ҚХР ұлттық стратегиясы мен әскери саясаты
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. ҚХР ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯСЫ МЕН ӘСКЕРИ САЯСАТЫ ... ... ... ... ... .6
1.1 ҚХР ұлттық саясатының даму жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Ішкі саяси тұрақтылықты қамтамасыз етудегі әскердің рөлі ... ... ... ... ...13
1.3 ҚХР.ның әскери саясаты және оның ұлттық стратегиядағы рөлі ... ... ... ..14
2. ҚЫТАЙДЫҢ ӘСКЕРИ ДОКТРИНАСЫ: “ХАЛЫҚ СОҒЫСЫ” СТРАТЕГИЯСЫНАН, “БЕЛСЕНДІ ҚОРҒАНЫС” СТРАТЕГИЯСЫНА КӨШУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.1 Қытайдың сыртқы әскери қауіпті бағалауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.2 Қауіп төндіретін сепаратизм, халықаралық терроризм және трансұлттық қылмыскерлік мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.3 Қытайдың әскери саладағы төңкерістік өзгерістерге көзқарасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
3. ҚАРУЛЫ КҮШТЕРДІҢ МОДЕРНИЗАЦИЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
3.1 Әскери реформа . “төрт модернизация” жобасының негізін қалаушы бағдарлама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
3.2 Қытай Халық Азаттанушы Әскерінің жаңа кезеңдегі құрылымы мен модернизациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
3.3 Мемлекеттегі әскердің саяси және әлеуметтік өміріндегі атқаратын рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
1. ҚХР ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯСЫ МЕН ӘСКЕРИ САЯСАТЫ ... ... ... ... ... .6
1.1 ҚХР ұлттық саясатының даму жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Ішкі саяси тұрақтылықты қамтамасыз етудегі әскердің рөлі ... ... ... ... ...13
1.3 ҚХР.ның әскери саясаты және оның ұлттық стратегиядағы рөлі ... ... ... ..14
2. ҚЫТАЙДЫҢ ӘСКЕРИ ДОКТРИНАСЫ: “ХАЛЫҚ СОҒЫСЫ” СТРАТЕГИЯСЫНАН, “БЕЛСЕНДІ ҚОРҒАНЫС” СТРАТЕГИЯСЫНА КӨШУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.1 Қытайдың сыртқы әскери қауіпті бағалауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.2 Қауіп төндіретін сепаратизм, халықаралық терроризм және трансұлттық қылмыскерлік мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.3 Қытайдың әскери саладағы төңкерістік өзгерістерге көзқарасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
3. ҚАРУЛЫ КҮШТЕРДІҢ МОДЕРНИЗАЦИЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
3.1 Әскери реформа . “төрт модернизация” жобасының негізін қалаушы бағдарлама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
3.2 Қытай Халық Азаттанушы Әскерінің жаңа кезеңдегі құрылымы мен модернизациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
3.3 Мемлекеттегі әскердің саяси және әлеуметтік өміріндегі атқаратын рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
Зерттеліп жатқан тақырыптың өзектілігі. Қытайдың экономикада және де көптеген қоғамдық өмірде теңдессіз жетістіктері, әскери потенциалының ұлғаюы және дүниежүзілік саясатындағы белсеңді рөлі, әлемдегі саяси элиталардың, ғылыми қоғамдардың, Қытаймен шекаралас жатқан мемлекеттердің және де дүниедегі алдыңғы орындағы мемлекеттердің ғана емес, сонымен қатар Қытайдың ішіндегі зерттеу ұжымдардың назарын арттыруда. Қытайдың бай тарихи мұрасы, мәдениеті мен дәстүрі, Қытай мемлекетін дүниедегі лайықты орынға қояды. Ал Қытайдың басты мақсаты ретінде қазіргі дүниеде орныққан АҚШ-тың саяси және экономикалық рөлін қайта қарауға, сондағы басты рөлді ҚХР атқаруы тиіс. ҚХР өзінің өсіп жатқан экономикалық күшіне сүйене отырып, ұлттық қорғанысты модернизациялау, болашағы бар бағдарламасын дамыту, сондай-ақ жоғарғы технологиялар мен ғылымның арқасында күшейтуі болып табылады. ХХІ ғасырдың жартысына қарай Қытай әскери күшінің құрылымына сәйкес, қарулы күшін механизациялауға және информацияландыруға бағытталған жоспары бойынша, әскердің қорғаныс пен шабуылдық деңгейін едәуір жоғарлатуы тиіс. ҚХАӘ (Қытайдың Халық Азаттанушы Әскері) модернизациясын тездету және ҚХР әскери-өнеркәсібінің комплексін күшейтуге бағытталған тенденциясы соңғы жылдары өсуде. Пекиннің бұл ұстанған тенденциясының себебі болып, қазіргі әскери-өнеркәсіптегі болған терең өзгерістерге байланысты, сонымен қатар ХХ ғасырдың аяғында, ХХІ ғасырдың бас кезеңінде әлемде болған қарулы ұрыстардың нәтижесінде, қазіргі заманның соғысында, әскери техникалық фактордың рөлі өсіп жатыр. Мемлекеттің зор қолдауымен инновацияға бағытталған ұлттық бағдарламаны индустриялауға бет бұрып, 2020 жылға орай, Қытай инновациялық мемлекеттердің қатарына кіріп, бұл негізде ортақ жүйеленген, әскери және азаматтық ғылыми техникалық ресурстарын интеграциялау идеясы іске асады. Бұл жайт Қытайдың әскери потенциалын модернизациялауға жағдай туғызады, сөйтіп ХХІ ғасырда Қытайдың әскери-техникалық сферасының артта қалуы едәур қысқарады. Мемлекеттің зор қолдауымен инновацияға бағытталған ұлттық бағдарламаны индустриялау, егер бұл бағдарлама сәттілікке ұшыраса, 2020 жылға орай, Қытай инновациялық мемлекеттердің қатарына кіріп, бұл негізде ортақ жүйеленген, әскери және азаматтық ғылыми техникалық ресурстарын интеграциялау идеясы іске асады. Бұл жайт Қытайдың әскери потенциалын модернизациялауға жағдай туғызады. Сөйтіп ХХІ ғасырда Қытайдың әскери-техникалық саласының артта қалуы едәуір қысқарады [1, б. 17].
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Әлемдік тарихнамада Қытайдың әскери саясаты мен қарулы күштердің даму бағыттары туралы зерттелу дәрежесі жоғары, алайда көпшілік зерттеулер оның өмір сүруінің жеке аспектілерімен шектеледі. Берілген зерттеуімізде қарастырылып отырған мәселенің толық суретін көрсету үшін қажетті мағлұматтар шеңберін мүмкіндігінше кең пайдалануға тырыстық.
Бұл түрлі мемлекеттердегі Қытай қарулы күштердің потенциалын көрсететін статистикалық мәліметтер. Бұл жыл сайынғы «Әскери баланс», әр түрлі кезеңдегі қытай қарулы күштердің және әскер құрылымын бақылауға мүмкіндік беретін The Military Balance және The International Institute For Strategic Studies, London атты американдық пен ағылшындық статистикалық анықтаманың мәліметтері.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Әлемдік тарихнамада Қытайдың әскери саясаты мен қарулы күштердің даму бағыттары туралы зерттелу дәрежесі жоғары, алайда көпшілік зерттеулер оның өмір сүруінің жеке аспектілерімен шектеледі. Берілген зерттеуімізде қарастырылып отырған мәселенің толық суретін көрсету үшін қажетті мағлұматтар шеңберін мүмкіндігінше кең пайдалануға тырыстық.
Бұл түрлі мемлекеттердегі Қытай қарулы күштердің потенциалын көрсететін статистикалық мәліметтер. Бұл жыл сайынғы «Әскери баланс», әр түрлі кезеңдегі қытай қарулы күштердің және әскер құрылымын бақылауға мүмкіндік беретін The Military Balance және The International Institute For Strategic Studies, London атты американдық пен ағылшындық статистикалық анықтаманың мәліметтері.
1 Ли Эрбин. Выбор Китаем внешнейполитической стратегии на пороге ХХІ века. -М.: Изд-во «Восточная литература» РАН, 2006. -250 с.
2 Annual Report on Military Power of People’s Republic of China (Report to Cogress,
2000) /http://www.usinfo.state.gov/
3 Ху Аньган, Мэнь Хунхуа. Чжунго чжаньлюэ (Генеральная стратегия Китая)/ Перевод с китайского Л.И.Кондрашовой. -Ханьчжоу., 2003. -300 с.
4. Агафонов Г.Д. Правовые аспекты проблем морепользования в АТР и их влияние на морскую деятельность России. -М.: Высшая школа, 2004. – 250 с.
5 Национальная оборона Китая //http:www.defenselink.mil/
6 “Белая книгаКНР по вопросам национальной обороны” //http:/www.china.org.cn/
7. Китай: Контроль над вооружениями и разоружение. Документ Госсовета КНР //http://www.china.org.cn/
8 Ян Шанкунь. За строительство современых вооруженных сил с китайской спецификой. –Хунци., 1984. -79 с.
9 Ян Чжуньчжан. Исследования взглядов Дэн Сяопина по проблемам военного строительства на новом этапе. –Пекин.: Цзэфан цзюнь чубаншэ, 1989. – 155 с.
10 Галенович Ю.М. Наказы Цзянь Цзэминя (Принципы внешней и оборонной политики современного Китая). –М.: Восток, 2003. -301 с.
11 Питер Крауфт. Военная тенденция. -Берлин., 2002. -214 c.
12 С. Гриняев. Об основных направлениях трансформации вооруженных сил Китая //http:/www.fondiv.ru/
13 Клименко А.Ф. Эволюция военной политики и военной доктрины Китая. –М.: Изд-во «Военная мысль», 2004. – 431 с.
14 Бутурлинов В.Ф. Вооруженные силы Китая: История и современность. –М.: Восток, 1989. – 455с.
15 Кеннет У. Аллен. Внешняя военная политика Китая. –Вашингтон., 1999. – 91 с.
16 Сладковский М.И. Китай: основные проблемые истории, экономики, идеологии. –М.: Наука, 1979. -278 с.
17 Ивашов Л.Г. Китай: переспективы военно-технического развития //http:/www.china.org.cn/
18 Ганшин Г.А. Военная экономическая реформа в Китае: эволюция и реальные плоды. –М.: Изд-во «ЛЮКС», 2009. – 187 с.
2 Annual Report on Military Power of People’s Republic of China (Report to Cogress,
2000) /http://www.usinfo.state.gov/
3 Ху Аньган, Мэнь Хунхуа. Чжунго чжаньлюэ (Генеральная стратегия Китая)/ Перевод с китайского Л.И.Кондрашовой. -Ханьчжоу., 2003. -300 с.
4. Агафонов Г.Д. Правовые аспекты проблем морепользования в АТР и их влияние на морскую деятельность России. -М.: Высшая школа, 2004. – 250 с.
5 Национальная оборона Китая //http:www.defenselink.mil/
6 “Белая книгаКНР по вопросам национальной обороны” //http:/www.china.org.cn/
7. Китай: Контроль над вооружениями и разоружение. Документ Госсовета КНР //http://www.china.org.cn/
8 Ян Шанкунь. За строительство современых вооруженных сил с китайской спецификой. –Хунци., 1984. -79 с.
9 Ян Чжуньчжан. Исследования взглядов Дэн Сяопина по проблемам военного строительства на новом этапе. –Пекин.: Цзэфан цзюнь чубаншэ, 1989. – 155 с.
10 Галенович Ю.М. Наказы Цзянь Цзэминя (Принципы внешней и оборонной политики современного Китая). –М.: Восток, 2003. -301 с.
11 Питер Крауфт. Военная тенденция. -Берлин., 2002. -214 c.
12 С. Гриняев. Об основных направлениях трансформации вооруженных сил Китая //http:/www.fondiv.ru/
13 Клименко А.Ф. Эволюция военной политики и военной доктрины Китая. –М.: Изд-во «Военная мысль», 2004. – 431 с.
14 Бутурлинов В.Ф. Вооруженные силы Китая: История и современность. –М.: Восток, 1989. – 455с.
15 Кеннет У. Аллен. Внешняя военная политика Китая. –Вашингтон., 1999. – 91 с.
16 Сладковский М.И. Китай: основные проблемые истории, экономики, идеологии. –М.: Наука, 1979. -278 с.
17 Ивашов Л.Г. Китай: переспективы военно-технического развития //http:/www.china.org.cn/
18 Ганшин Г.А. Военная экономическая реформа в Китае: эволюция и реальные плоды. –М.: Изд-во «ЛЮКС», 2009. – 187 с.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. ҚХР ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯСЫ МЕН ӘСКЕРИ САЯСАТЫ ... ... ... ... ... .6
1.1 ҚХР ұлттық саясатының даму жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Ішкі саяси тұрақтылықты қамтамасыз етудегі әскердің рөлі ... ... ... ... ...13
1.3 ҚХР-ның әскери саясаты және оның ұлттық стратегиядағы рөлі ... ... ... ..14
2. ҚЫТАЙДЫҢ ӘСКЕРИ ДОКТРИНАСЫ: “ХАЛЫҚ СОҒЫСЫ” СТРАТЕГИЯСЫНАН, “БЕЛСЕНДІ
ҚОРҒАНЫС” СТРАТЕГИЯСЫНА КӨШУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .21
2.1 Қытайдың сыртқы әскери қауіпті бағалауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.2 Қауіп төндіретін сепаратизм, халықаралық терроризм және трансұлттық
қылмыскерлік мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.3 Қытайдың әскери саладағы төңкерістік өзгерістерге
көзқарасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... 27
3. ҚАРУЛЫ КҮШТЕРДІҢ МОДЕРНИЗАЦИЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
3.1 Әскери реформа - “төрт модернизация” жобасының негізін қалаушы
бағдарлама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
3.2 Қытай Халық Азаттанушы Әскерінің жаңа кезеңдегі құрылымы мен
модернизациясы ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...36
3.3 Мемлекеттегі әскердің саяси және әлеуметтік өміріндегі атқаратын
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .41
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ..48
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
КІРІСПЕ
Зерттеліп жатқан тақырыптың өзектілігі. Қытайдың экономикада және де
көптеген қоғамдық өмірде теңдессіз жетістіктері, әскери потенциалының
ұлғаюы және дүниежүзілік саясатындағы белсеңді рөлі, әлемдегі саяси
элиталардың, ғылыми қоғамдардың, Қытаймен шекаралас жатқан мемлекеттердің
және де дүниедегі алдыңғы орындағы мемлекеттердің ғана емес, сонымен қатар
Қытайдың ішіндегі зерттеу ұжымдардың назарын арттыруда. Қытайдың бай
тарихи мұрасы, мәдениеті мен дәстүрі, Қытай мемлекетін дүниедегі лайықты
орынға қояды. Ал Қытайдың басты мақсаты ретінде қазіргі дүниеде орныққан
АҚШ-тың саяси және экономикалық рөлін қайта қарауға, сондағы басты рөлді
ҚХР атқаруы тиіс. ҚХР өзінің өсіп жатқан экономикалық күшіне сүйене
отырып, ұлттық қорғанысты модернизациялау, болашағы бар бағдарламасын
дамыту, сондай-ақ жоғарғы технологиялар мен ғылымның арқасында күшейтуі
болып табылады. ХХІ ғасырдың жартысына қарай Қытай әскери күшінің
құрылымына сәйкес, қарулы күшін механизациялауға және информацияландыруға
бағытталған жоспары бойынша, әскердің қорғаныс пен шабуылдық деңгейін
едәуір жоғарлатуы тиіс. ҚХАӘ (Қытайдың Халық Азаттанушы Әскері)
модернизациясын тездету және ҚХР әскери-өнеркәсібінің комплексін күшейтуге
бағытталған тенденциясы соңғы жылдары өсуде. Пекиннің бұл ұстанған
тенденциясының себебі болып, қазіргі әскери-өнеркәсіптегі болған терең
өзгерістерге байланысты, сонымен қатар ХХ ғасырдың аяғында, ХХІ ғасырдың
бас кезеңінде әлемде болған қарулы ұрыстардың нәтижесінде, қазіргі
заманның соғысында, әскери техникалық фактордың рөлі өсіп жатыр.
Мемлекеттің зор қолдауымен инновацияға бағытталған ұлттық бағдарламаны
индустриялауға бет бұрып, 2020 жылға орай, Қытай инновациялық
мемлекеттердің қатарына кіріп, бұл негізде ортақ жүйеленген, әскери және
азаматтық ғылыми техникалық ресурстарын интеграциялау идеясы іске асады.
Бұл жайт Қытайдың әскери потенциалын модернизациялауға жағдай туғызады,
сөйтіп ХХІ ғасырда Қытайдың әскери-техникалық сферасының артта қалуы едәур
қысқарады. Мемлекеттің зор қолдауымен инновацияға бағытталған ұлттық
бағдарламаны индустриялау, егер бұл бағдарлама сәттілікке ұшыраса, 2020
жылға орай, Қытай инновациялық мемлекеттердің қатарына кіріп, бұл негізде
ортақ жүйеленген, әскери және азаматтық ғылыми техникалық ресурстарын
интеграциялау идеясы іске асады. Бұл жайт Қытайдың әскери потенциалын
модернизациялауға жағдай туғызады. Сөйтіп ХХІ ғасырда Қытайдың әскери-
техникалық саласының артта қалуы едәуір қысқарады [1, б. 17].
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Әлемдік тарихнамада Қытайдың әскери
саясаты мен қарулы күштердің даму бағыттары туралы зерттелу дәрежесі
жоғары, алайда көпшілік зерттеулер оның өмір сүруінің жеке аспектілерімен
шектеледі. Берілген зерттеуімізде қарастырылып отырған мәселенің толық
суретін көрсету үшін қажетті мағлұматтар шеңберін мүмкіндігінше кең
пайдалануға тырыстық.
Бұл түрлі мемлекеттердегі Қытай қарулы күштердің потенциалын көрсететін
статистикалық мәліметтер. Бұл жыл сайынғы Әскери баланс, әр түрлі
кезеңдегі қытай қарулы күштердің және әскер құрылымын бақылауға мүмкіндік
беретін The Military Balance және The International Institute For Strategic
Studies, London атты американдық пен ағылшындық статистикалық анықтаманың
мәліметтері.
ҚХР-дың басшылығының әскери салаға қатысты қолданған саясатын айқындайтын
құжаттар. Ең алдымен, ол – елдің ресми құжаттарының мәтіні – Конституция,
ҚХР-дің ұлттық қорғаныс мәселелері туралы Ақ кітап және басқа да заңды
актілер, әскери саладағы стратегиясын жасаумен айналысатын билік
органдарының қызметі туралы есеп, сонымен қатар, ҚХР үкімет мүшелерінің
сөйлеген сөздерінің және баяндамаларының мәтіні.
Шетелдік және ресейлік ірі сайттардағы жаңалықтар, мысалы,
http:sina.com, http:peacekeeper.ru, http:china.org.cn (Жінмин Жібао
газеті орыс тілінде), www.rmnb.com.cn (Қытай журналы). 1990-жылдардың
екінші жартысына жататын жаңалықтар мұрағаты қолданылды.
Қызметі қытай әскери ұйымдардың мағлұматтары. Бұл мағлұматтарда қытай
қарулы күштері туралы ауқымды мәліметтер бар – тарихы, қазіргі жағдайы,
экономикалық және саяси қызметі:
http:www.usinfo.state.gov.regi onaleauschinadodrpt00.htm.
С. Гриняев Қытай қарулы күштердің негізгі бағыттарының өзгерісі- атты
монографиясында, Қытай Халық Республикасының саяси биліктегі адамдардың
ұлттық-қорғаныс саясатына көзқарасы туралы пікірі айқын келтірілген.
Қытайдың қазіргі кезеңдегі әскери саласындағы өткізіліп жатқан реформалар
туралы Кеннет У. Аленның еңбегі бұл жұмыстың әрі қарай зерттеуіне үлкен
соққы берді.
1989 жылы шыққан В.Ф Бутурлиновтың Қытайдың қарулы күштері. Тарихы мен
қазіргі замандағы жағдайы - еңбегінде, шетелдік мемлекеттердің Қытайдың
жүргізіп жатқан әскери модернизациясына объективті түрде баға береді.
Жоғарыда келтірілген еңбектер, Қытайдың әскери саласындағы саясаты мен
стратегиясын зерттеуінде үлкен жетістіктерге әкелді, Қытай басшыларының
қазіргі кезеңдегі ұлттық қорғанысты дамытуға арналған шараларын айқындалып
қарастырылды.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Берілген бітіру жұмысының мақсаты
болып Қытай Халық Республикасының әскери саясатының мен әскери
стратегиясының қазіргі кезеңдегі дамуын, сондай-ақ Қытай қарулы күштерінің
модернизациясын және құрылымын зерттеу болып табылады. Зерттеу барысында
біз Қытай әскери саясатындағы қандай бағытты ұсталатынын, сонымен қатар
әскердің және әскери-саяси биліктің мемлекеттегі атқаратын рөлі жайында
сұрақтарға жауап беруіміз қажет.
Белгіленген мақсатқа сәйкес келесі міндеттер қойылады:
1) Қытай Халық Республикасының әскери саясатының даму жолдарына
сараптама жасау.
2) Ішкі саяси тұрақтылықты қамтамасыз етудегі әскердің рөлін
қарастыру.
3) Қытайдың сыртқы әскери қауіпті бағалау мәселелерін зерттеу.
4) Қытайдың ішкі саяси мен әлеуметтік тұрақтылығына қауіп төндіретін
сепаратизм, халықаралық терроризм және трансұлттық қылмыскерлік
мәселелерді қарастыру.
5) Қытайдың әскери саладағы төңкерістік өзгерістерге көзқарасын
қарастыру.
Зерттеу объектісі болып қазіргі кезеңдегі Қытай Халық Республикасының
әскери саясаты мен стратегиясы және оның мемлекеттегі атқаратын рөлі.
Зерттеу пәні ретінде әскери стратегиясының ресурстарға және
міндеттерге сай дамуы, әскери саладағы реформаларды мен бағдарламаларды
жүзеге асыруды қамтамасыз ететін құбылыстарды қарастыру.
Зерттеудің ғылыми-методикалық негізі пәнаралық және жүйелік
тәсілдермен көрсетіледі. Пәнаралық тәсілді қолдануымыздың көрінісі болып
тарих, саяси ғылым, әскери ғылым, экономика, конституциялық құқық,
этникалық психология ғылымдарына көңіл бөлуіміз саналады.
Жүйелік тәсіл кез келген әлеуметтік құбылысты элементтердің,
байланыстар мен қарым-қатынастардың бүтіндігі деп қарастырады. Бұл тәсіл
бізге қазіргі замандағы Қытай Халық Республикасының қарулы күштерінің
даму жүйесі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді, қазіргі замандағы
Қытайдың әскери саясаты қорғаныс бағытын ұсталады және саяси,
дипломатиялық, экономикалық пен әскери бағытының кең комплекстік шарасы
ретінде қарастырылады, сонымен қатар Қытайдың ішіндегі бейбітшілікті
қамтамасыз ететін, қауіпсіздік ортаның кепілі болып табылады.
Зерттеудің практикалық маңызы. Зерттеудің қорытындыларын Азия және
Африка елдерінің тарихы курсын, әскери стратегия саласындағы лекцияларда
пайдалануға болды.
Жұмыстың құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспе, үш тарау (әр тарауда үш
тараушадан), қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. ҚХР ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯСЫ МЕН ӘСКЕРИ САЯСАТЫ
1.1. ҚХР ұлттық саясатының даму жолдары
ХХ – ғасырдың аяғында және ХХІ – ғасырдың бас кезеңінде Қытайдың
әскери саясаты ұлттық стратегияны дамытуға бағытталған, негізгі мақсаты
ретінде Қытайдың ХХІ – ғасырдың ортасында (ҚХР құрылуына жүз жылдығына
орай) күшті, дамыған, бірлескен державаға, Азия – Тынық мұхит аймағындағы
көшбасшы ретінде және өзіндік саяси ықпалымен басқа державалардан
экономикасымен және әскери күшімен тең дәрежеде болуы болып табылады.
Қытайдың экономикада және де көптеген қоғамдық өмірде теңдессіз
жетістіктері, әскери потенциалының ұлғаюы және дүниежүзілік саясатындағы
белсеңді рөлі, саяси элиталардың, ғылыми қоғамдардың, Қытаймен шекарас
жатқан мемлекеттердің және де дүниедегі алдыңғы орындағы мемлекеттердің
ғана емес, сонымен қатар Қытайдың ішіндегі зерттеу ұжымдардың назарын
арттырады. Кейбір Қытай аналитиктердің ойынша, Қытайдың бай тарихи мұрасы,
мәдениеті мен дәстүрі, Қытай мемлекетін дүниедегі лайықты орынға қояды, ал
мақсаты ретінде қазіргі дүниеде орныққан АҚШ-ң саяси және экономикалық
рөлін қайта қарау, осыдан шығып, сондағы басты рөлді ҚХР атқаруы тиіс.
Сондай-ақ, ХХІ – ғасырдың алғашқы 20 жылдың ішінде, Қытай барлық
әлеуметтік және экономикалық тұрғыдан Жапонияны озып кетуі қажет, сонымен
қатар Азиядағы саяси күшті және экономикалық тұрақты мемлекетке айналуы
қажет. Бұл мақсат іске асырылғаннан кейін, басты актуалдік мәселенің бірі
ретінде “ АТР-дің орталығындағы дүниежүзілік күш балансы жүйесінің
құрылысы” болып қарастырылады [1, б. 4].
Дэн Сяопиннің бағалауы бойынша, ХХ – ғасырдың аяғында жаңа
дүниежүзілік соғыстың болуына орай, Қытай тұңғыш рет жаңа заманда өзінің
күшін экономиканы модернизациялауға ғана емес, сонымен қатар оның дамуына
орай, ұлттық қорғанысты күшейтуге бет бұрады. “Қырғи-қабақ” соғысының
кезеңіне қарағанда, Қытайдың әскери қорғаныс жүйесі автономдық түрде
дамыған болатын, тек біраз ғана ұжымдастырылған әскери және азаматтық
сферадағы даму концепциясы орын алды, осыған сәйкес әскери құрылыс
экономикаға тура тәуелді болуына ғана емес, сондай-ақ әскери өнеркәсіп
потенциалын экономиканың дамуына бағытталуына әкелді.
Жоғарыда айтылғандай, Қытайдағы ұлттық стратегияның дамуына тікелей
Комлекстік Мемлекеттік Күшіне (КМК) байланысты, бұл мәселе бойынша
мемлекеттің бүкіл ресурстардың мобилизациясы болып табылады, соның
ішіндегі ұлттық және дүниежүзілік ресурстары кіреді, бұл факторларға
сүйеніп, стратегияны орындау. Қытай аналитиктерінің көзқарастарына орай,
КМК төрт негізгі тұрғыдан қарастырылады: 1) материалды фактор, немесе
“қатты компонент” (экономика, ғылым және технологиялар, табиғи ресурстар,
ұлттық қорғаныс); 2) рухани фактор, немесе “жұмсақ компонент” (ішкі және
сыртқы саясат, мәдениет және білім беру салалары); 3) координациялау
факторы (мемлекеттің басқару ұйымы); 4) қоршаған орта факторы (көршілес
жатқан мемлекеттермен байланысы, экология) [1, б. 25-26].
Қытай ғалымдарының өздерінің зерттеу жұмыстарында кейбір сауалдарға
жауап табу барысында, негізгі мәселелерді белгіледі, соның ішіндегі
негізгісі ретінде – ХХІ – ғасырда қандай стратегиялық ресурстардың маңызы
зор болып табылады, КМК көрсеткіші бойынша Қытайдың дүниедегі алатын орны,
және де “күшті мемлекет пен бай халық” ұлттық стратегиясының даму жолдары
қарастырды.
Белгілі ғалым-экономист Ху Аньгань 8 негізгі стратегиялық ресурстардың
түрін және 23 көрсеткішті белгілейді, осыдан Комплекстік Мемлекеттің
Күшінің негізгісін құрайтынын дәлелдейді.
1. Экономикалық ресурстар. ҰІӨ (Ұлттық Ішкі Өнім) немесе ЖІӨ (Жалпы Ішкі
Өнім)
2. Адам ресурстары (экономикалық өсудің негізігі факторы ретінде
қарастырылады). Халықтың ортақ санына сәйкес және жұмысқа қолайлы адам
санына (15-64 жас аралығында) сәйкес қарастырылады.
3. Табиғи ресурстар. Төрт негізгі факторымен мінезделеді: 1)
ауылшаруашылық жерлердің өңдеу көлемі; 2) су ресурстары; 3)
энергетикалық ресурстардың қолдану көлемі, соның ішіндегі отынның
қолдануы; 4)электро қуатының шығарылуы.
4. Қаржы ресурстар. Үш көрсеткішпен бағаланады: 1) ішкі инвестициялардың
көлемі; 2) тікелей сыртқы, шетелдік инвеситциялар, капиталдың шығуы
мен кіруі балансының бақылауымен; 3) қаржы нарықтардың кірісі.
5. Интеллектуалды (ғылыми-техникалық) ресурстар. Бес көрсеткішпен
бағаланады: 1) ғылыми публикациялардың санына, соның ішіндегі 4800
халықаралық журналдардың публикациясы; 2) берілген патенттердің саны;
3) компьютерді қолданылатын адам саны; 4) Интернет жүйесін
қолданылатын адам саны; 5) мемлекеттің ғылым сферасына әсері.
6. Административті ресурстар. Орталық өкіметтің бюджеттік шығындармен
мінездемеледі.
7. Қорғаныс потенциал. Екі көрсеткіш бойынша бағаланады: 1) әскери
шығындар, соның ішіндегі қорғаныс министірлігі мен басқа әскери
басқармалар; 2) қарулы күштердің ортақ саны. )Бұл көрсеткіштердің
қорытындысы бүкіл қорғаныс ресурстардың сапасын көрсетпейді)
8. Халықаралық жоспардың ресурстары. Төрт негізгі көрсеткішпен
қарастырылады: 1) экспорт және экспорттық өнімнің көлемі; 2) импорт
және импорттық өнімінің көлемі; 3) авторлық және ерекше құқықтарынан
келген табысы; 4) авторлық және ерекше құқықтарының шығысы [1, б. 49-
59].
КМК-нің есептік қорытындысы мен салыстырмалы анализі, жоғарыдағы
көрсеткіші бойынша, бес алдыңғы орында тұрған мемлекеттердің жағдайы
келесі қорытындыға алып келді. Ең бірінші держава ретінде АҚШ болып
табылады, КМК-нің көрсеткіші 22,79Ғ көрсетеді. Екінші орында – Қытай, КМК-
нің деңгейі 1980 жылда 4,74 пайыздан, 1998 жылда 7,78 пайызға дейін
көтерілді., Бұл өсу көрсеткіші (3,04 пайыз) дүниеде ең жоғарғы болып
табылады. Үшінші орында Жапония, оның көрсеткіші 1998 жылда Қытаймен
теңдес болды 7,74 пайыз. Төртінші орында Үндістан (4,37 пайыз). Ал
Ресейлік потенциал керсінше төмендеді, 1998 жылдан 2,81 пайзға дейін,
сөйтіп Ресейді бес алдыңғы мемлекеттердің соңында қояды.
Бұл елдердің өзара потенциалының өзгешілігі олардың қорғаныс
стратегиясына өзгерісін тигізеді. Америкалық бағалау инститтутарына
қарасақ, Қытай КМК-нің тез өсуі, АҚШ-тың басты конкурентіне айналдырады
және де американдықтардың Қытайға қарсы тоқтату саясатын қолдануға мәжбүр
етеді. Жапония Қытайдың КМК-нің өсуін потенциалды стратегиялық қауіп
төндіру көзіне айналдырады, соған қарсы тұру үшін ол АҚШ-пен одқтасу
саясатын әрі қарай дамытуы қажет. Үндістанның көзқарасы бойынша, Қытайдан
әрдайым қауіп төндіретінін айтады, сондықтан да оның әскери шығынын
әрдайым өсуіне әкеледі. Ал Ресейге қатынасты, Қытайдың КМК көрсеткішінің
өсуі, екіншісіне ұтым береді [2, б. 30].
ЖІӨ көрсеткіштеріне байланысты, Қытайдың экономикалық ресурстары басқа
елдермен салыстырғанда тез қарқынмен өседі. Дүниежүзілік банктің болжамы
бойынша, егер Қытай әрі қарай экономикалық пен ішкі саяси тұрақтылықты
сақтаса, онда ол 2020 жылға орай ЖІӨ көлемі бойынша АҚШ-ты озып кетуі және
дүниедегі ең күшті мемлекетке айналуы мүмкін.
Қытай ең басты ресурс ретінде – адам ресурсымен дүниеде ең бай
мемлекет болып саналады. Жұмысқа қабілеті бар адам санының 1982 жылы 61,5
пайыздан 2000 жылы 70,1 пайызға деін өсті, сондай-ақ бұл көрсеткіш жалпы
адам санының өсу көрсеткішінен едәуір артық болып келеді. Табиғи
ресурстардың қамтамасыз болуы Қытай мемлекеті дүниеде екшнші орында. Қытай
экономикасы әрі қарай дамуына қолайлы жағдайлардың көп болуына қарамастан,
сондай-ақ оған тежеу ретінде мәселелердің бар болуы да мәлім:
1. Ғылыми-техникалық ресурстардың әлі-де болса тиісті түрде дамымауы.
1980 жылда Қыта йдың әлемдік ғылыми-техникалық ресурстарына қосқан үлесі
тек 0,79 пайызға тең. 90-шы жылдары бұл көрсеткіш, Интернеттің және ұялы
байланыстың қолдануына байланысты, 1,85 пайызға өсті. Ал АҚШ-тың
көрсеткіші бұл тұрғыда 34,93 пайызда болды.
2. Алдыңғы бес мемлекеттердің ішінде Қытай административті ресурстрдан
ең соңғы орында, бұл көрсеткіш әлі де төмендеуде. 1980 жылдары Қытай
өкіметінің бұл салаға жұмсалған қаржының пайыздық өлшемінде 1,84 тең,
америкалық көрсеткішпен салыстыра 110 пайызға тең. Бюджеттің шектелуі –
қытйылық экономикалық ресурстардың “мәселелердің мәселесі” болып табылады.
3. Қытай әлемде армия санының көрсеткіші ең бірінші орында, бірақ ҚХР-
дің әскери шығындары ортақ әлемдік шығындардан едәуір аз, ЖІӨ те 3 пайызын
құрайды; сонымен қатар бұл құрылым рационалды емес: 60-70 пайыздан астам
шығыны жеке әскерді ғана қамтиды, ал модернизациялауға жұмсалған қаржы
жеткілікті емес.
4. Қытай өзінің халықаралық ресурстарын тиісті түрде қолданбауы, 1980
жылғы көрсеткіш бойынша 0,59 пайызға тең болды, ал 1998 жылы – 1,83
пайызға ғана өсті, сондай көрсеткіш АҚШ-та 24,23 пайызды құрады. Қытайдың
20 жыл бойы экономикалық реформалардан бастап, оның әлемдік үлесі 2-3
пайызда ғана болды, ал ортақ әлемдік көрсеткіштерде патенттық және сондай-
ақ операциялардың үлесі 1 пайызды құрады. [3, б. 111]
Бұл көрсеткіштердің қорытындысы бойынша Қытайдың сегіз стратегиялық
ресурстары тең емес дәрежеде дамыған. Тек бір ресурсынан ғана алдыңғы
көрсеткіші бар – адам ресурсы немесе еңбңек ресурсы. Табиғи мен қаржы
ресурстарында Қытайдың орны төмен, ал интелектуалды және халықаралық
ресурстардың жағдайы мүшкіл болып табылады. Бюджеттік ресурстардың
қамтамасыздығы жеткіліксіз, сондай-ақ олардың деңгейі жылдан-жылға
төменденіп барады. Дегенмен, қытайлық аналитикьердің көзқарасы бойынша
алдыңғы деңгейдегі ресурстардың потенциалын қоладнып, КМК-нің дамуын
біртіндеп арттыру. Бұл мақсатты іске асыру үшін келесі шарттардың
орындалуы қажет:
- адам ресурстарына қаржы құйылымдарын арттыру, дүниедегі ең ірі және
масштабты білім беру орталығына айналдыру;
- кең және бос конкуренциадағы жұмыс күші нарығын, бос мамандық
таңдауын негізін орнату.
- нарықтық механизімге орай, қалыпты экономикалық дамуды сақтай
отырып, қоршаған ортаны сақтау, экстенсивтік интенсвтік эконмикаға ауысуын
тездету, және де ұтымды технологияларды дамыту.
- халықаралық ресустарды және әлемдік нарықтық капиталды кеңінен
қолдану [3, б.124].
Соныме қатар КМК-нің “қатты” компонентін қолданып, “жұмсақ”
компонентті ресурстарды жұмсау, ал халықаралық аренада сыртқысаяси,
дипломатиялық, экономикалық және әскери байланыстарын шетелдермен нығайту,
халықаралық организациялардағы орнын одан әрі дамыту [3, б. 130].
Қытай өкіметінің ресми жолдауы бойынша, ғасырлар тоғысындағы Қытай,
әлі де болса дамушы мемлекет болып табылады. Келесі факторлар бойынша –
кең территория, әлемдегі ең көп адам ресурстары, ядролық қарумен
қаруландырған қарулы күштер, БҰҰ-дағы Қауіпсіз Кеңесіндегі статусы мен
өсіп жатқан экономикасы, бұл елдің ұлы державалардың қатарына кіргізуге
болады. Қытай өзінің ұлттық стратегиясын осындай қалыпты деңгейдегі өсуін
сақтай отырып, басты мақсатына жете алады [4, б. 70-90].
ҚКП-ң (Қытай Коммунистік Партиясы) 17-ші отырыс жиналысында ұлттық
стратегиясының негізі ретінде комплекстік күшінің арттыруы болып, Қытайды
қайта жаңаландыруы және инновациялық түрдегі мемлекетке айналуы болып
табылады.
Бұл бағыттың алғашқы қадамы ретінде, “ҚХР-дің инновациялық саясаты
туралы” заң қабыланды, бұл процесстің нақты құқықтық пен қаржыландырумен
қамтамасыз етуде қарастырылды. Бұл бағдарламаға орай, 2010 жылдың аяғында
Қытайда өзіндік инновациялық жүйесінің орталығы құрылуы қажет. Бұның
қорытындысы бойынша, 2020 жылға орай ғылыми-техникалық прогресспен, онбір
негізгі бағытымен әлемдік деңгейге шығуы қажет. Қытай өкіметінің жоспары
бойынша, 2050 жылда мемлекетте “білім экономикасы” орнығуы тиіс. Бұл
сферада ортақ басқару жүйесін жасау үшін, ұлттық инновациялық жүйесінің
комитеті құрылды. Комитеттің басшысы ретінде, ҚХР-дің ғылым академиясының
президенті, Қытай коммунистік партиясының орталық комитетінің өкімет
мүшесі, қытайлық ең ірі физиктерінің бірі Лу Юнсянь болып табылады.
Комитеттің негізгі бағытарының бірі болып:
- координация және басқару.
- интелектуалды жеке меншіті қорғау, құқықтық базаны дамыту.
- технологияларды және ғылыми зерттеулерді бағыттау стратегиясын құру.
- инновациялық капиталдың нарығын құру.
- жоғарғы деңгейдегі мамандармен инновациялық экономиканы қамтамасыз
ету [4, б. 60].
Бұл мақсатты алдыға қойып, ҚХР әрдайым инновациялық технологияларды
дамытуға қаржы бөліп отырады. Қытайлық фирмалар өкіметпен қоса жаңа
технологияларды дамыта отырып, бұл технологияларды өнеркәсіпте қолдануын
талап етеді. Өзіндік өнімдік технологияларын құруға үлсетерін қосады,
сонымен қатар әрдайым өсіп отыратын инженерлер санын одан әрі арттырып
отырады.
Инвестициялардың жоғарғы технологиялық секторына құюлуын, ішкі
сұраныстың жоғарғы технологиялық өніміне арртыруна байланысты болды. 2005
жылы Қытай нарық үлесіне бүкіл капиталдың 33 пайздан астамы Азия –
Тынықмұхит аймағындағы информациялық технологияларға салынды. Европалық
Одақт аналитиктердің ойынша, келесі жылдары Қытайдың ЕО-қа қарағанда
инновациялық экономикаға құйылымдары ЖІӨ мөлшеріне орай едәуір көп болады.
Сонымен қатар қазір Қытайда ишкі интелектуалды ресурстардың мобилизациясы
арттырып барады, бұл инновациялық бағытқа негізделген. Жыл сайын Қытай
жоғарғы орындары 450 мыңнан астам инженерлерді шығарады. ҚХР-дің білім
беру министірлігінің болжамы бойынша, 2020 жылы 100 мың адамға, 13,5 мың
жоғары білімді мамандар болады. Тіпті қазірдің өзінде қытайлық білім беру
жүйесі батыстан кем түспейді және де олардың еңбңек өлшемі бес есе кем.
Бұған байланысты көптеген еуропалық фирмалардың зауыттары Қытайда өз
филиалдарын ашуда.
Көптеген аналитиктердің бағалауы бойынша, жахандандыру процесі,
сонымен қатар мемлекеттердің интеграциялық процесі, өзара конкуренцияға
әкеліп соқтырды, бірінші орында – стратегиялық ресурстар үшін
мемлекеттердің күресі, бұл қажеттілік күннен-күнге өсіп бара жатыр.
Әлемдік тәжірбиеге орай, Қытайдың басты мақсаты ретінде – экономиканы
дамытуға көздеп отыр, теңіздің өндірістік және биологиялық ресурстарын
кеңінен қолдану. Бұл бағыттың маңыздылығы ретінде, дүниедегі мұнайдың және
газдың 20 пайызы құрлықта екенін ескерсек, теңіздің потенциалы артуда. [5,
б. 44].
Қытайдың әлемдік держава статусына жетуіне байланысты, ксомосты
игеруге және қолдануға кең ауқымды және ірі ісшараларды жүргізуде. Қазіргі
уақытта космостық игеру, тиісті ғылыми-техникалық деңгейге жетті.
Мемлекетте көпбағытты ғылыми зерттеулік жүйе құрылған, құрылымдар,
космостық техниканың өндірілуі, бұның бәрі ИСЗ спутниктерін космосқа
ұшырауын әкеледі, сондай-ақ пилоттарылынған космостық аппараттар; сонымен
қатар мемлекет территориясындағы мен теңіз флотындағы жергілікті
станциялар, бұған орай телеметрия мен басқару жүйесі орныққан, әлемдік
мұхиттағы функциясын орындауға бағытталған космостық компоненттер.
Экономикалық және ұлттық қорғаныстың назарында спутниктік жүйесі
эффективті түрде қолданылады. Қытай әлемде спутник жүйелерінің қайта жерге
оралу аппараттарының қолдануында алғашқы орындарында тұр, сонымен қатар
навигациялық комплекстердің прогрессі байқалады. ХХІ ғасырда қытай өз
алдына келесі мақсаттарды қойды.
- экономиканың және мемлекеттің қорғаныс саласын қамтамасыздандыру
ретінде, космостық саласын алдыңғы орынға қою.
- комплекстік мемлекеттің күшін арртыру, ұлттық қауіпсіздігін
қамтамасыздандыру және де Қытайдың космостық державаға айналуы.
- космосты игеруге ғылыми потенциалына жәрдем беру, космостық
техниканың қолдануын кеңейту, космосты коммерциялық түрде әрі қарай
дамыту.
Келешек онжылдықта қазіргі космос саласындағы жетістіктерді пайдалана
отырып Жер планетасын бақылау спутник жүйесін құру туралы мақсат қойылып
жатыр. Спутник жүйесі Қытай территориясын мониторинг ретінде бақылап
отырады, сонымен қатар жер атмосферасын, теңіз акваторияларын, жер шарының
шалғай жатқан бөліктерін мен мұхиттың аймағын бақылайды. Автономды және
тәуелсіз спутник жүйесін құрылғаннан кейін, кез келген объекті нақты
координатасын табу оңайға түседі [5, б. 77-78].
Тез қарқынмен спутниктік радиобайланыс пен телевидение дамып жатыр.
Бұл сферада 40-тан астам жергілікті байланыс спутник станциялары орныққан,
8 каналды орталықталған теледидар жүйесі, 30-дан астам ауылды аймақтық
теледидар жүйесі мен 40-тан астам радиобайланыс каналдары. Қытайдығы
жылжымалы объектілердің бағытын анықтау үшін, америкалық координаталарды
анықтау жаханды жүйесі қолданылады – Global positioning system (GPS). Бұл
қондырғымен жабдықталған транспорттық техника мен балық аулау кемел болып
табылады, әсіресе бұндай қондырғылар Шанхай мен Пекинде көп қолданылады.
Мемлекетте дамыған жергілікті инфрқұрылым дамып жатыр, жүйеден келген
мағлұматтарды, болған құбылыстарды және өзгерістерді дистанциондық түрде
қадғалау мен бақылау болып табылады. Қазіргі кезде 400-ден астам
бөлімшілерден тұратын, және де ғылыми-техникалық персоналдың саны 10 мың
адамға жететін, Жер серіктері арқылы метеорологиялық зерттеулерді
жүргізіп, геологиялық ресурстарды барлауға, ауылшаруашылық ресурстарды
жоспарлау мен дамытуға, қоршаған ортаны бақылау жүргізіліп жатыр. Бұл
жүйелерде, Қытайлық пен қатар, шетелдік техника да қолданыс тауып жатыр,
бірақ та сонымен қатар болашақта Қытай басшылары өзіндік техниканы
жұмсауға, өндірілетін құрал жабдықтарды мен нанотехнологияларды дамытып
әрі қарай әлем нарығына шағаруды көздеп отыр.
1986 жылға орай Қытай өзінің демеуінде ң космостық орталықтарды
игерген: Гансу провинциясындағы Шуанченцзы мен Цзюцюань, Сычуан
провинциясындағы Сичан мен Тайюань. 1990-шы жылға орай оларға бесінші
космос орталығы қосылды, Хайнань аралында орналасқан орта қуатты
ракеталарды ұшыру базасы. Сондай-ақ, ҚХР космостық бақылау мен іздеу
станцияларымен жабдықталған, ол Темаваику атолласында орналасқан, бұл
тынымұхиттық мемлекетке Кирибатиге кіреді. Бұл станция 1997 жылғы екі
мемлекет арасындағы келісім бойынша орналасқан, станция Қытай
территориясынан ұшырылатын ракеталарды бақылауға арналған. Соңғы жылдары
Тайюань мен Сичан космодромдардың модернизациясы болды, бұл шара космостық
техниканы ұшыру және комплекстік іс-шараларды жүргізу мақсатында
істелінген, сонымен қатар жер серіктерін, ұшқыштық және ұшқыштық емес
космостық кемелерді ұшыру болып табылады [5, б. 100].
Бұл түрдегі ракеталарды құрылуы сәтінде, 1980-ші жылдардың аяғында
Қытайды коммерциялық космос саласында әлем деңгейдегі кәсіпте алдыңғы
орнға шығуға жол берді. Статисткалық мәліметтерге сүйене отырып, “Чанчжэн”
сериясындағы қытайлық ракеталардың сәтті ұшыру деңгейі 90%-дан астам
болды, бұл себептен 1990-1997 жылдар аралығында Қытайды әлемдік космосқа
коммерциялық жағынан ракеталарды ұшыру саласынан 9%-ды құрады. Қазіргі
кезде одан да қуатты ракеталарды шығару жұмыс жасалынып жатыр, бұндай
космостық кемелер космосқа салмағы 14-15 тоннаға жететін жүкті шығаруына
мүмкіндік береді. Сол тұрғыдан Ханань аралында жаңа стартыық комплекс
құрылысы жүргізіліп жатыр, бұл комплекстің ашылу уақыты 2012 жылда
жоспарланған. 2007 жылы Қытай “Чанчжен” ракетасының 100-ші ұшыруын
өткізді. 2006 жылдың соңында Пекин өзінің спутникалық бақылау жүйесін
“Бейдоу” құруға бастады, ол 5 стационарлық және 30 стационарлық емес жер
серіктерін қамтиды, оның қолдану мерзімі 2010 жылдың аяғында болады.
Қытай космостық саласындағы өсу мүмкіндігі оның 1999 жылғы
эксперементалды “Шэньчжоу” космостық кеменің сәтті ұшуынан басталды, соған
байланысты 3 ұшқышты ұшыру болды: 2003 жылдың 15-16 қазанында – ең бірінші
қытайлық космонавтың Ян Ливейдің қатысуымен болды. Ал 2012 жылға орай Айға
автоматикалық зерттеу зонды жеткізуі қарастырылып жатыр, 2017 жылда Жерге
автоматикалық тұрғыда айдың грунтын әкелуін көздеп жатыр [5, б. 105].
Космосты әскери игеру саласында Қытай жаңа барлау жүйелерін құруда.
НАТО және АҚШ-тың Югославия, Афганистандағы және Ирактағы соғыс
операцияларының тәжербиесінің зерттеу негізінен, қытайлық мамандар
спутниктерге қарсы әскери жүйесін құруға қажет екенін туралы айтты. Бұл
тұрғыдан іс-шаралар үш бағытта жүргізуде:
- қолданыста жүрген космосты бақылауға, ксомостық объектілерді
идентификациялауға және барлауға арналған жүйені дамыту;
- аз қуатты жергілікті лазерлік қондырғыларды құру, жергілікті
орбиталарында орналасқан қарсылас спутникалық жүйесінің сенсорлық
элементтерін құрту;
- кішіауқымды спутниктерді ұшыру мен проектілеу, қарсылыстар
спутниктерімен жақындасу қасиеті бар және оларды жою функциясымен
жабдықталған, немесе тұрмыстық техниканың жұмысын құрту;
Ксомосты әрі қарай игеру идеясының басты рнында соған байланысты
мандарды дайындау болып табылады, сондай-ақ бұл мақсатта космос туралы
білімді жетілдіру және ксомос саласының тиімділігі үшін қауым арасында бұ
саланы кеңнен тарату.
Сонымен қатар, дипломатиялық майданда Қытай өзінің қатысуын белсенді
түрде дамытады. Бұл үшін аймақтық деңгейде өзінің мүшелік потенциялын
қолданады, соның ішінде ШДҰ, АТЭС және АСЕАН-мен байланысы. Әлемдік
аренада жахандану мәселелерін шешуде, сонымен қоса әлемдік қауіпсіздік
жүйесін құруда [5, б. 111].
1.2 Ішкі саяси тұрақтылықты қамтамасыз етудің әскердің рөлі
ҚХР басшыларының мемлекет ішіндегі ішкі-саяси тұрақтылықты сақтауы,
ұлттық стратегиялық қажетті бағыттарының бірі болып табылады. Бұған жетуі
ұлттық пен әлеуметтік саясатының дұрыс жолда дамуын, тұрақты етіп басқаруы
мен қоғам тыныштығы, соның ішіндегі әскердің қатысуы болып табылады.
Қытай көшбасшылары мемлекеттен ішкі-саяси жағдайын, стратегиялық
маңызы бар фактор ретінде қарастырады. Олардың ойынша, егер мемлекеттің
ішкі-саяси тұрақсыздығы сырттан келген интервенцияға әкеліп соқтыруы
мүмкін, сондай-ақ ішкі тұрақсыздық ұлттардың бірлігіне және сәтті
экономикалық дамуына қауіп төндіреді.
2001 жылдың басында Қытай басшылары үш басты қауіп төндіретін “дұшпан
күштерін” белгіледі – халықаралық ланкестік, ұлттық сепаратизм мен діни
экстремизим. Соның ішіндегі этникалық және сепаратистік қозғалыстар,
Шыңжан Ұйғыр Автономдық Ауданында және Тибетте, сонымен қатар “Фалуньгунь”
діни сектасының әрекетін, Пекиннің ойынша бұл қозғалыстар сырттан келген
қаржы көмектерімен қамтамасызданады, сондықтан да орталықтанған билік
өкіметіне үлкен қауіп төндіретін күш болып табылады [5, б. 118].
Қытай басшылығы сонымен қатар, ішкі тұрақтылыққа кері әсерін тигізетін
қалалық жұмыссыздырдың болуы, толық және бірқатар ауылдық жұмыссыз
тұрғындары, мигранттардың негізгі бөлігін құрайды, ортақ саны 130 млн.
адамға тең (ресми емес деректер бойынша бұл көрсеткіштің саны 200 млн.
адамнан асты) және де әскер қызметінен босатылған жұмысшылар, өзінің
жағдайын мойындағысы келмеген саяси диссидентер.
Тайванның бұқара ақпараттарының хабарлауынша ҚХР мемлекет қауіпсіздік
министірлігінің ішкі құжаттарында, Қытайда 60 астам әртүрлі партиялар мен
одақтастық ұйымдар, қазіргі билікте болып жатқан саяси режимге қауіп
төндіреді. Солардың ішіндегі ерекше орынды алатын “Шығыс найзағай”
партиясы, олардың мақсаты ҚКП билігін жою және демократиялық Қытайды құру.
Бұл партия туралы алғаш деректер 2002 жылы белгілі болды, содан кейін
Шандун провинциясында және Хебейда олардың мүшелері тұтқынға алынды. Бұл
партияның нақты саяси бағдарламасы және тұрақты құрылымы бар, сондықтан да
Фалунгунге қарағанда билікке қауіп төндіретін ең бірінші күш сол болып
табылады [5, б. 130].
Мемлекет соғыс уақытында ішкі тұрақтылықты сақтау, соғыс кезеңіндегі
немесе дағдарыста негізгі, соғыс жоспарларының аспектісі ретінде
қарастырылады.
ҚХР мобилизациялық жүйесі, резерв әскерін және халық жасақтарынан
құрылған полктерді соғыс кезіндегі қоғам тұрақтылықты сақтауға қолданады,
бұл Қытай басшыларының ойынша сыртқы жаумен күресі мен өзінің
территориялық әлеуметтік наразылығының мүмкіндігі арасындағы байланысын
байқауда.
Тарихи тұрғыдан қарайтын болсақ Қытай әскері әрдайым биліктің
сүйенетін күш ретінде, қарастырылды және қарастырылады, сондай-ақ ішкі
саяси тұрақтылықты сақтайды. Дегенмен, ҚХР-дің 1982 жылы қабылданған
Конституцияның (29,93 баптарында) қарулы күштер халықтың меншігі болып
табылады, ал оның басқаруы ҚХР Орталық Кеңесінің қолында, бұл ҚКП-і қарулы
күштерден бөлек екенін айқындайды, бірақ негізінде партия әскерге өз
ықпалын тура жолында тигізуде.
Бұл ерекше, заңды түрде бекітілген. ҚХР-дің “Мемлекет қорғаныс туралы
заңы” 1997 ж. 19-бап, ҚХР-дің қарулы күштері ҚКП-нің басшылығында болып
табылады. ҚКП-нің әскерге қатынасын бақылауын күшей түсуде, бұл іс-әрекет
әрдайым әскери-саяси басшылығының назарында болып отырады және бүкіл
партиялық форумдардың лейтмотиві ретінде қарастырылады, соның ішіндегі
2007 жылдың қазанында 17-ші жиналыс отырысы кіреді. Қазіргі құрылыс
бойынша партияның әскерге деген абсолютті басқаруы “біртіндеп келуі” бұның
мәні ретінде “партия мылтықпен билейді” дегенді білдіреді. Бұны орындауға,
негізінен жоғарғы басқару органына – ҚКП-нің ОК-не әскери ортадан
адамдарды сайлауы болып табылады.
Келесі жайттарды ескере отырып, қазіргі ҚХР Конституциясының
мақсаттары ретінде мемлекеттің ішіндегі қауіпсіздікті сақтау және қоғамдық
тұрақтылықты қамтамасыз етуге халық қарулы полициясына жүктелген, ҚХР-дің
“Мемлекет қорғанысы туралы заңында” ішкі тфункцияларды орындауға тек
полицияға ғана емес, сонымен қатар ҚХАӘ-нің қолдауын мен халық жасақтарын
жұмсау[6, б. 25].
1.3 ҚХР әскери саясаты және оның ұлттық стратегиясындағы рөлі.
Ресейдің ғылыми әдебиетінде әскери саясат түсінігі бойынша, ол
мемлекеттің ортақ саясатының бөлінбес бөлігі ретінде қарастырылады, әскери
ұйымдастырудың құруға тікелей байланысты, қарулы күштерді дайындауға мен
қолдануға (немесе қолдануға кауіп төндіруге) белгілі бір саяси мақсаттарға
жету үшін, әскери саясат бойынша бұл, бағалау мүмкіндігін, әскери күшті
қолдану шегін мен қажеттілігін, әскери потенциялының анықтауы, әскери
күштің қолдану үлгісін құрастыруы болып табылады.
Әскери саясатының мақсаттары мен ресурстары мемлекеттің ішкі және
сыртқы қолайлы жағдайларымен анықталады. Оның біртіндеп немесе жылдамды
өзгерістері әскери саясатының мақсаттары мен мүмкіндіктерін қайта қарауға
алып келеді және де қарулы күшінің ұлғаюына мен қысқаруына тікелей
байланысты. Әскери саясатының идеялық негізі ретінде әскери доктрина болып
табылады, бұл саяси мен әскери басшыларының жоғары басқармасымен
құрастырылады. Әскери саясатының құрылымынан келесі мазмұны мен анықталуы
басқару идеяларынан шығады, нақты тұжырымдар мен практикалық іс-әрекеттер,
әскери потенциалының құрылуына мене саяси мақсаттарына әскери
мүмкіндіктерінің арқасында жетуіне бағытталады. Қытайдың ойынша, “қырғи-
қабақ сғысының аяқталуымен, және де геосаяси бәсекелстіктің орталық
салмағының әскери емес күрес шараларына – экономикалық, информациялық,
психологиялық күшеуінен, әскери факторының рөлін әлсіреткен жоқ. Керсінше,
бітпейтін қарулықақтығыстар, АҚШ пен басқа да батыс мемлекеттерінің
халықаралық мәселелерді күшпен шешуі, сонымен қатар халықаралық
ланкестікпен күресу жлының көз бояушылығы ретінде ғана емес, сондай-ақ
ядролық қаруды таратпау туралы режимінің құлдырауы, ядролық қаруы бар жаңа
мемлекеттердің пайда болуы – Үндістан, ҚХДР мен Пәкістан соның бәрі соғыс
факторының халықаралық жүйесінде өсуіне алып келеді. Келесі жайттарды
белгілей отырып, Пекиннің идеологиялық жағынан Батыс қауіп төндіретін күш
екенін айтылады. ҚХР-дің әскери күшінен едәуір озық және Қытайдың ішкі
тұрақтылығын дағдарысқа ұшыратуға әбден мүмкін. Біріншіден бұны тарихи
тұрғыдан алы қарайтын болсақ, ХІХ-шы ғасырда батыстың Қытаймен қандай
қатынаспен болғаны себеп болады, сол кездегі мәдениеті мен адам саны
жоғары, бірақ техникалық жағынан артта қалған Қытай, жартылай отар болуына
ұлттық деңгейінің төмендеуіне әкелді. Осыдан әскер мемлекеттің қауіпсіздік
кепілі ретінде және ұлттық даму стратегиясының жағдайының тұрақтылығы
ретінде қарастырылады [7, б. 12-15].
Қытайлық көзқарас бойынша, әскери қауіпсіздік саласында халықаралық
жағдай орта есеппен алғанда, тұрақты болып саналады, бірақ та әлемдік
процестердің қарама-қайшылығы мен қиындығы екенін айтады. Дүниедегі
мемлекеттер арасындағы халықаралық қатынастар бейбіт пен даму тұрғысында
өтіп жатқанымен, сонымен қатар әлі де болса, айқын емес және тұрақсыз
болуда.
Экономикалық жаханданудың кең даму процессі, ғылым мен
технологиялардың тез қарқынмен дамуы, халықаралық еңбек бөлісу саласында
түпкірлі өзгерістерге әкелді, сондай-ақ жахандану мен аймақтық деңгейлерде
экономикалық байланыстары, мемлекеттердің байланысын күшейтті [8, б. 15-
16].
Мемлекеттердің көбісі қауіпсіздік мәселелерін мен даму сауалдары,
халықаралық диалог арқылы шешуде, күштердің координациялауы мен
байланыстардың тереңділігі арқылы жүзеге жетеді. Сонымен қатар, дамыған
мемлекеттердің әлемдік аренадағы қарым-қатынасы үлкен конкуренцияға,
бәсекелістікке алып келді. Дәстүрлі және дәстүрлі емес қауіп төндіру
көздері алға басуда, соның ішінде соңғы кездерде ланкестік актілерімен,
сепаратизм мен экстреммизмен қоса, энергетика ресурстар, қаржы,
информация, халықаралық транспорттың коммуникациялар салаларында
қауіпсіздік мәселелер өршей түсуде [8, б. 15-16].
“ҚХР ұлттық қорғаныс мәселелері бойынша Ақ кітап” тұрғысынан 2006
жылы ҚХР-дің әскери саясаты келесі тұрғылардан құралған:
1. Ұлттық қауіпсіздікті мен ұлттық бірлікті қамтамасыз ету, ұлттық
даму көзқарастарын қамтамасыздандыру. Бұл агрессияға төтеп беруді
кепілдейді, жер және теңіз шекараларын, әуе территориясын қорғауға,
Тайвнның тәуелсіздігі үшін сепаратистік күштерді тоқтату мен қарсы тұруға
бағытталған; Сепаратизм, ланкестік және экстремизмнің кез-келген күшіне
төтеп беруі мен ошақтарын жою болып табылады.
2. ХХІ ғасырдың жаңа кезеңінде, ҚХАӘ-нің іс-әрекеті тарихи маңызы бар
миссиясын орындау, ҚКП-нің мемлекетпен басқару рөлін атқаратынына
байланысты. Мемлекет қауіпсіздігін қамтамасыз ету, және де әлемдік
бейбітшілікті сақтауға, сонымен қатар жахандану процессінің дамуына
көмекетсуі басты миссиясы болып тұрақталады. ҚХАӘ - өзінің әртүрлі
қауіпсіздік мүмкіндіктерін дамытуда, соның ішіндегі дағдарыс уақытындағы
іс-әрекеті қақтығыстарды болдырмау іс-шаралары; қазіргі кезеңдегі соғыстың
қатаң жағдайында соғыс әрекеттерін жүргізу.
3. Ұлттық қорғаныс пен экономикалық бірлесе дамуы. Қарулы күштердің
модернизациясы әлеуметтік пен экономикалық дамудың тұрақты бөлігі ретінде
қарастырылады.
4. Қытайдың жағдайында әскерижағының төңкерісі, әскердің қарулы ұрысқа
белсенді дайындығы болып табылады, әскердің механизациясы және
информатизациясы бүкіл қарулы күштердің мен әскердің түрін жаппай дамуы.
5. Соғыс ұйымдастырушылығын жақсарту, құрылымын мен әскери басшылығын
инновациясының енгізуімен арқылы дамыту.
6. Басқа мемлекеттермен әскери байланыстарын кеңейту, бейбітшілік өмір
сүруінің бес принципіне сйкес келеді, сондай-ақ әскери қарым-қатынас та
ішіне кіреді. Бұл одақтастық және соғысшыл және де үшінші мемлекеттерге
қарсы қойылған саясаты емес. Қытай халықаралық қауіпсіздік саласындағы
байланысында белсенді қатысады, соның ішіндегі кеңес механизімінің әлемдік
державаларымен стратегиялық мәселелерді шешуде, ұжымдық қауіпсіздік
механизімін дамыткда және әскери саласында сенімділік іс-шаралар
жүргізуде.
7. Қытайдың қарулы күштері БҰҰ-ның мүддесімен бейбіт құру
операцтияларында белсенді қатысады, сонымен қарсы ланкестікке қарсы басқа
мемлекеттермен бірге іс-шаралар жүргізеді [9, б. 22].
Пекинде басты мәселе ретінде ядролық қауіпсіздікке үлкен мән бәредеі.
Соған байланысты 1994 жылы ҚХР мен Ресей Федерациясының арасындағы құжат –
ядролық қаруда бірінші болып қолданбауы және ядролық қаруды біріне-бірі
дәлдемеуін туралы келісімді бекітті, 1998 жылы сондай келісім ҚХР мен АҚШ
арасында болды. Ал мамырдың 2000 жылында – Қытайдың қалған төрт ядролық
держава елдерімен ядролық қаруды дәлдемеу туралы құжатқа қол қойылды [10,
б. 2].
Қазіргі кезде Қытай қауіпсіздігінің жаңа түр концепциясын, халықаралық
концепциясын, халықаралық сенімділікке негізделген, және де келесі
жайттарды енгізуде: бірлескен тең қауіпсіздік негізі ретінде сенімділік
пен өзара байланыс болып табылады; мемлекеттердің ішкі ісіне араласпау
және үшінші мемлекеттерге зиян келтірмеу; мәселі аймақтар мен шекаралық
аудандардың мәселелі жайттарды оптималды түрде қарастыру; қарулы күштер
арасында достық байланыста ұстау.
Сондықтан да шекаралас мемлекеттермен қарым-қатынасты дамытуға күш
салынған, бұл Пекиннің бейбіт қоршауында өмір сүруі мақсаты болып табылады
[11, б. 8].
ХХ ғасырдың аяғы мен ХХІ ғасырдың бас кезеңінде Қытай мен Ресей
арасындағы аса маңызды қауіпсіздік саласында келісімдерге қол қойылған
айқындалады, сенімділік шараларында біртекті жүйенің пайда болуына
әкеледі. Бұл шаралардың қолдануы екі елдің арасындағы келесі
міндеттіліктерді орындауға жүктеді: бірінші болып ядролық қаруды
қолданбау, ядролық ракеталарды бір-біріне дәлдемеу, қауіпті әскери іс-
әрекетін болдырмау, Ресей, Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан мен Қытай
арасындағы (бес жақты келісім) өзара сенімділік шаралары туралы (1996
жылы) және де мемлекеттік шекара бойындағы қарулы күштердің санын қысқарту
туралы келісімдердің маңызы зор болып табылады [12, б. 3].
Бірінші келісім бойынша: өзара бір-біріне күшті қолданбауы мен бір-
біріне қауіп төндірмеу, біржақты әскери күштілікпен бас тарту, шекара
аймағындағы барлық қарулы күштердің басқа жақа шабуылын болдырмау. Екінші
келісім бойынша, 100 шақырым шекара бойындағы әскери қарулы күштердің
санын мен әскери техниканын санының шектулі деңгейі орнатылған.
Қытай мен Үндістан арасындағы қарым-қатынасы – солтустіте жене
солтүстік-шығыста орналасқан Ладакха аймағы және МакМагон сызығы,
территориялары жайында даулардың пайда болуына қарамастан, стратегиялық
қарым-қатынас сериктестік байланыстарының және жанжақты қарым-
қатынастардың даму тенденциялары байқалады. Сонымен қатар 1996 жылы Қытай
мен Үндістан арасындағы әскери саласындағы өзара сенімділік пен тиімділік
келісіміне қол қойды. Соңғы келісімге орай, екі жақ шекара бойындағы
даулас территориялардың шешілмеуінше, өзара бақылау шараларын сақтауға
келісті; өзінің іс-шарасында шекаралық аймақты бұзбауға, жерлі әскерді екі
жақта да санын қысқарту мен шектеулер қоюға, шекаралық әскерін мен қарулы
күштерді аз мөлшерде дислокациялауға, әскери тәжірбиелерді даулас
территорияларда өткізбеуін, қауіп төндіретін соғыс іс-шараларын өткізбеу;
әскери әуе аппараттарды екінші жаққа өтіп кетуін болдырмау; әскери
персоналдың және құрылымдардың арасындағы байланысын мен қарым-қатынасын
дамытып күшейту болып табылады [12, б. 8].
Келесі жылдары Үндістанның ядролық қаруды таратпаудан бас тартуы
Пекиннің теріс реакциясына әкеліп соқтырды. Бірақ та ХХІ ғасырдың басында,
2001 жылы ВСНП басшысының Ли Пэнның Үндістанға ресми сапармен келуі, және
Үндістанның премьер-министірінің Ваджпаидің 2003 жылы Пекинге келуі, екі
жақты байланысты дамытуға және бейбітшілік мақсаттарда диалогты құруға
бағыттады, сонымен қатар бұл жайттардан Қытй-Үндістан шекара
территориясының мәселелері бойынша шешу принциптері 2005 жылы қабылданып,
ал 2008 жылы “Біріккен Қытай мен Үндістан арасындағы ХХІ ғасырдағы
перспективалары” шешіілді. Соңғы жылдары Қытай мен Үндістан арасындағы
стратегиялық серіктестік даму кезеңіне көшті. Бірнеше байланыс туралы жаңа
келісімдер жасалды, соның ішіндегі ланкестікке қарсы тәжірбиелер, сондай-
ақ ТӘК-тің теңіз коммуникацияларында қауіпсіздікті сақтау [12, б. 10].
Қақтығыстық потенциял Қытай мен Үндістан арасында тек даулас
территорияларға ғана емес, сонымен қатар жақтардың АҚШ-тың РҚҚ
(Ракеталарға Қарсы Қорғаныс) жүйесінің аймақта орналастыру туралы
көзқарастардың қарама-қайшы болуы.
Бұл жайттарды ескере отырып, 2008 жылы қабылданған “Біріккен Қытай мен
Үндістан арасындағы ХХІ ғасырдағы перспективалары” келісімі бойынша, екі
жақ “тұрақты әскери саласындағы байланыстарды сақтай отырып, сенімділік
әрекеттерін ұлғая беруге күш салу” [12, б. 14-17].
1990-шы жылдардың бас кезеңінде Қытайдың оңтүстік көршімен –
Вьетнаммен байланысы өршейе түсті. Вьетнам әскерінің 1989 жылы Камбоджадан
шағаруы, және Пекин мен Ханой арасындағы БҰҰ ортақ жоспарын қабылдауы,
камбоджалық тұрақтандыру мәселелері, екі мемлекет расындағы қарым-
қатынастарды жаңа деңгейге көтеріп, көпжылдық тартыс пен даулас жайттардан
баст тартуы болды. 1991 жылы ортақ құжатқа қол қойылды, бұл құжатта ҚХР
мен Вьетнам арасындағы қатынастардың толық нормализациялауға, тартыс
кезеңінің аяқталуына алып келді. Қазіргі уақытта екі ел арасындағы қарым-
қатынасы 2000 жылы қабылданған келісімге сәйкес 16 алтын иероглифтер
формуласымен негізделген: Көршілестік және достық, жанжақты байланыстар,
ұзақмерзімді тұрақтылық, келешекке қарай бет бұру. Қытайдың АҚШ-пен
әскери саласындағы байланыстар соңғы жылдары прогресстік тенденцияға бет
бұрды, қысқамерзімді қақтығыстық эпизодтарға қарамастан, соның ішіндегі –
авиалық соққы бөлімдерін Тайвань аралына жіберуі,1996 жылы Тайваньдағы
Президент сайлауының болғандықтан, Қытай қауіпінен қорғау себебі болды,
1999 жылы Белградта американдық бомбылаушылардың ҚХР елшілігіне соққы
шабуылы, 2001 жылы американдық барлау ұшағының ҚХР кеңістігіне кіруі, әрі
қарай оның Қытай истребителімен қақтығысы. АҚШ пен Қытай арасындағы әскери
байланыстарының дамуының ең басты қадамы ретінде, 2008 жылы екі елдің
қорғаныс министрлігі арасында тікелей телефон байланысын орнатуы, бұл
байланыс арқылы 2008 жылдың 10 сәуірінде екі елдің қорғаныс министрлерінің
телефон сөйлесуі болды – Лян Гуанле мен Роберт Гейтс пен арасында [12, б.
20].
Сонымен қатар Қытайдың АҚШ-қа бағытталған стратегиялық ынтымақтастықты
құруы, америкалық саясатының екі бағытты Қытай мен АҚШ ұзақмерзімді
байланыстарының қандай болуы тиіс екенін айтты. Соның бірі Қытайды
тоқтатуға бағытталған, соның ішіндегі оның әскери күшінің өсуін.
Екіншісі ҚХР-дің әлемдегі мәселелерді шешуге бағытталған саясаты, соның
ішінде АҚШ-қа ең маңыздысы болып, Қытайдың Солтүстік-Шығыс Азиядағы
қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, сондағы АҚШ-тың аймақтағы шешуші рөлді
атқаруы болып табылады. Сонымен қоса, АҚШ өзіне лайықты Қытайды
демократизацияға үлесін қосады. 2006 жылдың наурызында Дж. Буштың
тіркелген АҚШ-тың ұлттық қауіпсіздік стратегиясы, Қытайдың сәттілігін
бағалай отырып, оның байланыс саласындағы ынымақтастықтың потенциалын айта
отырып, Қытай басшылары түсінуі керек: ескі көзқарастарды ұстанып, олар
бейбіт жолдағы дамумен бара алмайды, соның ішіндегі - өзінің әскери
потенциалын транспаренттік емес жолдарымен ұлғайтуы, әлемдегі энергияның
ортасы болып, ресурстармен бай мемлекеттерді қолдауы, өзінің ішікі
саясатына және режимдеріне мән бермеу (дұрыс емес басқару, яғни
демократияның болмауы).
Әскери саласындағы байланыстары үш сәтпен сипатталады. Біріншіден, АҚШ-
тың Қытайды негізделген сынға ұшыратуы, әскер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. ҚХР ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯСЫ МЕН ӘСКЕРИ САЯСАТЫ ... ... ... ... ... .6
1.1 ҚХР ұлттық саясатының даму жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Ішкі саяси тұрақтылықты қамтамасыз етудегі әскердің рөлі ... ... ... ... ...13
1.3 ҚХР-ның әскери саясаты және оның ұлттық стратегиядағы рөлі ... ... ... ..14
2. ҚЫТАЙДЫҢ ӘСКЕРИ ДОКТРИНАСЫ: “ХАЛЫҚ СОҒЫСЫ” СТРАТЕГИЯСЫНАН, “БЕЛСЕНДІ
ҚОРҒАНЫС” СТРАТЕГИЯСЫНА КӨШУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .21
2.1 Қытайдың сыртқы әскери қауіпті бағалауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.2 Қауіп төндіретін сепаратизм, халықаралық терроризм және трансұлттық
қылмыскерлік мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.3 Қытайдың әскери саладағы төңкерістік өзгерістерге
көзқарасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... 27
3. ҚАРУЛЫ КҮШТЕРДІҢ МОДЕРНИЗАЦИЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
3.1 Әскери реформа - “төрт модернизация” жобасының негізін қалаушы
бағдарлама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
3.2 Қытай Халық Азаттанушы Әскерінің жаңа кезеңдегі құрылымы мен
модернизациясы ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...36
3.3 Мемлекеттегі әскердің саяси және әлеуметтік өміріндегі атқаратын
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .41
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ..48
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
КІРІСПЕ
Зерттеліп жатқан тақырыптың өзектілігі. Қытайдың экономикада және де
көптеген қоғамдық өмірде теңдессіз жетістіктері, әскери потенциалының
ұлғаюы және дүниежүзілік саясатындағы белсеңді рөлі, әлемдегі саяси
элиталардың, ғылыми қоғамдардың, Қытаймен шекаралас жатқан мемлекеттердің
және де дүниедегі алдыңғы орындағы мемлекеттердің ғана емес, сонымен қатар
Қытайдың ішіндегі зерттеу ұжымдардың назарын арттыруда. Қытайдың бай
тарихи мұрасы, мәдениеті мен дәстүрі, Қытай мемлекетін дүниедегі лайықты
орынға қояды. Ал Қытайдың басты мақсаты ретінде қазіргі дүниеде орныққан
АҚШ-тың саяси және экономикалық рөлін қайта қарауға, сондағы басты рөлді
ҚХР атқаруы тиіс. ҚХР өзінің өсіп жатқан экономикалық күшіне сүйене
отырып, ұлттық қорғанысты модернизациялау, болашағы бар бағдарламасын
дамыту, сондай-ақ жоғарғы технологиялар мен ғылымның арқасында күшейтуі
болып табылады. ХХІ ғасырдың жартысына қарай Қытай әскери күшінің
құрылымына сәйкес, қарулы күшін механизациялауға және информацияландыруға
бағытталған жоспары бойынша, әскердің қорғаныс пен шабуылдық деңгейін
едәуір жоғарлатуы тиіс. ҚХАӘ (Қытайдың Халық Азаттанушы Әскері)
модернизациясын тездету және ҚХР әскери-өнеркәсібінің комплексін күшейтуге
бағытталған тенденциясы соңғы жылдары өсуде. Пекиннің бұл ұстанған
тенденциясының себебі болып, қазіргі әскери-өнеркәсіптегі болған терең
өзгерістерге байланысты, сонымен қатар ХХ ғасырдың аяғында, ХХІ ғасырдың
бас кезеңінде әлемде болған қарулы ұрыстардың нәтижесінде, қазіргі
заманның соғысында, әскери техникалық фактордың рөлі өсіп жатыр.
Мемлекеттің зор қолдауымен инновацияға бағытталған ұлттық бағдарламаны
индустриялауға бет бұрып, 2020 жылға орай, Қытай инновациялық
мемлекеттердің қатарына кіріп, бұл негізде ортақ жүйеленген, әскери және
азаматтық ғылыми техникалық ресурстарын интеграциялау идеясы іске асады.
Бұл жайт Қытайдың әскери потенциалын модернизациялауға жағдай туғызады,
сөйтіп ХХІ ғасырда Қытайдың әскери-техникалық сферасының артта қалуы едәур
қысқарады. Мемлекеттің зор қолдауымен инновацияға бағытталған ұлттық
бағдарламаны индустриялау, егер бұл бағдарлама сәттілікке ұшыраса, 2020
жылға орай, Қытай инновациялық мемлекеттердің қатарына кіріп, бұл негізде
ортақ жүйеленген, әскери және азаматтық ғылыми техникалық ресурстарын
интеграциялау идеясы іске асады. Бұл жайт Қытайдың әскери потенциалын
модернизациялауға жағдай туғызады. Сөйтіп ХХІ ғасырда Қытайдың әскери-
техникалық саласының артта қалуы едәуір қысқарады [1, б. 17].
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Әлемдік тарихнамада Қытайдың әскери
саясаты мен қарулы күштердің даму бағыттары туралы зерттелу дәрежесі
жоғары, алайда көпшілік зерттеулер оның өмір сүруінің жеке аспектілерімен
шектеледі. Берілген зерттеуімізде қарастырылып отырған мәселенің толық
суретін көрсету үшін қажетті мағлұматтар шеңберін мүмкіндігінше кең
пайдалануға тырыстық.
Бұл түрлі мемлекеттердегі Қытай қарулы күштердің потенциалын көрсететін
статистикалық мәліметтер. Бұл жыл сайынғы Әскери баланс, әр түрлі
кезеңдегі қытай қарулы күштердің және әскер құрылымын бақылауға мүмкіндік
беретін The Military Balance және The International Institute For Strategic
Studies, London атты американдық пен ағылшындық статистикалық анықтаманың
мәліметтері.
ҚХР-дың басшылығының әскери салаға қатысты қолданған саясатын айқындайтын
құжаттар. Ең алдымен, ол – елдің ресми құжаттарының мәтіні – Конституция,
ҚХР-дің ұлттық қорғаныс мәселелері туралы Ақ кітап және басқа да заңды
актілер, әскери саладағы стратегиясын жасаумен айналысатын билік
органдарының қызметі туралы есеп, сонымен қатар, ҚХР үкімет мүшелерінің
сөйлеген сөздерінің және баяндамаларының мәтіні.
Шетелдік және ресейлік ірі сайттардағы жаңалықтар, мысалы,
http:sina.com, http:peacekeeper.ru, http:china.org.cn (Жінмин Жібао
газеті орыс тілінде), www.rmnb.com.cn (Қытай журналы). 1990-жылдардың
екінші жартысына жататын жаңалықтар мұрағаты қолданылды.
Қызметі қытай әскери ұйымдардың мағлұматтары. Бұл мағлұматтарда қытай
қарулы күштері туралы ауқымды мәліметтер бар – тарихы, қазіргі жағдайы,
экономикалық және саяси қызметі:
http:www.usinfo.state.gov.regi onaleauschinadodrpt00.htm.
С. Гриняев Қытай қарулы күштердің негізгі бағыттарының өзгерісі- атты
монографиясында, Қытай Халық Республикасының саяси биліктегі адамдардың
ұлттық-қорғаныс саясатына көзқарасы туралы пікірі айқын келтірілген.
Қытайдың қазіргі кезеңдегі әскери саласындағы өткізіліп жатқан реформалар
туралы Кеннет У. Аленның еңбегі бұл жұмыстың әрі қарай зерттеуіне үлкен
соққы берді.
1989 жылы шыққан В.Ф Бутурлиновтың Қытайдың қарулы күштері. Тарихы мен
қазіргі замандағы жағдайы - еңбегінде, шетелдік мемлекеттердің Қытайдың
жүргізіп жатқан әскери модернизациясына объективті түрде баға береді.
Жоғарыда келтірілген еңбектер, Қытайдың әскери саласындағы саясаты мен
стратегиясын зерттеуінде үлкен жетістіктерге әкелді, Қытай басшыларының
қазіргі кезеңдегі ұлттық қорғанысты дамытуға арналған шараларын айқындалып
қарастырылды.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Берілген бітіру жұмысының мақсаты
болып Қытай Халық Республикасының әскери саясатының мен әскери
стратегиясының қазіргі кезеңдегі дамуын, сондай-ақ Қытай қарулы күштерінің
модернизациясын және құрылымын зерттеу болып табылады. Зерттеу барысында
біз Қытай әскери саясатындағы қандай бағытты ұсталатынын, сонымен қатар
әскердің және әскери-саяси биліктің мемлекеттегі атқаратын рөлі жайында
сұрақтарға жауап беруіміз қажет.
Белгіленген мақсатқа сәйкес келесі міндеттер қойылады:
1) Қытай Халық Республикасының әскери саясатының даму жолдарына
сараптама жасау.
2) Ішкі саяси тұрақтылықты қамтамасыз етудегі әскердің рөлін
қарастыру.
3) Қытайдың сыртқы әскери қауіпті бағалау мәселелерін зерттеу.
4) Қытайдың ішкі саяси мен әлеуметтік тұрақтылығына қауіп төндіретін
сепаратизм, халықаралық терроризм және трансұлттық қылмыскерлік
мәселелерді қарастыру.
5) Қытайдың әскери саладағы төңкерістік өзгерістерге көзқарасын
қарастыру.
Зерттеу объектісі болып қазіргі кезеңдегі Қытай Халық Республикасының
әскери саясаты мен стратегиясы және оның мемлекеттегі атқаратын рөлі.
Зерттеу пәні ретінде әскери стратегиясының ресурстарға және
міндеттерге сай дамуы, әскери саладағы реформаларды мен бағдарламаларды
жүзеге асыруды қамтамасыз ететін құбылыстарды қарастыру.
Зерттеудің ғылыми-методикалық негізі пәнаралық және жүйелік
тәсілдермен көрсетіледі. Пәнаралық тәсілді қолдануымыздың көрінісі болып
тарих, саяси ғылым, әскери ғылым, экономика, конституциялық құқық,
этникалық психология ғылымдарына көңіл бөлуіміз саналады.
Жүйелік тәсіл кез келген әлеуметтік құбылысты элементтердің,
байланыстар мен қарым-қатынастардың бүтіндігі деп қарастырады. Бұл тәсіл
бізге қазіргі замандағы Қытай Халық Республикасының қарулы күштерінің
даму жүйесі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді, қазіргі замандағы
Қытайдың әскери саясаты қорғаныс бағытын ұсталады және саяси,
дипломатиялық, экономикалық пен әскери бағытының кең комплекстік шарасы
ретінде қарастырылады, сонымен қатар Қытайдың ішіндегі бейбітшілікті
қамтамасыз ететін, қауіпсіздік ортаның кепілі болып табылады.
Зерттеудің практикалық маңызы. Зерттеудің қорытындыларын Азия және
Африка елдерінің тарихы курсын, әскери стратегия саласындағы лекцияларда
пайдалануға болды.
Жұмыстың құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспе, үш тарау (әр тарауда үш
тараушадан), қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. ҚХР ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯСЫ МЕН ӘСКЕРИ САЯСАТЫ
1.1. ҚХР ұлттық саясатының даму жолдары
ХХ – ғасырдың аяғында және ХХІ – ғасырдың бас кезеңінде Қытайдың
әскери саясаты ұлттық стратегияны дамытуға бағытталған, негізгі мақсаты
ретінде Қытайдың ХХІ – ғасырдың ортасында (ҚХР құрылуына жүз жылдығына
орай) күшті, дамыған, бірлескен державаға, Азия – Тынық мұхит аймағындағы
көшбасшы ретінде және өзіндік саяси ықпалымен басқа державалардан
экономикасымен және әскери күшімен тең дәрежеде болуы болып табылады.
Қытайдың экономикада және де көптеген қоғамдық өмірде теңдессіз
жетістіктері, әскери потенциалының ұлғаюы және дүниежүзілік саясатындағы
белсеңді рөлі, саяси элиталардың, ғылыми қоғамдардың, Қытаймен шекарас
жатқан мемлекеттердің және де дүниедегі алдыңғы орындағы мемлекеттердің
ғана емес, сонымен қатар Қытайдың ішіндегі зерттеу ұжымдардың назарын
арттырады. Кейбір Қытай аналитиктердің ойынша, Қытайдың бай тарихи мұрасы,
мәдениеті мен дәстүрі, Қытай мемлекетін дүниедегі лайықты орынға қояды, ал
мақсаты ретінде қазіргі дүниеде орныққан АҚШ-ң саяси және экономикалық
рөлін қайта қарау, осыдан шығып, сондағы басты рөлді ҚХР атқаруы тиіс.
Сондай-ақ, ХХІ – ғасырдың алғашқы 20 жылдың ішінде, Қытай барлық
әлеуметтік және экономикалық тұрғыдан Жапонияны озып кетуі қажет, сонымен
қатар Азиядағы саяси күшті және экономикалық тұрақты мемлекетке айналуы
қажет. Бұл мақсат іске асырылғаннан кейін, басты актуалдік мәселенің бірі
ретінде “ АТР-дің орталығындағы дүниежүзілік күш балансы жүйесінің
құрылысы” болып қарастырылады [1, б. 4].
Дэн Сяопиннің бағалауы бойынша, ХХ – ғасырдың аяғында жаңа
дүниежүзілік соғыстың болуына орай, Қытай тұңғыш рет жаңа заманда өзінің
күшін экономиканы модернизациялауға ғана емес, сонымен қатар оның дамуына
орай, ұлттық қорғанысты күшейтуге бет бұрады. “Қырғи-қабақ” соғысының
кезеңіне қарағанда, Қытайдың әскери қорғаныс жүйесі автономдық түрде
дамыған болатын, тек біраз ғана ұжымдастырылған әскери және азаматтық
сферадағы даму концепциясы орын алды, осыған сәйкес әскери құрылыс
экономикаға тура тәуелді болуына ғана емес, сондай-ақ әскери өнеркәсіп
потенциалын экономиканың дамуына бағытталуына әкелді.
Жоғарыда айтылғандай, Қытайдағы ұлттық стратегияның дамуына тікелей
Комлекстік Мемлекеттік Күшіне (КМК) байланысты, бұл мәселе бойынша
мемлекеттің бүкіл ресурстардың мобилизациясы болып табылады, соның
ішіндегі ұлттық және дүниежүзілік ресурстары кіреді, бұл факторларға
сүйеніп, стратегияны орындау. Қытай аналитиктерінің көзқарастарына орай,
КМК төрт негізгі тұрғыдан қарастырылады: 1) материалды фактор, немесе
“қатты компонент” (экономика, ғылым және технологиялар, табиғи ресурстар,
ұлттық қорғаныс); 2) рухани фактор, немесе “жұмсақ компонент” (ішкі және
сыртқы саясат, мәдениет және білім беру салалары); 3) координациялау
факторы (мемлекеттің басқару ұйымы); 4) қоршаған орта факторы (көршілес
жатқан мемлекеттермен байланысы, экология) [1, б. 25-26].
Қытай ғалымдарының өздерінің зерттеу жұмыстарында кейбір сауалдарға
жауап табу барысында, негізгі мәселелерді белгіледі, соның ішіндегі
негізгісі ретінде – ХХІ – ғасырда қандай стратегиялық ресурстардың маңызы
зор болып табылады, КМК көрсеткіші бойынша Қытайдың дүниедегі алатын орны,
және де “күшті мемлекет пен бай халық” ұлттық стратегиясының даму жолдары
қарастырды.
Белгілі ғалым-экономист Ху Аньгань 8 негізгі стратегиялық ресурстардың
түрін және 23 көрсеткішті белгілейді, осыдан Комплекстік Мемлекеттің
Күшінің негізгісін құрайтынын дәлелдейді.
1. Экономикалық ресурстар. ҰІӨ (Ұлттық Ішкі Өнім) немесе ЖІӨ (Жалпы Ішкі
Өнім)
2. Адам ресурстары (экономикалық өсудің негізігі факторы ретінде
қарастырылады). Халықтың ортақ санына сәйкес және жұмысқа қолайлы адам
санына (15-64 жас аралығында) сәйкес қарастырылады.
3. Табиғи ресурстар. Төрт негізгі факторымен мінезделеді: 1)
ауылшаруашылық жерлердің өңдеу көлемі; 2) су ресурстары; 3)
энергетикалық ресурстардың қолдану көлемі, соның ішіндегі отынның
қолдануы; 4)электро қуатының шығарылуы.
4. Қаржы ресурстар. Үш көрсеткішпен бағаланады: 1) ішкі инвестициялардың
көлемі; 2) тікелей сыртқы, шетелдік инвеситциялар, капиталдың шығуы
мен кіруі балансының бақылауымен; 3) қаржы нарықтардың кірісі.
5. Интеллектуалды (ғылыми-техникалық) ресурстар. Бес көрсеткішпен
бағаланады: 1) ғылыми публикациялардың санына, соның ішіндегі 4800
халықаралық журналдардың публикациясы; 2) берілген патенттердің саны;
3) компьютерді қолданылатын адам саны; 4) Интернет жүйесін
қолданылатын адам саны; 5) мемлекеттің ғылым сферасына әсері.
6. Административті ресурстар. Орталық өкіметтің бюджеттік шығындармен
мінездемеледі.
7. Қорғаныс потенциал. Екі көрсеткіш бойынша бағаланады: 1) әскери
шығындар, соның ішіндегі қорғаныс министірлігі мен басқа әскери
басқармалар; 2) қарулы күштердің ортақ саны. )Бұл көрсеткіштердің
қорытындысы бүкіл қорғаныс ресурстардың сапасын көрсетпейді)
8. Халықаралық жоспардың ресурстары. Төрт негізгі көрсеткішпен
қарастырылады: 1) экспорт және экспорттық өнімнің көлемі; 2) импорт
және импорттық өнімінің көлемі; 3) авторлық және ерекше құқықтарынан
келген табысы; 4) авторлық және ерекше құқықтарының шығысы [1, б. 49-
59].
КМК-нің есептік қорытындысы мен салыстырмалы анализі, жоғарыдағы
көрсеткіші бойынша, бес алдыңғы орында тұрған мемлекеттердің жағдайы
келесі қорытындыға алып келді. Ең бірінші держава ретінде АҚШ болып
табылады, КМК-нің көрсеткіші 22,79Ғ көрсетеді. Екінші орында – Қытай, КМК-
нің деңгейі 1980 жылда 4,74 пайыздан, 1998 жылда 7,78 пайызға дейін
көтерілді., Бұл өсу көрсеткіші (3,04 пайыз) дүниеде ең жоғарғы болып
табылады. Үшінші орында Жапония, оның көрсеткіші 1998 жылда Қытаймен
теңдес болды 7,74 пайыз. Төртінші орында Үндістан (4,37 пайыз). Ал
Ресейлік потенциал керсінше төмендеді, 1998 жылдан 2,81 пайзға дейін,
сөйтіп Ресейді бес алдыңғы мемлекеттердің соңында қояды.
Бұл елдердің өзара потенциалының өзгешілігі олардың қорғаныс
стратегиясына өзгерісін тигізеді. Америкалық бағалау инститтутарына
қарасақ, Қытай КМК-нің тез өсуі, АҚШ-тың басты конкурентіне айналдырады
және де американдықтардың Қытайға қарсы тоқтату саясатын қолдануға мәжбүр
етеді. Жапония Қытайдың КМК-нің өсуін потенциалды стратегиялық қауіп
төндіру көзіне айналдырады, соған қарсы тұру үшін ол АҚШ-пен одқтасу
саясатын әрі қарай дамытуы қажет. Үндістанның көзқарасы бойынша, Қытайдан
әрдайым қауіп төндіретінін айтады, сондықтан да оның әскери шығынын
әрдайым өсуіне әкеледі. Ал Ресейге қатынасты, Қытайдың КМК көрсеткішінің
өсуі, екіншісіне ұтым береді [2, б. 30].
ЖІӨ көрсеткіштеріне байланысты, Қытайдың экономикалық ресурстары басқа
елдермен салыстырғанда тез қарқынмен өседі. Дүниежүзілік банктің болжамы
бойынша, егер Қытай әрі қарай экономикалық пен ішкі саяси тұрақтылықты
сақтаса, онда ол 2020 жылға орай ЖІӨ көлемі бойынша АҚШ-ты озып кетуі және
дүниедегі ең күшті мемлекетке айналуы мүмкін.
Қытай ең басты ресурс ретінде – адам ресурсымен дүниеде ең бай
мемлекет болып саналады. Жұмысқа қабілеті бар адам санының 1982 жылы 61,5
пайыздан 2000 жылы 70,1 пайызға деін өсті, сондай-ақ бұл көрсеткіш жалпы
адам санының өсу көрсеткішінен едәуір артық болып келеді. Табиғи
ресурстардың қамтамасыз болуы Қытай мемлекеті дүниеде екшнші орында. Қытай
экономикасы әрі қарай дамуына қолайлы жағдайлардың көп болуына қарамастан,
сондай-ақ оған тежеу ретінде мәселелердің бар болуы да мәлім:
1. Ғылыми-техникалық ресурстардың әлі-де болса тиісті түрде дамымауы.
1980 жылда Қыта йдың әлемдік ғылыми-техникалық ресурстарына қосқан үлесі
тек 0,79 пайызға тең. 90-шы жылдары бұл көрсеткіш, Интернеттің және ұялы
байланыстың қолдануына байланысты, 1,85 пайызға өсті. Ал АҚШ-тың
көрсеткіші бұл тұрғыда 34,93 пайызда болды.
2. Алдыңғы бес мемлекеттердің ішінде Қытай административті ресурстрдан
ең соңғы орында, бұл көрсеткіш әлі де төмендеуде. 1980 жылдары Қытай
өкіметінің бұл салаға жұмсалған қаржының пайыздық өлшемінде 1,84 тең,
америкалық көрсеткішпен салыстыра 110 пайызға тең. Бюджеттің шектелуі –
қытйылық экономикалық ресурстардың “мәселелердің мәселесі” болып табылады.
3. Қытай әлемде армия санының көрсеткіші ең бірінші орында, бірақ ҚХР-
дің әскери шығындары ортақ әлемдік шығындардан едәуір аз, ЖІӨ те 3 пайызын
құрайды; сонымен қатар бұл құрылым рационалды емес: 60-70 пайыздан астам
шығыны жеке әскерді ғана қамтиды, ал модернизациялауға жұмсалған қаржы
жеткілікті емес.
4. Қытай өзінің халықаралық ресурстарын тиісті түрде қолданбауы, 1980
жылғы көрсеткіш бойынша 0,59 пайызға тең болды, ал 1998 жылы – 1,83
пайызға ғана өсті, сондай көрсеткіш АҚШ-та 24,23 пайызды құрады. Қытайдың
20 жыл бойы экономикалық реформалардан бастап, оның әлемдік үлесі 2-3
пайызда ғана болды, ал ортақ әлемдік көрсеткіштерде патенттық және сондай-
ақ операциялардың үлесі 1 пайызды құрады. [3, б. 111]
Бұл көрсеткіштердің қорытындысы бойынша Қытайдың сегіз стратегиялық
ресурстары тең емес дәрежеде дамыған. Тек бір ресурсынан ғана алдыңғы
көрсеткіші бар – адам ресурсы немесе еңбңек ресурсы. Табиғи мен қаржы
ресурстарында Қытайдың орны төмен, ал интелектуалды және халықаралық
ресурстардың жағдайы мүшкіл болып табылады. Бюджеттік ресурстардың
қамтамасыздығы жеткіліксіз, сондай-ақ олардың деңгейі жылдан-жылға
төменденіп барады. Дегенмен, қытайлық аналитикьердің көзқарасы бойынша
алдыңғы деңгейдегі ресурстардың потенциалын қоладнып, КМК-нің дамуын
біртіндеп арттыру. Бұл мақсатты іске асыру үшін келесі шарттардың
орындалуы қажет:
- адам ресурстарына қаржы құйылымдарын арттыру, дүниедегі ең ірі және
масштабты білім беру орталығына айналдыру;
- кең және бос конкуренциадағы жұмыс күші нарығын, бос мамандық
таңдауын негізін орнату.
- нарықтық механизімге орай, қалыпты экономикалық дамуды сақтай
отырып, қоршаған ортаны сақтау, экстенсивтік интенсвтік эконмикаға ауысуын
тездету, және де ұтымды технологияларды дамыту.
- халықаралық ресустарды және әлемдік нарықтық капиталды кеңінен
қолдану [3, б.124].
Соныме қатар КМК-нің “қатты” компонентін қолданып, “жұмсақ”
компонентті ресурстарды жұмсау, ал халықаралық аренада сыртқысаяси,
дипломатиялық, экономикалық және әскери байланыстарын шетелдермен нығайту,
халықаралық организациялардағы орнын одан әрі дамыту [3, б. 130].
Қытай өкіметінің ресми жолдауы бойынша, ғасырлар тоғысындағы Қытай,
әлі де болса дамушы мемлекет болып табылады. Келесі факторлар бойынша –
кең территория, әлемдегі ең көп адам ресурстары, ядролық қарумен
қаруландырған қарулы күштер, БҰҰ-дағы Қауіпсіз Кеңесіндегі статусы мен
өсіп жатқан экономикасы, бұл елдің ұлы державалардың қатарына кіргізуге
болады. Қытай өзінің ұлттық стратегиясын осындай қалыпты деңгейдегі өсуін
сақтай отырып, басты мақсатына жете алады [4, б. 70-90].
ҚКП-ң (Қытай Коммунистік Партиясы) 17-ші отырыс жиналысында ұлттық
стратегиясының негізі ретінде комплекстік күшінің арттыруы болып, Қытайды
қайта жаңаландыруы және инновациялық түрдегі мемлекетке айналуы болып
табылады.
Бұл бағыттың алғашқы қадамы ретінде, “ҚХР-дің инновациялық саясаты
туралы” заң қабыланды, бұл процесстің нақты құқықтық пен қаржыландырумен
қамтамасыз етуде қарастырылды. Бұл бағдарламаға орай, 2010 жылдың аяғында
Қытайда өзіндік инновациялық жүйесінің орталығы құрылуы қажет. Бұның
қорытындысы бойынша, 2020 жылға орай ғылыми-техникалық прогресспен, онбір
негізгі бағытымен әлемдік деңгейге шығуы қажет. Қытай өкіметінің жоспары
бойынша, 2050 жылда мемлекетте “білім экономикасы” орнығуы тиіс. Бұл
сферада ортақ басқару жүйесін жасау үшін, ұлттық инновациялық жүйесінің
комитеті құрылды. Комитеттің басшысы ретінде, ҚХР-дің ғылым академиясының
президенті, Қытай коммунистік партиясының орталық комитетінің өкімет
мүшесі, қытайлық ең ірі физиктерінің бірі Лу Юнсянь болып табылады.
Комитеттің негізгі бағытарының бірі болып:
- координация және басқару.
- интелектуалды жеке меншіті қорғау, құқықтық базаны дамыту.
- технологияларды және ғылыми зерттеулерді бағыттау стратегиясын құру.
- инновациялық капиталдың нарығын құру.
- жоғарғы деңгейдегі мамандармен инновациялық экономиканы қамтамасыз
ету [4, б. 60].
Бұл мақсатты алдыға қойып, ҚХР әрдайым инновациялық технологияларды
дамытуға қаржы бөліп отырады. Қытайлық фирмалар өкіметпен қоса жаңа
технологияларды дамыта отырып, бұл технологияларды өнеркәсіпте қолдануын
талап етеді. Өзіндік өнімдік технологияларын құруға үлсетерін қосады,
сонымен қатар әрдайым өсіп отыратын инженерлер санын одан әрі арттырып
отырады.
Инвестициялардың жоғарғы технологиялық секторына құюлуын, ішкі
сұраныстың жоғарғы технологиялық өніміне арртыруна байланысты болды. 2005
жылы Қытай нарық үлесіне бүкіл капиталдың 33 пайздан астамы Азия –
Тынықмұхит аймағындағы информациялық технологияларға салынды. Европалық
Одақт аналитиктердің ойынша, келесі жылдары Қытайдың ЕО-қа қарағанда
инновациялық экономикаға құйылымдары ЖІӨ мөлшеріне орай едәуір көп болады.
Сонымен қатар қазір Қытайда ишкі интелектуалды ресурстардың мобилизациясы
арттырып барады, бұл инновациялық бағытқа негізделген. Жыл сайын Қытай
жоғарғы орындары 450 мыңнан астам инженерлерді шығарады. ҚХР-дің білім
беру министірлігінің болжамы бойынша, 2020 жылы 100 мың адамға, 13,5 мың
жоғары білімді мамандар болады. Тіпті қазірдің өзінде қытайлық білім беру
жүйесі батыстан кем түспейді және де олардың еңбңек өлшемі бес есе кем.
Бұған байланысты көптеген еуропалық фирмалардың зауыттары Қытайда өз
филиалдарын ашуда.
Көптеген аналитиктердің бағалауы бойынша, жахандандыру процесі,
сонымен қатар мемлекеттердің интеграциялық процесі, өзара конкуренцияға
әкеліп соқтырды, бірінші орында – стратегиялық ресурстар үшін
мемлекеттердің күресі, бұл қажеттілік күннен-күнге өсіп бара жатыр.
Әлемдік тәжірбиеге орай, Қытайдың басты мақсаты ретінде – экономиканы
дамытуға көздеп отыр, теңіздің өндірістік және биологиялық ресурстарын
кеңінен қолдану. Бұл бағыттың маңыздылығы ретінде, дүниедегі мұнайдың және
газдың 20 пайызы құрлықта екенін ескерсек, теңіздің потенциалы артуда. [5,
б. 44].
Қытайдың әлемдік держава статусына жетуіне байланысты, ксомосты
игеруге және қолдануға кең ауқымды және ірі ісшараларды жүргізуде. Қазіргі
уақытта космостық игеру, тиісті ғылыми-техникалық деңгейге жетті.
Мемлекетте көпбағытты ғылыми зерттеулік жүйе құрылған, құрылымдар,
космостық техниканың өндірілуі, бұның бәрі ИСЗ спутниктерін космосқа
ұшырауын әкеледі, сондай-ақ пилоттарылынған космостық аппараттар; сонымен
қатар мемлекет территориясындағы мен теңіз флотындағы жергілікті
станциялар, бұған орай телеметрия мен басқару жүйесі орныққан, әлемдік
мұхиттағы функциясын орындауға бағытталған космостық компоненттер.
Экономикалық және ұлттық қорғаныстың назарында спутниктік жүйесі
эффективті түрде қолданылады. Қытай әлемде спутник жүйелерінің қайта жерге
оралу аппараттарының қолдануында алғашқы орындарында тұр, сонымен қатар
навигациялық комплекстердің прогрессі байқалады. ХХІ ғасырда қытай өз
алдына келесі мақсаттарды қойды.
- экономиканың және мемлекеттің қорғаныс саласын қамтамасыздандыру
ретінде, космостық саласын алдыңғы орынға қою.
- комплекстік мемлекеттің күшін арртыру, ұлттық қауіпсіздігін
қамтамасыздандыру және де Қытайдың космостық державаға айналуы.
- космосты игеруге ғылыми потенциалына жәрдем беру, космостық
техниканың қолдануын кеңейту, космосты коммерциялық түрде әрі қарай
дамыту.
Келешек онжылдықта қазіргі космос саласындағы жетістіктерді пайдалана
отырып Жер планетасын бақылау спутник жүйесін құру туралы мақсат қойылып
жатыр. Спутник жүйесі Қытай территориясын мониторинг ретінде бақылап
отырады, сонымен қатар жер атмосферасын, теңіз акваторияларын, жер шарының
шалғай жатқан бөліктерін мен мұхиттың аймағын бақылайды. Автономды және
тәуелсіз спутник жүйесін құрылғаннан кейін, кез келген объекті нақты
координатасын табу оңайға түседі [5, б. 77-78].
Тез қарқынмен спутниктік радиобайланыс пен телевидение дамып жатыр.
Бұл сферада 40-тан астам жергілікті байланыс спутник станциялары орныққан,
8 каналды орталықталған теледидар жүйесі, 30-дан астам ауылды аймақтық
теледидар жүйесі мен 40-тан астам радиобайланыс каналдары. Қытайдығы
жылжымалы объектілердің бағытын анықтау үшін, америкалық координаталарды
анықтау жаханды жүйесі қолданылады – Global positioning system (GPS). Бұл
қондырғымен жабдықталған транспорттық техника мен балық аулау кемел болып
табылады, әсіресе бұндай қондырғылар Шанхай мен Пекинде көп қолданылады.
Мемлекетте дамыған жергілікті инфрқұрылым дамып жатыр, жүйеден келген
мағлұматтарды, болған құбылыстарды және өзгерістерді дистанциондық түрде
қадғалау мен бақылау болып табылады. Қазіргі кезде 400-ден астам
бөлімшілерден тұратын, және де ғылыми-техникалық персоналдың саны 10 мың
адамға жететін, Жер серіктері арқылы метеорологиялық зерттеулерді
жүргізіп, геологиялық ресурстарды барлауға, ауылшаруашылық ресурстарды
жоспарлау мен дамытуға, қоршаған ортаны бақылау жүргізіліп жатыр. Бұл
жүйелерде, Қытайлық пен қатар, шетелдік техника да қолданыс тауып жатыр,
бірақ та сонымен қатар болашақта Қытай басшылары өзіндік техниканы
жұмсауға, өндірілетін құрал жабдықтарды мен нанотехнологияларды дамытып
әрі қарай әлем нарығына шағаруды көздеп отыр.
1986 жылға орай Қытай өзінің демеуінде ң космостық орталықтарды
игерген: Гансу провинциясындағы Шуанченцзы мен Цзюцюань, Сычуан
провинциясындағы Сичан мен Тайюань. 1990-шы жылға орай оларға бесінші
космос орталығы қосылды, Хайнань аралында орналасқан орта қуатты
ракеталарды ұшыру базасы. Сондай-ақ, ҚХР космостық бақылау мен іздеу
станцияларымен жабдықталған, ол Темаваику атолласында орналасқан, бұл
тынымұхиттық мемлекетке Кирибатиге кіреді. Бұл станция 1997 жылғы екі
мемлекет арасындағы келісім бойынша орналасқан, станция Қытай
территориясынан ұшырылатын ракеталарды бақылауға арналған. Соңғы жылдары
Тайюань мен Сичан космодромдардың модернизациясы болды, бұл шара космостық
техниканы ұшыру және комплекстік іс-шараларды жүргізу мақсатында
істелінген, сонымен қатар жер серіктерін, ұшқыштық және ұшқыштық емес
космостық кемелерді ұшыру болып табылады [5, б. 100].
Бұл түрдегі ракеталарды құрылуы сәтінде, 1980-ші жылдардың аяғында
Қытайды коммерциялық космос саласында әлем деңгейдегі кәсіпте алдыңғы
орнға шығуға жол берді. Статисткалық мәліметтерге сүйене отырып, “Чанчжэн”
сериясындағы қытайлық ракеталардың сәтті ұшыру деңгейі 90%-дан астам
болды, бұл себептен 1990-1997 жылдар аралығында Қытайды әлемдік космосқа
коммерциялық жағынан ракеталарды ұшыру саласынан 9%-ды құрады. Қазіргі
кезде одан да қуатты ракеталарды шығару жұмыс жасалынып жатыр, бұндай
космостық кемелер космосқа салмағы 14-15 тоннаға жететін жүкті шығаруына
мүмкіндік береді. Сол тұрғыдан Ханань аралында жаңа стартыық комплекс
құрылысы жүргізіліп жатыр, бұл комплекстің ашылу уақыты 2012 жылда
жоспарланған. 2007 жылы Қытай “Чанчжен” ракетасының 100-ші ұшыруын
өткізді. 2006 жылдың соңында Пекин өзінің спутникалық бақылау жүйесін
“Бейдоу” құруға бастады, ол 5 стационарлық және 30 стационарлық емес жер
серіктерін қамтиды, оның қолдану мерзімі 2010 жылдың аяғында болады.
Қытай космостық саласындағы өсу мүмкіндігі оның 1999 жылғы
эксперементалды “Шэньчжоу” космостық кеменің сәтті ұшуынан басталды, соған
байланысты 3 ұшқышты ұшыру болды: 2003 жылдың 15-16 қазанында – ең бірінші
қытайлық космонавтың Ян Ливейдің қатысуымен болды. Ал 2012 жылға орай Айға
автоматикалық зерттеу зонды жеткізуі қарастырылып жатыр, 2017 жылда Жерге
автоматикалық тұрғыда айдың грунтын әкелуін көздеп жатыр [5, б. 105].
Космосты әскери игеру саласында Қытай жаңа барлау жүйелерін құруда.
НАТО және АҚШ-тың Югославия, Афганистандағы және Ирактағы соғыс
операцияларының тәжербиесінің зерттеу негізінен, қытайлық мамандар
спутниктерге қарсы әскери жүйесін құруға қажет екенін туралы айтты. Бұл
тұрғыдан іс-шаралар үш бағытта жүргізуде:
- қолданыста жүрген космосты бақылауға, ксомостық объектілерді
идентификациялауға және барлауға арналған жүйені дамыту;
- аз қуатты жергілікті лазерлік қондырғыларды құру, жергілікті
орбиталарында орналасқан қарсылас спутникалық жүйесінің сенсорлық
элементтерін құрту;
- кішіауқымды спутниктерді ұшыру мен проектілеу, қарсылыстар
спутниктерімен жақындасу қасиеті бар және оларды жою функциясымен
жабдықталған, немесе тұрмыстық техниканың жұмысын құрту;
Ксомосты әрі қарай игеру идеясының басты рнында соған байланысты
мандарды дайындау болып табылады, сондай-ақ бұл мақсатта космос туралы
білімді жетілдіру және ксомос саласының тиімділігі үшін қауым арасында бұ
саланы кеңнен тарату.
Сонымен қатар, дипломатиялық майданда Қытай өзінің қатысуын белсенді
түрде дамытады. Бұл үшін аймақтық деңгейде өзінің мүшелік потенциялын
қолданады, соның ішінде ШДҰ, АТЭС және АСЕАН-мен байланысы. Әлемдік
аренада жахандану мәселелерін шешуде, сонымен қоса әлемдік қауіпсіздік
жүйесін құруда [5, б. 111].
1.2 Ішкі саяси тұрақтылықты қамтамасыз етудің әскердің рөлі
ҚХР басшыларының мемлекет ішіндегі ішкі-саяси тұрақтылықты сақтауы,
ұлттық стратегиялық қажетті бағыттарының бірі болып табылады. Бұған жетуі
ұлттық пен әлеуметтік саясатының дұрыс жолда дамуын, тұрақты етіп басқаруы
мен қоғам тыныштығы, соның ішіндегі әскердің қатысуы болып табылады.
Қытай көшбасшылары мемлекеттен ішкі-саяси жағдайын, стратегиялық
маңызы бар фактор ретінде қарастырады. Олардың ойынша, егер мемлекеттің
ішкі-саяси тұрақсыздығы сырттан келген интервенцияға әкеліп соқтыруы
мүмкін, сондай-ақ ішкі тұрақсыздық ұлттардың бірлігіне және сәтті
экономикалық дамуына қауіп төндіреді.
2001 жылдың басында Қытай басшылары үш басты қауіп төндіретін “дұшпан
күштерін” белгіледі – халықаралық ланкестік, ұлттық сепаратизм мен діни
экстремизим. Соның ішіндегі этникалық және сепаратистік қозғалыстар,
Шыңжан Ұйғыр Автономдық Ауданында және Тибетте, сонымен қатар “Фалуньгунь”
діни сектасының әрекетін, Пекиннің ойынша бұл қозғалыстар сырттан келген
қаржы көмектерімен қамтамасызданады, сондықтан да орталықтанған билік
өкіметіне үлкен қауіп төндіретін күш болып табылады [5, б. 118].
Қытай басшылығы сонымен қатар, ішкі тұрақтылыққа кері әсерін тигізетін
қалалық жұмыссыздырдың болуы, толық және бірқатар ауылдық жұмыссыз
тұрғындары, мигранттардың негізгі бөлігін құрайды, ортақ саны 130 млн.
адамға тең (ресми емес деректер бойынша бұл көрсеткіштің саны 200 млн.
адамнан асты) және де әскер қызметінен босатылған жұмысшылар, өзінің
жағдайын мойындағысы келмеген саяси диссидентер.
Тайванның бұқара ақпараттарының хабарлауынша ҚХР мемлекет қауіпсіздік
министірлігінің ішкі құжаттарында, Қытайда 60 астам әртүрлі партиялар мен
одақтастық ұйымдар, қазіргі билікте болып жатқан саяси режимге қауіп
төндіреді. Солардың ішіндегі ерекше орынды алатын “Шығыс найзағай”
партиясы, олардың мақсаты ҚКП билігін жою және демократиялық Қытайды құру.
Бұл партия туралы алғаш деректер 2002 жылы белгілі болды, содан кейін
Шандун провинциясында және Хебейда олардың мүшелері тұтқынға алынды. Бұл
партияның нақты саяси бағдарламасы және тұрақты құрылымы бар, сондықтан да
Фалунгунге қарағанда билікке қауіп төндіретін ең бірінші күш сол болып
табылады [5, б. 130].
Мемлекет соғыс уақытында ішкі тұрақтылықты сақтау, соғыс кезеңіндегі
немесе дағдарыста негізгі, соғыс жоспарларының аспектісі ретінде
қарастырылады.
ҚХР мобилизациялық жүйесі, резерв әскерін және халық жасақтарынан
құрылған полктерді соғыс кезіндегі қоғам тұрақтылықты сақтауға қолданады,
бұл Қытай басшыларының ойынша сыртқы жаумен күресі мен өзінің
территориялық әлеуметтік наразылығының мүмкіндігі арасындағы байланысын
байқауда.
Тарихи тұрғыдан қарайтын болсақ Қытай әскері әрдайым биліктің
сүйенетін күш ретінде, қарастырылды және қарастырылады, сондай-ақ ішкі
саяси тұрақтылықты сақтайды. Дегенмен, ҚХР-дің 1982 жылы қабылданған
Конституцияның (29,93 баптарында) қарулы күштер халықтың меншігі болып
табылады, ал оның басқаруы ҚХР Орталық Кеңесінің қолында, бұл ҚКП-і қарулы
күштерден бөлек екенін айқындайды, бірақ негізінде партия әскерге өз
ықпалын тура жолында тигізуде.
Бұл ерекше, заңды түрде бекітілген. ҚХР-дің “Мемлекет қорғаныс туралы
заңы” 1997 ж. 19-бап, ҚХР-дің қарулы күштері ҚКП-нің басшылығында болып
табылады. ҚКП-нің әскерге қатынасын бақылауын күшей түсуде, бұл іс-әрекет
әрдайым әскери-саяси басшылығының назарында болып отырады және бүкіл
партиялық форумдардың лейтмотиві ретінде қарастырылады, соның ішіндегі
2007 жылдың қазанында 17-ші жиналыс отырысы кіреді. Қазіргі құрылыс
бойынша партияның әскерге деген абсолютті басқаруы “біртіндеп келуі” бұның
мәні ретінде “партия мылтықпен билейді” дегенді білдіреді. Бұны орындауға,
негізінен жоғарғы басқару органына – ҚКП-нің ОК-не әскери ортадан
адамдарды сайлауы болып табылады.
Келесі жайттарды ескере отырып, қазіргі ҚХР Конституциясының
мақсаттары ретінде мемлекеттің ішіндегі қауіпсіздікті сақтау және қоғамдық
тұрақтылықты қамтамасыз етуге халық қарулы полициясына жүктелген, ҚХР-дің
“Мемлекет қорғанысы туралы заңында” ішкі тфункцияларды орындауға тек
полицияға ғана емес, сонымен қатар ҚХАӘ-нің қолдауын мен халық жасақтарын
жұмсау[6, б. 25].
1.3 ҚХР әскери саясаты және оның ұлттық стратегиясындағы рөлі.
Ресейдің ғылыми әдебиетінде әскери саясат түсінігі бойынша, ол
мемлекеттің ортақ саясатының бөлінбес бөлігі ретінде қарастырылады, әскери
ұйымдастырудың құруға тікелей байланысты, қарулы күштерді дайындауға мен
қолдануға (немесе қолдануға кауіп төндіруге) белгілі бір саяси мақсаттарға
жету үшін, әскери саясат бойынша бұл, бағалау мүмкіндігін, әскери күшті
қолдану шегін мен қажеттілігін, әскери потенциялының анықтауы, әскери
күштің қолдану үлгісін құрастыруы болып табылады.
Әскери саясатының мақсаттары мен ресурстары мемлекеттің ішкі және
сыртқы қолайлы жағдайларымен анықталады. Оның біртіндеп немесе жылдамды
өзгерістері әскери саясатының мақсаттары мен мүмкіндіктерін қайта қарауға
алып келеді және де қарулы күшінің ұлғаюына мен қысқаруына тікелей
байланысты. Әскери саясатының идеялық негізі ретінде әскери доктрина болып
табылады, бұл саяси мен әскери басшыларының жоғары басқармасымен
құрастырылады. Әскери саясатының құрылымынан келесі мазмұны мен анықталуы
басқару идеяларынан шығады, нақты тұжырымдар мен практикалық іс-әрекеттер,
әскери потенциалының құрылуына мене саяси мақсаттарына әскери
мүмкіндіктерінің арқасында жетуіне бағытталады. Қытайдың ойынша, “қырғи-
қабақ сғысының аяқталуымен, және де геосаяси бәсекелстіктің орталық
салмағының әскери емес күрес шараларына – экономикалық, информациялық,
психологиялық күшеуінен, әскери факторының рөлін әлсіреткен жоқ. Керсінше,
бітпейтін қарулықақтығыстар, АҚШ пен басқа да батыс мемлекеттерінің
халықаралық мәселелерді күшпен шешуі, сонымен қатар халықаралық
ланкестікпен күресу жлының көз бояушылығы ретінде ғана емес, сондай-ақ
ядролық қаруды таратпау туралы режимінің құлдырауы, ядролық қаруы бар жаңа
мемлекеттердің пайда болуы – Үндістан, ҚХДР мен Пәкістан соның бәрі соғыс
факторының халықаралық жүйесінде өсуіне алып келеді. Келесі жайттарды
белгілей отырып, Пекиннің идеологиялық жағынан Батыс қауіп төндіретін күш
екенін айтылады. ҚХР-дің әскери күшінен едәуір озық және Қытайдың ішкі
тұрақтылығын дағдарысқа ұшыратуға әбден мүмкін. Біріншіден бұны тарихи
тұрғыдан алы қарайтын болсақ, ХІХ-шы ғасырда батыстың Қытаймен қандай
қатынаспен болғаны себеп болады, сол кездегі мәдениеті мен адам саны
жоғары, бірақ техникалық жағынан артта қалған Қытай, жартылай отар болуына
ұлттық деңгейінің төмендеуіне әкелді. Осыдан әскер мемлекеттің қауіпсіздік
кепілі ретінде және ұлттық даму стратегиясының жағдайының тұрақтылығы
ретінде қарастырылады [7, б. 12-15].
Қытайлық көзқарас бойынша, әскери қауіпсіздік саласында халықаралық
жағдай орта есеппен алғанда, тұрақты болып саналады, бірақ та әлемдік
процестердің қарама-қайшылығы мен қиындығы екенін айтады. Дүниедегі
мемлекеттер арасындағы халықаралық қатынастар бейбіт пен даму тұрғысында
өтіп жатқанымен, сонымен қатар әлі де болса, айқын емес және тұрақсыз
болуда.
Экономикалық жаханданудың кең даму процессі, ғылым мен
технологиялардың тез қарқынмен дамуы, халықаралық еңбек бөлісу саласында
түпкірлі өзгерістерге әкелді, сондай-ақ жахандану мен аймақтық деңгейлерде
экономикалық байланыстары, мемлекеттердің байланысын күшейтті [8, б. 15-
16].
Мемлекеттердің көбісі қауіпсіздік мәселелерін мен даму сауалдары,
халықаралық диалог арқылы шешуде, күштердің координациялауы мен
байланыстардың тереңділігі арқылы жүзеге жетеді. Сонымен қатар, дамыған
мемлекеттердің әлемдік аренадағы қарым-қатынасы үлкен конкуренцияға,
бәсекелістікке алып келді. Дәстүрлі және дәстүрлі емес қауіп төндіру
көздері алға басуда, соның ішінде соңғы кездерде ланкестік актілерімен,
сепаратизм мен экстреммизмен қоса, энергетика ресурстар, қаржы,
информация, халықаралық транспорттың коммуникациялар салаларында
қауіпсіздік мәселелер өршей түсуде [8, б. 15-16].
“ҚХР ұлттық қорғаныс мәселелері бойынша Ақ кітап” тұрғысынан 2006
жылы ҚХР-дің әскери саясаты келесі тұрғылардан құралған:
1. Ұлттық қауіпсіздікті мен ұлттық бірлікті қамтамасыз ету, ұлттық
даму көзқарастарын қамтамасыздандыру. Бұл агрессияға төтеп беруді
кепілдейді, жер және теңіз шекараларын, әуе территориясын қорғауға,
Тайвнның тәуелсіздігі үшін сепаратистік күштерді тоқтату мен қарсы тұруға
бағытталған; Сепаратизм, ланкестік және экстремизмнің кез-келген күшіне
төтеп беруі мен ошақтарын жою болып табылады.
2. ХХІ ғасырдың жаңа кезеңінде, ҚХАӘ-нің іс-әрекеті тарихи маңызы бар
миссиясын орындау, ҚКП-нің мемлекетпен басқару рөлін атқаратынына
байланысты. Мемлекет қауіпсіздігін қамтамасыз ету, және де әлемдік
бейбітшілікті сақтауға, сонымен қатар жахандану процессінің дамуына
көмекетсуі басты миссиясы болып тұрақталады. ҚХАӘ - өзінің әртүрлі
қауіпсіздік мүмкіндіктерін дамытуда, соның ішіндегі дағдарыс уақытындағы
іс-әрекеті қақтығыстарды болдырмау іс-шаралары; қазіргі кезеңдегі соғыстың
қатаң жағдайында соғыс әрекеттерін жүргізу.
3. Ұлттық қорғаныс пен экономикалық бірлесе дамуы. Қарулы күштердің
модернизациясы әлеуметтік пен экономикалық дамудың тұрақты бөлігі ретінде
қарастырылады.
4. Қытайдың жағдайында әскерижағының төңкерісі, әскердің қарулы ұрысқа
белсенді дайындығы болып табылады, әскердің механизациясы және
информатизациясы бүкіл қарулы күштердің мен әскердің түрін жаппай дамуы.
5. Соғыс ұйымдастырушылығын жақсарту, құрылымын мен әскери басшылығын
инновациясының енгізуімен арқылы дамыту.
6. Басқа мемлекеттермен әскери байланыстарын кеңейту, бейбітшілік өмір
сүруінің бес принципіне сйкес келеді, сондай-ақ әскери қарым-қатынас та
ішіне кіреді. Бұл одақтастық және соғысшыл және де үшінші мемлекеттерге
қарсы қойылған саясаты емес. Қытай халықаралық қауіпсіздік саласындағы
байланысында белсенді қатысады, соның ішіндегі кеңес механизімінің әлемдік
державаларымен стратегиялық мәселелерді шешуде, ұжымдық қауіпсіздік
механизімін дамыткда және әскери саласында сенімділік іс-шаралар
жүргізуде.
7. Қытайдың қарулы күштері БҰҰ-ның мүддесімен бейбіт құру
операцтияларында белсенді қатысады, сонымен қарсы ланкестікке қарсы басқа
мемлекеттермен бірге іс-шаралар жүргізеді [9, б. 22].
Пекинде басты мәселе ретінде ядролық қауіпсіздікке үлкен мән бәредеі.
Соған байланысты 1994 жылы ҚХР мен Ресей Федерациясының арасындағы құжат –
ядролық қаруда бірінші болып қолданбауы және ядролық қаруды біріне-бірі
дәлдемеуін туралы келісімді бекітті, 1998 жылы сондай келісім ҚХР мен АҚШ
арасында болды. Ал мамырдың 2000 жылында – Қытайдың қалған төрт ядролық
держава елдерімен ядролық қаруды дәлдемеу туралы құжатқа қол қойылды [10,
б. 2].
Қазіргі кезде Қытай қауіпсіздігінің жаңа түр концепциясын, халықаралық
концепциясын, халықаралық сенімділікке негізделген, және де келесі
жайттарды енгізуде: бірлескен тең қауіпсіздік негізі ретінде сенімділік
пен өзара байланыс болып табылады; мемлекеттердің ішкі ісіне араласпау
және үшінші мемлекеттерге зиян келтірмеу; мәселі аймақтар мен шекаралық
аудандардың мәселелі жайттарды оптималды түрде қарастыру; қарулы күштер
арасында достық байланыста ұстау.
Сондықтан да шекаралас мемлекеттермен қарым-қатынасты дамытуға күш
салынған, бұл Пекиннің бейбіт қоршауында өмір сүруі мақсаты болып табылады
[11, б. 8].
ХХ ғасырдың аяғы мен ХХІ ғасырдың бас кезеңінде Қытай мен Ресей
арасындағы аса маңызды қауіпсіздік саласында келісімдерге қол қойылған
айқындалады, сенімділік шараларында біртекті жүйенің пайда болуына
әкеледі. Бұл шаралардың қолдануы екі елдің арасындағы келесі
міндеттіліктерді орындауға жүктеді: бірінші болып ядролық қаруды
қолданбау, ядролық ракеталарды бір-біріне дәлдемеу, қауіпті әскери іс-
әрекетін болдырмау, Ресей, Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан мен Қытай
арасындағы (бес жақты келісім) өзара сенімділік шаралары туралы (1996
жылы) және де мемлекеттік шекара бойындағы қарулы күштердің санын қысқарту
туралы келісімдердің маңызы зор болып табылады [12, б. 3].
Бірінші келісім бойынша: өзара бір-біріне күшті қолданбауы мен бір-
біріне қауіп төндірмеу, біржақты әскери күштілікпен бас тарту, шекара
аймағындағы барлық қарулы күштердің басқа жақа шабуылын болдырмау. Екінші
келісім бойынша, 100 шақырым шекара бойындағы әскери қарулы күштердің
санын мен әскери техниканын санының шектулі деңгейі орнатылған.
Қытай мен Үндістан арасындағы қарым-қатынасы – солтустіте жене
солтүстік-шығыста орналасқан Ладакха аймағы және МакМагон сызығы,
территориялары жайында даулардың пайда болуына қарамастан, стратегиялық
қарым-қатынас сериктестік байланыстарының және жанжақты қарым-
қатынастардың даму тенденциялары байқалады. Сонымен қатар 1996 жылы Қытай
мен Үндістан арасындағы әскери саласындағы өзара сенімділік пен тиімділік
келісіміне қол қойды. Соңғы келісімге орай, екі жақ шекара бойындағы
даулас территориялардың шешілмеуінше, өзара бақылау шараларын сақтауға
келісті; өзінің іс-шарасында шекаралық аймақты бұзбауға, жерлі әскерді екі
жақта да санын қысқарту мен шектеулер қоюға, шекаралық әскерін мен қарулы
күштерді аз мөлшерде дислокациялауға, әскери тәжірбиелерді даулас
территорияларда өткізбеуін, қауіп төндіретін соғыс іс-шараларын өткізбеу;
әскери әуе аппараттарды екінші жаққа өтіп кетуін болдырмау; әскери
персоналдың және құрылымдардың арасындағы байланысын мен қарым-қатынасын
дамытып күшейту болып табылады [12, б. 8].
Келесі жылдары Үндістанның ядролық қаруды таратпаудан бас тартуы
Пекиннің теріс реакциясына әкеліп соқтырды. Бірақ та ХХІ ғасырдың басында,
2001 жылы ВСНП басшысының Ли Пэнның Үндістанға ресми сапармен келуі, және
Үндістанның премьер-министірінің Ваджпаидің 2003 жылы Пекинге келуі, екі
жақты байланысты дамытуға және бейбітшілік мақсаттарда диалогты құруға
бағыттады, сонымен қатар бұл жайттардан Қытй-Үндістан шекара
территориясының мәселелері бойынша шешу принциптері 2005 жылы қабылданып,
ал 2008 жылы “Біріккен Қытай мен Үндістан арасындағы ХХІ ғасырдағы
перспективалары” шешіілді. Соңғы жылдары Қытай мен Үндістан арасындағы
стратегиялық серіктестік даму кезеңіне көшті. Бірнеше байланыс туралы жаңа
келісімдер жасалды, соның ішіндегі ланкестікке қарсы тәжірбиелер, сондай-
ақ ТӘК-тің теңіз коммуникацияларында қауіпсіздікті сақтау [12, б. 10].
Қақтығыстық потенциял Қытай мен Үндістан арасында тек даулас
территорияларға ғана емес, сонымен қатар жақтардың АҚШ-тың РҚҚ
(Ракеталарға Қарсы Қорғаныс) жүйесінің аймақта орналастыру туралы
көзқарастардың қарама-қайшы болуы.
Бұл жайттарды ескере отырып, 2008 жылы қабылданған “Біріккен Қытай мен
Үндістан арасындағы ХХІ ғасырдағы перспективалары” келісімі бойынша, екі
жақ “тұрақты әскери саласындағы байланыстарды сақтай отырып, сенімділік
әрекеттерін ұлғая беруге күш салу” [12, б. 14-17].
1990-шы жылдардың бас кезеңінде Қытайдың оңтүстік көршімен –
Вьетнаммен байланысы өршейе түсті. Вьетнам әскерінің 1989 жылы Камбоджадан
шағаруы, және Пекин мен Ханой арасындағы БҰҰ ортақ жоспарын қабылдауы,
камбоджалық тұрақтандыру мәселелері, екі мемлекет расындағы қарым-
қатынастарды жаңа деңгейге көтеріп, көпжылдық тартыс пен даулас жайттардан
баст тартуы болды. 1991 жылы ортақ құжатқа қол қойылды, бұл құжатта ҚХР
мен Вьетнам арасындағы қатынастардың толық нормализациялауға, тартыс
кезеңінің аяқталуына алып келді. Қазіргі уақытта екі ел арасындағы қарым-
қатынасы 2000 жылы қабылданған келісімге сәйкес 16 алтын иероглифтер
формуласымен негізделген: Көршілестік және достық, жанжақты байланыстар,
ұзақмерзімді тұрақтылық, келешекке қарай бет бұру. Қытайдың АҚШ-пен
әскери саласындағы байланыстар соңғы жылдары прогресстік тенденцияға бет
бұрды, қысқамерзімді қақтығыстық эпизодтарға қарамастан, соның ішіндегі –
авиалық соққы бөлімдерін Тайвань аралына жіберуі,1996 жылы Тайваньдағы
Президент сайлауының болғандықтан, Қытай қауіпінен қорғау себебі болды,
1999 жылы Белградта американдық бомбылаушылардың ҚХР елшілігіне соққы
шабуылы, 2001 жылы американдық барлау ұшағының ҚХР кеңістігіне кіруі, әрі
қарай оның Қытай истребителімен қақтығысы. АҚШ пен Қытай арасындағы әскери
байланыстарының дамуының ең басты қадамы ретінде, 2008 жылы екі елдің
қорғаныс министрлігі арасында тікелей телефон байланысын орнатуы, бұл
байланыс арқылы 2008 жылдың 10 сәуірінде екі елдің қорғаныс министрлерінің
телефон сөйлесуі болды – Лян Гуанле мен Роберт Гейтс пен арасында [12, б.
20].
Сонымен қатар Қытайдың АҚШ-қа бағытталған стратегиялық ынтымақтастықты
құруы, америкалық саясатының екі бағытты Қытай мен АҚШ ұзақмерзімді
байланыстарының қандай болуы тиіс екенін айтты. Соның бірі Қытайды
тоқтатуға бағытталған, соның ішіндегі оның әскери күшінің өсуін.
Екіншісі ҚХР-дің әлемдегі мәселелерді шешуге бағытталған саясаты, соның
ішінде АҚШ-қа ең маңыздысы болып, Қытайдың Солтүстік-Шығыс Азиядағы
қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, сондағы АҚШ-тың аймақтағы шешуші рөлді
атқаруы болып табылады. Сонымен қоса, АҚШ өзіне лайықты Қытайды
демократизацияға үлесін қосады. 2006 жылдың наурызында Дж. Буштың
тіркелген АҚШ-тың ұлттық қауіпсіздік стратегиясы, Қытайдың сәттілігін
бағалай отырып, оның байланыс саласындағы ынымақтастықтың потенциалын айта
отырып, Қытай басшылары түсінуі керек: ескі көзқарастарды ұстанып, олар
бейбіт жолдағы дамумен бара алмайды, соның ішіндегі - өзінің әскери
потенциалын транспаренттік емес жолдарымен ұлғайтуы, әлемдегі энергияның
ортасы болып, ресурстармен бай мемлекеттерді қолдауы, өзінің ішікі
саясатына және режимдеріне мән бермеу (дұрыс емес басқару, яғни
демократияның болмауы).
Әскери саласындағы байланыстары үш сәтпен сипатталады. Біріншіден, АҚШ-
тың Қытайды негізделген сынға ұшыратуы, әскер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz