Инфляцияның түрлері. Инфляцияға қарсы саясат



Жоспар

I Кіріспе

II Негізгі бөлім
1 . Теориялық бөлім
1 . 1 . Инфляция дегеніміз не ?
1 . 2 . Инфляцияның түрлері .
1 . 3 . Инфляцияға қарсы саясат ?

2 . Анализдік бөлім .
2.1. Қазақстан Республикасындағы инфлякция деңгейі .
2 . 2 . Инфляцияның экономикалық себеп салдары .

III Қорытынды .

Пайдаланылған әдебиеттер .
Кіріспе
Инфляция–бұл күрделі де көпфакторлы құбылыс ; ол қағаз ақша айналымына негізделген экономикаға тән және ұдайы өндіріс процесінің бұзылуымен сипатталады .
Инфляция ең алдымен тауар бағаларының өсуі және шетел валюталарының қымбаттауы ретінде көрінеді .
Алтын немесе күміс ақша айналымы кезінде инфляция болмайды , неге десеңіз , ақша ол кезде құндылықтың белгісі емес нақты құндылықтың өзі болған ; қажетті ақша көлемі алтын–күміс қорымен реттелген . Қағаз ақша айналымында жағдай басқаша қалыптасады . Мұнда қағаз ақша байлықтың тек белгісі ғана . Қағаз ақша қазына сақтау қызметін толық атқара алмайды . Қор сақтау үшін адамдар ақшасына құнды заттар алуға ұмтылады . Қор ретінде қағаз ақша шектеулі көлемде ғана сақталады . Олардың көбі айналымға шығарылады , айналымдағы ақша көлемі қажеттіліктен тыс өседі . Артық ақша сұранымды арттырады . Артық сұраным , өз кезегінде , бағаларға қатты ықпал жасап , олардың көтеріп жібереді .
Батыс елдерінде 10%–ке дейінгі баяу инфлякция қауіпті деп саналмайды . Керісінше , белгілі бір жағдайда баяу инфляция экономиканың дамуын жеделдететін фактор ретінде түсіндіріледі . Баға өскенде тұрғындар тауарды көбірек сатып алады , кейін ол одан да қымбатқа түсетінін біледі . Бұл , өз кезегінде , өндірушілерді ұсынысты арттыруға ынталандырады , нарық тауарға тез толады . Инфляция жағдайында әртүрлі салаларда баға бір қалыпты өспейді . Сондықтан , инфляция экономикада қалыптасқан диспропорцияларды түзетуге және нарық шаруашылығын сауықтыруға мүмкіндік береді . Баяу инфляция кезінде бағалар еңбекақыдан тезірек өседі . Бұл жағдайда өндіріс шығындары төмендеп , кәсіпкерлік дамиды .
Бірақ , 10%–тен асқанда инфляция қауіпті . Экономика әсіресе гиперинфляция жағдайында бағалар деңгейі бірнеше процентке емес , бірнеше ретке өседі , ақша тез құнсызданады , өндіріске инвистиция жасау тиімсіз болады . Сондықтан қаржы ресурстары айналым мерзімі қысқы сауда сферасына ауысады . Сауданың пайдасынан қоғамға тигізетін зияны көптеу , алып–сату ( спекуляция) түрі тез дамиды . Спекулятивті бизнес ұсыныстың , өндірістің өсуіне ықпал жасамайды , керісінше , өндіріс тоқырауға ұшырайды . Тоқырау мен инфляция қосылған соң нарықтың оңды әсерлері толық жойылып , нарық механизмі енді экономикаға теріс әсер ететін болады . Сондықтан стагфляциядан шығу үшін мемлекет тарапынан инфляцияға қарсы жедел және жүйелі іс–шаралар бағдарламасы жасалып , іске асырылуы қажет болады .
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. А . Белеков , Б . Темірбеков « Экономикалық саясат » Алматы « Экономика »2002 жыл , 75-94 беттер .
2. Қ . Ілиясов , С . Құлпыбаев « Қаржы » Алматы 2003 жыл , 426–440 беттер .
3. « Астана » хабары 2006 жыл–13 мамыр , 1-бет .
4. « Астана » хабары 2006 жыл 27 маусым , 4–бет .
5. М . Әсембайқызы « Экономикалық теория негіздері » Алматы 1998 жыл , 405-415 беттер .
6. С . Сахариев « Жаңа кезең экономикалық теориясы » Алматы 2002 жыл , 90-91 беттер .
7. Б . С . Мырзалиев , С . А . Қалтаева , Ғ . З . Успанова , С . С . Ыдырыс « Экономикалық теория » Түркістан 2006 жыл , 196-215 беттер .

Пән: Экономика
Жұмыс түрі:  Курстық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:   
Инфляцияға қарсы саясат
Жоспар

I Кіріспе
II Негізгі бөлім
1 . Теориялық бөлім
1 . 1 . Инфляция дегеніміз не ?
1 . 2 . Инфляцияның түрлері .
1 . 3 . Инфляцияға қарсы саясат ?
2 . Анализдік бөлім .
2.1. Қазақстан Республикасындағы инфлякция деңгейі .
2 . 2 . Инфляцияның экономикалық себеп салдары .
III Қорытынды .
Пайдаланылған әдебиеттер .

Кіріспе
Инфляция–бұл күрделі де көпфакторлы құбылыс ; ол қағаз ақша айналымына
негізделген экономикаға тән және ұдайы өндіріс процесінің бұзылуымен
сипатталады .
Инфляция ең алдымен тауар бағаларының өсуі және шетел валюталарының
қымбаттауы ретінде көрінеді .
Алтын немесе күміс ақша айналымы кезінде инфляция болмайды , неге
десеңіз , ақша ол кезде құндылықтың белгісі емес нақты құндылықтың өзі
болған ; қажетті ақша көлемі алтын–күміс қорымен реттелген . Қағаз ақша
айналымында жағдай басқаша қалыптасады . Мұнда қағаз ақша байлықтың тек
белгісі ғана . Қағаз ақша қазына сақтау қызметін толық атқара
алмайды . Қор сақтау үшін адамдар ақшасына құнды заттар алуға
ұмтылады . Қор ретінде қағаз ақша шектеулі көлемде ғана сақталады . Олардың
көбі айналымға шығарылады , айналымдағы ақша көлемі қажеттіліктен тыс
өседі . Артық ақша сұранымды арттырады . Артық сұраным , өз кезегінде ,
бағаларға қатты ықпал жасап , олардың көтеріп жібереді .
Батыс елдерінде 10%–ке дейінгі баяу инфлякция қауіпті деп
саналмайды . Керісінше , белгілі бір жағдайда баяу инфляция экономиканың
дамуын жеделдететін фактор ретінде түсіндіріледі . Баға өскенде тұрғындар
тауарды көбірек сатып алады , кейін ол одан да қымбатқа түсетінін біледі .
Бұл , өз кезегінде , өндірушілерді ұсынысты арттыруға ынталандырады , нарық
тауарға тез толады . Инфляция жағдайында әртүрлі салаларда баға бір
қалыпты өспейді . Сондықтан , инфляция экономикада қалыптасқан
диспропорцияларды түзетуге және нарық шаруашылығын сауықтыруға мүмкіндік
береді . Баяу инфляция кезінде бағалар еңбекақыдан тезірек өседі . Бұл
жағдайда өндіріс шығындары төмендеп , кәсіпкерлік дамиды .
Бірақ , 10%–тен асқанда инфляция қауіпті . Экономика әсіресе
гиперинфляция жағдайында бағалар деңгейі бірнеше процентке емес ,
бірнеше ретке өседі , ақша тез құнсызданады , өндіріске инвистиция жасау
тиімсіз болады . Сондықтан қаржы ресурстары айналым мерзімі қысқы сауда
сферасына ауысады . Сауданың пайдасынан қоғамға тигізетін зияны көптеу ,
алып–сату ( спекуляция) түрі тез дамиды . Спекулятивті бизнес ұсыныстың
, өндірістің өсуіне ықпал жасамайды , керісінше , өндіріс тоқырауға
ұшырайды . Тоқырау мен инфляция қосылған соң нарықтың оңды әсерлері толық
жойылып , нарық механизмі енді экономикаға теріс әсер ететін болады .
Сондықтан стагфляциядан шығу үшін мемлекет тарапынан инфляцияға қарсы жедел
және жүйелі іс–шаралар бағдарламасы жасалып , іске асырылуы қажет болады .

1.1. Инфляция дегеніміз не ?
Инфляция термині ( латынның inflation сөзінен шыққан
–кебіну , ісіну ) ақша айналысына қатысты XIX ғасырдың орта шенінде
пайда болды және АҚШ–тың Азамат соғысы жылдары ( 1861-1865 ж . ж .) қағаз
долларының ( гринбектердің ) қисапсыз көп шығарылуымен байланысты
болды . XIX ғасырда бұл термин сондай–ақ Англия мен Францияда қолданылады .
Экономикалық әдебиеттерде инфляция ұғымы XX ғасырда бірінші дүниежүзілік
соғыстан кейін кеңінен таралды , ал бұрынғы кеңестік экономикалық
әдебиеттерде ол 20–сыншы жылдары жазыла бастады .
Инфляцияның дәстүрлі ең жалпы анықтамасы–тауар айналымының
қажеттілігімен салыстырғанда айналыс сферасының артық қағаз ақша массасымен
лықа толып кетуі , олардың құнсыздануы және соның нәтижесі ретінде–тауарлар
мен қызметтер көрсетуге бағаның өсуі ; ақшаның сатып алуға жарамдылығының
төмендеп кетуі . Инфляция кезінде қоғамдық өндіріс процесінің
алщақтықтарына және артық көп ақшаның шығарылуына байланысты ақша
айналысының заңы бұзылады .
Инфляция –ақша жүйесінің дағдарысты жан–күйі .
Ақшаның құнсыздануына мына факторлар себепші болады :
1. айналысқа артық ақшаның шығарылуы ;
2. қолайсыз төлем балансы ;
3. үкіметке сенімнің жоғалуы .
Ұзақ уақыт бойы инфляцияны монетарлық құбылыс деп санай отырып , ол
ақшаның құнсыздануы мен тауар бағаларының өсуі тұрғысында түсіндіріліп
келді . Әлі де бірқатар шетелдік авторлар инфляцияны экономикада бағаның
жалпы деңгейінің артуы ретінде анықтайды . Алайда инфляцияны тауар
бағасының өсуінде көргенімен оны тек таза ақша феноменіне жатқыза салуға
болмайды . Бұл нарықтық шаруашылықтың түрлі сфераларындағы ұдайы өндірістің
сәйкессіздігінен туатын күрделі әлеуметтік–экономикалық құбылыс . Инфляция
әлемнің көптеген елдеріндегі экономиканың қазіргі дамуының ең өткір
проблемаларының бірі болып есептеледі .
Инфляцияның көріну нысандары :
1. тауарлар мен қызметтерге бағаның өсуі , оның үстіне бірқалыпты емес өсуі
, мұның өзі ақшаның құнсыздануына , оның сатып алу жарамдылығының
төменженуіне ұрынады ;
2. ұлттық ақша бірлігінің шетелдік ақша бірлігіне қатысты бағамының
төмендеуі ;
3. ұлттық ақша бірлігінде көрінетін алтынның бағасының көтерілуі .
Бүгіндегі инфляция бағаның өсуі нәтижесіндегі ақшаның сатып алу
жарамдылығының құлдырауымен ғана емес , сонымен бірге елдің экономикалық
дамуының жалпы қолайсыз ахуалымен де байланысты . Инфляцияға өндіріс пен
өткізу сферасындағы әр түрлі факторлар тудырған өндіріс процесінің
қарама–қайшылықтары себепші болады . Яғни , инфляция––бұл жалпы ұсыныс пен
сұраныс арасында қалыптасқан сәйкессіздік . Жеке тауар рыногында сұраным
ұсынымнан артық болса , бұл тауарға баға деңгейі өседі . Бірақ мұндай
жекелеген нарық сәйкессіздігі инфляцияны қалыптастырмайды . Инфляция–бұл
рыноктардың көбінде сұранымның артуынан қалыптасқан тепе–теңдіктің
бұзылуына байланысты пайда болған елдегі баға деңгейінің жалпы өсуі .
Ақша сұранысынан тыс тауар бағалары еңбек өнімділігіне ,
нарықтың монополизациялануына , жаңа салық ставкаларына , нарық жағдаятына
( конъюнктурасына ) , сыртқы экономикалық жағдайға
, мемлекеттік реттеуге және басқа да себептерге байланысты өзгеруі мүмкін .
Яғни бағаның өсуін көптеген себептер қалыптастырады . Бірақ бағаның
кез–келген өсуі де инфляция емес . Сондықтан жоғарыда келтірілген
себептердің арасынан инфляцияны қалыптастыратындарын анықтап алу қажет .

Айталық , экономиканың конъюнктуралық ауытқуына байланысты
бағалардың өсуін инфляцияға жатқызуға болмайды . Еңбек өнімділігі өскенде
баға деңгейі төмендейді . Бірақ егер негізгі өндіріс салаларында еңбекақы
деңгейі еңбек өнімділігінен тез өскен болса , онда ұлттық шаруашылықта
шығын инфляциясы деп аталатын жағдай қалыптасып ,
бағалардың жалпы деңгейі өседі .
Сонымен , баға өсуінің инфляциялық себептеріне нені ? Қандай
жағдайларды жатқызуға болады ?
Инфляция негізінен шаруашылықта қалыптасқан әр түрлі
диспропорцияларға байланысты болатынын еске ала отырып , оның негізгі
себептерін қарастырып көрелік . Біріншіден , бұл мемлекеттік шығындар мен
табыстар арасында қалыптасқан диспропорция немесе тепе–теңдіктің бұзылуы .
