Нидерландының ХVІ-ХVІІ ғасырдағы мәдениеті
КІРІСПЕ
1. ХVІ.ХVІІ ғасырдағы Нидерланды
1.1 Нидерланды мемлекетінің саяси жағдайы
1.2. Нидерланды мемлекетінің әлеуметтік және қоғамдық жағдайы
2. Нидерландының ХVІ.ХVІІ ғасырдағы мәдениеті
2.1. Нидерланды мәдениетінің ерекшелігі
2.2. ХVІІ ғасырдың бірінші жартысындағы Оңтүстік Нидерландының мәдениеті
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. ХVІ.ХVІІ ғасырдағы Нидерланды
1.1 Нидерланды мемлекетінің саяси жағдайы
1.2. Нидерланды мемлекетінің әлеуметтік және қоғамдық жағдайы
2. Нидерландының ХVІ.ХVІІ ғасырдағы мәдениеті
2.1. Нидерланды мәдениетінің ерекшелігі
2.2. ХVІІ ғасырдың бірінші жартысындағы Оңтүстік Нидерландының мәдениеті
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Дипломдық тақырыптың өзектілігі. Ғасырлар бойғы халқымыздың жеке шаңырақ көтеріп, өз алдына еркіндік туын тігуі, тәуелсіз мемлекет болып, әлемнің өркениетті елдері қатарынан көріну арманы қазіргі күні толығымен жүзеге асқан тарихи оқиға болып отыр. Бүгінгі таңдағы бұл қол жеткізген зор табыс болғанымен, оны кез-келген мемлекеттің тәуелсіздігіне, елдігіне қажетті саяси, әлеуметтік-экономикалық, алдыңғы қатарлы озық білім және мәдени жетістіктерімен қамтамасыз етіп, одан әрі өрбіту керектігі сөзсіз.
Еліміз егемендік алған уақыттан бері осы қойылып отырған мақсаттарды жүзеге асыруда жеткен жетістіктеріміз де аз емес. Солардың бірі тарих ғылымы саласында аздаған жылдар аралығында осыған дейінгі дәуірде саналы түрде бұрмаланып, жасырылып келген халқымыздың, адамзат тарихының өткенін жаңа тұрғыдан зерттеуде, оған тиісті баға беруде орын алып отыр. Республика тарихшы ғалымдарының осы мәселелерді зерттеу нәтижесінде қол жеткізген табыстары осыған куә. Дегенмен, ғылымның бұл саласында зерттелмей тың жатқан және жаңа тұрғыдан қарауды қажет ететін мәселелер әлі де болса баршылық.
Мәдениет-адамзат баласының кейінгі ұрпаққа қалдырған өз заманының қайталанбас өнер үлгісі. Қай кезеңде болмасын тарихта және тарих ғылымы үшін «мәдениет» мәселесі аса өзекті мәселелер қатарына жатқызылған. Себебі, бүтіндей адамзат тарихында өзіндік орны бар «мәдениет» түсінігі ғалымдар үшін, тіпті қарапайым халық үшін де үнемі сұранысқа ие еді.
Қазіргі таңда еліміз әлемдік қауымдастықта өзіндік беделге ие. Сондықтан да, әлемдік тарих, соның ішінде әлемдік мәдениет мәселесі ғалымдар тарапынан зерттеле түсуі орынды. Осындай сәтте, бүгінгі таңдағы тарих ғылымында сұранысқа ие болып саналатың мәселелердін бірі-ол XVI-ХҮІІ-ші ғасырдың бірінші жартысындағы Нидерландының мәдениеті болып табылатыны анық. Осы салада, көбінесе, Нидерланды елдерінің әр-түрлі тұрмыстық жағдайына назар қатты аударылады, әсіресе көрші елдік арасындағы, халықаралық қатыңасқа, діни табынушылық, әлеуметтік-экономикалық, саяси жағдайларға, адам құқығы мен оның бостаңдығына және сөз еркіндігіне өте күрделі де принципті мәселелер қойылып отырылады. Сонымен қатар, осы мәселелердің қалай шешілгендігі болашақ уақытың көптеген күрделі нәрселерімен әлі де тығыз байлаңыстырмақ. Шын мәнінде, бүгінгі таңда әлемде кең құлаш жайған мемлекеттерді қарастыратың тарихи үрдісі ешбір бөлек мемлекетті өз назарынан тыс қалдырмайды.
Нидерланды мемлекетін қарастырып, зерттегеннің өзі, осы уақытта Қазақстан секілді өтпелі кезенді бастан кешіп жатқан мемлекет үшін зор маңызды, соңымен қатар бұл мемлекет қарастырылған тақырыптың сандаған мәселелерін көлденең тартатыны барған сайын айқындала түсуде.
ХХ ғасырдың басындағы Нидерланды мәдениеті өзінің қалыптасуы мен дамуынында өте күрделі, қайшылықты кезеңді басынан өткерді. Бұл кезең бір жағынан алып қарағанда ғылым мен білім, музыка, бейнелеу, және тағы да басқа қолданбалы өнердің қалыптасып дамуы, сондай-ақ адамзат тарихында Нидерланды мәдениеті ең бір шарықтаған кезеңі ретінде де белгілі. Сонымен қатар, ХҮІ-ХҮІІ ғасырдағы орын алған күрделі қоғамдық-саяси өзгерістер Нидерланды мәдениетінің дамуында да өзіндік із-қолтаңбасын қалдырды. Сондықтан, аталған кезеңдегі Нидерланды мәдениетін осы мемлекеттің саяси және әлеуметтік жағдайлармен қоса зерттеген дұрыс.
Еліміз егемендік алған уақыттан бері осы қойылып отырған мақсаттарды жүзеге асыруда жеткен жетістіктеріміз де аз емес. Солардың бірі тарих ғылымы саласында аздаған жылдар аралығында осыған дейінгі дәуірде саналы түрде бұрмаланып, жасырылып келген халқымыздың, адамзат тарихының өткенін жаңа тұрғыдан зерттеуде, оған тиісті баға беруде орын алып отыр. Республика тарихшы ғалымдарының осы мәселелерді зерттеу нәтижесінде қол жеткізген табыстары осыған куә. Дегенмен, ғылымның бұл саласында зерттелмей тың жатқан және жаңа тұрғыдан қарауды қажет ететін мәселелер әлі де болса баршылық.
Мәдениет-адамзат баласының кейінгі ұрпаққа қалдырған өз заманының қайталанбас өнер үлгісі. Қай кезеңде болмасын тарихта және тарих ғылымы үшін «мәдениет» мәселесі аса өзекті мәселелер қатарына жатқызылған. Себебі, бүтіндей адамзат тарихында өзіндік орны бар «мәдениет» түсінігі ғалымдар үшін, тіпті қарапайым халық үшін де үнемі сұранысқа ие еді.
Қазіргі таңда еліміз әлемдік қауымдастықта өзіндік беделге ие. Сондықтан да, әлемдік тарих, соның ішінде әлемдік мәдениет мәселесі ғалымдар тарапынан зерттеле түсуі орынды. Осындай сәтте, бүгінгі таңдағы тарих ғылымында сұранысқа ие болып саналатың мәселелердін бірі-ол XVI-ХҮІІ-ші ғасырдың бірінші жартысындағы Нидерландының мәдениеті болып табылатыны анық. Осы салада, көбінесе, Нидерланды елдерінің әр-түрлі тұрмыстық жағдайына назар қатты аударылады, әсіресе көрші елдік арасындағы, халықаралық қатыңасқа, діни табынушылық, әлеуметтік-экономикалық, саяси жағдайларға, адам құқығы мен оның бостаңдығына және сөз еркіндігіне өте күрделі де принципті мәселелер қойылып отырылады. Сонымен қатар, осы мәселелердің қалай шешілгендігі болашақ уақытың көптеген күрделі нәрселерімен әлі де тығыз байлаңыстырмақ. Шын мәнінде, бүгінгі таңда әлемде кең құлаш жайған мемлекеттерді қарастыратың тарихи үрдісі ешбір бөлек мемлекетті өз назарынан тыс қалдырмайды.
Нидерланды мемлекетін қарастырып, зерттегеннің өзі, осы уақытта Қазақстан секілді өтпелі кезенді бастан кешіп жатқан мемлекет үшін зор маңызды, соңымен қатар бұл мемлекет қарастырылған тақырыптың сандаған мәселелерін көлденең тартатыны барған сайын айқындала түсуде.
ХХ ғасырдың басындағы Нидерланды мәдениеті өзінің қалыптасуы мен дамуынында өте күрделі, қайшылықты кезеңді басынан өткерді. Бұл кезең бір жағынан алып қарағанда ғылым мен білім, музыка, бейнелеу, және тағы да басқа қолданбалы өнердің қалыптасып дамуы, сондай-ақ адамзат тарихында Нидерланды мәдениеті ең бір шарықтаған кезеңі ретінде де белгілі. Сонымен қатар, ХҮІ-ХҮІІ ғасырдағы орын алған күрделі қоғамдық-саяси өзгерістер Нидерланды мәдениетінің дамуында да өзіндік із-қолтаңбасын қалдырды. Сондықтан, аталған кезеңдегі Нидерланды мәдениетін осы мемлекеттің саяси және әлеуметтік жағдайлармен қоса зерттеген дұрыс.
1. Эразм Роттердамский. Жалоба мира, отовсюду изгнанного и поверженного / Пер., Вступ. статья и комм. В. Д. Балакина // Эразм Роттердамский и его время. М., 1989.-с.185-247
2. Гуго Гроций. О праве войны и мира три книги... М., 1956.-с143-248
3.Чистозвонов А. Н. Крестьянские движения в период Нидерландской революции Сборник Средние века, изд. АН СССР, вып. IV, М. 1953.-с.7-55
4. История средних веков. под.ред Сказкина. М., 1976-420с
5. С.В. Пантелеева Нидерланды и Бельгия СПб. 1905.-с.44-58
6. Мотлей Д. Л. История Нидерландской революции и основания Республики Соединённых провинции СПб., 1871. т. 3.-с.109-125
7. Форстен Г. В. Акты и письма к истории балтийского вопроса в XVI и XVII столетиях, вып. I, СПб. 1889.-с.174-185
8. Мотылёв В. Е. Экономическое развитие Нидерландов в XVI – XVIII вв. Лекции по курсу История народного хозяйства зарубежных стран. М., 1957.-с.77-145
9. К.Т. Вопросы периодизации истории на современном этапе // Вестник КазНУ им. Аль-Фараби (серия историческая)-№ 4.Алматы, 2000.–с. 3-8
Чистозвонов А. Н. К вопросу о роли народных движений в Нидерландской революции Сборник Средние века, изд. АН СССР, вып. "III" М.,1951.-с.25-96
10. Мырзабекова Р.С. Чистозвонов А.Н. зерттеулеріндегі Европадағы капитализм генезисінің мәселелері;Тарих ғылым.канд.дәрежесін қорғау жұмысы.
11. Чистозвонов А. Н. Гентское восстание 1539 – 1540 гг. М., 1937.-с.47-54
12. Чистозвонов А. Н. Нидерландская буржуазная революция XVI века, М., 1958.-с.275-287
13. Чистозвонов А. Н. Реформационное движение и классовая борьба в Нидерландах в первой половине XVI в. М., 1964.-с.65-88
14. Чистозвонов А. Н. Роль кальвинизма в нидерландской буржуазной революции XVI в – Сб.: Средние века, вып, 32, М., 1971.-с.453-464
15. Чистозвонов А. Н. Судьбы раннего кальвинизма в республике Соединённых провинций. – Вопросы истории, 1972, № 4.-с.98-105
16. С.В. Пантелеева Нидерланды и Бельгия СПб. 1905.-с.44-58
17. А. Пиренн. Нидерландская революция. М. 1937.-с.87-104
18. С. Г. Лозинский История Бельгий и Голландий. СПб.1908.-с.78-89
19. Бааш Э. История экономического развития Голландии в XVI – XVIII вв. М., 1984.-с.44-47
20. Н.Пакуль Нидерландская революция. Харьков 1929.-с.154-157
21. К.Маркс и Ф. Энгельс. Архив, т. VII и VIII. Разделы, относящиеся к истории Нидерландов и Испании - с.343-345
22. К. Маркс Буржуазия және контрреволюция. К. Маркс пен Ф. Энгельс. Таңдамалы шығармалары. Қазақ тілінде, 1-том.,-с.445-452
23. К. Маркс и Энгельс Ф. Статья из Новой рейнской газеты. – К. Маркс и Ф.Энгельс. Соч., т.6.-477-479
24. Энгельс Ф. Армия. – К. Маркс и Ф. Энгельс. Соч., т. 14.-с.540-545
25. Пуришев Б.И.Немецкий и Нидерландский гуманизм //БВЛ.т.33.М., 1971.-с.5-22
26. Бенеш О. Искусство Северного Возрождения М., 1973.-с.55-77
27. Бустен Э. Нидерланды М., 1996.-С.5-79
28. Чистозвонов А. Н. Бюргерство и буржуазия в Нидерландах ( XV-XVIII вв. ) // Социально – экономические проблемы генезиса капитализма. М., 1984.-с.19-154
29. Жумагулов К.Т. Вопросы периодизации истории на современном этапе // Вестник КазНУ им. Аль-Фараби (серия историческая)-№ 4.Алматы, 2000.–с. 3-8
30. Жумагулов К.Т. О важнейших направлениях в изучении всемирной и евразийской истории в университетской науке Казахстана // Материалы Международных Бекмахановских чтений. – Алматы, 2003. – с. 5-12
31. Жумагулов К.Т. Проблемы изучения Всемирной истории в Республике Казахстан // Отан тарихы. – 2001. - №3. – с. 78-80
32. Чистозвонов А. Н.Генезис капитализма в Нидерландах // Проблемы генезиса капитализма. М., 1987.-с.27-34
2. Гуго Гроций. О праве войны и мира три книги... М., 1956.-с143-248
3.Чистозвонов А. Н. Крестьянские движения в период Нидерландской революции Сборник Средние века, изд. АН СССР, вып. IV, М. 1953.-с.7-55
4. История средних веков. под.ред Сказкина. М., 1976-420с
5. С.В. Пантелеева Нидерланды и Бельгия СПб. 1905.-с.44-58
6. Мотлей Д. Л. История Нидерландской революции и основания Республики Соединённых провинции СПб., 1871. т. 3.-с.109-125
7. Форстен Г. В. Акты и письма к истории балтийского вопроса в XVI и XVII столетиях, вып. I, СПб. 1889.-с.174-185
8. Мотылёв В. Е. Экономическое развитие Нидерландов в XVI – XVIII вв. Лекции по курсу История народного хозяйства зарубежных стран. М., 1957.-с.77-145
9. К.Т. Вопросы периодизации истории на современном этапе // Вестник КазНУ им. Аль-Фараби (серия историческая)-№ 4.Алматы, 2000.–с. 3-8
Чистозвонов А. Н. К вопросу о роли народных движений в Нидерландской революции Сборник Средние века, изд. АН СССР, вып. "III" М.,1951.-с.25-96
10. Мырзабекова Р.С. Чистозвонов А.Н. зерттеулеріндегі Европадағы капитализм генезисінің мәселелері;Тарих ғылым.канд.дәрежесін қорғау жұмысы.
11. Чистозвонов А. Н. Гентское восстание 1539 – 1540 гг. М., 1937.-с.47-54
12. Чистозвонов А. Н. Нидерландская буржуазная революция XVI века, М., 1958.-с.275-287
13. Чистозвонов А. Н. Реформационное движение и классовая борьба в Нидерландах в первой половине XVI в. М., 1964.-с.65-88
14. Чистозвонов А. Н. Роль кальвинизма в нидерландской буржуазной революции XVI в – Сб.: Средние века, вып, 32, М., 1971.-с.453-464
15. Чистозвонов А. Н. Судьбы раннего кальвинизма в республике Соединённых провинций. – Вопросы истории, 1972, № 4.-с.98-105
16. С.В. Пантелеева Нидерланды и Бельгия СПб. 1905.-с.44-58
17. А. Пиренн. Нидерландская революция. М. 1937.-с.87-104
18. С. Г. Лозинский История Бельгий и Голландий. СПб.1908.-с.78-89
19. Бааш Э. История экономического развития Голландии в XVI – XVIII вв. М., 1984.-с.44-47
20. Н.Пакуль Нидерландская революция. Харьков 1929.-с.154-157
21. К.Маркс и Ф. Энгельс. Архив, т. VII и VIII. Разделы, относящиеся к истории Нидерландов и Испании - с.343-345
22. К. Маркс Буржуазия және контрреволюция. К. Маркс пен Ф. Энгельс. Таңдамалы шығармалары. Қазақ тілінде, 1-том.,-с.445-452
23. К. Маркс и Энгельс Ф. Статья из Новой рейнской газеты. – К. Маркс и Ф.Энгельс. Соч., т.6.-477-479
24. Энгельс Ф. Армия. – К. Маркс и Ф. Энгельс. Соч., т. 14.-с.540-545
25. Пуришев Б.И.Немецкий и Нидерландский гуманизм //БВЛ.т.33.М., 1971.-с.5-22
26. Бенеш О. Искусство Северного Возрождения М., 1973.-с.55-77
27. Бустен Э. Нидерланды М., 1996.-С.5-79
28. Чистозвонов А. Н. Бюргерство и буржуазия в Нидерландах ( XV-XVIII вв. ) // Социально – экономические проблемы генезиса капитализма. М., 1984.-с.19-154
29. Жумагулов К.Т. Вопросы периодизации истории на современном этапе // Вестник КазНУ им. Аль-Фараби (серия историческая)-№ 4.Алматы, 2000.–с. 3-8
30. Жумагулов К.Т. О важнейших направлениях в изучении всемирной и евразийской истории в университетской науке Казахстана // Материалы Международных Бекмахановских чтений. – Алматы, 2003. – с. 5-12
31. Жумагулов К.Т. Проблемы изучения Всемирной истории в Республике Казахстан // Отан тарихы. – 2001. - №3. – с. 78-80
32. Чистозвонов А. Н.Генезис капитализма в Нидерландах // Проблемы генезиса капитализма. М., 1987.-с.27-34
әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті
Тарих факультеті
Дүние жүзі тарихы кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Нидерландының ХҮІ-ХҮІІ ғасырдағы мәдениеті
Орындаған:
4 курс студенті
Үйсінқұлов Азамат
Ғылыми жетекшісі
т.ғ.д., профессор Қ.Т.
