__________________________________ ________________________________
1. Стирол
Татарстан,"Нижнекамскнефтехим"ААҚ
2. Каучук Германия
3. Минералды май Ресей, Ярославль қ.
4. Пентан, изопентан Ресей, Кириши қ.
5. Бензол асқын тотығы Ресей, Дзержинскi қ.
6. Дикумила асқын тотығы Ресей OAO "КазаньОргСинтез"
7. Гексабромциклододекан Бельгия, фирма "Рон-Пуленк"
8. Tрикальцийфосфат Бельгия, фирма "Рон-
Пуленк"
___________________________________ ________________________________
Қазiр "Экстрапласт" сауда үйi (Томск қ.) ЖШС 2003 жылы сатып алған зауытқа
шикiзат жеткiзiп бередi және полиэтилен мен полипропиленнiң негiзiнде
композициялық материалдарды шығарушы кәсiпорындардың тобына арналған өнiмдi
өткiзедi - "Композициялық материалдардың және пластмассалардың зауыты"
(Томск) ЖАҚ және "Нижегород пластмассалардың зауыты" (Н.Новгород) ААҚ,
сонымен қатар "Полипропилен зауыты" ЖШС (Атырау қ.)
Кіріспе
Қазақстан Республикасы мұнай-химия өнеркәсiбiн дамытудың 2004-2010 жылдарға
арналған бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) Қазақстан Республикасы
Yкiметiнiң 2003 жылғы 5 қыркүйектегі N 903 (2.3.1-тармақ) қаулысына сәйкес
әзiрлендi.
Бағдарлама шикiзат ресурстарының отандық базасы мен әлемдiк
жетiстіктерге сәйкес қосылған құн тiзбегі бойынша тауарлық мұнай-химия
өнiмдерiн шығарумен, көмiрсутек шикiзатын тереңдетiп тазарту және кешендi
өңдеу жөнiндегі жұмыс iстейтiн технологиялар, өндiрiстер құрумен Қазақстан
Республикасы өнеркәсiбiнiң мұнай-химия саласын кешендi және жеделдетiп
дамытуға бағытталған.
Қазақстан өнеркәсiптiң мұнай-химия саласын дамыту үшiн көмiрсутек
шикiзатының iрi қорына - табиғи және iлеспе газдарға, мұнай және оны
өңдеуден алынатын өнiмдерге, сондай-ақ мұнай битуминозды жыныстарға ие.
Негізгі кен орындары Қазақстанның батыс өңiрлерiнде игерiлген. Геологиялық
барлаудың болжамдық деректерi бойынша солтүстiк, орталық және шығыс
аудандарда да көмiрсутектердiң қорлары аз емес.
Республикада көмiрсутек шикiзаттың табиғи ресурстарын өңдеудi
қамтамасыз ету үшiн мұнай-химия саласы үшiн базалық өнiмдер алу жөнiндегi
мұнай өңдейтiн өндiрiстердiң жұмыс iстеп тұрған қуаттарын жаңғыртумен,
сондай-ақ көмiрсутек шикiзатын тауарлық өнiмге дейiн қайта өңдейтiн аяқтау
сатылары бойынша өндiрiстер құру мен мұнай-химия кешенiн қалыптастыру
қажет.
Қазiргi уақытта Қазақстан Республикасы өнеркәсiбiнiң мұнай-химия
саласына көмiрсутек шикiзаты негiзiнде (полистирол, полипропилен, резеңке-
техникалық бұйымдар, шиналық өнiмдер, мұнай өнеркәсiбi үшiн реагенттер:
деэмульгаторлар, өрт сөндiруге арналған көбiк жасағыштар, тотықтыру
ингибиторлары, тұз түзiлiмдерi, парафин түзiлiмдерi, депрессорлық
қондырғылар және т.б.), өнiм шығару ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz