Қарахан мемлекетінің құрылуы және оның территориясы

1. Қарахан мемлекетінің құрылуы және оның территориясы.
2. Қарахан мемлекетінің этникалық құрамы мен саяси құрылымы.
3. Қарахан мемлекетіне қидандардың басып кіруі.
4. Шаруашылығы және мәдениеті.
5. Пайдаланылған әдебиеттер

Араб және парсы авторларының мәліметтері Қарахан мемлекеті жайлынегізгі дереккөздері боп табылады.В.В.Бартольдтың айтуынша қарахандықтардың тамыры қарлұқ,яғма,шігіл тайпаларында жатыр.Шындығында, Қарахан мемлекеті шігіл мен яғма тайпаларынан құралды.
Қарахан әулетінің негізін салушы Білге Құл Қадыр қаған болды. Қарахан мемлекетінің Шығыс бөлігінің қағаны шігіл тайпасынан шыққан Арслан Қара қаған еді.Оның астанасы Баласағұн мен Қашқарда болды.Ал Батыс бөлігінің кіші қағаны Таразда, кейінірек Самарқанда болды.
Оғылшақ қағанның тұсында Самани әмірі Исмаил Ибн Ахмад 893 жылы Таразды басып алады.Қарахандықтар мен саманилер арасындағы тоқтаусыз соғыс X ғасыр соңында Баласағұнда түркілердің жеңісімен аяқталады.Богра хан 922 жылы Самархан мен Бұқараны өзіне қаратып, 923 жылы Баласағұнда қайтыс болады. Сатух Богра ханның немересі Богра хан Харун алғашқы болып 960 жылы ислам дінін қабылдайды.
Мәуереннахрды жаулап алған соң қарахандықтардың орталығы Ферғанада орналасты( Шаш маңайының негізгі қаласы Бинкент те түркіленіп Бирунидің айтуынша XI ғасырда түркіше Ташкент «тас қала» атауын алады). Балх қаласына 1008 жылы шабуыл жасаған Қарахан әскерлері Солтүстік Ауғанстан түбегінде Ғазнау отрядынан жеңіліп, көп шығынға ұшырайды.
Қарахан мемлекеті Шығыс Түркістан, Жетісу, Талас және Сырдаия өңірлерін биледі.Бір орталықтан басқарылып, астанасы Баласағұнда орналасты.
Арслан бастаған әкімдер мемлекет жерін бірнеше үлеске бөліп, оны жеке хандардың басқаруы, олардың алауыздығы орталық өкіметтің билігін әлсіретті.Мемлекетте жер бөлу жүйесін икта деп атады.Жер үлесіне,яғни иктаға ие болғандар жоғарыға саклық төлеп тұрды.Салық жинаушыларды иктадар деп атағаны белгілі. Осылайша,мемлекетте ақсүйектер мен оларға тәуелді адамдар тобы қалыптасты.Ақсүйектер көптеген жерлерге иелік етіп феодалға айналды.Сонымен қатар қалаларда сауда-саттық мейлінше дамыды.

1. Гумилев Л.Н. Көне түріктер. Алматы. Білім. 1994.
2. Байпаков К.М. По следам древних городов Казахстана. Алматы. 1990.
3. Қоңыратбаев Ә. Қазақ халқының этногенезі. Ақиқат. 1992.
4. Аманжолов К.Р. Түркі халықтарының тарихы. 1-том. Алматы. «Білім». 2002.
5.Қазақ СССР тарихы.Бес томдық.1-том. Алматы. «Наука». 1977