Бұл мемлекет бюджетінің тапшылығы түрінде көрінеді . Егер тапшылық Орталық
банктің несиесі , яғни айналымға қосымша ақша шығару арқылы қаржыланған
болса , онда бұл айналымдағы ақша массасын арттырады және инфляцияны
қалыптастыруы әбден мүмкін . Екіншіден , егер инвистицияларды қаржыландару
, жоғарыда айтылған әдіспен , яғни Орталық банктің несие беруімен
жүргізілетін болса , түптеп келгенде , бұл да инфляцияның себебіне айналуы
мүмкін . Үшішіден , осы күнгі экономикалық теория бағалардың жалпы
өсуін XX ғасырда нарық құрылымының өзгеруімен түсіндіреді . Бүгінгі
нарық XІX ғасырдағы нарық түріне тіпті ұқсамайды . XІX ғасырдағы нарықта
негізінен өзара толық бәсекелі тауарлар сатылатын .Бұл тауарларды көптеген
өндірушілер өзара еркін бәсеке негізінде өндіріп сататын , салалық және
салааралық бәсеке жағдайы болған , капитал кедергісіз бір саладан екінші
салаға айысатын еді . Қазіргі рынок–көбінде олигополия түрінде қалыптасқан
. Осы күнгі фирмалар ( тауар өндірушілер , ұсынушылар ) белгілі бір
деңгейде нарық бағасына ықпал жасап , өз өніміне бағаны өзі белгілей алады
. Фирма–олигополия бағаның өсуін қолдамаса да оның деңгейін түсірмеуге
ұмтылады , нарықта қалыптасқан баға деңгейінің тұрақты болуына мүдделі .
Бағаның төмендеуімен өз рыногындағы жағдайды бұзып алмау мақсатында ірі
фирмалар ұсыным икемділігінің артуына кедергі жасауға тырысады .
қалыптасқан өндіріс түріне жаңа фирмалардың келуіне шек қою арқылы
олигополиялық фирмалар жалпы сұраным мен ұсыным арасындағы диспропорцияны
мүмкін болғанша ұзақ уақыт ұстап қалуға
ұмтылады . Төртіншіден , ұлттық экономикалардың ашыла түсуіне ,
олардың дүние жүзілік шаруашылық қатынастары жүйесіне тартылуына
байланысты инфляцияның бір елден екінші елге ауысу қаупі артады .
Импортталған инфляциямен күресу мүмкіндіктері де шектеулі келеді .
Әрине , ұлттық валютаның бағасын арттырып импортты арзандатуға болады
, бірақ бұл жағдайда экпорт қымбаттап , ұлттық өнімнің әлем нарығындағы
өтімділігі кемиді . Бесіншіден , инфляцияны тосу деген жағдайға
байланысты инфляциялық процесс өзін–өзі қолдап жалғаса береді . Батыс
елдерінде , көптеген экономистердің пікірінше , инфляцияны тосу
психологиясын жеңу антиинфляциялық асясаттың негізгі мақсаты деп анықталады
.
Инфляцияны тосу механизмі экономикаға қалай әсер етеді ?
Мәселе мынада : адамдар ұзақ уақыт бағалардың өсуін көріп , олардың
болашақта төмендеуіне күдер үзеді де , жаппай тауар сатып алуға көшеді .
Сонымен қатар олар еңбекақы деңгейін көтеру туралы үкіметке талап қояды .
Еңбекақының өсуі тұтынушылық сұраным одан әрі арттыра түседі .
Өндірушілер де шикізат пен материалдарға және энергияға
бағаның өсуін болжап , өздерінің өнімдеріне бағаны арттыра түседі .
Әрбір өндіруші өзін инфляциядан алдын–ала сақтандыру мақсатында
өніміне бағаны еселеп көтереді . Нәтижесінде , бағалар сұраным көлемі
анықтайтын деңгейден артып , инфляцияны тосу деңгейіне көтеріледі .

Инфляцияның себептері сан қилы , бірақ әр кезден олардың
белгілі бір комбинациясы (құрамасы ) қалыптасады . Айталық , Екінші
дүниежүзілік соғыстан кейін Батыс Европа елдерінде тапшылыққа байланысты
өте күшті инфляция қалыптасқан . Соңғы жылдары Батыс елдерінде
инфляцияның негізгі себебі мемлекет шығындарының өсуін , баға
––еңбекақы , инфляциялық тосу
инфляцияның бір елден екінші бір елге ауысуы және басқалары болады
. Бұрыңғы Кеңес Одағындағы инфляцияның негізгі себебі ретінде
әкімшілік жоспарлау жүйесінде қалыптасқан экономикалық
диспропорцияларды айтуға болады .

1. 2 . Инфляцияның түрлері
Бұрын инфляция төтенше жағдайында қалыптасқан . Мысалы , соғыс
кезінде мемлекет өзінің әскери шығындарын қаржыландыру үшін өте көп
мөлшерде қағаз ақша шығаратын .Соңғы екі–үш онжылдықта көптеген
елдерде инфляция ұдайы өндіріс процесінің тұрақта факторына айналды
.
Экономика теориясында , жеке алғанда осы күнгі Кейнсті
жақтаушы экономистер инфляцияның баяу түрін өндірістің дамуына қосымша
оңды әсер ететін фактор ретінде қарастырады . Баяу инфляцияны олар
мемлекеттің бірден–бір тиімді саясат жүргізу құралы ретінде түсіндіреді .
Баяу инфляция сасясаты өндіріс пен нарық ( сұраным ) жағдайларының
өзгеруіне сәйкес бағаларды реттеп отыруға мүмкіндік береді .
Қарқынды инфляция ( бағалардың жылына 20% –200% –ке дейін өсу
түрі )––экономика үшін едәуір қиын жағдай , бірақ іскерлік
қатынастардың көбі қарқынды инфляцияны алдын–ала ескеріп , оған
икемделе береді .
Гиперинфляцияда бағалардың жалпы деңгейі мыңдаған процентке
артқан жағдаймен сипатталады . Гиперинфляция кезінде бағалардың өсу
қарқыны айналымға шығарылған ақша көлемінің өсуінен көп есе артып
келеді . Гиперинфляцияда бағалардың өсу қарқыны соншалық , тіпті
ақша щығаратын фабрикалар аптасына тоқтаусыз жұмыс істегенде де
айналымға қажетті ақша көлемін шығару мүмкіндігі жетпей қалады екен
.
Ақша айналым заңын сипаттайтын теңдік–MV=PQ қолдана отырып
осыны қалай түсіндіруге болады ? Егер М–п есе өскен болса , баға деңгейі
сонша есеге өсуі қажет сияқты . Бірақ бұл жерде V––көрсеткішін де
есепке алу қажет . Шаруашылық субьектілері ұлттық валютаға сенімдерін
толық жойған жағдайда қолындағы құнсыз валютадан тез құтылуға
ұмтылады . Нәтижесінде ақшаның айналым жылдамдығы күрт өседі , ал бұл
айналымға қажетті ақша көлемінің күрт өсуімен бірдей . Сондықтан
бағаның өсу қарқыны айналымдағы ақша массасының өсуінен сан есе
артады . Сонымен , инфляцияны тосу факторын қарқынды инфляцияның
гиперинфляцияға ауысып асқындап кетуінің негзгі бір себебі ретінде
қарастыру болады .
Жоғарыда сөз болғандар инфляцияның ашық түріне жатады .
Ашық инфляция жағдайында бағалардың өсуін және өсу қарқыны айқын
байқалады және ресми түрде есепке алынады . Бірақ , бағалардың деңгейі
ресми түрде өспеген болса да құнсыздану ( инфляция )жағдайы қалыптасуы
мүмкін . Инфляцияның бұл түрі тауар тапшылығынан көрінеді . Тауарлардың
тапшылығына байланысты оларды ақшаға сатып алу қиындайды , яғни ақша
( табыс ) құнсызданады .
Инфляция теңгермелі түрде болуы мүмкін , яғни бағалар
бір қалыпты және баяу өседі . Бұл жағдайда бағалардың бір жылдық
өсуіне сәйкес процент кесімі ( ставкасы ) да өседі . Нарықта
тепе–теңдік ( тұрақтылық ) сақталады .
Теңгермелі емес инфляция кезінде жеке тауар топтарына баға бірқалыпты
емес , әртүрлі қарқынмен өседі .
Сонымен , тосылған инфляцияны тосын инфляциядан айыра білге
жөн . Тосылған инфляцияны алдын–ала болжауға болады , немесе
оны үкімет арнайы мақсатпен жоспарлайды . Тосын инфляция бағалардың
кенеттен және тез өсуінен көрінеді . Мұндай жағдай ақша айналымын
және салық жүйесін бұзады . Тұрғындар бағаның өсуінен сескеніп ,
қолындағы қаражатын сақтап қалу мақсатында тауарларды жаппай сатып
ала бастайды . Сондықтан нарықта қалыптасқан жағдай
бұзылады , сұраным мен баға бұрынғыдан да тез өсетін болады .
Сонымен бағалардың кенеттен , тосын түрде өсуі тұрғындардың
инфляциялық тосу психологиясын туғызады . Егер тосын инфляция (
бағаның кенеттен өсуі ) экономикасы дамыған елде пайда болса , ол
нарық жағдайында қатты әсер етпейді . Экономикасы тұрақты да қуатты
елде тұрғындар бағаның уақытша ауытқуынан қорықпайды ; және бағаның өсуі
қаншама тез болса , соншама оның құлдырап түсіп кетуі әбден мүмкін
болатынына сенеді ; сондықтан олар бағаның түсуін күтіп табысын
үнемдеу мақсатында сатып алуды күрт қысқартады . Нарқытқы сұранымның
қысқаруы баға деңгейіне әсер етеді , бағалардың өсуі тоқтайды ,
олардың деңгейі құлдырап , бастапқы қалпына келеді .

1 . 3 . Инфляцияға қарсы саясат
Инфляцияның екпіні ағын судай қатты болатындығы белгілі .
Сондықтан , оның экономикамызға ендеп кіріп кетпеуін болдырмау үшін
еліміздің айналымындағы ақшалардың мөлшерін байланыстыратын шаралар
атқарылуы қажет . Бюджет тапшылығына байланысты құнды қағаздар шығару
мәселесі де қолға алынып отырғандығы аян . Бірақ , инфляция мұнымен
тоқталады деуге болмайды , инфляция келді дегенше елде қымбатшылық
болады .
Құнсызданудың ( инфляцияның ) жағымсыз әлеуметтік және
экономикалық салдары көптеген елдер үкіметтерін белгілі экономикалық
саясат жүргізуге мәжбүр етеді . Бұл жерде экономистер ең алдымен мына
сұрақтың жауабын табуға ұмтылады : күрделі де тегеурінді іс–шаралар
арқылы инфляцияны жою керек пе , әлде инфляция жағдайында икемделген
дұрыс па ?
Бұл екіұшты мәселеге әртүрлі елдерде ерекше жағдайларға
байланысты шешіледі екен . Мысалы , АҚШ–та және Англияда инфляциямен
күресу мәселесі мемлекет деңгейіне көтеріліп қойылады . Басқа
бірталай елдерде инфляцияға икемделу іс–шаралары жүргізіліп , тіпті
арнайы бағдарламалар да жасалады ( табыстарды индексациялау ) .
Инфляцияға қарсы саясатты сипаттағанда , екі әдістемені бөліп
айтуға болады . Бірінші әдістеме шеңберінде ( оны осы күнгі Кейнс
теориясының өкілдері зерттейді ) белсенді бюджет сасясаты жүргізіледі
–сұранымға ықпал жасау мақсатында мемлекеттік шығындар мен салықтар
реттеледі . Инфляция жағдайында мемлекет шығындарын қысқартып ,
салықтарды көтереді . Осының нәтижесінде сұраным қысқарады , инфляция
қарқыны төмендейді . Бірақ сонымен бірге өндіріс өсуі де қысқарады .
Бұл экономикада дағдарыс жағдайын қалыптастырып , жұмыссыздықты
арттырып жіберуі мүмкін . Ол қоғам үшін инфляцияны тежеудің құны
болады . Құлдырау жағдайында бюджет саясаты сұранымды кеңейтуге
бағытталады . Егер сұраным жеткіліксіз болса , онда мемлекеттің
инвестиция бағдарламасы іске қосылады және шығындар артады , салықтар
төмендетіледі . Ең алдымен табысы төмен нарық субьектілеріне салынатын
салық қысқартылады . Бұл бірден нәтиже береді : сұраным тез өседі ,
ол өндіріске ықпал жасайды , жалпы экономикалық өсу басталады . Бірақ
60–70 жылдары дамыған елдердің тәжірибесі көрсеткендей , сұранымды бюджет
арқылы ынталандыру инфляцияны күшейтуі мүмкін екен . Соымен бірге
бюджет шығындарының артуы бюджет тапшылығын қалыптастырады және салық
пен шығын арқылы экономиканы реттеудің мүмкіншілігі қысқарады .
Екінші әдістемені жаңа классикалық бағыттағы экономистер
ұсынады . Олар бірінші орынға ақша–несие арқылы реттеу әдісін қояды
. Бұл әдіс экономика жағдайына жанама түрде икемді ықпал жасайды .
Бұл саясатты үкіметке тікелей бағынбайтын Орталық банк жүргізеді .
Орталық банк айналымдағы ақша көлемін өзгертеді және қарыз пайызы (
процент ) кесімін реттейді , сонымен экономикаға ықпал жасайды .
Басқаша айтқанда , мемлекет сұранымды шектеу мақсатында
инфляцияға қарсы іс–шаралар жүргізілуі қажет . Жаңа классикалық
экономистердің айтуынша өндірістің өсуін ынталандыру және
жұмыссыздықты қысқарту саясаты инфляцияны асқындырады , инфляция
бақылаудан шығып кетеді . Инфляция осы күнгі нарықтық экономиканың
табиғатына сай келеді , инфляция жағдайларын ( бюджет тапшылығы ,
монополия , қағаз ақша , т. б. ) толық жою мүмкін емес . Осыған
байланысты инфляцияны толық жою мүмкін еместігі өзінен–өзі және
алдын–ала белгілі . Сондықтан да көп елдерде инфляцияны жою емес , оны
бағындыру , қарқынын баяулатып , реттеу мақсаты қойылған .
Батыс елдерінде жинақталған тәжірибе көрсеткендей ,
инфляцияға қарсы ұзақ және қысқа мерзімдік іс–шаралар саясатын
қолдану қажет . Бұл шаралар жиынтығын келесі схема түрінде
сипаттауға болады . Мемлекеттің ұзақ мерзімдік саясаты , біріншіден ,
халықтың инфляциялық үрейін жою мақсатын көздейді . Ол үшін
кез–келген үкімет инфляцияға қарсы саясатты үздіксіз де тұрақты
түрде жүргізіп , тұрғындардың сенімін орнықтыруға тырысады . Үкімет
өзінің белсенді іс–шаралар негізінде ( өндірісті ынталандыру ,
монополиямен күресу т . б. ) нарықтың тиімді қызмет атқаруына жағдай
жасайды . Үкіметтің мұндай саясаты тұтынушылардың сана–сезіміне
қажетті әсер жасап , олардың дұрыс шешім қабылдауын қамтамасыз етеді
.
Екіншіден , салықтарды арттырып , бірақ мемлекеттік шығындарды
қысқарту арқылы бюджет тапшылығын реттеу іс–шаралар жүргізіледі .
Бюджет тапшылығын Орталық банк несиесімен қаржыландыру инфляцияны
асқындырады .
Үшіншіден , ақша айналымын реттеу іс–шаралары , нақты айтқанда ,
әр жылдық ақша көлемінің өсуіне шек қою , бұл инфляцияның өсуін
қадағалауға мүмкіндік береді .
Төртіншіден , сыртқы факторлардың әсерін әлсірету . Жеке
алғанда , бюджет тапшылығын қаржыландыру үшін сырттан алынған
қысқа мерзімдік қарыздардың экономикаға жасайтын инфляциялық
ықпалын әлсіретеді . Бұл өте күрделі және өзекті мәселе . Сондықтан
оны арнайы түрде жеке зерттеп , қарастыру қажет болады .
Қысқа мерзімдік саясат инфляция қарқынын уақытша төмендетуге
бағытталады . Бұл мақсатта мемлекет өз иелігіндегі меншік бөлігін
жекешелендіріп , бюджетке қосымша түсім түсіреді ; қосымша өнім
өндіретін кәсіпорындарға әртүрлі жеңілдіктер береді ; акцияларды сату
арқылы инфляциялық сұранымды қысқартады ; көлемді импорт арқылы
да ұсынымның өсуін , бағаның тұрақтануын қамтамасыз етеді .
Күнделікті сұранымды қысқарту арқылы да инфляцияға қарсы
әсер етуге болады . Ол үшін салымдарға төленетін процент
кесімдерін арттыруға болады . Сонда қор сақтау нормасы артады , ал
тұтыну шығындары қысқарады .
Инфляцияға қарсы саясатқа байланысты инфляциямен күресу
шығындары туралы мәселе туындайды . Инфляцияға қарсы күрес
жұмыссыздықты арттырып , өндіріс көлемін қысқартуы мүмкін .
Мамандардың есептеуінше , инфляцияны 1%–ке төмендету үшін
жұмыссыздықты оның табиғи деңгейінен 2 %–ке арттыру қажет болады
екен , бірақ бұл жағдайда ЖҰО–нің көлемі оңтайлы деңгейінен
4%–ке төмен қалыптасады .
Инфляцияны ауыздықтау үшін көптеген елдер үкіметтері 60–шы
жылдардан бастап табыс пен бағаны реттеу саясатын жүргізген еді .
Бұл саясат негізінен табысты шектеуге бағытталған . Саясат
инфляциямен күресудің нарықтық емес , әкімшілік әдісіне жақын
болғандықтан , қойылған мақсатқа әрқашан жеткізе бермеген . АҚШ
тәжірибесі көрсеткендей , табысты тежеу саясаты , түптеп келгенде ,
ұзақ мерзімді тұрақты нәтиже бермеген . 1971–1974 жылдары АҚШ
үкіметі жалақы мен баға деңгейін тікелей реттеу тәртібін қолданған
екен .70–жылдардың соңында табыс пен бағаны тікелей реттеу тәртібі
жойылып , оның орнына орындауға міндетті емес үкіметтің ұсынысы
ретінде сақталған болатын . Ал 80–жылдардың басында президент Р .
Рейганның әкімшілігі бұл мәселемен айналысатын мемлекет мекемелерін
таратып жіберген .
Инфляцияның өрістеп , күшеюі экономикалық және әлеуметтік
қарама–қайшылықтарды асқындырып жіберетіндіктен мемлекет инфляцияны
жою және ақша айналысын тұрақтандыруға арналған шаралар қолдана
бастайды .
Инфляция кезінде мемлекет іс–қимылының екі нұсқасы болады
:
1. бейімделу саясатын жүргізу немесе инфляцияға бейімделу ; бұл
кезде табыстарды , жалақыны , пайыздық мөлшерлемелерді ,
инвестицияларды индекстеу жөнінде шаралар қолданылады ; компанияларға
мен фирмаларға қысқа мерзімде жобаларды өткізеді , жеке тұлғалар
табыстың қосымша көздерін іздестіреді және т . с . с .
2. инфляцияны төмендету немесе басу жөнінде инфляцияға қарсы
шаралардың кешін жүргізу .
Инфляцияны жою жөніндегі шаралардың кешені қоғамның іс–әрекет
етуінің өндірістік–экономикалық , құқықтық , институционалдық ,
моралдық–адамгершілік сфераларының әр түрлі жақтарына әрекет етуді
қамтиды десек те олардың шешушісі базалық , өндірістік–экономикалық
сфера болып табылады .
Сұраным инфляциясын жоюға ақша және фискалдық саясатты
пайдаланудың біршама қатардағы макроэкономикалық әдістермен жетуге
болады .
Инфляцияға қарсы саясат –инфляциямен күреске бағытталған
экономиканы мемлекеттік реттеу жөніндегі шаралар кешені . Мұндай
саясаттың екі негізгі жолы белгіленген : дефляциялық саясат және
кірістер саясаты .
Дефляциялық саясат–– мемлекеттің шығындарын азайту , кредит
үшін пайыздық мөлшерлемелерді арттыру , салық ауыртпалығын күшейту ,
ақша массасын шектеу жолымен ақша–кредит және салық механизмі арқылы
ақша сұранымын реттеуді қарастырады . Бұл саясат экономиканың өсуін
тежейді .
Кірістер саясаты–– бағаға және жалақыға толықтай матау немесе
олардың өсу шегін белгілеу жолымен параллелді бақылау жүргізуді қажет
етеді . Оны жүзеге асыру әлеуметтік қайшылықтарды қоздыруы мүмкін .
Инфляцияға қарсы саясат ақшалай эмиссиясын қысқарту әр түрлі
әдістерін қамтиды :
1. Орталық банктің нақты ақша эмиссиясын қысқарту арқылы
айналыстағы ақша массасының ауқымын азайту .
2. Барлық кредит ресурстарын қымбаттату және оларға қол
жететіндігін азайту мақсатында орталықтандырылған кредиттер үшін
қайта қаржыландырудың есептік мөлшерлемесін арттыру .
3. Кредит мультипликаторын қысу және коммерциялық банктердің кредит
экспансиясын шектеуге жету үшін Орталық банктің коммерциялық
банктерге резервтік талаптарын арттыру .
4. Сондай мақсаттарда Орталық банктің кредиттерін тікелей қысқарту .
Инфляциға қарсы фискалдық саясат салықтарды көбейту ,
мемлекеттің шығыстарын қысқарту және осының негізінде мемлекеттік
бюджеттің тапшылығын төмендету арқылы жүргізіледі .
Салық саясаты инфляция жағдайында екі өзара байланысты ,
бірақ қайшылықты міндеттерді шешуге тиіс :
біріншіден , мемлекеттік бюджеттің теңдестігіне жету және
тапшылығын жою үшін оның кірістерінің деңгейін көтеру керек ;
екіншіден , экономиканың бастапқы буындарында––өндіріс пен
айырбас сферасында экономикалық белсенділікті жандандыру қажет .
Инфляцияға қарсы салық саясаты жанама салық салуды
қысқартуда болып отыр . Жанама салықтардың инфляциялық сипаты болады
, өйткені олар бағаны өсіреді , сұранымды қысқартады . Жоғары
салықтардың іс–әрекетінің екінші аспектісі өндіріске олардың
қысымы болып табылады , бұл ұсынымды шектейді . Үшіншіден , ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Инфляцияға қарсы саясат және оның Қазақстан Республикасындағы қолдану ерекшеліктері
ҚР инфляцияға қарсы мемлекеттік саясаты
Инфляцияның мәні, негізгі мазмұны
Қазақстан Республикасының инфляцияға қарсы саясат
Инфляцияның пайда болу себептері және даму факторлары.Инфляцияға қарсы саясат
Инфляциялық процес
Инфляция туралы
Инфляция мәні
Инфляция - қолтаңба көп ақшамен кедейлену
Мемлекетте инфляцияға қарсы саясат жүргізу
Пәндер