«Ядролық дәуірдегі геосаясат»

XX ғасырдың екінші жартысында геосаясат Маккиндер, Мэхен, Спайкмен бастаған ағылшын-сакс мектептері ағымында ерекше дамыған болатын. Хаусхофер теллорократиялық мектебі жеңуші елдер тарапынан біраз қысымға ұшырады. Егер талассократия АҚШ-тың басты геосаясатына айналса, Еуропа геосаясаты Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін терең дағдарыс кезеңіне бойлады.
Геосаясаттың Подстам кезеңі АҚШ-тың үстемдігімен басталды. Америка экономикалық жағынан да, саяси сипатынан да әлемдік державаға айналды. 1945-1946 жж. мемлекет үлесі әлемдік жалпы ұлттық өнімнің 50%-ын құрады. Форт-Нокс қорында Американың 23 мың тонна алтыны болды. Оның үстіне АҚШ әскери техника, қару-жарақ есебінен алдыңғы қатарда болды. Америкалық геосаясаткерлер мемлекет осы позицияны сақтап тұруы үшін белгілі бір геосасат түрі қажет деп мәлімдеді. Дәл осы мақсатта Н. Спайкменнің 1942 жылы «Әлемдік саясаттағы Америка стратегиясы» атты еңбегі жарыққа шықты. Ал 1943 жылы Маккиндер өзіндік моделін жасап шығарды. Ол бойынша «Хартленд» Солтүстік Атлантикамен бірігіп, әлемде «ағылшын-америка» көсбасшылығы орнау тиіс. 1945 жылы С. Хантингтон «Өркениеттің басты қозғаушы күштері» еңбегін шығарды. Аталған авторлар өз жазбаларында батыс өркениетінің өзге континенттерге басымдылығын геосаясаттың басты тезисіне айналдырды.
Америка геосаяси ұстанымы жағынан КСРО, Германия және оған қатысты елдерге генетикалық агрессия, демократияны жақтырмау қасиеттері тән деп жариялады. КСРО-ны зұлымдық ортасына айналдырып, өзін сол зұлымдықтан қорғаушы мемлекет ретінде ұстанды. Алайда әлемге үстемдік орнатудың бұндай тәсілі КСРО тарапынан көрсетілген қарсылықтар есебінен іске аспай қалды. Екі мемлекеттің арасындағы аталмыш қарсылықтар геосаясаттың ядролық кезеңінде айқын көрініс табады.
Геосаясаттың ядролық кезеңі америка мектебінің өкілі Колин С. Грей еңбектерінде жақсы сипатталған. «Ядролық дәуірдің геосаясаты» атты еңбегінде автор ядролық объектілердің орналасуы мемлекеттің географиялық және геосаяси ерекшеліктеріне тәуелді болатынын атап өткен. Грейдің айтуы бойынша, ядролық кезеңде қауіпсіздік пен әлемдік тәртіп жоғары деңгейде болуы шарт. Сонымен қатар әлемнің басқарушы мемлекеттерінің қатынастары мен қозғаушы күштерін басты назарда ұстап, технологиялық, саяси-ұйымдастырушы және демографиялық үрдістерді естен шығармау қажет деген болатын.
Ядролық қару мен оны тасымалдау құралдары шығарылғалы бері геосаясаттың дәстүрлі географиялық-кеңістіктік детерминизм моделі өз маңызын жойды деуге болады. Бұл пікірді түпкілікті дәлелдеген америка геосаясаткері А. П. Северски болды. Оның геосаяси құрылымы бойынша әлем екі ірі шеңберге бөлінген: бірі – үлкен Батыс жартышарын қамтитын АҚШ болса, екіншісі – «әлемдік құрлықты» қамтитын КСРО еді.

1. http://www.soldiering.ru/omp/usa_nuclear_strategy.php
2. http://nicbar.narod.ru/geoproblemy_lekzia8.htm
3. http://www.geopolitica.ru/article/yadernoe-rasprostranenie-zlo-ili-blago#.VCfRJfl_uKg
4. http://gpb22.narod.ru/nartov/glava03.html