Жұмағұлов
Қорғауға жіберілді
кафедра меңгерушісі
т.ғ.д., профессор “ ” 2010 ж. Қ.Т.Жұмағұлов
Алматы 2010
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ХVІ-ХVІІ ғасырдағы Нидерланды
1.1 Нидерланды мемлекетінің саяси жағдайы
1.2. Нидерланды мемлекетінің әлеуметтік және қоғамдық жағдайы
2. Нидерландының ХVІ-ХVІІ ғасырдағы мәдениеті
2.1. Нидерланды мәдениетінің ерекшелігі
2.2. ХVІІ ғасырдың бірінші жартысындағы Оңтүстік Нидерландының мәдениеті
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
Дипломдық тақырыптың өзектілігі. Ғасырлар бойғы халқымыздың жеке
шаңырақ көтеріп, өз алдына еркіндік туын тігуі, тәуелсіз мемлекет болып,
әлемнің өркениетті елдері қатарынан көріну арманы қазіргі күні толығымен
жүзеге асқан тарихи оқиға болып отыр. Бүгінгі таңдағы бұл қол жеткізген зор
табыс болғанымен, оны кез-келген мемлекеттің тәуелсіздігіне, елдігіне
қажетті саяси, әлеуметтік-экономикалық, алдыңғы қатарлы озық білім және
мәдени жетістіктерімен қамтамасыз етіп, одан әрі өрбіту керектігі сөзсіз.
Еліміз егемендік алған уақыттан бері осы қойылып отырған мақсаттарды
жүзеге асыруда жеткен жетістіктеріміз де аз емес. Солардың бірі тарих
ғылымы саласында аздаған жылдар аралығында осыған дейінгі дәуірде саналы
түрде бұрмаланып, жасырылып келген халқымыздың, адамзат тарихының өткенін
жаңа тұрғыдан зерттеуде, оған тиісті баға беруде орын алып отыр. Республика
тарихшы ғалымдарының осы мәселелерді зерттеу нәтижесінде қол жеткізген
табыстары осыған куә. Дегенмен, ғылымның бұл саласында зерттелмей тың
жатқан және жаңа тұрғыдан қарауды қажет ететін мәселелер әлі де болса
баршылық.
Мәдениет-адамзат баласының кейінгі ұрпаққа қалдырған өз заманының
қайталанбас өнер үлгісі. Қай кезеңде болмасын тарихта және тарих ғылымы
үшін мәдениет мәселесі аса өзекті мәселелер қатарына жатқызылған. Себебі,
бүтіндей адамзат тарихында өзіндік орны бар мәдениет түсінігі ғалымдар
үшін, тіпті қарапайым халық үшін де үнемі сұранысқа ие еді.
Қазіргі таңда еліміз әлемдік қауымдастықта өзіндік беделге ие.
Сондықтан да, әлемдік тарих, соның ішінде әлемдік мәдениет мәселесі
ғалымдар тарапынан зерттеле түсуі орынды. Осындай сәтте, бүгінгі таңдағы
тарих ғылымында сұранысқа ие болып саналатың мәселелердін бірі-ол XVI-ХҮІІ-
ші ғасырдың бірінші жартысындағы Нидерландының мәдениеті болып табылатыны
анық. Осы салада, көбінесе, Нидерланды елдерінің әр-түрлі тұрмыстық
жағдайына назар қатты аударылады, әсіресе көрші елдік арасындағы,
халықаралық қатыңасқа, діни табынушылық, әлеуметтік-экономикалық, саяси
жағдайларға, адам құқығы мен оның бостаңдығына және сөз еркіндігіне өте
күрделі де принципті мәселелер қойылып отырылады. Сонымен қатар, осы
мәселелердің қалай шешілгендігі болашақ уақытың көптеген күрделі
нәрселерімен әлі де тығыз байлаңыстырмақ. Шын мәнінде, бүгінгі таңда әлемде
кең құлаш жайған мемлекеттерді қарастыратың тарихи үрдісі ешбір бөлек
мемлекетті өз назарынан тыс қалдырмайды.
Нидерланды мемлекетін қарастырып, зерттегеннің өзі, осы уақытта
Қазақстан секілді өтпелі кезенді бастан кешіп жатқан мемлекет үшін зор
маңызды, соңымен қатар бұл мемлекет қарастырылған тақырыптың сандаған
мәселелерін көлденең тартатыны барған сайын айқындала түсуде.
ХХ ғасырдың басындағы Нидерланды мәдениеті өзінің қалыптасуы мен
дамуынында өте күрделі, қайшылықты кезеңді басынан өткерді. Бұл кезең бір
жағынан алып қарағанда ғылым мен білім, музыка, бейнелеу, және тағы да
басқа қолданбалы өнердің қалыптасып дамуы, сондай-ақ адамзат тарихында
Нидерланды мәдениеті ең бір шарықтаған кезеңі ретінде де белгілі. Сонымен
қатар, ХҮІ-ХҮІІ ғасырдағы орын алған күрделі қоғамдық-саяси өзгерістер
Нидерланды мәдениетінің дамуында да өзіндік із-қолтаңбасын қалдырды.
Сондықтан, аталған кезеңдегі Нидерланды мәдениетін осы мемлекеттің саяси
және әлеуметтік жағдайлармен қоса зерттеген дұрыс.
Жалпы дипломдық жұмыстың зерттелу өзектілігін дұрыс көрсету, оған
бейімделу, дүниежүзілік бәсекелестік күшейіп отырған жағдайда әлемдік
экономикалық және саяси қатарда қолайлы позицияда болу-өте маңызды мәселе.
Ал толығымен нақтылығында, ең алдымен, Нидерландының осы үрдіс барысындағы
тарихи орнын анықтап алу қажет деп есептейміз.
Нидерланды мемлекетінің оңтайлы даму жолдарын табу мәселесін жан-жақты
зерттеу мен ой сарабынан өткізу үшін, ең алдымен осы мемлекеттің бастапқы
жеке аймақты тұғырына шыққан күннен бүгінгі күнге дейінгі жүріп өткен
жолындағы кездескен қиыншылықтары мен жетістіктері негізінде тарихи орнын
анықтап алу қажет. Осы кезеңде Нидерланды мәдениетінің көрнекті өкілдері
адамзаттық құндылықтарға үндеп, мәңгілік өнерді ту етіп ұстаудан
жалтармады. Сондықтан ХҮІ-ХҮІІ ғасырдағы Нидерланды мәдениетінің тарихын
оқып-үйренуде осы қағидаларды естен шығармауымыз қажет. Осы тұрғыдан
алғанда да біздің бітіру жұмысымыздың өзектілігі айқындала түседі.
Қазақстан дүние жүзінің 50 мемлекетінің қатарына қосылып, өркениетті
бағыт ұстап, бәсекеге қабілетті ел болуды мақсат тұтып жатқанда, Нидерланды
сияқты мемлекеттің мәдениетін зерттеу өзекті деп санаймыз. Қазіргі таңда
елімізде Мәдени мұра бағдарламасы жүзеге асып, төрткүл дүниеден Қазақстан
туралы деректер жинақталды. Сонымен қатар, Голландиядан шыққан
саяхатшылардың мұралары, сызған карталары ғалымдардың назарын өзіне
аударды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Зерттеудін алдына қойған
басты мақсаты Нидерланды мемлекетінің құрылған жылдан бүгінгі күнге дейінгі
экономикалық, саяси, мәдени даму тарихы туралы жазылған материалдар мен
пікір-тұжырымдарды басшылыққа ала отырып, Нидерландының ХҮІ-ХҮІІ ғасырдағы
мемлекеттік жағдайындағы экономикалық, саяси, ұлттық мәдени дербестігін,
өзіндік болмысы мен қатар осы кезеңдегі адамзат тарихында өзіндік орынға ие
болып отырған Нидерланды мәдениетінің сан қыры мен ерекшеліктерін, сол
мәдениеттің көрнекті өкілдерін ашып көрсету. Мақсат айқындалғаннан кейін
осы мақсатқа сай міндеттер туындады. Осы мақсатқа байланысты қарастырылған
негізгі мәселелер мен жұмыстың міндеттері мынадай:
·ХҮІ-ХҮІІ ғасыр шеніндегі Нидерланды мемлекеті жағдайындағы
экономикалық қалыптасу тарихын ашып көрсету.
· Қарастырып отырған кезеңдегі Нидерланды мемлекетінің дүниежүзілік
мәдени орнын аңғарту.
·Нидерланды мемлекетінің ХҮІ-ХҮІІ ғасыр жағдайындағы мәдениеті туралы
сөз ете отырып, осы уақыттағы мәдениеттің даму ерекшелігі мен көрнекті
өкілдерінің тарихын баяндау.
- Нидерланды да ұлттық тілдің қалыптасуына үлес қосқан П. Хоофт, Иост
фан Фондел, Х. Бредо шығармашылығының маңызын айқындау;
- Гуго Гроцкийдің тарихи еңбектері Нидерланды мәдениетіндегі алатын
орнын анықтау;
Дипломдық жұмыстың зерттелу деңгейі. ХҮІ-ХҮІІ ғасырдың Нидерланды
мәдениетінің даму тарихы мәселесінің күні бүгінге дейін көптеген
зерттеушілер тарапынан қызығушылық танытылғанымен толықтай зерттеу
жұмыстары әлі де болса жеткіліксіз екендігі рас. Ал, осы мәселе төңірегінде
қазіргі таңға дейін жарық көрген зерттеу жұмыстарында қарастырып отырған
мәселенің, яғни Нидерланды мәдениетінің оң және теріс жақтарын
айқындағандығы белгілі болып отыр. Нидерланды мәдениеті мен қатар
әлеуметтік-экономикалық, саяси және қоғамдық өмірін тарихшылары мен
саяхатшыларының зерттеулері мен жазбаларынан, ресми құжаттардан оқып білуге
болады. Әрине, олардың барлығы бүгінгі таңда аса қызығушылық танытатын
түрде орындалып, қазіргі таңда өзіндік сұранысқа ие. Нидерландының
қарастырып отырған кезеңдегі мәдениеті туралы ғалымдардың зерттеулерінде
жалып халықтың тұрмысы, әлеуметтік өмірі, табиғи-географиялық жағдайы,
мәдениеті мен тілі, діні, жалпы психологиясы зерттеліп, өте қажетті
дүниелер пайда болды. Жалпы осы кезеңде жарияланған мұндай зерттеулердің
құнды мәліметтері сыни талдау арқылы пайдалануға болатын маңызды зерттеулер
екені даусыз.
Қаралстырылып отырған мәселенің тарихи тұрғыдан зерттелуіне келетін
болсақ, XV-XVII ғасырлардағы Нидерланды мемлекеті туралы кеңес уақытының
ғылыми еңбектерінде толық ақпаратты ақиқат және осы жағдайындағы тарихи
орны туралы зерттеулерді жоқтың қасы деуге болады.
Дегенмен, Нидерланды мемлекетінің түрлі тарихи кезеңі мен мәселесін
қозғап, зерттеу жұмысын жүргізген ғалымдардың ішінде Э. Роттердамский [1],
Г. Гроцкий [2] еңбектерінде Еуропадағы оқиғалармен қатар, теориялық
ойларын тұжырымдаған.
Біздің ойымызша Нидерланды мемлекетінің экономикалық қалыптасу
тарихы, әлемдік қауымдастық орны жайында, зерттелу жағдайындағы рухани
мәдениетінің даму тарихы сияқты мәселелер төңірегінде жарық көрген
зерттеулерді екі топқа бөліп талдауға болады:
- А. Н. Чистозвоновтың [3] көлемді, ғылыми еңбектері, баяндамалары
мен қосымша С.Д.Сказкиннің [4] таптырмас зерттеу еңбектері;
- экономист, саясаттанушы және т. б. ғалымдардың зерттеулері, ғылыми
мақалалары, интернет желісінің материалдары [5].
Осындай екі топқа бөліп талдаудың себебі-бірінші топқа жататын
еңбектердің мән-мазмұны Нидерландының саяси, экономикалық және мәдени
дамуында орын алған жағдайларды айқындаудың, оларды дағдарыстан шығарып,
заңдардың түбегейлендірудің өзекті мәселелерін дөп басып, атқарылуға тиісті
шараларды анықтайтын нақты, ғылыми еңбектер болып табылады. Бүгінде айтылып
жүрген осындай сипаттағы пікірлердің болашақта іргелі зерттеулерде
талданатыны сөзсіз.
ХҮІ-ХҮІІ ғасырлардағы Нидерланды мәдениеті мен оның тарихының өзекті
мәселелері туралы сонымен қатар, Д.Л. Модлейдің еңбектерін атауымызға
болады [6]. Аталған автор еңбектерінде Нидерландыдағы революцияның
сипаттамасы берілсе, Г. Форстеннің еңббектерінде геосаяси жағдай толығырақ
айтқанда, Балтық мәселесін баяндаған [7]. Сонымен қатар, Нидерландыдағы
революция мен ондағы шаруалар қозғалысына қатысты құнды еңбектер бар [8].
Қазіргі таңда, Қазақстандық зерттеушілер де Еуропаның тарихына ерекше
назар аударуда, өйткені елбасы Еуропаға жол бағытын нақты алдыға қойды.
Атап айтқанда Қ.Т. Жұмағұлов еңбектері дүние жүзі тарихының методологиялық
мәселелерін алға қойды. Еуразия тарихының негізгі бағыттарын көрсетті [9].
Сонымен қатар, дүние жүзі тарихының кезеңдеу мәселелерін көрсетіп, зерттеу
нысандарын сипаттады.
Сонымен қатар, Р.С Мырзабекова Чистозвановтың тарихи еңбектерін
зерттеп, өзіндік үлес қосты [10].
Дипломдық жұмыстың деректік негіздері. Тарихи білімнің қалыптасуы
мен тұрақты эволюциялық өрістеу процесіне зерттеудің деректік негізі ықпал
ететіндігі белгілі. Ал мәселенің жаңаша зерделенуі, қойылуы мен объективті
түрде зерттелуі ақиқатқа негізделген тың деректерге байланысты. Бұрын-соңды
айналымға түспеген тың деректерді зерттеу ауқымына енгізу мәселенің қарама-
қайшылығы мен күрделі тұстарының шешімінің табудың көзі.
Зерттеудің деректілік негізін Нидерланды мемлекетіне қатысты
мәліметтер құрайды. Олар зерттеу жұмысында кенінен пайдаланылды. Сондай-ақ
Гуго Гроцкийдің еңбектерін дерек ретінде капитализм генезисіне қолдандық.
Сонымен қатар, ортағасыр тарихына қатысты еңбектер мен осы кезең туралы
мәлімет беретін хрестоматиялар да барынша пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың зерттеу нысаны. Сонау, Орта ғасырдың бастапқы
кезеңінің, әлемде және дүниежүзілік тарихта ерекше орың алған Нидерланды
мемлекеті, күні бүгіңгіге дейін өзіне қызығушылық таңытуда. Әсіресе
зерттеушілер, ғалымдар қатарынан, ең алдымен бұл мемлекетке жер жүзінің
тарихшылары, назар аударуда, себебі осы елді-мекеннің зерттелмей,
қарастырылмай және қағаз бетіне толығымен түспей қалған ақпаратты-
мәліметтері жетерлік.
Ұсынылған бітіру жұмысы, жоғарыда жазылғаңға дәлел болуға лайық.
Өйткені, бастапқы Нидерландының ірге тасы салынып қаланғанынан емес, жалпы,
бұл мемлекеттің XVII –ші ғасырдың бірінші жартысында өркендеп дамығаңдығы
ақиқат, яғни сол кезеңдік уақытқа дейін Нидерландының тарихын, барлық
жағынан, талай ғалымдар, зерттеушілер тек тарихнамалық сипаттама жағынан
ұсыңып көрсеткені баршаға аңық. Толығымен қарастыра оқи келгенде, басқа
ақпараттық-мәліметтің аздауына көзіміз жетеді. Осыңдай жағдайдың өзінде,
бітіру жұмысыңда, ең алдымен негізгі мақсаттардың ерекшелігі, жаңадан ел
естімеген жаналық ашу емес, керісінше, Нидерланды мемлекетінің тарихы әлі
күнге дейін өзекті екенін айқындау. Диплом жұмысының негізгі нысаны ХҮІ-
ХҮІІ ғасырлардағы Нидерланды мәдениеті.
Дипломдық жұмыстың теориялық-методологиялық негізі мен әдістері.
Зерттеуде тарихи еңбектерді жан-жақты обьективті түрде, диалектикалық
тәсілдермен етене байланыстағы тарихилықтың, ғылыми принциптердің негізінде
оқып-үйрену, талдау басшылыққа алынды.
Зерттеу барысында нақты тарихи, салыстырмалы тарихи, талдау,
жинақтау және қорыту әдістері, сондай-ақ логикалық әдістер қолданды.
Тарихи хронологиялық (мерзімдік) әдіске үлкен мән берілді. Ол
тарихи бұлтартпас дәлелдерді бір кезенді екіншілермен салыстыру және әр
кезенде жинақталған білімнің объективті заңдылықтарын айқындау мақсатында
өзара байланыста зерттеу ісіне мүмкіндік береді. Дипломдық жұмыста осы әдіс
нақты пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы. Аталған диплом жұмысын жазу
барысында мен алдыма қойған мақсаттарыма жете отырып, өзім үшін
төмендегідей жаңалықтар жасадым. Мысалы:
- Дипломдық жұмыста алғашқы рет Нидерландының XV-XVII ғасырлар
аралығындағы саяси дамуына толықтай баға беріледі.
- Сонымен қатар, мәдениет мәселесі сол заманғы экономикалық және саяси
мәселемен де тығыз байланыстылығын ескер отырып, экономикалық
қалыптасу тарихының еңбектері мен мәдениетке қатысты оқиғалар бір
жүйелілікке келтірілді.
- Сондай-ақ бас мәселелер жағдайындағы Нидерландының ХҮІ-ХҮІІ ғасырдағы
мәдени даму ерекшеліктері мен тарихына өзімізше талдау жасап,
қорытындыладық.
- ХҮІ-ХҮІІ ғасырдағы Нидерланды мәдениеті жайлы деректер мен қатар соңғы
зерттеулер де біршама сөз етілді.
- ХҮІ-ХҮІІ ғасырлардағы Нидерланды мәдениеті осы кезедегі Еуропа
мәдениетінің көріністері болғандығы дәлелденді.
Дипломдық жұмыстың мерзімдік шегі. XV-XVII ғасырлар аралығын
қамтиды. XV ғасырдан бастап, Нидерландының бір бүтін болып қалыптасқанына
орай, республиканың экономикалық, сыртқы саяси және мәдени дамуында жаңа
кезең басталды. Аталған кезеңде экономикада жоспарлы әкімшіл-әміршіл
түрінен нарықтық қатынастарға көшу, өзіндік экономикалық дербестік алуға
талпыныстар жасалып, шаралар іске асырылды; сыртқы саясатта көп саясаттылық
ұсталынып, соңы нығайтулық жүзеге асырылды; мәдени салада саяси
идеологияландырылған шылаудан босап, ендігі жерде ұлттық болмыс пен ұлттық
мәдени дербестік жолындағы іс-шаралар жүзеге асырылды. Өтпелі кезеңнің
қиындықтары мен қайшылықтары айқын көрініс тапты. Міне осындай күрделі
мәселелердің алғышарттарын, сипатын, қайшылықтарын және салдарын біздің
дипломдық жұмысымыз біршама анықтап береді.
Дипломдық жұмыстың практикалық маңызы. Зерттеу жұмысын Нидерланды
мемлекетінің тарихын зерттеушілерге, ізденушілерге өте қажет деп
есептейміз.
Дипломдық жұмыстың материалдарын орта мектеп оқушылары және
жоғары оқу орындарының студенттеріне оқу процесіне пайдалануға болады деп
есептейміз.
Зерттеу жұмысын орта мектептерде дүние жүзілік тарихы сабағында
мұғалімге қосымша дерек ретінде пайдалануға болады деп санаймыз.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Ұсынылып отырған диплом жұмысының
құрылымы: кіріспе, екі тараудан тұратын негізгі бөлім, қорытынды,
пайдаланылған әдебиеттер тізімі және қосымшалар.
1. ХVІ-ХVІІ ғғ. Нидерланды
1.1 Нидерланды мемлекетінің саяси жағдайы
Нидерланды - Маас, Рейн және Шельд өзендерінің сағаларында Солтүстік
теңіздің жағалауын қуалай орналасқан аймақ. XIV-XV ғасырларда осы
территорияда орналасқан графтықтар, герцогтықтар және сеньорийлердің
көпшілігі, әдетте, Қасиетті Рим империясына немесе Францияға лендық
тәуелділікте болды және олар Бургунд герцогтықтарының қол астына
біріктірілді. 1477 жылы Франциямен және Швейцария кантондарымен соғысқан
герцог Карл Смелый Нанси түбіндегі ұрыста қаза тапты, ал оның әскері
талқандалды. Франциямен жүріп жатқан күресте көмек алу үшін тақтың мұрагері
Мария Бургундская Максимилиан Габсбургскиймен некелесті және ол кейіннен
Германияның императоры болды. Сөйтіп, Нидерланды осылайша Австрия
Габсбургтерінің қол астына қарады. Бұдан былайғы жерде Габсбургтер
Нидерландыны империяның ішінде ерекше жағдайға қойып, оларды шын мәнінде
мұралы иеліктеріне айналдыру мақсатында өз биліктерін жаңа облыстарға
барған сайын көптеп тарата бастады. Ол 1523 жылы - Фрисландияны, 1528 жылы
- Утрехт пен Оверэйсселді, 1536 жылы Хронинген мен Дрентунды, 1543 жылы -
Гельдернді (Хелдерді) қосып алды. Бұларды 1548 жылғы Аугсбургтік бітім
заңды түрде бекітті. Осы бітім бойынша империя жалпы империялық, алым-
салыктардың; ic жүзінде символикалық 6ip бөлігін төлеп тұруға міндеттеп
Нидерландыны өз қамқорлығына алды. Империямен лендық байланыстарды онда да
нашарлау формада, тек Гельдерн, Утрехт және Оверэйссел ғана сақтап калды.
1549 жылдьң Прагматикалык, санкциясы Нидерландының он жеті провинциясының
оларға келешектегі суверендердің мұрагерлік етуі кезінде бөлінуге
жатпайтындығын белгілеп берді. Бұл провинциялар: Артуа, Эно (Геннегау),
Люксембург, Намюр, Фландрия, Брабант, Лимбург, Турне, Мехельн, Француз
Фландриясы (Лилль, Орши, Дуэ), Зеландия, Голландия, Утрехт, Фрисландия,
Гельдерн (Хелдер), Хронинген, Оверэйссел (Дрентамен) еді [2.12-23бб].
Шіркеулік Льеж аймағы ерекше құқылык, статуспен пайдаланды.
Нидерландының саяси құрылысындағы күрес екі бағытта жүргізілді. Бір
жағынан, император, ал кейінірек Испанияның королі және оның жанынан арнайы
құрылған Фландр кеңесі басқарған үкіметтік аппарат болды. Нидерландыны
әдетте наместник (бас статхаудер) басқарып отырды. Наместниктің жанында
кeңecшi құқықтары бар үш кеңес - ipi шонжарлардан құралып, барлык, маңызды
мәселелерді талқылап шешетін мемлекеттік кеңес; алым-салық мәселелерін
басқаратын қаражаттық, кеңес және заң жобаларын, маңызды әкімшілік
жарлықтарды дайындайтын; сондай-ақ наместниктің атына жолданған шағымдарды
қарайтын жасырын кеңес құрылды. Соңғы екі кеңестегі лауазымдарды негізінен
корольдық заңгерлер мен әскери міндеттерін атқарған дворяндардың арасынан
шыққан білімділер алып отырды. Орталық сот органы Мехальна қаласында
мәжіліс құратын Бас кеңес болды. Жергілікті жерлерде әжептәуір әскери
әкімшілік билігі бар провинциялардың статхаудерлері де наместникке бағынды.
Осы орталықтандырылған аппарат барған сайын күш жинап, заң, алым-салық және
сот-әкімшілік жүйелерін бip iзге түcipдi, монарх пен оның наместнигінің
әмірін жүзеге асыра отырып, жергілікті өзін-өзі басқару ісіне де араласты.
Елдің саяси және экономикалық өмірін осылайша орталықтандырудың өзі
шетелдік династиялардың Нидерландыны құлдыққа салудың реакциялык, максатына
қызмет етті [2.23-41бб].
Екінші жағынан, Нидерландыда сословиялық монархия кезінен мұраға
қалған уәкілділік мекемелері - Бас және жер штаттары өмір сүрді және
бұлар өкіметтердің; сұраған алым-салықтарын дауысқа салып шешіп отыруға
шексіз құқықтары болды. Оның үстіне далалар мен ауылдардың өзін-өзі
басқаратын органдары (магистраттары) болды, оларда патрицийлер мен
бюргерлер, бай купецтер үстемдік етті. Ал әрбір провинция мен даланың өз
алдына артықшылықтары мен ерекшеліктері және автономиялары болды. Олар
өздерінің бұл праволарын өкіметтердің қол суғуларынан табандылықпен қорғап
отырды [3,]. Сондықтан да монарх Нидерландыда өзінің ic-әрекет қимылдарын,
біршама тежеп отырды.
V Карл үшін Нидерланды ерекше маңызды аймақ болып саналды. XVI
ғасырдың орта шенінде ол қазынаға гульден есебімен 2 миллион қарапайым алым-
салық төлеп тұрғанда, Италия 1 миллион, ал Испания мен оның отарлары 0,5
миллионнан алым-салық төлеп тұрды. Нидерланды сонымен қатар Францияға және
кейбір неміс князьдықтарына қарсы операциялар жургізу үшін ең маңызды соғыс
плацдармы болып табылды. Нидерланды да V Карлдың қол астына тарауынан
белгілі 6ip дәрежеде пайда тапты: олардың саудагерлері мен
мануфактурашылары V Карлдың қол астындағы территориялардан өздерінің
товарларын өткізуді қамтамасыз ететін рыноктар тапты, отарларға баруға
бөтен елдерде де өздерінің сауда-саттық мүдделерін қорғауға мүмкіндік алды.
Алайда V Карлдың патшалық құру кезеңінің екінші жартысы үздіксіз алым-
салықтар төлетуге, күйзеліске ұшыратқан әулеттік соғыстар, елдің шаруашылық
мүдделеріне ат үсті қарап Нидерландының экономикасы мен қаражат жағдайын
мүлдем әлсіретуге әкеп соқтырып, қатты наразылық туғызды. Толғағы жетіп
келе жатқан жалпы шиеленістің V Карлдың жүргізген саясатының қалың бұқара
тарапынан қолдау таппағанынан да гөрі терең себептері болды; олар
Нидерландының әлеуметтік-экономикалық даму сипатына негізделді.
Нидерландының XVI ғасырдағы экономикалық дамуы. XVI ғасырдьң
ортасына таман Нидерландыда феодалдық қатынастардың ыдырауы жедел жүріп
алғашқы қорланудың процесі кең өрістетілді және шаруашылықтың капиталистік
формалары пайда бола бастады. Елдің шағындау территориясында сол кезде
шамамен 3 миллиондай халқы бар 300-ге жуық қала мен 6500-ден астам ауылы
болды. Голландия провинциясында тұратын халықтың тығыздығы бір шаршы
километрге 70 адамнан келді және оның тұрғындарының тең жартысы қалалардың
үлесіне тиді [6.45б]. Фландрияда да жағдай осы шамалас болды. Нидерланды
көбінесе қалалар елі деп аталды.
Нидерландылардың 17 провинциясының барлығы бірдей экономикалық жағынан
біркелкі дамыған жоқ. Олардың даму дәрежелерін шартты түрде шамамен үш
топқа бөлуге болады: орталық өнеркәсіпті аудан - Фландрия мен Брабант;
негізінде Голландия мен Зеландиядан құрылған солтүстік-батыс өнеркәсіп
тобы; шеткері, артта қалған, көбінесе ауыл шаруашылықты провинциялар -
Артуа, Люксембург, Намюр, Гелдерн, Оверэйссел. Фрисландия мен Утрехт сияқты
провинциялар аралық жағдайда ғана қалды.
Фландрия мен Брабанттегі товар өндірісі және товар-ақша қатынастары,
сондай-ақ XIV ғасырдан-ақ басталып XVII ғасырда тамырын терең жайған
саудагерлік капитал капиталистік қатынастарды өркендету үшін құнарлы орта
болуға айналды. Бұл кезде цехтық қолөнер кәсібі қалаларда едәуір ыдырады.
Көптеген, әсіресе өткенде аса қорлы болган шұға тоқитын цехтардың ісі кері
кетті. Мысалы, 1517 жылы Ипрде 600 тоқыма станогы жұмыс істесе, енді 1645
жылы олардың тек 100-і ғана қалды [8.98б]. Дәулетті шеберлер барған сайын
оқшауланған қоғамдық топқа айнала берді де, ал көмекші шеберлер дербес
шебер болып шығамыз деген үміттерінен айрылды.
Ыдырай бастаған цехтық қолөнер кәсібінің орнын өріс ала бастаған
капиталистік мануфактуралар басты. Олар цехтық зорлаудан тыс ерікті кіші
гірім ауылдар мен Хондсхот, Ниве Керке (Фландрия) және тағы басқа жаңа
қалалардың орталықтарында пайда болды. XVI ғасырдың аяғында Хондсхоттың
мануфактуралары жылына, 15-20 мың тай мата өндірсе, ал 1643 жылы ол 97 795
тайға жетті. Қаланың халқы XVI ғасырдың 60-жылдары қарсаңында 20 мың адамға
жетті. Ауденардың төңірегіндегі алыпсатар мануфактурашылардың
кіріптарлығына түсіп, үйлерінде отырып кілем тоқушылардың саны 1640 жылдың
қарсаңында 12-14 мың адам болды. Нидерланды өнеркәсібі мен қолөнер
кәсібінің жалпы көлемі 1670 жылы шамасы 50 миллион гульден болып бағаланды
[9.28б].
Нидерландының ең ірі порты - Антверпен қалыптасып келе жатқан дүние
жүзілік капиталистік рыноктың орталығына айналды. Нидерланды экспортының
көлемі 1560 жылы 16 миллион, ал импортының көлемі - 20-22 миллион гульден
болды. Антверпеннің гаваньдарында кейде тіпті екі мыңнан астам кемелер бір
мезгілде жиналып қалушы еді. Товар және фонд биржаларына жыл сайын әр түрлі
ұлттардың мыңдаған купецтері мен финансистері және ақша уақтауды кәсіп
еткендер жиналатын-ды. Мұнымен қатар қалада бүкіл Европаның ірі банкир
үйлерінің: Фуггерлердің, Вельзерлердің, Шетцтердің, Гримальдилердің, де
Гароның және басқаларының арнаулы конторлары болды. Антверпенде тек
Фландрия мен Брабанттың мануфактурашылары мен қолөнершілерінің өндірген
товарлары жиналып қана қоймады [7.10-26бб]. Мұндағы мануфактураларда
ағылшын шұғалары өңделді, ІІІыны бұйымдары мен сабын өндірілді, кітап басып
шығарылды және тағы басқа жұмыстар жүргізілді.
Өзгерістер жер жөніндегі қатынастарды да қозғады. Фландриямен мен
Брабанттың жаңа экономикалық жағдайларға бейімделе алмаған феодалдық
дворяндары әбден кедейленіп, борышқа батты. Ал олардың жерлері бірте-бірте
өсімқорлардың, бюргерлердің, монастырьлардың қолдарына көшті. Монастырьлар
Фландриядағы барлық жердің жартысына жуығын иемденді. Феодалдық қатынастар
ыдырауға айналды. Фландрия мен Брабанттағы шаруалардың көпшілігі бас
бостандықтарына ие болып, феодалдық типтегі ерікті арендаторлар болды. Олар
енді рентаны договорлардың шарттарына сәйкес ақшалай және заттай өтеп
отырды. Жұмыспен өтеу және жеке мін-деткерлікті атқару енді сирек ұшырасты.
Шаруалардың әртүрлі категориялары шаруашылықты түрліше жүргізді.
Фермерлер мен дәулетті шаруалар батырақ жалдады, агро-техниканы жетілдірді,
өсімдік тұқымдарын алмастыра отырып ауыспалы егісті енгізу, өнімді мол
беретін техникалық дақылдарды егу, малды қорада ұстап күту шараларын іске
асырды. Ауыл шаруашылығы өнімдерінің қымбаттылығын тудырған бағалар
революциясы фермерлер мен дәулетті шаруалардың пайдасына қызмет етті. Бірақ
оның есесіне кедейлер өсімқорлардың қолдарына түсіп, жедел күйзеліске
ұшырады. Ал қала адамдарын – патрициат пен бюргерлерді алар болсақ, олар
өздерінің жерлерін жарма-жаршылық түрінде арендаға берді, тіпті болмаған
жағдайда сол жерлерге орналасқан ұстаушыларды феодалдық формадағы
қанаушылықта сақтап қалды. Сонымен Фландрия мен Брабанттың ауылдардағы
буржуазиялық бағыттар өздеріне үлкен қиыншылықпен жол ашты.
Голландия мен Зеландияда да үлкен экономикалық өзгерістер байқалды.
Қолөнер кәсібінің цехтық салалары, әсіресе, шұға тоқу саласы ауыр
уақыттарды басынан кешірді. Голландияның шұға тоқитын ең ірі орталығы -
Лейденде - өнімнің жылдық көлемі 1530 жылғы 24017 жарты тай шұғадан 1663
жылы 5035 жарты тайға шейін кеміп қалды. Сонымен бірге ірі қалалардың
төңіректерінде ерікті қолөнер кәсібі дамытылды, зығыр және жүн тоқу мен
кеме жасауда мануфактуралардың әр түрлі формалары пайда болды [10.24-29бб].
Осындай формалар сыра қайнату мен кірпіш және ізбес өндіруде, балық аулау
және теңізде жүзуде де қалыптасты. Балық аулау маусымы кезінде май шабақ
ұстауға бір мезгілде жүздеген балық кемелері - бойстар шықты. XVI ғасырдың
60-жылдары солтүстік провинциялардың май шабақ пен балықтың басқа
сорттарынан түсетін кірістері Фландрияның үлесіне келетін 400 мың
гульденмен салыстырғанда шамамен 6—7 миллион гульден болып бағаланды. Бұл
кезде Голландияның қарамағында жүк көтерімділігі 200-ден 700 тоннаға дейін
жететін 800 кеме және онан да көбірек ұсақ кемелері болды. Матростар мен
портта жұмыс істейтіндердің саны оң мыңдаған адамға жетті [12.21-33бб].
Солтүстік провинциялардың саудасы да өсуге бет алды. Ол Амстердам,
Энкхёйзен (Голландия), Мидделбюрх, Флиссинген (Зеландия), Девентер, Кампен
(Оверэйссел) және осы сияқты басқа қалаларда шоғырланды. Бұлар кебінесе
ганзейлік қалалармен Англиямен, Орыс мемлекетімен сауда жұмыстарын
жүргізді. Олар сыр, ірімшік сарымай, мал, балық және шұға жеткізсе, олардан
астық, зығыр, ағаш, темір және шарап әкеліп тұрды. Амстердамның купецтері
сонымен қатар едәуір делдалдық саудамен және фрахт операцияларымен
айналысты.
Солтүстік провинциялардың аграрлық құрылысының белгілі бір өзіне тән
ерекшелігі болды. Голландия, Фрисландия және Дренттегі феодалдық қатынастар
Фландрия меп Брабанттағы сияқты тиянақты формаларға жете алмады. Соңғы екі
Провинцияда ертеден еріктілікте келе жатқан шаруалардың едәуір қоғамдық
тобы сақталып қалды. Солтүстік Голландиядағы шаруалардың көпшілігі графтық
доменге тіркеліп қойып, дворяндық шаруаларға қарағанда көптеген
артықшылықтармен пайдаланды. Көпшілігінің жеке бастары бос арендаторлар
немесе жердің мұрагер иелері болған (еіgеnегffdеn) Кеннемерландтың
шаруалары да артықшылықтармен пайдаланды. Бұлар қауымдық жерлерді өздерінің
иелігіне заңсыз қаратып алған деревняның ауқатты билеуші топтарын құрады.
Дворяндар мен клириктер Голландияның барлық жақсы жерлерінің шамамеи
жартысына жуығына ие болды. Фрисландиядағы дворяндар жердің тек 10 пайыз
жуығына ие болса, ал монастырлардікі - 40 пайызға дейін жетті [11.45б]. Бұл
провинциялардағы шаруалардың жер иеленушілігі мен товар өндірісі берік
болды, ал Дрентедегі шаруалардың жер иеленушілігі бұдан да басым түсті.
Солтүстік провинциялардың көпшілігіндегі гидротехникалық құ-рылыстың
маңызы үлкен болды: бұл аудандарда плотиналар мен шлюздерсіз және
бөгеттерсіз егіншілікпен айналысу мүмкін еместігі былай тұрсын, тіпті
олардағы ойпаң жерлерге мекендей тұруға да болмайтын еді. Бөгеттер салу,
оларды күту коптеген жалдамалы жұмыс күштері мен материалдарды және қаражат
талап етті. Бұл шығындар шаруалардан ерекше бөгет салығы ретінде жиналды.
Су басып жатқан жерлерді - польдерлерді құрғату да кептеген қар-жыны
қажетсінді. Нидерландыда бұл жұмыстарға керекті озат техникада техникалық,
бау-бақша және жоғары өнімді дақылдар егу немесе етті-сүтті мал
шаруашылығын интенсивті жүргізу барысында ғана өтелетін еді. Сондықтан қала
байларының жаңадан құрғатқан жерлерінде фермерлік шаруашылықтар қалыптасты.
Тұтас алқаптарды жекелеген дақылдар егуге немесе салалық мал шаруашылығын
жүргізуге мамандандыру сауда егіншілігі аудандарының калыптасуына, мұнда
да фермерлік шаруашылықтардың пайда болуына әкеліп соқтырды.
Көптеген ауылдар жерлерінің аздығынан кәсіпкершілікке көшті (балық
аулау, шымтезек өндіру, жүн иіру). Олардағы халықтың едәуір бөлігі
Прибалтикадан әкелінетін астықпен ғана күнелтті. Голландия мен
Фрисландияның дворяндары ерекше ықпалмен пайдаланбады. Әдетте, дворяндар
өздерінің жеке шаруашылығын жүргізбеді. Сондықтан XVII ғасырда олардың
материалдық жағдайы мүлдем нашарлап кетті. Зеландиядағы дворяндардың жер
иеленушілік позициялары біршама күштірек болды [13.54-67бб]. Өйткені
мұндагы аграрлық құрылыс Фландриядағыға жақындау тұрды. Оның есесіне
аграрлық жағынан өріс ала алмаған Гелдерн мен Оверэйссел өздөрінің эконо-
микалық маңызын, өздерінің саяси салмағын жергілікті шаруаларды қатал
феодалдық қанаудың есебінен сақтап қалған феодалдық дворяндардың тірегі
болып қала берді.
Осыған ұқсас жағдай елдің оңтүстігі мен оңтүстік-шығысындағы Артуа,
Эно, Люксембург пен Намюрде де болды. Алғашқы қорланудың және аграрлық
қатынастар эволюциясының процесі олардада кейбір табыстарға ие болды, бірақ
ол тым баяу жүрді. Сөйтіп мұндағы шаруалар оның ең үлкен ауыртпалықтарын
бастарынан кешірді.
Провинциялардың орталық және Солтүстік сауда-өнеркәсіп топтарының
экономикалық дамуының сырттай біркелкі көрінуіне қарамастан, олардың
арасында елеулі айырмашылықтар да болды. Фландрия мен Брабанттың
капиталистік мануфактуралары өздерінің шығарған өнімдерінің басым бөлігін
Испаниямен және Англиямен байланысты рыноктарға апарып өткізіп тұрды.
Олардың жүн тоқитын өндірісі Испаниядан және Англиядан әкелінген жүннен
өнім жасады. Сондықтан олардың үлкен табысқа жетуі Нидерландының осы
елдермен өзара қарым-қатынастарының қалайша құрылуларына едәуір дәрежеде
байланысты да болды. Антверпеннің сауда-саттығы негізінен делдалдық болып,
мұндағы үлкен рольді басқа елдердің купецтері атқарды. Ал жергілікті
купецтер көбінесе сауда-саттыққа қызмет етумен: транспорт, қойма, делдалдық
және басқаларымен айналысты. Антверпеннің өзіндік айта қоярлықтай флоты
болмады. Фландрия мен Брабанттың ескі ірі қалаларында орта ғасырлық
бюргерлік пен цехтық корпорациялар өздерінің әлсіреуіне қарамастан, әлі де
болса экономика мен саяси жағынан берік позиция ұстады. Солтүстікке
қарағанда, әсіресе, валлон провинцияларын (Эно, Артуа т. б.) есепке ала
отырып қарастырғанда мұнда дворяндар мен дін иелері анагұрлым ықпалдылау
болды [14.55б].
Провинциялардың солтүстік тобы экономикалық байланыстары бола
тұрғанымен де Антверпен мен Фландрияға емес, Амстердам, Энкхёйзен,
Флиссинген, Мидделбюрх, Девентер сияқты қалаларға қарай бейімделе берді;
олардың өнім мен шикізат өткізетін негізгі рыноктары Прибалтикада болды
және олар Испаниядан тәуелсіз еді. Оның үстіне, бұл провинциялардың өз
алдына қуатты теңіз флоты да бар еді. 1500 жылы Балтық теңізіндегі Зунд
бұғазынан өткен 1400 нидерландық кемелердің 1040 голландықтардікі болатын
[15,]. Голландия, Зеландия және Фрисландияның ішкі рыногы аумақты еді және
ол сыртқы саудамен (астық пен ағаш) қатар жергілікті қолөнер кәсібі және
мануфактуралармен байланысты болды.
Цехтар, феодалдық жер иеленушілер, дворяндар және шіркеу Солтүстіктің
экономикалық жағынан дамыған аудандарында орталық және оңтүстік
провинциялардағыдай ықпалмсн пайдалана алмады. Сондықтан, Фландрия,
Брабант, Турне мен Валансьеннің мануфактуралары өнімдерінің көлемі жағынан
Солтүстік ауданның мануфактурасынан әлдеқайда артып түсе түрғанымен де,
Голландия, Зеландия және Фрисландияның мануфактуралық өндірісі, фермерлігі,
ерікті шаруалардың жер иеленушілігі, саудасы мен теңізде жүзушілігі
анағұрлым берік негізге сүйенді.
Экономикалық өзгерістердің әлеуметтік зардаптары. Алғашқы қорлану
процесі Нидерландылардың экономикасында капиталистік укладтың пайда болуын
терең тамырлы әлеуметтік өзгерістермен қоса жүргізілді. Дворяндардың
экономикалық және саяси жағынан арқа сүйер тірегі жойыла бастады. Орта
ғасырлық бюргерлік пен феодалдық шаруалар ыдырай түсті, қала мен ауылдың
тікелей өнім өндірушілері - цехтық және ерікті қолөнершілер, шаруалар -
қайыршыланып, жаппай көлемде экспроприацияланды және тобынан айрылган
кезбелерге айналды. Ал жұмыс тапқандарының өздері қатты қанауға тап болды.
Олардың жұмыс күндері 12-14 сағатқа созылды, ал алатын ақылары мардымсыз,
тұрмыс жагдайлары адам төзгісіз нашар болды. Қалгандарының еншісіне
кезбелік, қайыршылық немесе түрме мен азап шегу тиді. Көшеге аласталып,
қуылмаған кедейлер мен қолөнершілердің жағдайлары біршама тәуір болды.
Бүкіл отбасының, соның ішінде жас балалардың шамадан тыс ауыр еңбегі
әр түрлі қосалқы кәсіпшіліктердегі алыпсатарларға жұмыс істеу, үздіксіз
борыш, кіріптарлық, аштық олардың күн көрістерін тым ауырлатып жіберді.
Олардың көпшілігін аштық өлімінен жүрттың жәрдемі мен қайыр, садақасы
(жергілікті өкіметтердің рұқсатымен) құтқарды.
Бұл ауыртпалықтарды шетел монархтарының жүргізген жыртқыштық саясаты
онан сайын үдете түсті. Олар ел ішінде өз биліктерін жүргізіп қалың
бұқараның көзін алым-салықтардан аштырмады, әулеттік соғыстар жүргізумен
халықты күйзеліске ұшыратты. Феодалдық аристократияны, католиктік шіркеуді,
патрициат пен реакцияшыл цехтың топтарды қолдау арқылы ел ішіндегі ішкі
реакцияны күшейтті. Жаңадан туып келе жатқап таптар - буржуазия мен
предпролетариат Нидерландының сауда-саттық жұмыстары мен өнеркәсібін
талқандап бұзған шетел абсолютизмінің жүргізген реакцияшыл саясатының
салдарын ауыр күйзеліспен бастарынан кешірді. Шиеленіскен әлеуметтік
жанжалдар толассыз болып тұрды.
Бұл жанжалдар көптеген көтерілістерге ұласты. Олардың ішіндегі ең
ірілері 1534-1535 жылдары Солтүстік провинцияларда революциялық
анабаптистердің басшылығымен өткізілген халықтық қозғалыс және 1539-1540
жылдарда болғап Гент көтерілісі болды. Бұлардың екеуі де әлеуметтік
қайшылықтардың барынша шиеленісуімен және күрделілігімен ерекшеленді. Бұлар
кейінірек айқын көрінді [16.58б].
Феодалдық-католиктік реакцияның күшеюі. ІІ Филипп. V Карлдың
жүргізген саясатының өзі-ақ үдей түкен реакцияшылдықпен сипатталынғанды.
1521 жылдан бастап еретиктерге қарсы ерекше заңдар - Плакаттар басылып
шығарылды, инквизицияның трибуналы құрылды. Ал революцияшыл анабаптистердің
басшылығымен 1534-1535 жылдары өткізілген жаппай халықтық қозғалыстардан
кейін еретиктерді қудалау тіптен күшейе түсті. Үздіксіз жүргізілген
әулеттік соғыстар Нидерландының қаражат жағдайын мүлдем әлсіретті.
Франциямен болған төртінші және бесінші соғыстың өзіне ғана 7 миллион
гульден жұмсалды. Императорлық қазынаның алтын қапшығынан Нидерланды енді
борыш басқан елге айналды. Олардың мемлекеттік борышы 1555 жылдың
қарсаңында 8 миллион гульденге жетті [20.47б].
1555 жылы V Карл тақтан өзі түсті. Өзінің үлкен ұлы II Филиппке
Испанияны отарларымен қоса Нидерландыны, Италиялық иеліктерін және Франш-
Контэні берді. Егер V Карл үшін Испания оның иеліктерінің маңызды құрамдас
бөлігі болса, ал II Филипп үшін ол ең басты бөлік болып саналды. Оның
жүргізген барлық саясаты реакцияшыл испан дворяндарының мүдделеріне қызмет
етті. Олар Испаниядағы капитализмнің енді-енді ғана шығып келе жатқан әлсіз
өскіндерін жойып, қол астарындағы елдерді мейірімсіз қанады. Феодалдық-
католиктік реакцияны бүкіл Европа елдеріне таратуға тырысты.
Өзінің көздеген мақсаттарына жету үшін II Филипп мынадай шаралар
белгіледі. Франциямен соғыс кезінде әкелінген испан әскерлерін Нидерландыда
сақтап қалу, елдегі өкімет билігінің бәрін де Мемлекеттік кеңестің
(консульттардың), монархқа құлшына бас шұлғыған шағын топтың қолдарына
шогырлау; епископтардың санын 4-тен 18-ге дейін көбейтіп, ересьтердің
түбіне жету үшін оларға инквизиторлық өкілдіктер беру. Монарх мұнымен де
шектелмеді, борыштарынан құтылу үшін, ол 1557 жылы мемлекетті банкрот болды
деп жариялады, одан Нидерланды банкирлері өлшеусіз зиян шекті [21.15б].
II Филипптің енгізген жаңалықтары Нидерланды халқының әр түрлі
топтарының мүдделеріне кереғар болды. Жаңа епископтықтарды құру туралы 1559
жылғы Заң, еретиктерге қарсы плакаттардың бұдан былай мейлінше қатал
қолданылатындығын көрсетті. Епископтарды тек университеттік білімі бар дін
иесі адамдардан тағайындау туралы ескерту, дворяндардың жаны тыныш пайдалы
епископтық лауазымдардан айыруға сылтау болды. Ал епископтарды
монастырлардың есебінен жалақы төлеп ұстау ниетінің өзі ата тегі
дворяндардан шыққан аббаттардың құдайға құлшылық ету қызметінен түсетін
тиісті ақыларына зиян келтіру қаупін туғызды. 1560 жылы Испанияда шетке
шығарылатын жүнге баж салығы жоғарылатылды. Осыған байланысты Нидерландыға
әкелінетін жүннің бумасы жылына 40 мыңнан 25 мыңға дейін азайды [17.66б].
Сонымен қатар, Нидерландының купецтеріне Испанияның отарларына баруға тыйым
салынды. Англия мен Испанияның арасындағы жанжал Нидерланды мен Англияның
арасындағы сауда-саттық жүмыстарының берекесін кетіріп, мыңдаған адамдарды
жұмыссыз қалдырды.
Осы істердің барлығы да шетел билеушілері тарапынан жүргі-зілгендіктен
ұлттық езгінің сипатына ие бола бастады. Сондықтан оларды Нидерландыда
жүзеге асырушыларды - наместница Маргарита Пармская мен оның қол шоқпары
кардинал Гранвелланы бұл елдегілер мейлінше жек көрді.
Революциялық жағдайдың пісіп жетілуі. Жоғарыда көрсетілген
себептердің ықпалымен, сондай-ақ үздіксіз үдей берген қымбатшылық пен
аштыққа байланысты 1562—1566 жылдары Нидерландыда қала кедейлері,
мануфактура жұмысшыларының және шаруалардың арасында күшті наразылық
басталды [18,]. Кейбір жерлерде аштыққа байланысты бүліктер туды.
Кальвинизм ашықтан-ашық аренаға шықты. Көбінесе бай купецтер мен
мануфактурашылар басқарған ірі сауда-өнеркәсіптік орталықтарда (Турнда,
Валансьенде, Антверпенде, Хондсхотта және басқаларда) кальвинистік
консисториялар 60-жылдардың бас кезінен бастап жаппай бой корсетуді
ұйымдастыруға көшті. Әдетте қалалардың маңында түнде өтетін кальвинистік
уағыздарға, тек дінге ынталылар ғана емес, дінді құрметтеуден бұрын
консисториялардың мырзалықпен үлестірген садақаларына қызығып кедейлер топ-
тобымен ағылды: Валансьенде, Антверпенде; Батыс Фландрияның бірқатар
жерлерінде кальвинистер тұтқындалған діни әріптестерін күшпен босатып алды.
Уағыз айтылатын жерге адамдар қарумен келетін болды, бұл уағыздар бара-бара
нағыз қарулы байқауларға ұласты. Қалың бұқараның неғұрлым алдыңғы қатарлы
бөлігі феодалдық тәртіптерге қарсы күресті қанаушылар мен қанау атаулының
бәрін де жоюдың жолы деп білді. Бұқара халықты басқарушылар мен
идеологтарының арасынан жалпыға бірдей христиандық теңдік пен бостандықты
енгізуді талап етушілер де кездесті. Істің жайы көтеріліске қарай бет алды.
Енді үкіметке қарсы оппозицияның қатарына нидерландық дво-ряндардың
едәуір бөлігі де кірді. Мұның негізгі тобы әуелі үш оппозицияның үш
шонжары, Мемлекеттік советтің мүшелері - принц Оранский және графтар Эгмонт
пен Горнның төңіректеріне топтасты. Дворяндар өздерінің артықшылыңтарын
корольдың бұзуына наразылық жасады және шіркеуді өздеріне қолайлы рухта
реформалап барып, монастырлардың. Жерлерін мемлекетке өткізу есебінен
өздерінің қаражат жағдайларын түзеп алмақ болды. Осыған байланысты олардың
арасында лютерандық пен кальвинизм тарала да бастады. Халықтық қозғалыстың
өрлеуге айналғанын көрген дворяндар бір жағынан, оны өздерінің мүдделеріне
пайдаланудан қашқылары да келмеді, екінші жағынан, олар бұл қозғалыс
өздерін де ойрандап кетпес пе екен деп қауіптенді. Сондықтан олар қозғалыс
жасаған халық пен үкіметтің арасындағы делдалдық рөлін атқармақшы болды,
сөйтіп, сол арқылы өздерінің көздеген мақсаттарына жетуді көздеді.
Дворяндардың еркін орындай отырып, оппозициялық ақсүйектер Мемлекеттік
кеңесте үкіметті сынады, елдің еркіндігін қалпына келтіруді, еретиктерге
қарсы плакаттарды жоюды немесе жұмсартуды, испан әскерлерін әкетуді және
Гранвеланың отставкаға кетуін талап етті.
Дворяиндық оппозицияның соңғы екі талапты орындатуға қолы жетті және
осы арқылы буржуазия мен халықтың сеніміне кіріп, көпшіліккс әйгілі де
болды. Бірақ үкімет бұдан артық жеңілдік жасауға бара алмады, күрес
шиеленісе түсті. 1565 жылы қараша айында оппозициялық дворяндар 500-ге жуық
адамды біріктірген одақ құрды (Компромисс) және келісімге қол қойды.
Мұнда олар күресті жеңіп шыққанға шейін жүргізіп, өзара бір-біріне көмек
көрсету, бірақ істі халықтық бүлікке жеткізбеу туралы міндеттенді. Олар
өздерінің қоятын талаптарын үкіметтің атына жолдаған арнаулы тілегінде
тұжырымдады. Сөйтіп, одақтың мүшелері бұл тілектерін наместница Маргарита
ІІармскаяға 1566 жылы 5 сәуір айында тапсырды. Дворяндар елдің
еркіндіктерін қалпына келтіруді “плакаттарды” жұмсартуды және бас штаттарды
шақыруды талап етті. Сонымен қоса мұнда бұл талаптарымыз орындалмайтын
болса, онда құрбандыққа шалынатындықтарын атап көрсетті. Дворяндардың
жұпыны киімдерді бір ақсүйектің оларды "менменсіп гёздер", яғни қайыршылар
деп атап қалуына сылтау болып табылды. Бұл жалған атты қалың жұрт іліп
әкетіп, бертінде Нидерланды революционерлерімен бостандық үшін
күресушілердің бәрі де осылай аталып кетті.
Маргарита Пармская дворяндардың өтінішін тек корольға жеткізіп, оның
шешімі қабылданғанша еретиктерді қудалауға шек қоюға уәде берді. (Осы екі
арада ел ішіндегі жағдай да шиеленісе түсті. 1566 жылы дворяндардың одағы
консисторийлермен шарт жасап, олардан Германиядан солдаттар жинау үшін ақша
алды [20.49б].
Консисторийлерді басқарған бай буржуазияның таптық мүдделері және
бұқара халықпен тығыз байланысы оларды революциялық қимылдардың қолына
түсуге итермеледі. Олар егер біздің қойған талаптарымыз
қанағаттандырылмаса, онда священниктердің көздері жойылады, шіркеулер
талқандалып, әулиелердің бейнелері құртылады деп мәлімдеді.
Испан өкіметтері саяси жағынан мүлдем оқшауланып қалды. Тіпті билеп-
төстеуші топтардың өздері де енді ескі әдістермен басқарудың мүмкін
еместігін көрді. Ел ішінде революциялық ситуация туды.
Революция қарсаңында тап күштерінің орналасуы. Дворяндық
оппозиционерлердің басым көпшілігі шын революциялық пиғылда болмады. Тек
олардың кейбір бөлігі ғана оқиғалардың өріс алуына қарай революция мен
азаттық соғыстың лагеріне көшті. Олар испандықтармен бар ынтасын сала адал
соғысты, бірақ саяси жағынан енжар элементтермен одақтас болды.
Ірі саудагерлердің оппозициясы Испания абсолютизмінің асыра
сілтеушілігіне қарсы шығып, саяси ымыраға келуді дұрыс деп тапты.
Өздерінің радикалды діндестерінің асыра сілтеушілігі мен сабырсыздығын
құптамай, кальвинистік енжар дворяндармен одақтасты.
Нидерландының буржуазиясы орта ғасырлық бюргерліктен әлі де бөлініп
кете алмады, оның феодолизмге және испан абсолютизміне деген антагонизмі
біржола пісіп жетілмеді. Оның мануфактуристері жаңа формациядағы
саудагерлер, енді-енді пайда бола бастаған буржуазиялық интеллигенция
сияқты алдыңғы қатарлы бөлігі ғана өзінің таптық мүдделерін ұғына
бастады.Ол кальвинизмді қабылдап, кансисторияларды басқаруды қолына алды.
Өзінің объективтік міндеттері жағынан буржуазиялық болып табылатын төніп
келе жатқан революцияның гегемондық рөлін де осылар атқаруға тиісті болды.
Бұл төніп келе жатқан революцияның ең басты қозғаушы күші қалалық
плебс болды. Оның құрамына әр текті элементтер: қалалық қүндікшілер, цехтық
көмеқші шебсрлср мен үйренушілер, порт адамдары, матростар, мануфактура
жұмысшылары, сондай-ақ шаруалар мен экспроприацияланған пауперлер де кірді.
Бұқара халық батыл қимылдар жасауды талап етті.
Бірақ бұл тек жалпы схема ғана еді. Оған революциялық дәуірдің
әлеуметтік-саяси жанжалдарының күрделілігі мен жергілікті ерекшеліктер
едәуір өзгерістер енгізді.
1566 жылғы иконға қарсы күрес. Нидерланды буржуазиялық революциясы
мен азаттық соғысының ең, алғашқы актісі иконға қарсы көтеріліс болды. 1566
жылы 11 тамызда консисториялардың айдап салуымен халықтың қарулы отрядтары
Хондахот, Армантьер және Кассель маңында шіркеулерді қиратып, икондар мен
әулиелердің статуяларын және католиктік ғибадаттың басқа да заттарын
талқандады. Шіркеулердін қымбат асыл заттарын кейбір жерлерде жойып
жіберді, бірақ көбінесе оларды жетім-жесірлерге берілетін көмек ретінде
пайдаланды [21.47б].
Антверпендегі көтерілісті бастаушылар қолөнершілер мен қаланың
кедейлері болды. Турнадағы шіркеулерді қиратып талқандауға қала адамдарынан
басқа, 800-дей шаруа қатысты. Ондағы басшылық рольді саудагерлер мен
консисториялар атқарды. Шіркеулерден тәркіленген бағалы заттардың есебінен
жалданған кедейлердің отрядтары қаланы күзетіп тұрды. Көтерілісшілер,
монастырьлар мен шіркеулердің қаражат және жер жөніндегі құжаттарын өртеп
жіберді. Мұндай оқиғалар Валансьенде де болды.
Мидделбюрхте (Зеландия) иконға қарсы күресушілер бай адамдар мен
магистраттың кейбір мүшелерінің қолдауымен үкіметті тұтқындалған
еретиктерді босатуға да мәжбүр етті. Иконға қарсы күресушілердің Утрехтегі
қимылдары ашықтан-ашық әлеуметтік және саяси сипатқа ие болды. Олардың
мұнысын наместница тек қана дінді жою емес, сонымен қатар сот жұмыстарын
және бүкіл саяси тәртіпті де жоюшылық деп бағалады.
Көтерілістің барлық күш-жігері испан билеп-төстеушілерінің қорғанышы -
католиктік шіркеуді талқандауға жүмсалды. Тек бір ғана Фландрияда 400
шіркеу, ал бүкіл Нидерландыда - 5500 шіркеу талқандалды. Көтеріліс бірте-
бірте оңтүстіктен солтүстікке қарай ойысты. Оларды барлық жерде де
кальвинистік консисторийлердің өздері, ал кейбір жерлерде - жеке дворяндар-
кальвинистер, одақтың мүшелері басқарды. Көтерілістің базасы Фландрия,
Брабант, Турне, Голландия, Зеландия және Утрехт болды. Көтеріліс шеткергі
аграрлық провинцияларда кең қанат жая алмады, ол кейбір ірі қалаларды ғана
қамтыды. Өкіметтер дәрменсіз болып шықты. 1566 жылы 23 тамызда наместница
инквизицияны жоюға, плакаттарды жұмсартуға, кальвинистік уағыздың бұрын
таралған жерлерінде жүргізіле беруіне рұқсат берді. Дворяндар одағының
мүшелеріне кешірім бергендігін мәлімдеуге мәжбүр болды. Бұл мәселелерді II
Филипп біржолата шешуге тиісті еді [10.11б].
Көтерілістің табысы тек қозғалыстың кең қанат жайып, оған қолдарына
қару алып қатысқан күштердің барынша топтала түскен жағдайларында ғана
баянды етілмекші еді. Алайда өкіметті өз қолдарына алуға не
консисториялардың, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тарих факультеті
Дүние жүзі тарихы кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Нидерландының ХҮІ-ХҮІІ ғасырдағы мәдениеті
Орындаған:
4 курс студенті
Үйсінқұлов Азамат
Ғылыми жетекшісі
т.ғ.д., профессор Қ.Т.
Жұмағұлов
Қорғауға жіберілді
кафедра меңгерушісі
т.ғ.д., профессор “ ” 2010 ж. Қ.Т.Жұмағұлов
Алматы 2010
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ХVІ-ХVІІ ғасырдағы Нидерланды
1.1 Нидерланды мемлекетінің саяси жағдайы
1.2. Нидерланды мемлекетінің әлеуметтік және қоғамдық жағдайы
2. Нидерландының ХVІ-ХVІІ ғасырдағы мәдениеті
2.1. Нидерланды мәдениетінің ерекшелігі
2.2. ХVІІ ғасырдың бірінші жартысындағы Оңтүстік Нидерландының мәдениеті
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
Дипломдық тақырыптың өзектілігі. Ғасырлар бойғы халқымыздың жеке
шаңырақ көтеріп, өз алдына еркіндік туын тігуі, тәуелсіз мемлекет болып,
әлемнің өркениетті елдері қатарынан көріну арманы қазіргі күні толығымен
жүзеге асқан тарихи оқиға болып отыр. Бүгінгі таңдағы бұл қол жеткізген зор
табыс болғанымен, оны кез-келген мемлекеттің тәуелсіздігіне, елдігіне
қажетті саяси, әлеуметтік-экономикалық, алдыңғы қатарлы озық білім және
мәдени жетістіктерімен қамтамасыз етіп, одан әрі өрбіту керектігі сөзсіз.
Еліміз егемендік алған уақыттан бері осы қойылып отырған мақсаттарды
жүзеге асыруда жеткен жетістіктеріміз де аз емес. Солардың бірі тарих
ғылымы саласында аздаған жылдар аралығында осыған дейінгі дәуірде саналы
түрде бұрмаланып, жасырылып келген халқымыздың, адамзат тарихының өткенін
жаңа тұрғыдан зерттеуде, оған тиісті баға беруде орын алып отыр. Республика
тарихшы ғалымдарының осы мәселелерді зерттеу нәтижесінде қол жеткізген
табыстары осыған куә. Дегенмен, ғылымның бұл саласында зерттелмей тың
жатқан және жаңа тұрғыдан қарауды қажет ететін мәселелер әлі де болса
баршылық.
Мәдениет-адамзат баласының кейінгі ұрпаққа қалдырған өз заманының
қайталанбас өнер үлгісі. Қай кезеңде болмасын тарихта және тарих ғылымы
үшін мәдениет мәселесі аса өзекті мәселелер қатарына жатқызылған. Себебі,
бүтіндей адамзат тарихында өзіндік орны бар мәдениет түсінігі ғалымдар
үшін, тіпті қарапайым халық үшін де үнемі сұранысқа ие еді.
Қазіргі таңда еліміз әлемдік қауымдастықта өзіндік беделге ие.
Сондықтан да, әлемдік тарих, соның ішінде әлемдік мәдениет мәселесі
ғалымдар тарапынан зерттеле түсуі орынды. Осындай сәтте, бүгінгі таңдағы
тарих ғылымында сұранысқа ие болып саналатың мәселелердін бірі-ол XVI-ХҮІІ-
ші ғасырдың бірінші жартысындағы Нидерландының мәдениеті болып табылатыны
анық. Осы салада, көбінесе, Нидерланды елдерінің әр-түрлі тұрмыстық
жағдайына назар қатты аударылады, әсіресе көрші елдік арасындағы,
халықаралық қатыңасқа, діни табынушылық, әлеуметтік-экономикалық, саяси
жағдайларға, адам құқығы мен оның бостаңдығына және сөз еркіндігіне өте
күрделі де принципті мәселелер қойылып отырылады. Сонымен қатар, осы
мәселелердің қалай шешілгендігі болашақ уақытың көптеген күрделі
нәрселерімен әлі де тығыз байлаңыстырмақ. Шын мәнінде, бүгінгі таңда әлемде
кең құлаш жайған мемлекеттерді қарастыратың тарихи үрдісі ешбір бөлек
мемлекетті өз назарынан тыс қалдырмайды.
Нидерланды мемлекетін қарастырып, зерттегеннің өзі, осы уақытта
Қазақстан секілді өтпелі кезенді бастан кешіп жатқан мемлекет үшін зор
маңызды, соңымен қатар бұл мемлекет қарастырылған тақырыптың сандаған
мәселелерін көлденең тартатыны барған сайын айқындала түсуде.
ХХ ғасырдың басындағы Нидерланды мәдениеті өзінің қалыптасуы мен
дамуынында өте күрделі, қайшылықты кезеңді басынан өткерді. Бұл кезең бір
жағынан алып қарағанда ғылым мен білім, музыка, бейнелеу, және тағы да
басқа қолданбалы өнердің қалыптасып дамуы, сондай-ақ адамзат тарихында
Нидерланды мәдениеті ең бір шарықтаған кезеңі ретінде де белгілі. Сонымен
қатар, ХҮІ-ХҮІІ ғасырдағы орын алған күрделі қоғамдық-саяси өзгерістер
Нидерланды мәдениетінің дамуында да өзіндік із-қолтаңбасын қалдырды.
Сондықтан, аталған кезеңдегі Нидерланды мәдениетін осы мемлекеттің саяси
және әлеуметтік жағдайлармен қоса зерттеген дұрыс.
Жалпы дипломдық жұмыстың зерттелу өзектілігін дұрыс көрсету, оған
бейімделу, дүниежүзілік бәсекелестік күшейіп отырған жағдайда әлемдік
экономикалық және саяси қатарда қолайлы позицияда болу-өте маңызды мәселе.
Ал толығымен нақтылығында, ең алдымен, Нидерландының осы үрдіс барысындағы
тарихи орнын анықтап алу қажет деп есептейміз.
Нидерланды мемлекетінің оңтайлы даму жолдарын табу мәселесін жан-жақты
зерттеу мен ой сарабынан өткізу үшін, ең алдымен осы мемлекеттің бастапқы
жеке аймақты тұғырына шыққан күннен бүгінгі күнге дейінгі жүріп өткен
жолындағы кездескен қиыншылықтары мен жетістіктері негізінде тарихи орнын
анықтап алу қажет. Осы кезеңде Нидерланды мәдениетінің көрнекті өкілдері
адамзаттық құндылықтарға үндеп, мәңгілік өнерді ту етіп ұстаудан
жалтармады. Сондықтан ХҮІ-ХҮІІ ғасырдағы Нидерланды мәдениетінің тарихын
оқып-үйренуде осы қағидаларды естен шығармауымыз қажет. Осы тұрғыдан
алғанда да біздің бітіру жұмысымыздың өзектілігі айқындала түседі.
Қазақстан дүние жүзінің 50 мемлекетінің қатарына қосылып, өркениетті
бағыт ұстап, бәсекеге қабілетті ел болуды мақсат тұтып жатқанда, Нидерланды
сияқты мемлекеттің мәдениетін зерттеу өзекті деп санаймыз. Қазіргі таңда
елімізде Мәдени мұра бағдарламасы жүзеге асып, төрткүл дүниеден Қазақстан
туралы деректер жинақталды. Сонымен қатар, Голландиядан шыққан
саяхатшылардың мұралары, сызған карталары ғалымдардың назарын өзіне
аударды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Зерттеудін алдына қойған
басты мақсаты Нидерланды мемлекетінің құрылған жылдан бүгінгі күнге дейінгі
экономикалық, саяси, мәдени даму тарихы туралы жазылған материалдар мен
пікір-тұжырымдарды басшылыққа ала отырып, Нидерландының ХҮІ-ХҮІІ ғасырдағы
мемлекеттік жағдайындағы экономикалық, саяси, ұлттық мәдени дербестігін,
өзіндік болмысы мен қатар осы кезеңдегі адамзат тарихында өзіндік орынға ие
болып отырған Нидерланды мәдениетінің сан қыры мен ерекшеліктерін, сол
мәдениеттің көрнекті өкілдерін ашып көрсету. Мақсат айқындалғаннан кейін
осы мақсатқа сай міндеттер туындады. Осы мақсатқа байланысты қарастырылған
негізгі мәселелер мен жұмыстың міндеттері мынадай:
·ХҮІ-ХҮІІ ғасыр шеніндегі Нидерланды мемлекеті жағдайындағы
экономикалық қалыптасу тарихын ашып көрсету.
· Қарастырып отырған кезеңдегі Нидерланды мемлекетінің дүниежүзілік
мәдени орнын аңғарту.
·Нидерланды мемлекетінің ХҮІ-ХҮІІ ғасыр жағдайындағы мәдениеті туралы
сөз ете отырып, осы уақыттағы мәдениеттің даму ерекшелігі мен көрнекті
өкілдерінің тарихын баяндау.
- Нидерланды да ұлттық тілдің қалыптасуына үлес қосқан П. Хоофт, Иост
фан Фондел, Х. Бредо шығармашылығының маңызын айқындау;
- Гуго Гроцкийдің тарихи еңбектері Нидерланды мәдениетіндегі алатын
орнын анықтау;
Дипломдық жұмыстың зерттелу деңгейі. ХҮІ-ХҮІІ ғасырдың Нидерланды
мәдениетінің даму тарихы мәселесінің күні бүгінге дейін көптеген
зерттеушілер тарапынан қызығушылық танытылғанымен толықтай зерттеу
жұмыстары әлі де болса жеткіліксіз екендігі рас. Ал, осы мәселе төңірегінде
қазіргі таңға дейін жарық көрген зерттеу жұмыстарында қарастырып отырған
мәселенің, яғни Нидерланды мәдениетінің оң және теріс жақтарын
айқындағандығы белгілі болып отыр. Нидерланды мәдениеті мен қатар
әлеуметтік-экономикалық, саяси және қоғамдық өмірін тарихшылары мен
саяхатшыларының зерттеулері мен жазбаларынан, ресми құжаттардан оқып білуге
болады. Әрине, олардың барлығы бүгінгі таңда аса қызығушылық танытатын
түрде орындалып, қазіргі таңда өзіндік сұранысқа ие. Нидерландының
қарастырып отырған кезеңдегі мәдениеті туралы ғалымдардың зерттеулерінде
жалып халықтың тұрмысы, әлеуметтік өмірі, табиғи-географиялық жағдайы,
мәдениеті мен тілі, діні, жалпы психологиясы зерттеліп, өте қажетті
дүниелер пайда болды. Жалпы осы кезеңде жарияланған мұндай зерттеулердің
құнды мәліметтері сыни талдау арқылы пайдалануға болатын маңызды зерттеулер
екені даусыз.
Қаралстырылып отырған мәселенің тарихи тұрғыдан зерттелуіне келетін
болсақ, XV-XVII ғасырлардағы Нидерланды мемлекеті туралы кеңес уақытының
ғылыми еңбектерінде толық ақпаратты ақиқат және осы жағдайындағы тарихи
орны туралы зерттеулерді жоқтың қасы деуге болады.
Дегенмен, Нидерланды мемлекетінің түрлі тарихи кезеңі мен мәселесін
қозғап, зерттеу жұмысын жүргізген ғалымдардың ішінде Э. Роттердамский [1],
Г. Гроцкий [2] еңбектерінде Еуропадағы оқиғалармен қатар, теориялық
ойларын тұжырымдаған.
Біздің ойымызша Нидерланды мемлекетінің экономикалық қалыптасу
тарихы, әлемдік қауымдастық орны жайында, зерттелу жағдайындағы рухани
мәдениетінің даму тарихы сияқты мәселелер төңірегінде жарық көрген
зерттеулерді екі топқа бөліп талдауға болады:
- А. Н. Чистозвоновтың [3] көлемді, ғылыми еңбектері, баяндамалары
мен қосымша С.Д.Сказкиннің [4] таптырмас зерттеу еңбектері;
- экономист, саясаттанушы және т. б. ғалымдардың зерттеулері, ғылыми
мақалалары, интернет желісінің материалдары [5].
Осындай екі топқа бөліп талдаудың себебі-бірінші топқа жататын
еңбектердің мән-мазмұны Нидерландының саяси, экономикалық және мәдени
дамуында орын алған жағдайларды айқындаудың, оларды дағдарыстан шығарып,
заңдардың түбегейлендірудің өзекті мәселелерін дөп басып, атқарылуға тиісті
шараларды анықтайтын нақты, ғылыми еңбектер болып табылады. Бүгінде айтылып
жүрген осындай сипаттағы пікірлердің болашақта іргелі зерттеулерде
талданатыны сөзсіз.
ХҮІ-ХҮІІ ғасырлардағы Нидерланды мәдениеті мен оның тарихының өзекті
мәселелері туралы сонымен қатар, Д.Л. Модлейдің еңбектерін атауымызға
болады [6]. Аталған автор еңбектерінде Нидерландыдағы революцияның
сипаттамасы берілсе, Г. Форстеннің еңббектерінде геосаяси жағдай толығырақ
айтқанда, Балтық мәселесін баяндаған [7]. Сонымен қатар, Нидерландыдағы
революция мен ондағы шаруалар қозғалысына қатысты құнды еңбектер бар [8].
Қазіргі таңда, Қазақстандық зерттеушілер де Еуропаның тарихына ерекше
назар аударуда, өйткені елбасы Еуропаға жол бағытын нақты алдыға қойды.
Атап айтқанда Қ.Т. Жұмағұлов еңбектері дүние жүзі тарихының методологиялық
мәселелерін алға қойды. Еуразия тарихының негізгі бағыттарын көрсетті [9].
Сонымен қатар, дүние жүзі тарихының кезеңдеу мәселелерін көрсетіп, зерттеу
нысандарын сипаттады.
Сонымен қатар, Р.С Мырзабекова Чистозвановтың тарихи еңбектерін
зерттеп, өзіндік үлес қосты [10].
Дипломдық жұмыстың деректік негіздері. Тарихи білімнің қалыптасуы
мен тұрақты эволюциялық өрістеу процесіне зерттеудің деректік негізі ықпал
ететіндігі белгілі. Ал мәселенің жаңаша зерделенуі, қойылуы мен объективті
түрде зерттелуі ақиқатқа негізделген тың деректерге байланысты. Бұрын-соңды
айналымға түспеген тың деректерді зерттеу ауқымына енгізу мәселенің қарама-
қайшылығы мен күрделі тұстарының шешімінің табудың көзі.
Зерттеудің деректілік негізін Нидерланды мемлекетіне қатысты
мәліметтер құрайды. Олар зерттеу жұмысында кенінен пайдаланылды. Сондай-ақ
Гуго Гроцкийдің еңбектерін дерек ретінде капитализм генезисіне қолдандық.
Сонымен қатар, ортағасыр тарихына қатысты еңбектер мен осы кезең туралы
мәлімет беретін хрестоматиялар да барынша пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың зерттеу нысаны. Сонау, Орта ғасырдың бастапқы
кезеңінің, әлемде және дүниежүзілік тарихта ерекше орың алған Нидерланды
мемлекеті, күні бүгіңгіге дейін өзіне қызығушылық таңытуда. Әсіресе
зерттеушілер, ғалымдар қатарынан, ең алдымен бұл мемлекетке жер жүзінің
тарихшылары, назар аударуда, себебі осы елді-мекеннің зерттелмей,
қарастырылмай және қағаз бетіне толығымен түспей қалған ақпаратты-
мәліметтері жетерлік.
Ұсынылған бітіру жұмысы, жоғарыда жазылғаңға дәлел болуға лайық.
Өйткені, бастапқы Нидерландының ірге тасы салынып қаланғанынан емес, жалпы,
бұл мемлекеттің XVII –ші ғасырдың бірінші жартысында өркендеп дамығаңдығы
ақиқат, яғни сол кезеңдік уақытқа дейін Нидерландының тарихын, барлық
жағынан, талай ғалымдар, зерттеушілер тек тарихнамалық сипаттама жағынан
ұсыңып көрсеткені баршаға аңық. Толығымен қарастыра оқи келгенде, басқа
ақпараттық-мәліметтің аздауына көзіміз жетеді. Осыңдай жағдайдың өзінде,
бітіру жұмысыңда, ең алдымен негізгі мақсаттардың ерекшелігі, жаңадан ел
естімеген жаналық ашу емес, керісінше, Нидерланды мемлекетінің тарихы әлі
күнге дейін өзекті екенін айқындау. Диплом жұмысының негізгі нысаны ХҮІ-
ХҮІІ ғасырлардағы Нидерланды мәдениеті.
Дипломдық жұмыстың теориялық-методологиялық негізі мен әдістері.
Зерттеуде тарихи еңбектерді жан-жақты обьективті түрде, диалектикалық
тәсілдермен етене байланыстағы тарихилықтың, ғылыми принциптердің негізінде
оқып-үйрену, талдау басшылыққа алынды.
Зерттеу барысында нақты тарихи, салыстырмалы тарихи, талдау,
жинақтау және қорыту әдістері, сондай-ақ логикалық әдістер қолданды.
Тарихи хронологиялық (мерзімдік) әдіске үлкен мән берілді. Ол
тарихи бұлтартпас дәлелдерді бір кезенді екіншілермен салыстыру және әр
кезенде жинақталған білімнің объективті заңдылықтарын айқындау мақсатында
өзара байланыста зерттеу ісіне мүмкіндік береді. Дипломдық жұмыста осы әдіс
нақты пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы. Аталған диплом жұмысын жазу
барысында мен алдыма қойған мақсаттарыма жете отырып, өзім үшін
төмендегідей жаңалықтар жасадым. Мысалы:
- Дипломдық жұмыста алғашқы рет Нидерландының XV-XVII ғасырлар
аралығындағы саяси дамуына толықтай баға беріледі.
- Сонымен қатар, мәдениет мәселесі сол заманғы экономикалық және саяси
мәселемен де тығыз байланыстылығын ескер отырып, экономикалық
қалыптасу тарихының еңбектері мен мәдениетке қатысты оқиғалар бір
жүйелілікке келтірілді.
- Сондай-ақ бас мәселелер жағдайындағы Нидерландының ХҮІ-ХҮІІ ғасырдағы
мәдени даму ерекшеліктері мен тарихына өзімізше талдау жасап,
қорытындыладық.
- ХҮІ-ХҮІІ ғасырдағы Нидерланды мәдениеті жайлы деректер мен қатар соңғы
зерттеулер де біршама сөз етілді.
- ХҮІ-ХҮІІ ғасырлардағы Нидерланды мәдениеті осы кезедегі Еуропа
мәдениетінің көріністері болғандығы дәлелденді.
Дипломдық жұмыстың мерзімдік шегі. XV-XVII ғасырлар аралығын
қамтиды. XV ғасырдан бастап, Нидерландының бір бүтін болып қалыптасқанына
орай, республиканың экономикалық, сыртқы саяси және мәдени дамуында жаңа
кезең басталды. Аталған кезеңде экономикада жоспарлы әкімшіл-әміршіл
түрінен нарықтық қатынастарға көшу, өзіндік экономикалық дербестік алуға
талпыныстар жасалып, шаралар іске асырылды; сыртқы саясатта көп саясаттылық
ұсталынып, соңы нығайтулық жүзеге асырылды; мәдени салада саяси
идеологияландырылған шылаудан босап, ендігі жерде ұлттық болмыс пен ұлттық
мәдени дербестік жолындағы іс-шаралар жүзеге асырылды. Өтпелі кезеңнің
қиындықтары мен қайшылықтары айқын көрініс тапты. Міне осындай күрделі
мәселелердің алғышарттарын, сипатын, қайшылықтарын және салдарын біздің
дипломдық жұмысымыз біршама анықтап береді.
Дипломдық жұмыстың практикалық маңызы. Зерттеу жұмысын Нидерланды
мемлекетінің тарихын зерттеушілерге, ізденушілерге өте қажет деп
есептейміз.
Дипломдық жұмыстың материалдарын орта мектеп оқушылары және
жоғары оқу орындарының студенттеріне оқу процесіне пайдалануға болады деп
есептейміз.
Зерттеу жұмысын орта мектептерде дүние жүзілік тарихы сабағында
мұғалімге қосымша дерек ретінде пайдалануға болады деп санаймыз.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Ұсынылып отырған диплом жұмысының
құрылымы: кіріспе, екі тараудан тұратын негізгі бөлім, қорытынды,
пайдаланылған әдебиеттер тізімі және қосымшалар.
1. ХVІ-ХVІІ ғғ. Нидерланды
1.1 Нидерланды мемлекетінің саяси жағдайы
Нидерланды - Маас, Рейн және Шельд өзендерінің сағаларында Солтүстік
теңіздің жағалауын қуалай орналасқан аймақ. XIV-XV ғасырларда осы
территорияда орналасқан графтықтар, герцогтықтар және сеньорийлердің
көпшілігі, әдетте, Қасиетті Рим империясына немесе Францияға лендық
тәуелділікте болды және олар Бургунд герцогтықтарының қол астына
біріктірілді. 1477 жылы Франциямен және Швейцария кантондарымен соғысқан
герцог Карл Смелый Нанси түбіндегі ұрыста қаза тапты, ал оның әскері
талқандалды. Франциямен жүріп жатқан күресте көмек алу үшін тақтың мұрагері
Мария Бургундская Максимилиан Габсбургскиймен некелесті және ол кейіннен
Германияның императоры болды. Сөйтіп, Нидерланды осылайша Австрия
Габсбургтерінің қол астына қарады. Бұдан былайғы жерде Габсбургтер
Нидерландыны империяның ішінде ерекше жағдайға қойып, оларды шын мәнінде
мұралы иеліктеріне айналдыру мақсатында өз биліктерін жаңа облыстарға
барған сайын көптеп тарата бастады. Ол 1523 жылы - Фрисландияны, 1528 жылы
- Утрехт пен Оверэйсселді, 1536 жылы Хронинген мен Дрентунды, 1543 жылы -
Гельдернді (Хелдерді) қосып алды. Бұларды 1548 жылғы Аугсбургтік бітім
заңды түрде бекітті. Осы бітім бойынша империя жалпы империялық, алым-
салыктардың; ic жүзінде символикалық 6ip бөлігін төлеп тұруға міндеттеп
Нидерландыны өз қамқорлығына алды. Империямен лендық байланыстарды онда да
нашарлау формада, тек Гельдерн, Утрехт және Оверэйссел ғана сақтап калды.
1549 жылдьң Прагматикалык, санкциясы Нидерландының он жеті провинциясының
оларға келешектегі суверендердің мұрагерлік етуі кезінде бөлінуге
жатпайтындығын белгілеп берді. Бұл провинциялар: Артуа, Эно (Геннегау),
Люксембург, Намюр, Фландрия, Брабант, Лимбург, Турне, Мехельн, Француз
Фландриясы (Лилль, Орши, Дуэ), Зеландия, Голландия, Утрехт, Фрисландия,
Гельдерн (Хелдер), Хронинген, Оверэйссел (Дрентамен) еді [2.12-23бб].
Шіркеулік Льеж аймағы ерекше құқылык, статуспен пайдаланды.
Нидерландының саяси құрылысындағы күрес екі бағытта жүргізілді. Бір
жағынан, император, ал кейінірек Испанияның королі және оның жанынан арнайы
құрылған Фландр кеңесі басқарған үкіметтік аппарат болды. Нидерландыны
әдетте наместник (бас статхаудер) басқарып отырды. Наместниктің жанында
кeңecшi құқықтары бар үш кеңес - ipi шонжарлардан құралып, барлык, маңызды
мәселелерді талқылап шешетін мемлекеттік кеңес; алым-салық мәселелерін
басқаратын қаражаттық, кеңес және заң жобаларын, маңызды әкімшілік
жарлықтарды дайындайтын; сондай-ақ наместниктің атына жолданған шағымдарды
қарайтын жасырын кеңес құрылды. Соңғы екі кеңестегі лауазымдарды негізінен
корольдық заңгерлер мен әскери міндеттерін атқарған дворяндардың арасынан
шыққан білімділер алып отырды. Орталық сот органы Мехальна қаласында
мәжіліс құратын Бас кеңес болды. Жергілікті жерлерде әжептәуір әскери
әкімшілік билігі бар провинциялардың статхаудерлері де наместникке бағынды.
Осы орталықтандырылған аппарат барған сайын күш жинап, заң, алым-салық және
сот-әкімшілік жүйелерін бip iзге түcipдi, монарх пен оның наместнигінің
әмірін жүзеге асыра отырып, жергілікті өзін-өзі басқару ісіне де араласты.
Елдің саяси және экономикалық өмірін осылайша орталықтандырудың өзі
шетелдік династиялардың Нидерландыны құлдыққа салудың реакциялык, максатына
қызмет етті [2.23-41бб].
Екінші жағынан, Нидерландыда сословиялық монархия кезінен мұраға
қалған уәкілділік мекемелері - Бас және жер штаттары өмір сүрді және
бұлар өкіметтердің; сұраған алым-салықтарын дауысқа салып шешіп отыруға
шексіз құқықтары болды. Оның үстіне далалар мен ауылдардың өзін-өзі
басқаратын органдары (магистраттары) болды, оларда патрицийлер мен
бюргерлер, бай купецтер үстемдік етті. Ал әрбір провинция мен даланың өз
алдына артықшылықтары мен ерекшеліктері және автономиялары болды. Олар
өздерінің бұл праволарын өкіметтердің қол суғуларынан табандылықпен қорғап
отырды [3,]. Сондықтан да монарх Нидерландыда өзінің ic-әрекет қимылдарын,
біршама тежеп отырды.
V Карл үшін Нидерланды ерекше маңызды аймақ болып саналды. XVI
ғасырдың орта шенінде ол қазынаға гульден есебімен 2 миллион қарапайым алым-
салық төлеп тұрғанда, Италия 1 миллион, ал Испания мен оның отарлары 0,5
миллионнан алым-салық төлеп тұрды. Нидерланды сонымен қатар Францияға және
кейбір неміс князьдықтарына қарсы операциялар жургізу үшін ең маңызды соғыс
плацдармы болып табылды. Нидерланды да V Карлдың қол астына тарауынан
белгілі 6ip дәрежеде пайда тапты: олардың саудагерлері мен
мануфактурашылары V Карлдың қол астындағы территориялардан өздерінің
товарларын өткізуді қамтамасыз ететін рыноктар тапты, отарларға баруға
бөтен елдерде де өздерінің сауда-саттық мүдделерін қорғауға мүмкіндік алды.
Алайда V Карлдың патшалық құру кезеңінің екінші жартысы үздіксіз алым-
салықтар төлетуге, күйзеліске ұшыратқан әулеттік соғыстар, елдің шаруашылық
мүдделеріне ат үсті қарап Нидерландының экономикасы мен қаражат жағдайын
мүлдем әлсіретуге әкеп соқтырып, қатты наразылық туғызды. Толғағы жетіп
келе жатқан жалпы шиеленістің V Карлдың жүргізген саясатының қалың бұқара
тарапынан қолдау таппағанынан да гөрі терең себептері болды; олар
Нидерландының әлеуметтік-экономикалық даму сипатына негізделді.
Нидерландының XVI ғасырдағы экономикалық дамуы. XVI ғасырдьң
ортасына таман Нидерландыда феодалдық қатынастардың ыдырауы жедел жүріп
алғашқы қорланудың процесі кең өрістетілді және шаруашылықтың капиталистік
формалары пайда бола бастады. Елдің шағындау территориясында сол кезде
шамамен 3 миллиондай халқы бар 300-ге жуық қала мен 6500-ден астам ауылы
болды. Голландия провинциясында тұратын халықтың тығыздығы бір шаршы
километрге 70 адамнан келді және оның тұрғындарының тең жартысы қалалардың
үлесіне тиді [6.45б]. Фландрияда да жағдай осы шамалас болды. Нидерланды
көбінесе қалалар елі деп аталды.
Нидерландылардың 17 провинциясының барлығы бірдей экономикалық жағынан
біркелкі дамыған жоқ. Олардың даму дәрежелерін шартты түрде шамамен үш
топқа бөлуге болады: орталық өнеркәсіпті аудан - Фландрия мен Брабант;
негізінде Голландия мен Зеландиядан құрылған солтүстік-батыс өнеркәсіп
тобы; шеткері, артта қалған, көбінесе ауыл шаруашылықты провинциялар -
Артуа, Люксембург, Намюр, Гелдерн, Оверэйссел. Фрисландия мен Утрехт сияқты
провинциялар аралық жағдайда ғана қалды.
Фландрия мен Брабанттегі товар өндірісі және товар-ақша қатынастары,
сондай-ақ XIV ғасырдан-ақ басталып XVII ғасырда тамырын терең жайған
саудагерлік капитал капиталистік қатынастарды өркендету үшін құнарлы орта
болуға айналды. Бұл кезде цехтық қолөнер кәсібі қалаларда едәуір ыдырады.
Көптеген, әсіресе өткенде аса қорлы болган шұға тоқитын цехтардың ісі кері
кетті. Мысалы, 1517 жылы Ипрде 600 тоқыма станогы жұмыс істесе, енді 1645
жылы олардың тек 100-і ғана қалды [8.98б]. Дәулетті шеберлер барған сайын
оқшауланған қоғамдық топқа айнала берді де, ал көмекші шеберлер дербес
шебер болып шығамыз деген үміттерінен айрылды.
Ыдырай бастаған цехтық қолөнер кәсібінің орнын өріс ала бастаған
капиталистік мануфактуралар басты. Олар цехтық зорлаудан тыс ерікті кіші
гірім ауылдар мен Хондсхот, Ниве Керке (Фландрия) және тағы басқа жаңа
қалалардың орталықтарында пайда болды. XVI ғасырдың аяғында Хондсхоттың
мануфактуралары жылына, 15-20 мың тай мата өндірсе, ал 1643 жылы ол 97 795
тайға жетті. Қаланың халқы XVI ғасырдың 60-жылдары қарсаңында 20 мың адамға
жетті. Ауденардың төңірегіндегі алыпсатар мануфактурашылардың
кіріптарлығына түсіп, үйлерінде отырып кілем тоқушылардың саны 1640 жылдың
қарсаңында 12-14 мың адам болды. Нидерланды өнеркәсібі мен қолөнер
кәсібінің жалпы көлемі 1670 жылы шамасы 50 миллион гульден болып бағаланды
[9.28б].
Нидерландының ең ірі порты - Антверпен қалыптасып келе жатқан дүние
жүзілік капиталистік рыноктың орталығына айналды. Нидерланды экспортының
көлемі 1560 жылы 16 миллион, ал импортының көлемі - 20-22 миллион гульден
болды. Антверпеннің гаваньдарында кейде тіпті екі мыңнан астам кемелер бір
мезгілде жиналып қалушы еді. Товар және фонд биржаларына жыл сайын әр түрлі
ұлттардың мыңдаған купецтері мен финансистері және ақша уақтауды кәсіп
еткендер жиналатын-ды. Мұнымен қатар қалада бүкіл Европаның ірі банкир
үйлерінің: Фуггерлердің, Вельзерлердің, Шетцтердің, Гримальдилердің, де
Гароның және басқаларының арнаулы конторлары болды. Антверпенде тек
Фландрия мен Брабанттың мануфактурашылары мен қолөнершілерінің өндірген
товарлары жиналып қана қоймады [7.10-26бб]. Мұндағы мануфактураларда
ағылшын шұғалары өңделді, ІІІыны бұйымдары мен сабын өндірілді, кітап басып
шығарылды және тағы басқа жұмыстар жүргізілді.
Өзгерістер жер жөніндегі қатынастарды да қозғады. Фландриямен мен
Брабанттың жаңа экономикалық жағдайларға бейімделе алмаған феодалдық
дворяндары әбден кедейленіп, борышқа батты. Ал олардың жерлері бірте-бірте
өсімқорлардың, бюргерлердің, монастырьлардың қолдарына көшті. Монастырьлар
Фландриядағы барлық жердің жартысына жуығын иемденді. Феодалдық қатынастар
ыдырауға айналды. Фландрия мен Брабанттағы шаруалардың көпшілігі бас
бостандықтарына ие болып, феодалдық типтегі ерікті арендаторлар болды. Олар
енді рентаны договорлардың шарттарына сәйкес ақшалай және заттай өтеп
отырды. Жұмыспен өтеу және жеке мін-деткерлікті атқару енді сирек ұшырасты.
Шаруалардың әртүрлі категориялары шаруашылықты түрліше жүргізді.
Фермерлер мен дәулетті шаруалар батырақ жалдады, агро-техниканы жетілдірді,
өсімдік тұқымдарын алмастыра отырып ауыспалы егісті енгізу, өнімді мол
беретін техникалық дақылдарды егу, малды қорада ұстап күту шараларын іске
асырды. Ауыл шаруашылығы өнімдерінің қымбаттылығын тудырған бағалар
революциясы фермерлер мен дәулетті шаруалардың пайдасына қызмет етті. Бірақ
оның есесіне кедейлер өсімқорлардың қолдарына түсіп, жедел күйзеліске
ұшырады. Ал қала адамдарын – патрициат пен бюргерлерді алар болсақ, олар
өздерінің жерлерін жарма-жаршылық түрінде арендаға берді, тіпті болмаған
жағдайда сол жерлерге орналасқан ұстаушыларды феодалдық формадағы
қанаушылықта сақтап қалды. Сонымен Фландрия мен Брабанттың ауылдардағы
буржуазиялық бағыттар өздеріне үлкен қиыншылықпен жол ашты.
Голландия мен Зеландияда да үлкен экономикалық өзгерістер байқалды.
Қолөнер кәсібінің цехтық салалары, әсіресе, шұға тоқу саласы ауыр
уақыттарды басынан кешірді. Голландияның шұға тоқитын ең ірі орталығы -
Лейденде - өнімнің жылдық көлемі 1530 жылғы 24017 жарты тай шұғадан 1663
жылы 5035 жарты тайға шейін кеміп қалды. Сонымен бірге ірі қалалардың
төңіректерінде ерікті қолөнер кәсібі дамытылды, зығыр және жүн тоқу мен
кеме жасауда мануфактуралардың әр түрлі формалары пайда болды [10.24-29бб].
Осындай формалар сыра қайнату мен кірпіш және ізбес өндіруде, балық аулау
және теңізде жүзуде де қалыптасты. Балық аулау маусымы кезінде май шабақ
ұстауға бір мезгілде жүздеген балық кемелері - бойстар шықты. XVI ғасырдың
60-жылдары солтүстік провинциялардың май шабақ пен балықтың басқа
сорттарынан түсетін кірістері Фландрияның үлесіне келетін 400 мың
гульденмен салыстырғанда шамамен 6—7 миллион гульден болып бағаланды. Бұл
кезде Голландияның қарамағында жүк көтерімділігі 200-ден 700 тоннаға дейін
жететін 800 кеме және онан да көбірек ұсақ кемелері болды. Матростар мен
портта жұмыс істейтіндердің саны оң мыңдаған адамға жетті [12.21-33бб].
Солтүстік провинциялардың саудасы да өсуге бет алды. Ол Амстердам,
Энкхёйзен (Голландия), Мидделбюрх, Флиссинген (Зеландия), Девентер, Кампен
(Оверэйссел) және осы сияқты басқа қалаларда шоғырланды. Бұлар кебінесе
ганзейлік қалалармен Англиямен, Орыс мемлекетімен сауда жұмыстарын
жүргізді. Олар сыр, ірімшік сарымай, мал, балық және шұға жеткізсе, олардан
астық, зығыр, ағаш, темір және шарап әкеліп тұрды. Амстердамның купецтері
сонымен қатар едәуір делдалдық саудамен және фрахт операцияларымен
айналысты.
Солтүстік провинциялардың аграрлық құрылысының белгілі бір өзіне тән
ерекшелігі болды. Голландия, Фрисландия және Дренттегі феодалдық қатынастар
Фландрия меп Брабанттағы сияқты тиянақты формаларға жете алмады. Соңғы екі
Провинцияда ертеден еріктілікте келе жатқан шаруалардың едәуір қоғамдық
тобы сақталып қалды. Солтүстік Голландиядағы шаруалардың көпшілігі графтық
доменге тіркеліп қойып, дворяндық шаруаларға қарағанда көптеген
артықшылықтармен пайдаланды. Көпшілігінің жеке бастары бос арендаторлар
немесе жердің мұрагер иелері болған (еіgеnегffdеn) Кеннемерландтың
шаруалары да артықшылықтармен пайдаланды. Бұлар қауымдық жерлерді өздерінің
иелігіне заңсыз қаратып алған деревняның ауқатты билеуші топтарын құрады.
Дворяндар мен клириктер Голландияның барлық жақсы жерлерінің шамамеи
жартысына жуығына ие болды. Фрисландиядағы дворяндар жердің тек 10 пайыз
жуығына ие болса, ал монастырлардікі - 40 пайызға дейін жетті [11.45б]. Бұл
провинциялардағы шаруалардың жер иеленушілігі мен товар өндірісі берік
болды, ал Дрентедегі шаруалардың жер иеленушілігі бұдан да басым түсті.
Солтүстік провинциялардың көпшілігіндегі гидротехникалық құ-рылыстың
маңызы үлкен болды: бұл аудандарда плотиналар мен шлюздерсіз және
бөгеттерсіз егіншілікпен айналысу мүмкін еместігі былай тұрсын, тіпті
олардағы ойпаң жерлерге мекендей тұруға да болмайтын еді. Бөгеттер салу,
оларды күту коптеген жалдамалы жұмыс күштері мен материалдарды және қаражат
талап етті. Бұл шығындар шаруалардан ерекше бөгет салығы ретінде жиналды.
Су басып жатқан жерлерді - польдерлерді құрғату да кептеген қар-жыны
қажетсінді. Нидерландыда бұл жұмыстарға керекті озат техникада техникалық,
бау-бақша және жоғары өнімді дақылдар егу немесе етті-сүтті мал
шаруашылығын интенсивті жүргізу барысында ғана өтелетін еді. Сондықтан қала
байларының жаңадан құрғатқан жерлерінде фермерлік шаруашылықтар қалыптасты.
Тұтас алқаптарды жекелеген дақылдар егуге немесе салалық мал шаруашылығын
жүргізуге мамандандыру сауда егіншілігі аудандарының калыптасуына, мұнда
да фермерлік шаруашылықтардың пайда болуына әкеліп соқтырды.
Көптеген ауылдар жерлерінің аздығынан кәсіпкершілікке көшті (балық
аулау, шымтезек өндіру, жүн иіру). Олардағы халықтың едәуір бөлігі
Прибалтикадан әкелінетін астықпен ғана күнелтті. Голландия мен
Фрисландияның дворяндары ерекше ықпалмен пайдаланбады. Әдетте, дворяндар
өздерінің жеке шаруашылығын жүргізбеді. Сондықтан XVII ғасырда олардың
материалдық жағдайы мүлдем нашарлап кетті. Зеландиядағы дворяндардың жер
иеленушілік позициялары біршама күштірек болды [13.54-67бб]. Өйткені
мұндагы аграрлық құрылыс Фландриядағыға жақындау тұрды. Оның есесіне
аграрлық жағынан өріс ала алмаған Гелдерн мен Оверэйссел өздөрінің эконо-
микалық маңызын, өздерінің саяси салмағын жергілікті шаруаларды қатал
феодалдық қанаудың есебінен сақтап қалған феодалдық дворяндардың тірегі
болып қала берді.
Осыған ұқсас жағдай елдің оңтүстігі мен оңтүстік-шығысындағы Артуа,
Эно, Люксембург пен Намюрде де болды. Алғашқы қорланудың және аграрлық
қатынастар эволюциясының процесі олардада кейбір табыстарға ие болды, бірақ
ол тым баяу жүрді. Сөйтіп мұндағы шаруалар оның ең үлкен ауыртпалықтарын
бастарынан кешірді.
Провинциялардың орталық және Солтүстік сауда-өнеркәсіп топтарының
экономикалық дамуының сырттай біркелкі көрінуіне қарамастан, олардың
арасында елеулі айырмашылықтар да болды. Фландрия мен Брабанттың
капиталистік мануфактуралары өздерінің шығарған өнімдерінің басым бөлігін
Испаниямен және Англиямен байланысты рыноктарға апарып өткізіп тұрды.
Олардың жүн тоқитын өндірісі Испаниядан және Англиядан әкелінген жүннен
өнім жасады. Сондықтан олардың үлкен табысқа жетуі Нидерландының осы
елдермен өзара қарым-қатынастарының қалайша құрылуларына едәуір дәрежеде
байланысты да болды. Антверпеннің сауда-саттығы негізінен делдалдық болып,
мұндағы үлкен рольді басқа елдердің купецтері атқарды. Ал жергілікті
купецтер көбінесе сауда-саттыққа қызмет етумен: транспорт, қойма, делдалдық
және басқаларымен айналысты. Антверпеннің өзіндік айта қоярлықтай флоты
болмады. Фландрия мен Брабанттың ескі ірі қалаларында орта ғасырлық
бюргерлік пен цехтық корпорациялар өздерінің әлсіреуіне қарамастан, әлі де
болса экономика мен саяси жағынан берік позиция ұстады. Солтүстікке
қарағанда, әсіресе, валлон провинцияларын (Эно, Артуа т. б.) есепке ала
отырып қарастырғанда мұнда дворяндар мен дін иелері анагұрлым ықпалдылау
болды [14.55б].
Провинциялардың солтүстік тобы экономикалық байланыстары бола
тұрғанымен де Антверпен мен Фландрияға емес, Амстердам, Энкхёйзен,
Флиссинген, Мидделбюрх, Девентер сияқты қалаларға қарай бейімделе берді;
олардың өнім мен шикізат өткізетін негізгі рыноктары Прибалтикада болды
және олар Испаниядан тәуелсіз еді. Оның үстіне, бұл провинциялардың өз
алдына қуатты теңіз флоты да бар еді. 1500 жылы Балтық теңізіндегі Зунд
бұғазынан өткен 1400 нидерландық кемелердің 1040 голландықтардікі болатын
[15,]. Голландия, Зеландия және Фрисландияның ішкі рыногы аумақты еді және
ол сыртқы саудамен (астық пен ағаш) қатар жергілікті қолөнер кәсібі және
мануфактуралармен байланысты болды.
Цехтар, феодалдық жер иеленушілер, дворяндар және шіркеу Солтүстіктің
экономикалық жағынан дамыған аудандарында орталық және оңтүстік
провинциялардағыдай ықпалмсн пайдалана алмады. Сондықтан, Фландрия,
Брабант, Турне мен Валансьеннің мануфактуралары өнімдерінің көлемі жағынан
Солтүстік ауданның мануфактурасынан әлдеқайда артып түсе түрғанымен де,
Голландия, Зеландия және Фрисландияның мануфактуралық өндірісі, фермерлігі,
ерікті шаруалардың жер иеленушілігі, саудасы мен теңізде жүзушілігі
анағұрлым берік негізге сүйенді.
Экономикалық өзгерістердің әлеуметтік зардаптары. Алғашқы қорлану
процесі Нидерландылардың экономикасында капиталистік укладтың пайда болуын
терең тамырлы әлеуметтік өзгерістермен қоса жүргізілді. Дворяндардың
экономикалық және саяси жағынан арқа сүйер тірегі жойыла бастады. Орта
ғасырлық бюргерлік пен феодалдық шаруалар ыдырай түсті, қала мен ауылдың
тікелей өнім өндірушілері - цехтық және ерікті қолөнершілер, шаруалар -
қайыршыланып, жаппай көлемде экспроприацияланды және тобынан айрылган
кезбелерге айналды. Ал жұмыс тапқандарының өздері қатты қанауға тап болды.
Олардың жұмыс күндері 12-14 сағатқа созылды, ал алатын ақылары мардымсыз,
тұрмыс жагдайлары адам төзгісіз нашар болды. Қалгандарының еншісіне
кезбелік, қайыршылық немесе түрме мен азап шегу тиді. Көшеге аласталып,
қуылмаған кедейлер мен қолөнершілердің жағдайлары біршама тәуір болды.
Бүкіл отбасының, соның ішінде жас балалардың шамадан тыс ауыр еңбегі
әр түрлі қосалқы кәсіпшіліктердегі алыпсатарларға жұмыс істеу, үздіксіз
борыш, кіріптарлық, аштық олардың күн көрістерін тым ауырлатып жіберді.
Олардың көпшілігін аштық өлімінен жүрттың жәрдемі мен қайыр, садақасы
(жергілікті өкіметтердің рұқсатымен) құтқарды.
Бұл ауыртпалықтарды шетел монархтарының жүргізген жыртқыштық саясаты
онан сайын үдете түсті. Олар ел ішінде өз биліктерін жүргізіп қалың
бұқараның көзін алым-салықтардан аштырмады, әулеттік соғыстар жүргізумен
халықты күйзеліске ұшыратты. Феодалдық аристократияны, католиктік шіркеуді,
патрициат пен реакцияшыл цехтың топтарды қолдау арқылы ел ішіндегі ішкі
реакцияны күшейтті. Жаңадан туып келе жатқап таптар - буржуазия мен
предпролетариат Нидерландының сауда-саттық жұмыстары мен өнеркәсібін
талқандап бұзған шетел абсолютизмінің жүргізген реакцияшыл саясатының
салдарын ауыр күйзеліспен бастарынан кешірді. Шиеленіскен әлеуметтік
жанжалдар толассыз болып тұрды.
Бұл жанжалдар көптеген көтерілістерге ұласты. Олардың ішіндегі ең
ірілері 1534-1535 жылдары Солтүстік провинцияларда революциялық
анабаптистердің басшылығымен өткізілген халықтық қозғалыс және 1539-1540
жылдарда болғап Гент көтерілісі болды. Бұлардың екеуі де әлеуметтік
қайшылықтардың барынша шиеленісуімен және күрделілігімен ерекшеленді. Бұлар
кейінірек айқын көрінді [16.58б].
Феодалдық-католиктік реакцияның күшеюі. ІІ Филипп. V Карлдың
жүргізген саясатының өзі-ақ үдей түкен реакцияшылдықпен сипатталынғанды.
1521 жылдан бастап еретиктерге қарсы ерекше заңдар - Плакаттар басылып
шығарылды, инквизицияның трибуналы құрылды. Ал революцияшыл анабаптистердің
басшылығымен 1534-1535 жылдары өткізілген жаппай халықтық қозғалыстардан
кейін еретиктерді қудалау тіптен күшейе түсті. Үздіксіз жүргізілген
әулеттік соғыстар Нидерландының қаражат жағдайын мүлдем әлсіретті.
Франциямен болған төртінші және бесінші соғыстың өзіне ғана 7 миллион
гульден жұмсалды. Императорлық қазынаның алтын қапшығынан Нидерланды енді
борыш басқан елге айналды. Олардың мемлекеттік борышы 1555 жылдың
қарсаңында 8 миллион гульденге жетті [20.47б].
1555 жылы V Карл тақтан өзі түсті. Өзінің үлкен ұлы II Филиппке
Испанияны отарларымен қоса Нидерландыны, Италиялық иеліктерін және Франш-
Контэні берді. Егер V Карл үшін Испания оның иеліктерінің маңызды құрамдас
бөлігі болса, ал II Филипп үшін ол ең басты бөлік болып саналды. Оның
жүргізген барлық саясаты реакцияшыл испан дворяндарының мүдделеріне қызмет
етті. Олар Испаниядағы капитализмнің енді-енді ғана шығып келе жатқан әлсіз
өскіндерін жойып, қол астарындағы елдерді мейірімсіз қанады. Феодалдық-
католиктік реакцияны бүкіл Европа елдеріне таратуға тырысты.
Өзінің көздеген мақсаттарына жету үшін II Филипп мынадай шаралар
белгіледі. Франциямен соғыс кезінде әкелінген испан әскерлерін Нидерландыда
сақтап қалу, елдегі өкімет билігінің бәрін де Мемлекеттік кеңестің
(консульттардың), монархқа құлшына бас шұлғыған шағын топтың қолдарына
шогырлау; епископтардың санын 4-тен 18-ге дейін көбейтіп, ересьтердің
түбіне жету үшін оларға инквизиторлық өкілдіктер беру. Монарх мұнымен де
шектелмеді, борыштарынан құтылу үшін, ол 1557 жылы мемлекетті банкрот болды
деп жариялады, одан Нидерланды банкирлері өлшеусіз зиян шекті [21.15б].
II Филипптің енгізген жаңалықтары Нидерланды халқының әр түрлі
топтарының мүдделеріне кереғар болды. Жаңа епископтықтарды құру туралы 1559
жылғы Заң, еретиктерге қарсы плакаттардың бұдан былай мейлінше қатал
қолданылатындығын көрсетті. Епископтарды тек университеттік білімі бар дін
иесі адамдардан тағайындау туралы ескерту, дворяндардың жаны тыныш пайдалы
епископтық лауазымдардан айыруға сылтау болды. Ал епископтарды
монастырлардың есебінен жалақы төлеп ұстау ниетінің өзі ата тегі
дворяндардан шыққан аббаттардың құдайға құлшылық ету қызметінен түсетін
тиісті ақыларына зиян келтіру қаупін туғызды. 1560 жылы Испанияда шетке
шығарылатын жүнге баж салығы жоғарылатылды. Осыған байланысты Нидерландыға
әкелінетін жүннің бумасы жылына 40 мыңнан 25 мыңға дейін азайды [17.66б].
Сонымен қатар, Нидерландының купецтеріне Испанияның отарларына баруға тыйым
салынды. Англия мен Испанияның арасындағы жанжал Нидерланды мен Англияның
арасындағы сауда-саттық жүмыстарының берекесін кетіріп, мыңдаған адамдарды
жұмыссыз қалдырды.
Осы істердің барлығы да шетел билеушілері тарапынан жүргі-зілгендіктен
ұлттық езгінің сипатына ие бола бастады. Сондықтан оларды Нидерландыда
жүзеге асырушыларды - наместница Маргарита Пармская мен оның қол шоқпары
кардинал Гранвелланы бұл елдегілер мейлінше жек көрді.
Революциялық жағдайдың пісіп жетілуі. Жоғарыда көрсетілген
себептердің ықпалымен, сондай-ақ үздіксіз үдей берген қымбатшылық пен
аштыққа байланысты 1562—1566 жылдары Нидерландыда қала кедейлері,
мануфактура жұмысшыларының және шаруалардың арасында күшті наразылық
басталды [18,]. Кейбір жерлерде аштыққа байланысты бүліктер туды.
Кальвинизм ашықтан-ашық аренаға шықты. Көбінесе бай купецтер мен
мануфактурашылар басқарған ірі сауда-өнеркәсіптік орталықтарда (Турнда,
Валансьенде, Антверпенде, Хондсхотта және басқаларда) кальвинистік
консисториялар 60-жылдардың бас кезінен бастап жаппай бой корсетуді
ұйымдастыруға көшті. Әдетте қалалардың маңында түнде өтетін кальвинистік
уағыздарға, тек дінге ынталылар ғана емес, дінді құрметтеуден бұрын
консисториялардың мырзалықпен үлестірген садақаларына қызығып кедейлер топ-
тобымен ағылды: Валансьенде, Антверпенде; Батыс Фландрияның бірқатар
жерлерінде кальвинистер тұтқындалған діни әріптестерін күшпен босатып алды.
Уағыз айтылатын жерге адамдар қарумен келетін болды, бұл уағыздар бара-бара
нағыз қарулы байқауларға ұласты. Қалың бұқараның неғұрлым алдыңғы қатарлы
бөлігі феодалдық тәртіптерге қарсы күресті қанаушылар мен қанау атаулының
бәрін де жоюдың жолы деп білді. Бұқара халықты басқарушылар мен
идеологтарының арасынан жалпыға бірдей христиандық теңдік пен бостандықты
енгізуді талап етушілер де кездесті. Істің жайы көтеріліске қарай бет алды.
Енді үкіметке қарсы оппозицияның қатарына нидерландық дво-ряндардың
едәуір бөлігі де кірді. Мұның негізгі тобы әуелі үш оппозицияның үш
шонжары, Мемлекеттік советтің мүшелері - принц Оранский және графтар Эгмонт
пен Горнның төңіректеріне топтасты. Дворяндар өздерінің артықшылыңтарын
корольдың бұзуына наразылық жасады және шіркеуді өздеріне қолайлы рухта
реформалап барып, монастырлардың. Жерлерін мемлекетке өткізу есебінен
өздерінің қаражат жағдайларын түзеп алмақ болды. Осыған байланысты олардың
арасында лютерандық пен кальвинизм тарала да бастады. Халықтық қозғалыстың
өрлеуге айналғанын көрген дворяндар бір жағынан, оны өздерінің мүдделеріне
пайдаланудан қашқылары да келмеді, екінші жағынан, олар бұл қозғалыс
өздерін де ойрандап кетпес пе екен деп қауіптенді. Сондықтан олар қозғалыс
жасаған халық пен үкіметтің арасындағы делдалдық рөлін атқармақшы болды,
сөйтіп, сол арқылы өздерінің көздеген мақсаттарына жетуді көздеді.
Дворяндардың еркін орындай отырып, оппозициялық ақсүйектер Мемлекеттік
кеңесте үкіметті сынады, елдің еркіндігін қалпына келтіруді, еретиктерге
қарсы плакаттарды жоюды немесе жұмсартуды, испан әскерлерін әкетуді және
Гранвеланың отставкаға кетуін талап етті.
Дворяиндық оппозицияның соңғы екі талапты орындатуға қолы жетті және
осы арқылы буржуазия мен халықтың сеніміне кіріп, көпшіліккс әйгілі де
болды. Бірақ үкімет бұдан артық жеңілдік жасауға бара алмады, күрес
шиеленісе түсті. 1565 жылы қараша айында оппозициялық дворяндар 500-ге жуық
адамды біріктірген одақ құрды (Компромисс) және келісімге қол қойды.
Мұнда олар күресті жеңіп шыққанға шейін жүргізіп, өзара бір-біріне көмек
көрсету, бірақ істі халықтық бүлікке жеткізбеу туралы міндеттенді. Олар
өздерінің қоятын талаптарын үкіметтің атына жолдаған арнаулы тілегінде
тұжырымдады. Сөйтіп, одақтың мүшелері бұл тілектерін наместница Маргарита
ІІармскаяға 1566 жылы 5 сәуір айында тапсырды. Дворяндар елдің
еркіндіктерін қалпына келтіруді “плакаттарды” жұмсартуды және бас штаттарды
шақыруды талап етті. Сонымен қоса мұнда бұл талаптарымыз орындалмайтын
болса, онда құрбандыққа шалынатындықтарын атап көрсетті. Дворяндардың
жұпыны киімдерді бір ақсүйектің оларды "менменсіп гёздер", яғни қайыршылар
деп атап қалуына сылтау болып табылды. Бұл жалған атты қалың жұрт іліп
әкетіп, бертінде Нидерланды революционерлерімен бостандық үшін
күресушілердің бәрі де осылай аталып кетті.
Маргарита Пармская дворяндардың өтінішін тек корольға жеткізіп, оның
шешімі қабылданғанша еретиктерді қудалауға шек қоюға уәде берді. (Осы екі
арада ел ішіндегі жағдай да шиеленісе түсті. 1566 жылы дворяндардың одағы
консисторийлермен шарт жасап, олардан Германиядан солдаттар жинау үшін ақша
алды [20.49б].
Консисторийлерді басқарған бай буржуазияның таптық мүдделері және
бұқара халықпен тығыз байланысы оларды революциялық қимылдардың қолына
түсуге итермеледі. Олар егер біздің қойған талаптарымыз
қанағаттандырылмаса, онда священниктердің көздері жойылады, шіркеулер
талқандалып, әулиелердің бейнелері құртылады деп мәлімдеді.
Испан өкіметтері саяси жағынан мүлдем оқшауланып қалды. Тіпті билеп-
төстеуші топтардың өздері де енді ескі әдістермен басқарудың мүмкін
еместігін көрді. Ел ішінде революциялық ситуация туды.
Революция қарсаңында тап күштерінің орналасуы. Дворяндық
оппозиционерлердің басым көпшілігі шын революциялық пиғылда болмады. Тек
олардың кейбір бөлігі ғана оқиғалардың өріс алуына қарай революция мен
азаттық соғыстың лагеріне көшті. Олар испандықтармен бар ынтасын сала адал
соғысты, бірақ саяси жағынан енжар элементтермен одақтас болды.
Ірі саудагерлердің оппозициясы Испания абсолютизмінің асыра
сілтеушілігіне қарсы шығып, саяси ымыраға келуді дұрыс деп тапты.
Өздерінің радикалды діндестерінің асыра сілтеушілігі мен сабырсыздығын
құптамай, кальвинистік енжар дворяндармен одақтасты.
Нидерландының буржуазиясы орта ғасырлық бюргерліктен әлі де бөлініп
кете алмады, оның феодолизмге және испан абсолютизміне деген антагонизмі
біржола пісіп жетілмеді. Оның мануфактуристері жаңа формациядағы
саудагерлер, енді-енді пайда бола бастаған буржуазиялық интеллигенция
сияқты алдыңғы қатарлы бөлігі ғана өзінің таптық мүдделерін ұғына
бастады.Ол кальвинизмді қабылдап, кансисторияларды басқаруды қолына алды.
Өзінің объективтік міндеттері жағынан буржуазиялық болып табылатын төніп
келе жатқан революцияның гегемондық рөлін де осылар атқаруға тиісті болды.
Бұл төніп келе жатқан революцияның ең басты қозғаушы күші қалалық
плебс болды. Оның құрамына әр текті элементтер: қалалық қүндікшілер, цехтық
көмеқші шебсрлср мен үйренушілер, порт адамдары, матростар, мануфактура
жұмысшылары, сондай-ақ шаруалар мен экспроприацияланған пауперлер де кірді.
Бұқара халық батыл қимылдар жасауды талап етті.
Бірақ бұл тек жалпы схема ғана еді. Оған революциялық дәуірдің
әлеуметтік-саяси жанжалдарының күрделілігі мен жергілікті ерекшеліктер
едәуір өзгерістер енгізді.
1566 жылғы иконға қарсы күрес. Нидерланды буржуазиялық революциясы
мен азаттық соғысының ең, алғашқы актісі иконға қарсы көтеріліс болды. 1566
жылы 11 тамызда консисториялардың айдап салуымен халықтың қарулы отрядтары
Хондахот, Армантьер және Кассель маңында шіркеулерді қиратып, икондар мен
әулиелердің статуяларын және католиктік ғибадаттың басқа да заттарын
талқандады. Шіркеулердін қымбат асыл заттарын кейбір жерлерде жойып
жіберді, бірақ көбінесе оларды жетім-жесірлерге берілетін көмек ретінде
пайдаланды [21.47б].
Антверпендегі көтерілісті бастаушылар қолөнершілер мен қаланың
кедейлері болды. Турнадағы шіркеулерді қиратып талқандауға қала адамдарынан
басқа, 800-дей шаруа қатысты. Ондағы басшылық рольді саудагерлер мен
консисториялар атқарды. Шіркеулерден тәркіленген бағалы заттардың есебінен
жалданған кедейлердің отрядтары қаланы күзетіп тұрды. Көтерілісшілер,
монастырьлар мен шіркеулердің қаражат және жер жөніндегі құжаттарын өртеп
жіберді. Мұндай оқиғалар Валансьенде де болды.
Мидделбюрхте (Зеландия) иконға қарсы күресушілер бай адамдар мен
магистраттың кейбір мүшелерінің қолдауымен үкіметті тұтқындалған
еретиктерді босатуға да мәжбүр етті. Иконға қарсы күресушілердің Утрехтегі
қимылдары ашықтан-ашық әлеуметтік және саяси сипатқа ие болды. Олардың
мұнысын наместница тек қана дінді жою емес, сонымен қатар сот жұмыстарын
және бүкіл саяси тәртіпті де жоюшылық деп бағалады.
Көтерілістің барлық күш-жігері испан билеп-төстеушілерінің қорғанышы -
католиктік шіркеуді талқандауға жүмсалды. Тек бір ғана Фландрияда 400
шіркеу, ал бүкіл Нидерландыда - 5500 шіркеу талқандалды. Көтеріліс бірте-
бірте оңтүстіктен солтүстікке қарай ойысты. Оларды барлық жерде де
кальвинистік консисторийлердің өздері, ал кейбір жерлерде - жеке дворяндар-
кальвинистер, одақтың мүшелері басқарды. Көтерілістің базасы Фландрия,
Брабант, Турне, Голландия, Зеландия және Утрехт болды. Көтеріліс шеткергі
аграрлық провинцияларда кең қанат жая алмады, ол кейбір ірі қалаларды ғана
қамтыды. Өкіметтер дәрменсіз болып шықты. 1566 жылы 23 тамызда наместница
инквизицияны жоюға, плакаттарды жұмсартуға, кальвинистік уағыздың бұрын
таралған жерлерінде жүргізіле беруіне рұқсат берді. Дворяндар одағының
мүшелеріне кешірім бергендігін мәлімдеуге мәжбүр болды. Бұл мәселелерді II
Филипп біржолата шешуге тиісті еді [10.11б].
Көтерілістің табысы тек қозғалыстың кең қанат жайып, оған қолдарына
қару алып қатысқан күштердің барынша топтала түскен жағдайларында ғана
баянды етілмекші еді. Алайда өкіметті өз қолдарына алуға не
консисториялардың, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz