Неке және отбасы құқығы жайлы
Кіріспе
І.тарау. Неке және отбасы түсінігі
1.1. Неке және отбасы құқықтық қатынастарын реттеудегі отбасы қатынастарының рөлі
1.2. Құқық салалары жүйесіндегі неке және отбасы құқығының алатын орны
ІІ.тарау. Неке шарты ұғымы мен мазмұны.
2.1. Некеге тұру шарттары
2.2. Некені тоқтату және бұзу
ІІІ.тарау. Қорғаншылық және қамқоршылық
3.1. Қорғаншылық және қамқоршылық
3.2. Қорғаншылық және қамқоршылықтың түсінігі және қамқоршылыққа алынғандардың құқықтық жағдайы
3.3. Қорғаншылықты және қамқоршылықты тоқтату
3.4. Алимент төлеу туралы келісім жасау, тоқтату және жауапкершілік
IV.тарау. Патронат
4.1. Патронат туралы ереже
4.2. Баланы тәрбиелеуге беру туралы шарт
4.3. Патронат тәрбиелеушілер
4.4. Патронат белгіленетін бала (балалар)
4.5. Патронат тәрбиешілерге берілген баланы (балаларды) асырап бағу
І.тарау. Неке және отбасы түсінігі
1.1. Неке және отбасы құқықтық қатынастарын реттеудегі отбасы қатынастарының рөлі
1.2. Құқық салалары жүйесіндегі неке және отбасы құқығының алатын орны
ІІ.тарау. Неке шарты ұғымы мен мазмұны.
2.1. Некеге тұру шарттары
2.2. Некені тоқтату және бұзу
ІІІ.тарау. Қорғаншылық және қамқоршылық
3.1. Қорғаншылық және қамқоршылық
3.2. Қорғаншылық және қамқоршылықтың түсінігі және қамқоршылыққа алынғандардың құқықтық жағдайы
3.3. Қорғаншылықты және қамқоршылықты тоқтату
3.4. Алимент төлеу туралы келісім жасау, тоқтату және жауапкершілік
IV.тарау. Патронат
4.1. Патронат туралы ереже
4.2. Баланы тәрбиелеуге беру туралы шарт
4.3. Патронат тәрбиелеушілер
4.4. Патронат белгіленетін бала (балалар)
4.5. Патронат тәрбиешілерге берілген баланы (балаларды) асырап бағу
Отбасы дегеніміз – некеден, туыстақтан, балаларды асырап алудан немесе ата аналардың қамқорлығынан тыс қалған балаларды орналастыру нысанынан туындайтын мүліктік және мүліктік емес қатынастарды қамтитын және реттейтін пән болып табылады, яғни, отбасы қатынастарын нығайту мен дамытуға жәрдемдесуге тиісті адамдар тобы қатынастарын реттейтін құқық саласын айтады.
Отбасы қатынастарының оқу пәні деп – неке-отбаы қатынастарының жиынтығы. Дәлірек айтқанда отбасымүшелерінің: ерлі-зайыптылардың, ата-аналар мен балалардың (асырап алушылар мен асырап алынғандардың) арасындағы, сондай-ақ басқа туыстар мен өзге е адамдардың арасынағы мүліктік емес және мүлікті жеке қатынастары.
Жалпы біз неке-отбасы құқығының түсінігі айтқан кезде біз оның қағиаларында айта кетуіміз керек. Себебі, неке және отбасы қатынасының қатысушылары арасындағы қатынастарды, осы заң саласының қағидаларына негізделе өз құқықтарын жүзеге асырады. Оларды атап өтсек неке-отбасы заңдары бойынша:
– еркек пен әйелдің некелі одағының еріктілігі, ал ол дегеніміз неке және отбасы құқығының 9-бабына сәйкес: некеге тұру шарттары ол жұбайлар арасындағы ең бірінші келісім нәтижесінде пайда болатын, және жұбайлардың ары қарайғы сана сезіміне байланыты өрбитетін отбасылық қатынастар.
«Қазақстан Респуликасының неке және отбасы туралы» Конституциялық заңының 9-бабына сәйке некеге тұру шарттары:
1. Некеге тұру үшін некеге тұрушы еркек пен әйелдің өзара ерікті келісімі және олардың неке жасына жетуі қажет.
2. Неке осы заңның 11-бабында аталған мән-жайлар болғанда қиылмайды.
Ал неке және отбасы құқығының 11-бабында неке қиюға жол берілмейтін адамдар атап көрсетілген.
Отбасы қатынастарының оқу пәні деп – неке-отбаы қатынастарының жиынтығы. Дәлірек айтқанда отбасымүшелерінің: ерлі-зайыптылардың, ата-аналар мен балалардың (асырап алушылар мен асырап алынғандардың) арасындағы, сондай-ақ басқа туыстар мен өзге е адамдардың арасынағы мүліктік емес және мүлікті жеке қатынастары.
Жалпы біз неке-отбасы құқығының түсінігі айтқан кезде біз оның қағиаларында айта кетуіміз керек. Себебі, неке және отбасы қатынасының қатысушылары арасындағы қатынастарды, осы заң саласының қағидаларына негізделе өз құқықтарын жүзеге асырады. Оларды атап өтсек неке-отбасы заңдары бойынша:
– еркек пен әйелдің некелі одағының еріктілігі, ал ол дегеніміз неке және отбасы құқығының 9-бабына сәйкес: некеге тұру шарттары ол жұбайлар арасындағы ең бірінші келісім нәтижесінде пайда болатын, және жұбайлардың ары қарайғы сана сезіміне байланыты өрбитетін отбасылық қатынастар.
«Қазақстан Респуликасының неке және отбасы туралы» Конституциялық заңының 9-бабына сәйке некеге тұру шарттары:
1. Некеге тұру үшін некеге тұрушы еркек пен әйелдің өзара ерікті келісімі және олардың неке жасына жетуі қажет.
2. Неке осы заңның 11-бабында аталған мән-жайлар болғанда қиылмайды.
Ал неке және отбасы құқығының 11-бабында неке қиюға жол берілмейтін адамдар атап көрсетілген.
1. Отбасы құқығы. Б.Е. Айтжан, Т.Б.Шіркінбаев Алматы.-2006ж.
2. Жеті жарғы. Алматы.-2006ж
3. Антокольская М.В. «Семейное право» М-1996г.
4. Беспалова А.И. Правовая охрана детства. Алматы.-1985г.
5. Хазова О.А Брачный договор: Опыт стран запада «Дело и право» № 9.1999ж
Нормативтік актілер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1995 ж 30 тамызда, 1998 ж 7 қазандағы өзгерістерімен. Алматы: Баспа-1998 ж
2. «Неке және отбасы туралы» ҚР Заңы 17.12.1998ж Алматы. Жеті жарғы 2001 жыл
3. «Отбасы жөніндегі балалар деревниясы және жасөспірімдер үйі туралы» ҚР Заңы 13.09.2000ж
4. Ата-ананың қарауынсыз қалған балаларды орталықтандырылған есепке алуды ұйымдастыру ережелері ҚР Үкәметінің №1346 Қаулысымен 09.09.1999ж
2. Жеті жарғы. Алматы.-2006ж
3. Антокольская М.В. «Семейное право» М-1996г.
4. Беспалова А.И. Правовая охрана детства. Алматы.-1985г.
5. Хазова О.А Брачный договор: Опыт стран запада «Дело и право» № 9.1999ж
Нормативтік актілер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1995 ж 30 тамызда, 1998 ж 7 қазандағы өзгерістерімен. Алматы: Баспа-1998 ж
2. «Неке және отбасы туралы» ҚР Заңы 17.12.1998ж Алматы. Жеті жарғы 2001 жыл
3. «Отбасы жөніндегі балалар деревниясы және жасөспірімдер үйі туралы» ҚР Заңы 13.09.2000ж
4. Ата-ананың қарауынсыз қалған балаларды орталықтандырылған есепке алуды ұйымдастыру ережелері ҚР Үкәметінің №1346 Қаулысымен 09.09.1999ж
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе
І-тарау. Неке және отбасы түсінігі
1.1. Неке және отбасы құқықтық қатынастарын реттеудегі отбасы
қатынастарының рөлі
1.2. Құқық салалары жүйесіндегі неке және отбасы құқығының алатын орны
ІІ-тарау. Неке шарты ұғымы мен мазмұны.
2.1. Некеге тұру шарттары
2.2. Некені тоқтату және бұзу
ІІІ-тарау. Қорғаншылық және қамқоршылық
1. Қорғаншылық және қамқоршылық
2. Қорғаншылық және қамқоршылықтың түсінігі және қамқоршылыққа
алынғандардың құқықтық жағдайы
3. Қорғаншылықты және қамқоршылықты тоқтату
4. Алимент төлеу туралы келісім жасау, тоқтату және жауапкершілік
IV-тарау. Патронат
1. Патронат туралы ереже
2. Баланы тәрбиелеуге беру туралы шарт
3. Патронат тәрбиелеушілер
4. Патронат белгіленетін бала (балалар)
5. Патронат тәрбиешілерге берілген баланы (балаларды) асырап бағу
Кіріспе
Отбасы дегеніміз – некеден, туыстақтан, балаларды асырап алудан
немесе ата аналардың қамқорлығынан тыс қалған балаларды орналастыру
нысанынан туындайтын мүліктік және мүліктік емес қатынастарды қамтитын және
реттейтін пән болып табылады, яғни, отбасы қатынастарын нығайту мен
дамытуға жәрдемдесуге тиісті адамдар тобы қатынастарын реттейтін құқық
саласын айтады.
Отбасы қатынастарының оқу пәні деп – неке-отбаы қатынастарының
жиынтығы. Дәлірек айтқанда отбасымүшелерінің: ерлі-зайыптылардың, ата-
аналар мен балалардың (асырап алушылар мен асырап алынғандардың)
арасындағы, сондай-ақ басқа туыстар мен өзге е адамдардың арасынағы
мүліктік емес және мүлікті жеке қатынастары.
Жалпы біз неке-отбасы құқығының түсінігі айтқан кезде біз оның
қағиаларында айта кетуіміз керек. Себебі, неке және отбасы қатынасының
қатысушылары арасындағы қатынастарды, осы заң саласының қағидаларына
негізделе өз құқықтарын жүзеге асырады. Оларды атап өтсек неке-отбасы
заңдары бойынша:
– еркек пен әйелдің некелі одағының еріктілігі, ал ол
дегеніміз неке және отбасы құқығының 9-бабына сәйкес: некеге тұру шарттары
ол жұбайлар арасындағы ең бірінші келісім нәтижесінде пайда болатын, және
жұбайлардың ары қарайғы сана сезіміне байланыты өрбитетін отбасылық
қатынастар.
Қазақстан Респуликасының неке және отбасы туралы
Конституциялық заңының 9-бабына сәйке некеге тұру шарттары:
1. Некеге тұру үшін некеге тұрушы еркек пен әйелдің өзара ерікті
келісімі және олардың неке жасына жетуі қажет.
2. Неке осы заңның 11-бабында аталған мән-жайлар болғанда қиылмайды.
Ал неке және отбасы құқығының 11-бабында неке қиюға жол берілмейтін
адамдар атап көрсетілген. Олар:
1. біреуі болса да басқа тіркелген некеде тұрған адамдардың;
2. тікелей аты-тегі бойынша және өзінен тарайтын жақын туысқандардың
(ата-аналар мен балалардың, атасының, әжесінің, және
немерелерінің), ата-анасыбір және ата-анасы бөлек әкесі немесе
анасы ортақ ағалы-інілер мен апалы-сінілердің (аға-қарындастардың);
3. асырап алушылар мен асырап алғандардың;
4. біреуінің де болса да психикалық ауруының немесе ақыл-есі
кемдігінің салдарынын сот әрекетке қабілетсіз деп танылған
адамдарың арасында жол берілмейді;
– ерлі зайыптылардың отбасындағы құқықтарының тендігі. Ал ол
отбасындағы ерлі зайыптылардың ажырасқаннан кейінгі мүлкінің тендей
бөлінуі, баланы асырауға, оған білім беруге, жетіп өсуіне деген
құқықтарының теңдігі.
– отбасына кімнің болса да араласуына жол бермеушілік;
– отбасы ішіндегі мәселелерді өзара келісіммен шешу;
– балаларды отбасында тәрбиелуге басымдық беру, олардың өіп жетілуі
мен әл-ауқаты болуына қамқорлақ жасау;
– отбасының кәмелетке толмаған және еңбекке қабілетсіз мүшелерінің
құқықтары мен мүдделерін қорғауға басымдық беру;
– отбасы мүшелерінің өз құқықтарын кедергісіз жүзеге асыруын қамтамаыз
ету, бұл құқықтарды соттың қорғауының мүмкіндіктері;
– отбасының барлық мүшелерін салауатты тұрмыс салтына ынталандыру
қағидаларына негізделеді;
Осыдан кейін бізде неке-отбасы құқығының түсінігі пайда болады.
Қортындылап айтқана, неке-отбасы құқығы мүліктік және мүліктік емес
қатынастарды реттей отырып, отбасын нығайтуға, жәрдемдесуге тиісті адамдар
тобының құқықтары мен міндеттері, отбасы тарағаннан кейінгі құқықтық
салдарды қамтамасыз ететін өте кең ғылым.
1. Неке және отбасы құқықтық қатынастарың реттеудегі мүліктік және
мүліктік емес қатынастар рөлі.
1. мүліктік қатынастар ол: ата-аналарының мүлкі, баланың мүлкі,
ажырасқаннан кейін алимент төлеу,
2. мүліктік емес қатынастар ол: баланың әкесі деп тану, әкеінің тегін
алу, өз атын өзгерту т.с.с. құқықтарды айтуға болады.
Жалпы айтқанда, мүліктік қатынастар ол отбасы мүшелерінің арасынағы
мүлікпенбайланысты қатынастары, яғни, мотериалдық қатынастар мысалы оған
ерлі зайыптылардың ажырасуы кезінде бөлінетін мүліктері немесе неке
уақытысында ерлі зайыптылардың неке шарты арқылы мүліктік режимдердін
белгілеуі тағыда басқа тікелей мүлікпен байланысты қатынастарды жатқызуға
болады. Бұл жерде айтып кететін бір жайт бар, жалпы неке және отбасы құқығы
Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығымен тығыз байланысты болады.
Отбасы мүшелерінің арасындағы мүліктік қатынастары туралы айтқанда неке
және отбасы заңының 5-бабына ілтеме жасаған жөн: Неке және отбасы
қатынастарына азаматтық заңдардың қолданылуы.
Осы заңның 3-бабында аталған, неке және отбасы заңдарымен
реттелмеген отбасы мүшелерінің арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке
қатынастарға азаматтық заңдар қоланылаы. Өйткені, ол неке және отбасы
қатынастарының мәніне қайшы келмейді.
Неке және отбасы заңында көзделген қатынастар заңдармен және
тараптардың келісімімен реттелмеген және оларға қолданылатын әдет-ғұрып
болмаған жағадйда, бұл олардың мәніне қайшы келмейтіндіктен, мұндай
қатынастарға ұқсас қатынастарды реттейтін неке отбасы және азаматтық
заңдарың нормалары (заң ұқсатығы) қолданылаы. Аталған жағдайға заң
ұқсатығын қолдану мүмкін болмаған жағдайда, неке және отбасы қатынастарының
субъектілерінің құқықтары мен міндеттері неке отбасы немесе азаматтық
заңдардың жалпы негіздері мен мәні адалдық, парасаталық пен әілеттілік
талаптары, яғни, қағидалары, принціптері негізге алынып айқындалады.
Демек отбасы қатынастары тек неке және отбасы туралы заңдармен
ғана реттеле қоймай азаматтық құқық нормаларымен реттеледі, өйткені,
біріншіден, олардың ережелері мен мәні жағынан неке және отбасы туралы
заңының ережелеріне қайшы келмейді, ал екіншіден отбасы қатынастарының бір
түрі ретінде мүліктік қатынастар болып табылады. Жалпы отбасы мүшелерінің
меншіктері бірлекен ортақ меншік болып табылады, ал оның ішіндегі ерлі
зайыптылардың ортақ меншігі. Бірлескен меншікке қатысушыларың әр қайсысы
оны билік етуге байланысты мәмілелер жасауға құқылы. Бірлескен меншіктегі
қатысушылардың үлесі тең еп есептеледі. Бірлескен ортақ меншіктегі үлесті
бөлу немесе одан бөліп шығару үлесті ортақ меншіктегі тәртіптей болады.
Ортақ меншіктегі үлестен несие беруші өндіріп алуға құқылы. Ерлі
зайыптылардың некеге тұрған кезде жинаған мүлкі ортақ бірлескен меншік
болып табылады. Олар неке шартында мүлікті үлесті немесе әр қайсысының
бөлек меншігі болады деп белгілеуге құқылы. әр қайсысының некеге дейінгі
жинаған мүлкі бөлек меншікке жатады. Жұбайлардың біреуі неке уақытысында
сиға алған немесе мұрадын алған және ортақ қаражатқа алынсада жеке
пайаланудағы заттар бөлек меншік болып табылады. пайдаланудағы заттар бөлек
меншік болып табылады. Жеке пайдалануындағы заттарға, мысалы, аяқ киімдері
, қол жүктері, киімдері және тағы басқа жұбайлардың жеке пайдалануындағы
заттары жатады. Бірақ мұндай мүлікке неке кезінде мүліктің құнын
өсіретіндей қаражатттар енгізілсе бірлескен ортақ меншікке жатқызылуы
мүмкін. Ортақ мүліктен өндіріп алу ерлі зайыптылардың екеуі де міндеттемеде
тарапқа жатуының немесе жатпауына байланысты шешіледі.
Жеке мүліктік қатынастарға мысал ретінде, жұбайлардың ажырасқаннан
кейінгі туындайтын алимент төлеуді айтып кетсе болады.
Ата аналардың кәмелетке толмаған балаларын асырап бағуға міндетті ,
кәмелетке толмаған балаларды асыраудың тәртібі нысанын ата аналар дербес
айқындайды .
Ата аналар өз балаларын асырап бағуға, алимент төлеуге , келісім жасауға
құқылы.
Егер ата анасы кәмелетке толмаған балаларын асырап бағуына алмаса,
кәмелетке толмаған баларды асыпа бауға арналған қаражат алимент ата
аналардан немесе олардың бірінен сот тәртібімен өндіріп алынады.
Міне осы жерде отбасы таралып кетсе де ата аналар мен баланың расаындағы
мүліктік қатынас узіліп қалған жоқ.
Ата аналардың алимент төлеу туралы келісімі болмағанда, кәмелетке
толмаған балалар асырап бағуға алынбағанда және сотқа талап арыз
берілмегенде қорғаншы және қамқоршы органдар кәмелетке толмаған балаларға
олардың ата анасына , біреуінен алимент өндіріп алу туралы талап қоюға
құқылы, яғни, ата аналары мүліктік қатынастан қашқақтаса да бәрібір сот
тәртібімен осы материалдық өтемақыларды өндіріп алуға болады.
Қазақстан республикасының Неке және отбасы Кодексінің 125 бабына
сай кәмелетке толмаған балалаларды асырап бағуға сот тәртібімен өндіріп
алынатын алименттің мөлшері ;
1.Алимент төлеу туралы келісім болмаған жағдайда сот кәмелетке толмаған
балаларға олардың ата аналарынан алиментті ай сайын мынандай мөлшерде;
бір балаға – ата насы табысының және өзге де кірісінің – ¼;
екі балаға – 13;
үш және одан да көп балаға - тең жатртысын өндіріп алынады;
2.Бұл үлестердің мөлшереін сот тарапынан материалдық немесе отбасылық
жағдайларына байланысты немесе назар аударарлық басқа жағдайларға
байланысты өзгертілуі мүмкін;
Ал осы заңның 129 – бабаына сәйкес еңбеккке жарамасыз кәмелетке толған
балаларын асырап бағуға алимент төлеуге міндетті;
2. Алимент төлеу туралы келісім болмаған жағдайда еңбекке жарамсыз
кәмелтке толмаған балаларға алимент төлеу мөлшерін сот алимент төленетін
кезде қолданып жүрген айлық есептік көрсеткішке еселенген қатынаында,
тараптардың материалдық және отбасылық жағдайлары мен назар аударарлық
басқа мүдделерін ескере отырып белгілейді.
Ал Неке және Отбасы құқығының 34 бабында мүліктік қатынастар
туралы, ерлі зайыптылардың әрқайсысының меншігі болып табылады.
1.Некеге тұрғанға дейін ерлі зайыптылардың әрқайсысына тиесілі
болған мүлкі.
2. Ерлі зайыптылардың некеге тұрған кезеңдегі сыйлыққа , мұрагерлік
тәртіппен немесе өзге де мәйілі жасау бойынша тегін алған мүлік;
3.Қымбат заттар мен басқа да сән салтанат заттарын қоспағанда, некеге
тұрған кезеңде ерлі зайыптылардың ортақ қаражаты есебінен сатып алынса да
жекек пайдалану заттары киім кешек , аяқ киім және басқалары
Отбасы мүшелерінің арасындағы пайда болатын қатынастардың тағы да
бір түрі – ол жеке мүліктік емес қатынастар болып табылады.
Жеке мүліктік емес қатынастардың екі түрі бар;
1. Мүлікпен байланысты жекемүліктік емес қатынастар
2. Мүлікпен байланысты емес жекемүліктік емес қатынастар
Мүлікпен байланысты жеке мүліктік емес қатынастарға , мысалы, жұбайлардың
ойындағы, кейін материалдық игілікке айналатын идеяны айтуға болады.
Ол авторлық құқықпен байланысты, яғни, мүлікпен байланысты жеке
мүліктік емес қатынастар әлі туындыға айналмаған идеялар.
Мүлікпен байланысты емес жеке мүліктік емес қатынастарға отбасы мүшелерінің
ар намысы , қадір қасиеті, беделі тағы басқа мүдделерді қамтиды.
Бұл қатынастар ешқандай жағдайда мүлікпен немесе өзге материалды
игіліктермен , заттармен ешқандай байланысы болмайды. Мұндағы негізгі идея
– ол отбасы мүшелерінің өзара сыйластығы, олардың жеке өміріне және
отбасылық өмірлеріне қол сұғынбаушылық.
Жалпы алғанда баланың тегін алуы , немесе оны ауыстыру , әке атану осы
материалдық емес игіліктердің барлығы отбасы қатынастарындағы мүліктік
емес игіліктер.
1. Құқық салалары жүйесіндегі неке және отбасы құқығының алатын
орны .
Құқық салаларының ішінде неке отбасы құқығының алатын орны ерекше,
себебі , Қазақстан Рес-ң Конституциясында Мемлекеттің ең басты байлығы –
адам және оның өмірі делінсе, сол адамды тәрбиелеудегі жанұяның ролі
Мемлекет үшін өте зор. Ал осы жанұяның арасындағы қатынастарды реттейтін ,
олардың қатысушыларының құқықтар мен міндеттерін белгілейтін ол неке және
отбасы құқығы.Неке отбасы құқығы Азаматтық Кодекс пен , Азаматтық іс
жүргізу Кодексімен, ҚР ның Азаматтығы туралы заңмен , Патронат туралы
үкіметтің қаулысымен , Нотариат туралы ҚР ның Заңымен , Тұрғын үй
қатынастары туралы ҚР ның заңымен, Білім туралы ҚР ның заңымен,
Азаматттық , Отбасылық және қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек көрету
туралы 1993 жылғы Конвенциямен , шет елден алимент өндіріп алу туралы
Конвенциямен қорғалады.
Егер біз, отбасын алып ондағы баланың құқықтарын бұзсақ онда
мемлекеттік органдармен балалардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау
жөніндегі Нью Йоркта қабылданған халықаралық шарт күшіне еніп ол тиісті
түрде қолданылады.
Егер ата ананың біреуі тиісінше міндетті алимент төлеуден жалтарып шет
елге қашып кетсе, онда шет елден алимент өдіріп алу туралы Конвенция
күшіне еніп , осы Конвенцияға қол қойған мемлекеттер алимент төлеуден
жалтарушыдан өз елінде алимент өндіріп беруге міндетті. Бірақ , кей
жағдайларда, конвенцияның өзімен ата аналардың алимент төлеуден босататын
жағдайлар да бар.
Алимент төлеуден босату ҚР ның Неке және отбасы Кодексінің 162 бабында
белгіленген.Онда;
1.Егер алимент төлеу туралы келісім болмаған жағдайда алимент мөлшері
сот тәртібімен белгіленген нен кейін тараптардың бірінің материалдық немесе
отбасылық жағдайы өзгерсе , сот кез келген тааптың өтініші бойынша
белгіленген алимент мөлшерін өзгерту немесе алимент төлеуге міндетті
адамды оны төлеуден босатуға құқылы;
2. Егер кәмелетке толмаған әрекет қабілетті адам алиментті төлеуге
міндетті адамға атысты қасақана қылмыс жасағаны немсе кәмелетке толған
адам отбасныда лайықсыз мінез құлық жасағаны анықталса , сот оған алимент
өндіріп беруден бас тарту,а құқылы;
Егер , балаға тиесінше орта білім берілмесе, онда білім беру
туралы ҚР ның заңы күшіне еніп , ата аналар жауаптылыққа тартылады. Ол
туралы неке отбасы құқығында былай делінген; Ата аналардың балаларды
тәбиелеуге және оларға білім беру жөніндегі құқықтары мен міндеттері;
1.Ата аналар өз балаларының денсаулығына қамқорлық жасауныа міндетті;
2.Ата аналар өз балаларын тәрбиелеуге құқығы бар және оған міндетті;
3.Ата аналар басқа жақтардан қарағанда өз балаларын тәрбиелеуге басым
құқығ бар;
4.Бала тәрбиелеуші ата аналар өздерінің қабілеттері мен қаржылық
мүмкіншіліктерінің шегінде балаға дене , психикалық , адамгершілік, ухани
жағынан дамуына қажетті өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ету үшін негізгі
жауапкершілікте болады;
5.ата аналары баланың орта білім алуын қамтамасыз етуге міндетті.
Міне осылайша құқық салалары жүйесінде неке отбсаы құқығы орын тапты.
Себебі, қандай да құқық саласы болмасын оның барлығы тікелей немесе жанама
болса да неке отбасы құқығымен байланысы болады.
II Тарау Неке шарты ұғымы мен мазмұны.
2.1. Некеге тұру шарттары;
Отбасы – қоғамның бастапқы ұясы. Сондықтан мемлекет отбасына ерекше
қамқорлықпен қарайды, мүмкіндігінше оған көмек көрсетеді, кімнің болмасын
оған заңсыз араласуына жол бемейді.
Демек, мемлект те адамдарға , некелі болып өмір құрған отбасына,
белгілі мөлшерде талап та қояды. Талаптар қоя отырып , мемлекет некелілерге
, отбасына қамқорлық көрсетуге міндеттенеді. Бұл талаптар тегіннен тегін
емес, ол азаматттардың ( жеткен жетістігі мен есеюіне және т,б,) қоғамның
(жақсы отбасы - игіліктің негізі) қамы үшін қойылады. Сондықтан отбасын
құру үшін заңда қаралған жағдайлар жасалуы керек. Некелік жас ерлер үшін –
18 жас, әйелдер үшін 17 жас болып белгіленген. Кейбір жағдайларда әйелдер
үшін некелік жас бір жылға қысқартылуы мүмкін. Некелік жасты бір жылға
қысқарту үшін некеге тұруға ниеттенген қыз өтінішті өзі жазуы керек.
Мұндай өтінішті қызбен келісе отырып, оның ата анасы немесе асырап алған
басқа да туысы жазуына болады. Некелік жастың бір жылға кемітілуі туралы
мәселені жергілікті әкімшілік шешеді. Әдетте, некелілікке қабілеттік
адамның 18 жасынан басталады деп танылған адамдар бұл құқығын өз еркінше
шешіп, өз ісіне өзі жауап береді Еегр некеге тұру 17 жасқа толмайынша
рұқсат етілмесе, 18 жасқа толғанда бұл мәселе толығынан шешілетіні
белгілі. Мұның өзі, атап айтқанда, ерлі зайыптылардың бала тәрбиелеудегі
тең құқығын , мүліктерді пайдалану, тағы басқа отбасы өміріндегі тең
құқықтық міндеттер мен мәселелерді шешіп , айқындау үшін де қажет.
Некеге тұру үшін некеге тұрушы еркек пен әйелдің өзара ерікті келісім
мен олардың неке жасына жетуі қажет. Неке осы Заңның 11 бабында аталған
мән жайлар болған жағдайда қиылмайды
Неке жасы.
Неке жасы еркектер мен әйелдер үшін 18 жас болып белгіленеді.Дәлелді
себептер болған жағдайда мемлекеттік тіркеуорны бойынша азаматтық хал
актілерін жазу оргадары неке жасын 2 жылдан аспайтын мерзімге төмендетуі
мүмкін.
Неке жасын төмендету туралы өтінішті некегк тұруға тілек білдірушілер
немесе олардың ата аналары , не қорғаншылары белгіленген неке жасын
төмендету қажеттігін туғызатын себептерді көрсете отырып қозғай алады.
Барлық жағдайларда неке жасын төмендетуге тек некеге тұрушылардың
келісімімен ғана жол беріледі.
Неке жасына толмаған адамдар арасындағы некеге ата аналарының не
қорғаншыларынының келісімімен ғана рұқсат етіледі.
Араларын да неке қиылуына жол берілмейтін адамдар.
Некеге тұруға;
1) біреуі болса да басқа тіркелген некеде тұрған адамдардың;
2)тікелей ата тегі бойынша және өзінен тарайтын жақын туыстардың
ата аналар мен балалардың , атасының, әжесінің және немерелерінің ата
анасы бір және ата анасы бөлек әкесі немес анасы ортақ ағалы інілер мен
апалы сіңлілердіңаға қарындастардың
3)асырап алушылар мен асырап алғандардың;
4)біреуінболса да психикалық ауруының немесе ақыл есі кемдігінің
саладарына сот әрекетке қабілетсіз деп таныған адамдардың арасында жол
берілмейді.
Некеге тұратын адамдарды медициналық тексеру;
Некеге тұруға тілек білдіруші адамдарға медициналық , сондай ақ
медициналық генетикалық мәселелер және реродукциялық денсаулық қорғау
мәселелері бойынша консультация беру ментексеруді мамандандырылған
денсаулық сақтау мекемелері және некег тұратын адамдардың екеуінің
келісімімен ғана жүргізеді.
Неке тұратын адамдарды тексерудің нәитжелері медициналық құпия болып
табылады жәнеол некеге тұруға ниеттенген адамға тексеруден өткен адамның
келісімімен ғана хабарлануы мумкін.
Некеге тұру тәртібі
Некег тұратын адамдардың тікелей қатысуымен неке мемлекеттік азаматтық
хал актілерін жазу органдарында қиылады.
Некег тұруға ниет білдірген адамдардың біреу азаматттық хал актілерін
жазу органына келе алмайтын ерекше жағдайларда неке мұндай адамның
тұратын жері бойынша қиылуы мүмкін.
Неке қию кезінде өкіл жіберуге жол берілмейді. Некені қию некеге
тұруға ниет білдірушілер азаматтық хал актілерін жазу органына арыз
берген күннен бастап бір ай мерзім өткен соң жүргізіледі. Дәләлді себептер
болған жағдайда неке қиюды мемлекеттік тіркеу орны боыыыыыыйынша
азаматтық хал актілерін жазу органы бір ай өткенге дейін неке қиюға,
сондай ақ осы мерзімді ұзартуға, бірақ бір айдан аспайтын мерзімге ұзартуға
рұқсат етуі мүмкін.
Ерекше мән жайлар болған кезде (жүктілік , бала тууы, бір тараптың
өміріне қауіп төнуі және т.б. мән-жайлар) неке өтініш берілген күні
қиылуы мүмкін.
Неке қиюды мемлекеттік тіркеу азаматтық хал актілерін мемлекеттік
тіркеу үшін белгіленген тәртіппен жүргізіледі. Азаматтық хал актілерін
жазу органдарының некені тіркеуден бас тартуына некеге тұруға тілек
білдіруші адамдар не олардың біреуі сотқа шағым жасай алады.
Әрие, нееклі болу екі жақтың – ер мен әйелдің толық келісуімен
шешіледі. Неке тек ешқандай мәжүр етушілік пен күштеусіз шешілгенде ғана
заңды болып есептеледі. Егер кімде кім әйелді некелесуге мәжбүр етсе,
мұндай іс қылмыс болып есептеледі. Мәжбүр етушілік әр түрлі болуы мүмкін.
Мысалы, ұрып – соғу, денесне жара түсіру, еркінен айыру, қорқыту , қоқан
лоққы жасау т.с.с. Неке мемлекеттік органдарда, азаматтық хал актісінде
тіркеліп жазылады. Бұл жағдайдың ерекше мәні бар. Ерлі зайыптылардың
құқығы мен міндеттері ЗАГС тен азаматтық хал актісінің жазбасы өткен соң
ғана күшіне ененді. Тек осыдан кейін ғана мемлекет ерлі зайыптылардың
құқығын қорғауды қолға алады, оларды заңды түрде некелескендер деп
есептейді, сондай ақ бұл отбасына қамқорлық жасайды, ар ұждананына ерік,
бостандық берілген жағдайда діни мекемелерге барып, солардың салт дәстүрі
бойынша некеге отыруға болады. ҚР ның заңы мұндай некеге бөгет жасамайды.
Бірақ заң мұндай некені заңдылық күші бар неке деп есептемейді. Мұның
өзі, егер екі жақтың бірінен шииеленісті жағдай тау қалса, мемлекеттік
орган сто , нотариат т.с.с. олардың құқығын танымайтындығын аңғартады
деген сөз. Халықтың , қоғамның бүгіні мен болашағы әротбасның тағдырымен
тығыхз байланысты. Сондықтан заң некеге тұрған адамдардың денсаулығына да
тлап қояды.
Төмендегідей жағдайларда некеге тұруға рұқсат етілмейді.
1.Егер некеге тұрғысы келген адам тағы да біреумен некеде болса;
Мұның өзі бір некелік принциптен туған жағдай. Басқа біреумен некеде тұр
деп ЗАГС те тұрған және бұзылмаған некені есептейді.
2. Туысқандар арасында , тікелей туысқандар мен жанама туысқандар
арасында некелесуге тыйым салынады. Бауырына салып , асырап алған балалар
да бұл жерде туысқан болып есептелетінінн есте ұстау керек. Тура туысқандар
деп бір әке, бір шешешден туғандарды айтсақ, жанама туысқандар деп шешесі
бөлек, әкесі бір, немесе , керісінше , әкесі бөлек, шешесі бір туысқандар
есептеледі. Бұлардың бәрі де туысқандар боп танылады да, бұлардың бір
бірімен некелесуіне тыйым салынады. Бұлардың барығы да әсіресе қазақ
халқының ежелден келе жатқан салт дәстүрі мен дет ғұрпынынң адамгершілікке
сүйенген, ғасырлар бойы қалыптасқан отбасылық парасат өмір философиясын
сақтаудан тұрса керек.
3.Тағы да атап айту керек, бауырына салып алған немесе асыраап алған
ұл мен қыз балалар бір ата ананың қолында , бір тәрбиеде , бір отбасында
өскендіктен, халқымыз бұларды бір туысқан балалар деп атап кеткен.
Сондықтан бұларды некелестіруге тыйым салынады.
4. Ақыл есі ауысқан немесе ақылы кем адаамдардың некелесуіне тыйым
салынады. Бұл үшін некелесуге ниеті бар адамдар бірінші жайын бірі жақсы ,
жете білуі қажет. Кем адамдар дүниеге кемелді ұрпаққәкеле алмайтыны есте
болуы қажет. Сондықтан отбасын құрндың үлкен жауапкершілігін әсіресе жастар
терен ұғынуы бірден бір өмір талабы болуы керек. Қалай болғанда да,
некелесетін адамдар ең алдымен бір бірінің денсаулық жайын білуі тиіс.
Тұрмыс құрып тұрғанда жұбайлардың тапқан жұбайлардың тапқан мүлкі ортақ
мүлік болып есептеледі. Мұндай мүлік жұбайлардың екеуінің табысымен
Жиналады. Кейде жұбайы жұмыс істемей, үй шаруасымен, балалар тәрбиесімен
айналасуы мүмкін. Мұндай жағдайдың өзінде де ерінің тапқаны екеуіне ортақ
мүлік болып саналады. Егер жұбайлардың арасында мүлікті бөлу мәселесі туа
қалса, олар мүлік тағдырын шешу жөнінде сотқа өтініш білдіре алады. Сот
мүліктің жиналуына байланысты барлық жағдайларды есепке алады және мәселені
әділ шешуге тиіс. Сот жұбайлардың құлық жағдайын (екеуі де дұрыс өмір
сүреді немесе олардың біреуі өзін дұрыс алып жүрмейді, спиртті ішімдікке
салынады және т.б.) бір біріне , балаларына қатынасн есепке алады. Ортақ
мүлікке жататын заттардың кейбіреуі (тұрғын үйі, автомобиль т.с.с.) ерінінң
немесе әйелінің атына жазылуына мүмкін. Бірақ, қалай болғанда да олар ортақ
мүлікке жататды. Сондықтан мұндай мүлікті бір бірінің келісімінсіз
сатуға,айырбастауға, біреуге сыйлауға екеуінің де құқы жоқ. Жұбайлар
жалпы ортақ мүлікті өзара келісіп пайдаланады, тағдырын келісіп шешеді.
Жұбайлардың әрқайсысының өзіне тән жеке мүліктерідн болады. Оған некеге
отырғанға дейінгі мүлкі, біреудің қалдырған мұрасы немесе берген сый татуы
жататды. Бұлар ортақ мүлік болып есептелмейті. Бұл мүліктерді әрқайсысы өз
екһркімен пайдаланады, сата алады, сыйға бере алады. Жұбайының жеке өзі
ғана пайдаланатын бұйымдары да (сыртқы киім, аяқ киім т.с.с.) жекек мүлікке
жататды. Бірақ, бірге өмір сүріп тұрғанда алынған қымбат заттар жалпы ортақ
меншік болып табылады.
Жұбайлардың әрқайсысы бір біріне зиян шектіргені үшін оның төлеуіне
өз мүліктерін салады.
Жұбайлардың біреуі қылмыс жасау нәтижесінде екіншісіне зиян келтірсе,
зиянды кінәлі жұбайы өз қаражатымен өтейді. Өзінің қараржты жетпесе , ортақ
меншіктегі үлесінің есебінен төлейді. Егер ортақ меншік қылмыс тың
салдарынан пайда болса немесе көбейсе, Зиянның орны ортақ меншіктен
толтырылады. Бұл мәселені егжей тегжейлі қарап, сот әділ шешімін шығаруы
қажет.
Осы айтылғаннан жұбайлардың арасындағы бір біріне деген адамгершілік
сезіммен қатар заң алдында жауапкершіліктері де байқалады. Талас тудырған
мүліктер тағдырын сот шешеді, сот алдында жұбайлардың екеуі де тең құқықты
пайдаланады, олрады міндеттері мен жауапкершіліктері де бірдей болады.
Жұбайлар бір бірінің алдында жаупты, бұл жауапекршілік адамгершілік
нормаларда ғана емес, заң алдында да сақталады. Заң алдында жауапкершілік
жұбайлардың бірі көмек қажет еткенде (аурулы болуына, еңбекке
жарамсыздығына, материалдық жағынан қамтылмағандығына және т.б. байланысты)
ал екіншісі өз еркімен көмек көрсетуден бас тартқанда туындайды. Осындай
жағдайда көмекке мұқтаж жұбайға екіншісінен алимент өндіріп беру
туралы сотқа шағынуына заң құқық береді. Сот бұл мәселені істің мән жайын
мұқият қарастырған нан кейін шешеді. Кейбір жағдайларда ері
алимент төлеу міндетінен босатылуы мүмкін. Кейбір отбасының берекесін
кетірген әйел болса (аналық міндетттерін орындамаса, ішідікке салынса
т.с.с.) ол алимент алу құқығынан айырылуы мүмкін.
Некенің бұзылуы ата аналық құқықтар мен міндеттерді барлық уақытта бірдей
тоқтатып тастамайды. Ата ананың балаларға қатысты құқықтары мен міндеттері
сақталады. Ата-ананың қасиетті міндеті балаларына қамқорлық көрсету.
Балалар келешек қоға м екенін жұрттың бәрі де біледі. Алайда, өкінішке
орай, осы қарапайым түсінікті ата аналар бәрі бірдей меңгере қоймаған.
Сондықтан, күн сайын балаларға қамқорлық көрсетуді талап ететін
адамгершілік нормалар мен қатар, заң ата аналар үшін балаларға қамқорлық
көрсету туралы құқықтық міндеттер белгілейді. Заң ата аналардан
балалардың заңды мүдделерін қананғаттандыруды талап етеді.
Баллалардың заңды мүддесі дегеніміз не? Ол, біріншіден – балалардың
денсаулығы; екіншіден – олардың білім мен мамандық алуына белсенді түрде
қамқорлық жасау; үшіншіден – баланы адамдар, қоғам, мемлекет алдында
азаматтық рухта тәрбиелеу. Мемлекет өз кезегінде отбасының берік болуына
белсенді түрде ықпал жасайды. Атап айтқанда, көп балалы отбасына
материалдық жәрдем жасайды, оларға фермерлік шарушылық ұйымдастыруға
қажетті көмек көрсетеді.
Ата аналарадың балаларға қатысты құқықтары мен міндеттері туралы.
Ата ана баласын оқыту , тәрбиелеу үшін мектепке дейінгі мекемелерге
жәнебасқа да оқу орындарына беруге құқылы. Әрине, ата аналар балаларын
кәмелеттік жасқа жетіп арнайы арнайы жоғары білім мен мамандық алып, өз
бетінше өмір сүргенг дейін демеп, жебеп жіберуге ұмтылатыны айқын.
Баланы тәрбиелеу – ата ананың құқығ ғана емес, соны мен қоса олардың
міндеті. ҚР ның заңы бойынша орта білім алуға балалар міндетті болса,
оларға оқу үшін жағдай жасап, қамқорлық көрсету – ата аналардың да
міндеті. Бұрын мектеп тек қана мемлекеттік болса, енді білім беру дәрежесі
мемлекеттіктен төмен емес жеке мектептер де құрылып жатыр. Мұнда жеке
мектепті бітіргенде берілетін куәлік мемлекеттік мектептермен бірдей
дәрежеде екенін атап айту керек. Ата аналар балаларын мемлектттік мектепке
де, жеке мектептерге де беруге құқылы. Кейбір мектептер гимназия,
коллледжер жеке ғылым салалары бойынша басқа мектептерге қарарғанда терең
білім береді. Мұндай мектептерге балалар өздерінін бейімділігі, қалауы
,мүддесі және мүмкіндігіне қарай орнастырылады.
Балаларды тәрбиелеу –құқығы ғана емес,адамдық және заңдылық міндетте.
Осымен байланысты балаларды қалай тәрбиелеу ісінде әр халықтың өзінін
ғасырлар бойы қалыптасқан әдет –ғұрып салт дәстүріне байланысты әдістері
бар .Орыс жазушысы әрі ғалым В.Даль тәрбиесіне былай деп анықтама береді;
киім кешекпен қамтамасыз ету мүддесіне қамқорлық жасау; тамақтандыруға
онша көңіл бөлмесе де болар ;ержеткенше киіндіру,ішіндіру ;оқытуға
уйретуге бәрін білуге баулу ;өмірге керек болатын нәрсенін бәріне
тәрбиелеуге аса көңіл бөлу.
Тәрбиелі адам дегеніміз - надандыққа қарсы ережесінін бәрін бір бойына
жинақтаған адам .
Ата-анарың борышы –баланың адамгершілігі жоғары ,қашанда әділдікке бой
ұрған тәрбиелі адам етіп қалыптастырып шығару
Ата-ана өз баласын ең алдымен ұлттық дәстүрге ,инабаттылыққа
тәрбиелейтіні табиғи нәрсе .
Жеке бір адам , әлдебір қоғамдық бірлестік (саяси , діни, дәне де
басқа ұйым) нәсілдік, ұлттық, әлеуметтік, діни төзбеушілікке бағытталған
жұмысты өз алдына міндеттетіп қоя алмайды. Басқаша айтқанда, басқа бір
ұлттың өзіндік сезіміне, салтына, дәстүріне күле қарауға, оны қорлауға
болмайды. Әр ұллттың дәстүрі, салты өзіне і штей жақын. Соонымен бірге кез
келген ұлт басқадан тыс, томаға тұйық тұра аламайды, басқа да көптеген
ұлттың өкілдерімен бірігіп тірлік кешеді. Осындай жағдайда балаларды тек
қана ұлттық дәстүрде, басқалардан біз артықпыз деп баулу рухында тәрбиелеу
өзгелермен бірге оқып, бірге әрекет етіп өзара үшнысуға септігін
тигізбейді. Көптеген жылдар бойы бір мемлекетте қазатар мен орыстар,
украиндықтар мен өзбектер, татарлар мен корейлер, немістер мен ұйғырлар
және басқа көптеген ұлттар бәріне ортақ, жалпыхалықтық дәстүрлер
қалыптастырғандары мәлім. Енді әркім өз алдына күн кешкен шақта мұның өзі
одан да зор маңызға ие болады. Өйткені Конституция Қ ның барлық
азаматтарын бірдей бір халық деп санайды.
Ата аналар өздерінің балаларын тәрбиелей отырып, оны қорғауға да
құқылы. Әлі жасы жетпегендіктен, өлі қабілеті толық қалыптаспағандықтан
балалар өз мүдделерін өздері қорғай алмайды. Сондықтан ата аналар,
біріншіден, балаларының құқығын қорғауға міндетті. Бұл оның мүлкіне де,
жеке басына да қатысты. Екіншіден, балалардың мүддесін қорғайды дегенде,
бұған заң жүзінде белгілентін құқық , мысалы , балалның мұрагер болу құқығы
да жатады. Құқықты қорғауға баланың құқығын бұзуға жол бермеу үшін күресу
мәселесі де қосылады. Ата аналар өз балаларының заңды өкілі болып
табылады. Мұның мәнісі ата ана баласы үшін кез келген мұқтажын қорғауға
құқылы . Мұнымен, ата ана қамқоршы мен қарамағына алушыдан ерекшеленіп
көрінеді.
Әке мен шешенің құқығы теңбң тең. Сондықтан екеуі де өзінің
кәмелеьке толмаған балаларының заңды өкілі болып табылады.
Ата аналар өздерінің баласына былай да теріс қарамайтыны табиғи нәрсе.
Дегенмен, өкінішке орай, өмірде басқа да жайлар кездесетіні сыр емес.
Тәрбиеден қате жіберілсе оның салдары ата ананаың өзіне тиеді.
Тәрбиесіздік пен адамгершілікке жатпайтын тәртіп балаға оңайға соқпайды.
Қоғам да , басқа адамдар да мұндай қылықтан зиян шегеді.
Мұның арты заңды , құқықты бұзушылыққа әкеліп соғатыны тағы бар.
Сондықтан өзінің борышын дұрыс атқармаған ата анаға заңның қолданатын
шарасы болады. Кейбір сирек жағдайларда ата ана өзінің ата аналық
құқығынан заң жүзінде айрылуы мүмкін.
Кейбір сирек кездесетін жағдайлар дегеніміз не? Біріншіден, егер ата
ана адамгершілік әдептілік тәрбиесімен айналыспаса , оқуы мен қалыпты
дамуына қажетті жағдай жасамаса , онда баласын тәрбиелеудегі өзінің
міндетінен жалтарғандыққа жатады. Екіншіден , мұндай жағдайда ата аналр
өздерінің құқығын теріс пайдаланған (оқуға баруына бөгет жасау, сабаққа
дайындалуына мүмкіндік бермеу , қайыр сұрауға мәжбүр ету, баланы басқа да
теріс қылықтарға ұрындыру) болып табылады. Үшіншіден, егер ата ана ұрып
соқса, қорқытса. Төртіншіден, ата ана өзінің адамшылыққа жатпайтын қоғамға
қарсы қылығымен зиянды түрде ықпал етсе , бесіншіден үнемі маскүнемдікке ,
наша қорлыққа салынса, ондай ата аналарды ата аналық құқықтан айырады.
Ата аналық құқықтан айырғаннан кейін ата ана мен бала арасындағы
байланыс тоқталады. Соттың шешімінен ата аналық құқығын жойған адамда енді
баласын тәрбиелеу құқығы болмайды, сондай ақ ол ата ананың да құқығы
жойылады. Ол ата ана енді басқа біреуден өзінің баласын сұрап ала алмайды,
баланың заңды өкілі бола алмайды, оның мүддесін қорғ,ауға да құқығы
болмайды. Бірақ ата аналық құқығы жойылған адам баланы материалдық жағынан
қамту міндетінен босатылмайды. Егер ата аналық құқығынан айрылғана адам
өзінің қателігін мойындаса, жеке басынынң тәртібін түзесе,, онда оның ата
аналық құқығы қайтадан қайтадан қалпына келтірілуі мүмкін.
Ата анасының қамқорлық жасауынан айрылған айрылған баланы тәрбиелеп,
мәпелеу мемлекетттің, қоғамның қасиетті борышы. Жетімдерге қамқор болу кез
келген халықтың қалыптасқан дәстүрі. Бұл жұмыснпен арнайы айналысатын
мемлекеттік органдар бар. Бұлар білім беру (қамқор болу , қарауына алу)
денсаулық сақтау, әлеуметтік қорғау орггандары. Ата анасыз қалған балалар
болса осы органдарға хабарлау керек. Олар панасыз қалған дарды өз
қарамағына алады , оларға қамқорлық жасайтын адамдар тағайындайды. Балалар
өздерін қорғай алмайтындықтан оларға қамқор болып , мүдделерін
қорпғайтын және жақтайтын адамдар белгіленеді. Қамқор адам 15 жасқа дейінгі
балалаларды қараауына алатын адам 15 тен 18 жасқа дейінгі балаларды алады.
1. Некені тоқтату және бұзу
Жұбайының қайтыс болуы және оны өлді немесе олардың біреуі хабар
ошарсыз кеткен деп жариялау салдарынан некенің тоқтатылуы
Неке ерлі зайыптылардың біреуінің қайтыс болуы немесе хабар ошарсыз
кеткен деп жариялау салдарынан тоқтатылады.
Сот қайтыс болды деп жариялаған немесе сот хабар ошарсыз кеткен деп
жұбайы келген және тиісті сот шешімі күшін жойған жағдайда некені ерлі
зайыптылардың бірлескен өтініші бойынша азаматтық хал актілерін жазу органы
қалпына келтіруі мүмкін.
Егер жұбайлардың екіншісі жаңа некеге отырса, некені қалпына келтіруге
болмайды. Егер неке қию кезінде тараптарға қайтыс болды немесе хабар
ошарсыз кетті деп танылған жұбайы тірі екні белгілі болса, бұл ереже
қолданылмайды. Неке ерлі-зайыптылардың біреуінің немесе екеуінің де өтініші
бойынша, сондай ақ сот әрекетке қабілетсіз деп таныған жұбайдың
қорғаншысының өтініші бойынша оны бұзу жолымен тоқтатылуы мүмкін.
Некені әйелдің жүктілігі кезеңінде және бала туғаннана кейінгі бір жыл
ішінде әйелдің келісімінсіз бұзуға болмайды.
Азаматтық хал актілерін жазу органдарында некені бұзу
Азаматтық хал актілерін жазу органдарында некені бұзу кәмелетке ортақ
балалары жоқ және бір біріне мүліктік жәнеде өзге де талаптар қоймайтын
ерлі зайыптылардың некені бұзуға өзара келісуі жағдайында жүргізіледі.
Ерлі зайыптыларға ортақ кәмәлетке толмаған балаларының болуына
қарамастан , ерлі зайыптылардың біреуінің өтініші бойынша, егер ерлі
зайыптылардың екіншісін;
1) сот хабар ошарсыз кеткен деп таныса;
2) сот әрекетке қабілетсіз деп таныса;
3) қылмыс жасағаны үшін кемінде 3 жыл мерзімге бас бостандығынан
айыруға сотталса, неке азамататық хал актілерін жазу органдарында бұзылады.
Некенің бұзылуын мемлекеттік тіркеуді азаматттық хал актілерін жазу
органы азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу үшін белгіленген
тәртіппен жүргізеді.
Азаматттық хал актілерін жазу органдарында некені бұзу кезінде ерлі
зайыптылардың арасында туындайтын дауларды қарау.
Некені бұзу кезінде ерлі зайыптылардың арасында туындайтын даулар
азаматттық хал актілерін жазу органдарында сот тәртібімен қаралады,
Некені сот тәртібімен бұзу;
1) Осы заңның 16 бвабының 2 тармағында көзделген жағдайларды
қоспағанда , ерлі зайыптыларда кәмелетке толмаған ортақ балалардың болуы,
2) ерлі зайыптылардың біреуінің некені бұзуға келісімі болмаған
кезде;
3) егер ерлі зайыптылардың біреуі өзінің қарсылығы болмауына
қарамастан, некені бұзудан өз әрекеттері не әрекетсіздігі арқылы жалтарса:
4)ерлі зайыптылардың бірі біріне мүліктік талаптары болған жағдайларда
жүргізіледі.
Ерлі зайыптылардың біреуінің некені бұзуға келісімі болмаған жағдайда
некені сот тәртібімен бұзу
Егер сот ерлі зайыптылардың одан әрі бірлесіп өмір сүруі және отбасын
сақтауы мүмкін еместігін анықтаса, неке сот тәртібімен бұзылады.
Ерлі-зайыптылардың біреуінің некені бұзуға келісімі болмаған жағдайда
сот ерлі зайыптыларды татауластыруға шаралар қолдануға және ерлі
зайыптыларға татуласу үшін үш ай көлемінде мерзім тағайындай отырып, істі
қарауды кейінге қалдыруға құқылы; Егер ерлі зайыптыларды татауластыру
жөніндегі шаралар нәтижесіз болып шықса және ерлі зайыптылар (олардың
біреуі) некені бұзуды талап етсе, неке бұзылады.
Өзге де негіздер бойынша некені сот тәртібімен бұзу
Кәмелетке толмаған ортақ балалары бар ерлі зайыптылардың сондай ақ осы
Заңның 18 бабаынынң 3 тармақшасында аталған ерлі зайыптылардың некені
бұзуға өзара келісімі болған жағдайда сот некені айырылысу себептерін
анықтамай ақ бұзады.
Некені сот тәртібімен бұзу ерлі зайыптылар ненекні бұзу туралы арыз
берген күннен бастап кемінде бір ай өткен соң жүргізіледі. Ерекше
жағдайларда сот осы баптың 2 тармағында аталғанынан кемірек мерзім
белгілеуі мүмкін.
Некені бұзу туралы шешім шығару кезінде сот шешештін мәселелер
Некені сот тәртібімен бұзу кезінде ерлі зайыптылар соттың қарауына
кәмелетке толмаған балалар өздерінің қайсысымен тұратындығы туралы
балаларды және е ңбеккке жарамсыз мұқтаж жұбайын асырауға қаражат төлеу
тәртібі туралы, бұл қаражаттың мөлшері туралы не ерлі зайыптылардың ортақ
мүлкін бөлу туралы келісім ұсына алады. Егер ерлі зайыптылардың расында осы
баптың 1 тармағында аталған мәселелер бойынша келісім болмаса, сондай ақ ол
келісім балалардың немесе ерлі зайыптылардың біреуінің мүдделерін
бұзатындығы анықталса , сот;
Неке бұзылғаннан кейін кәмелетке толмаған балалар ата анасының
қайсысымен тұратындығын айқындауға;
Балаларды асырауға алимент ата аналардың қайсысынан және қандай
мөлшерде өндіріліп алынатынын белгілеуге;
Ерлі-зайыптылардың олардың талап етуі бойынша олардың бірлескен ортақ
меншігіндегі мүлікті бөлуді жүргізуге;
Екінші жұбайдан асырауға қаражат алуға құқығы бар жұбайдың талап етуі
бойынша осы қаражатының мөлшерін айқындауға міндетті.
Егер мүлікті бөлу үшінші бір адамдардың мүдделерін қозғайтын болса,
сот мүлікті жеке іс жүргізіліп бөлу туралы талапты жеке істе қозғауға
құқылы.
Некенің ол бұзылған жағдайда тоқтатылу кезі
Азаматтық хал актілерін жазу органдарында бұзылатын неке азаматтық хал
актілерін жазу кітабында некенің бұзылғандығы мемлекеттік тіркелген
күнінен бастап , ал неке сотта бұзылған жағдайда – соттың шешімі заңды
күшіне енген күннен бастап тоқтатылады.
Сот некені бұзу туралы соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап
3 күн ішінде сот шешімінің көшірмесін шешім шығарылған жердегі, сондай ақ
неке қию мемлекеттік тіркелген жердегі азаматтық хал актілерін жазу
органына жолдауға міндетті.
Ерлі зайыптылардың азаматтық хал актілерін жазу органында некенің
бұзылғаны туралы куәлік алғанға дейін жаңадан некеге тұруға құқығы жоқ.
1. Қорғаншылық және қамқоршылық
Қорғаншылық және қамқоршылық белгіленетін адамдар.
Қорғаншылық және қамқоршылық Ата-ананың қамқорынсыз қалған (осы Заңның
101-бабының 1-тармағы) балаларға, оларды асырау, тәрбиелеу және білім беру
мақсатында, сондай-ақ олардың мүліктік және мүліктік емес құқықтары мен
мүдделерін қорғау үшін белгіленеді.
Қорғаншылық және қамқоршылық әрекет қабілеті шектеулі кәмелетке толған
адамдардың мүліктік және мүліктік емес құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін
де белгіленеді.
Қорғаншылық
Қорғаншылық он төрт жасқа толмаған балаларға, сондай-ақ психикалық
аурудың салдарынан немесе ақыл-есінің кемдігінен сот әрекетке қабілетсіз
деп таныған адамдарға белгіленеді. Қорғаншылық қайтыс болған немесе соттың
шешімімен өлді немесе хабар ошарсыз кетті деп танылған кәмелетке толмаған
адамның, әрекетке қабілетсіз немесе әрекетке қабілеті шектеулі кәмелетке
толған адамның мүлкіне тағайындалады. Егер қорғаншылық немесе қамқоршылық
белгілеген адамның басқа жерде мүлкі болса, онда осы мүлікті басқару үшін
қорғаншы және қамқоршы органдар мүліктің тұрғаны жерінде қорғаншы
тағайындалады.
Қамқоршылық
Қамқоршылық он төрт пен он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке
толмағандарға, сондай-ақ спирттік ішімдіктерге немесе есірткі заттарға
салынуы салдарынан сот әрекет қабілеті шектеулі деп таныған адамдарға
белгіленеді. Денсаулығының жай күйіне байланысты өзінің құқықтарын өз
бетінше жүзеге асыра алмайтын және міндеттерді орындай алмайтын кәмелетке
толған әрекет қабілеттігі адамдардың арызы бойынша оларға қамқоршылық
белгіленуі мүмкін.
Қамқоршы және қорғаншы органдар
106 баптың 1 тармағы Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 10 қаңтардағы №
116 3-тармағы заңмен алынып тасталады. Республикалық маңызы бар қаланың
Астананың, ауданның, (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті атқарушы
органдар қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі өз функцияларын:
• Кәмелетке толмағандарға қатысты білім беру мен денсаулық сақтаудың
жергілікті уәкілеттік органдар арқылы;
• Кәмелетке толғандарға қатысты халықты әлеуметтік қорғаудың жергілікті
уәкілетті органдары арқылы жүзеге асырылады.
Қорғаншы және қамқоршы органдар баланың және оны тәрбиелеудің үміткер
адамның (адамдардың) тұрмыс жағдайына зерттеу жүргізуге және зерттеу
актісін сотқа табыс етуге міндетті.
Қорғаншы және қамқоршы органдар өздерінің міндеттерін осы органдар туралы
Қазақстан Республикасының үкіметі бекітетін ереже негізінде жүзеге асырады.
Қорғаншылықты және қамқоршылықты белгілеу
Қорғаншы және қамқоршы органдар қорғаншылық пен қамқоршылықты қажет
ететін адамның тұрғылықты жері бойынша қорғаншылық пен қамқоршылық
белгілейді. Жекелеген жағдайларда қорғаншылық пен қамқоршылық қорғаншының
(қамқоршының) тұрғылықты жері бойынша белгіленуі мүмкін. Адамды әрекетке
қабілетсіз немесе оның әрекет қабілеттігі шектеулі деп тану туралы заңды
күшіне енген кезден бастап үш күн ішінде сот бұл туралы оған және
қорғаншылық және қамқоршылық белгілеу үшін сол адамның тұрғылықты жері
бойынша қорғаншы және қамқоршы органға хабарлауға міндетті. Адамды
қорғаншылықты және қамқоршылықты белгілеу қажеттілігі туралы тиісті
органдарға белгілі болған кезден бастап бір ай ішінде қорғаншылық және
қамқоршылық белгіленеді. Қорғаншы немесе қамқоршы тағайындауға мүдделі
адамдар сот тәртібімен шағымдануы мүмкін.
Қорғаншылар мен қамқоршылар
Мыналарды:
1) Сот әрекетке қабілетсіз немесе әрекет ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І-тарау. Неке және отбасы түсінігі
1.1. Неке және отбасы құқықтық қатынастарын реттеудегі отбасы
қатынастарының рөлі
1.2. Құқық салалары жүйесіндегі неке және отбасы құқығының алатын орны
ІІ-тарау. Неке шарты ұғымы мен мазмұны.
2.1. Некеге тұру шарттары
2.2. Некені тоқтату және бұзу
ІІІ-тарау. Қорғаншылық және қамқоршылық
1. Қорғаншылық және қамқоршылық
2. Қорғаншылық және қамқоршылықтың түсінігі және қамқоршылыққа
алынғандардың құқықтық жағдайы
3. Қорғаншылықты және қамқоршылықты тоқтату
4. Алимент төлеу туралы келісім жасау, тоқтату және жауапкершілік
IV-тарау. Патронат
1. Патронат туралы ереже
2. Баланы тәрбиелеуге беру туралы шарт
3. Патронат тәрбиелеушілер
4. Патронат белгіленетін бала (балалар)
5. Патронат тәрбиешілерге берілген баланы (балаларды) асырап бағу
Кіріспе
Отбасы дегеніміз – некеден, туыстақтан, балаларды асырап алудан
немесе ата аналардың қамқорлығынан тыс қалған балаларды орналастыру
нысанынан туындайтын мүліктік және мүліктік емес қатынастарды қамтитын және
реттейтін пән болып табылады, яғни, отбасы қатынастарын нығайту мен
дамытуға жәрдемдесуге тиісті адамдар тобы қатынастарын реттейтін құқық
саласын айтады.
Отбасы қатынастарының оқу пәні деп – неке-отбаы қатынастарының
жиынтығы. Дәлірек айтқанда отбасымүшелерінің: ерлі-зайыптылардың, ата-
аналар мен балалардың (асырап алушылар мен асырап алынғандардың)
арасындағы, сондай-ақ басқа туыстар мен өзге е адамдардың арасынағы
мүліктік емес және мүлікті жеке қатынастары.
Жалпы біз неке-отбасы құқығының түсінігі айтқан кезде біз оның
қағиаларында айта кетуіміз керек. Себебі, неке және отбасы қатынасының
қатысушылары арасындағы қатынастарды, осы заң саласының қағидаларына
негізделе өз құқықтарын жүзеге асырады. Оларды атап өтсек неке-отбасы
заңдары бойынша:
– еркек пен әйелдің некелі одағының еріктілігі, ал ол
дегеніміз неке және отбасы құқығының 9-бабына сәйкес: некеге тұру шарттары
ол жұбайлар арасындағы ең бірінші келісім нәтижесінде пайда болатын, және
жұбайлардың ары қарайғы сана сезіміне байланыты өрбитетін отбасылық
қатынастар.
Қазақстан Респуликасының неке және отбасы туралы
Конституциялық заңының 9-бабына сәйке некеге тұру шарттары:
1. Некеге тұру үшін некеге тұрушы еркек пен әйелдің өзара ерікті
келісімі және олардың неке жасына жетуі қажет.
2. Неке осы заңның 11-бабында аталған мән-жайлар болғанда қиылмайды.
Ал неке және отбасы құқығының 11-бабында неке қиюға жол берілмейтін
адамдар атап көрсетілген. Олар:
1. біреуі болса да басқа тіркелген некеде тұрған адамдардың;
2. тікелей аты-тегі бойынша және өзінен тарайтын жақын туысқандардың
(ата-аналар мен балалардың, атасының, әжесінің, және
немерелерінің), ата-анасыбір және ата-анасы бөлек әкесі немесе
анасы ортақ ағалы-інілер мен апалы-сінілердің (аға-қарындастардың);
3. асырап алушылар мен асырап алғандардың;
4. біреуінің де болса да психикалық ауруының немесе ақыл-есі
кемдігінің салдарынын сот әрекетке қабілетсіз деп танылған
адамдарың арасында жол берілмейді;
– ерлі зайыптылардың отбасындағы құқықтарының тендігі. Ал ол
отбасындағы ерлі зайыптылардың ажырасқаннан кейінгі мүлкінің тендей
бөлінуі, баланы асырауға, оған білім беруге, жетіп өсуіне деген
құқықтарының теңдігі.
– отбасына кімнің болса да араласуына жол бермеушілік;
– отбасы ішіндегі мәселелерді өзара келісіммен шешу;
– балаларды отбасында тәрбиелуге басымдық беру, олардың өіп жетілуі
мен әл-ауқаты болуына қамқорлақ жасау;
– отбасының кәмелетке толмаған және еңбекке қабілетсіз мүшелерінің
құқықтары мен мүдделерін қорғауға басымдық беру;
– отбасы мүшелерінің өз құқықтарын кедергісіз жүзеге асыруын қамтамаыз
ету, бұл құқықтарды соттың қорғауының мүмкіндіктері;
– отбасының барлық мүшелерін салауатты тұрмыс салтына ынталандыру
қағидаларына негізделеді;
Осыдан кейін бізде неке-отбасы құқығының түсінігі пайда болады.
Қортындылап айтқана, неке-отбасы құқығы мүліктік және мүліктік емес
қатынастарды реттей отырып, отбасын нығайтуға, жәрдемдесуге тиісті адамдар
тобының құқықтары мен міндеттері, отбасы тарағаннан кейінгі құқықтық
салдарды қамтамасыз ететін өте кең ғылым.
1. Неке және отбасы құқықтық қатынастарың реттеудегі мүліктік және
мүліктік емес қатынастар рөлі.
1. мүліктік қатынастар ол: ата-аналарының мүлкі, баланың мүлкі,
ажырасқаннан кейін алимент төлеу,
2. мүліктік емес қатынастар ол: баланың әкесі деп тану, әкеінің тегін
алу, өз атын өзгерту т.с.с. құқықтарды айтуға болады.
Жалпы айтқанда, мүліктік қатынастар ол отбасы мүшелерінің арасынағы
мүлікпенбайланысты қатынастары, яғни, мотериалдық қатынастар мысалы оған
ерлі зайыптылардың ажырасуы кезінде бөлінетін мүліктері немесе неке
уақытысында ерлі зайыптылардың неке шарты арқылы мүліктік режимдердін
белгілеуі тағыда басқа тікелей мүлікпен байланысты қатынастарды жатқызуға
болады. Бұл жерде айтып кететін бір жайт бар, жалпы неке және отбасы құқығы
Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығымен тығыз байланысты болады.
Отбасы мүшелерінің арасындағы мүліктік қатынастары туралы айтқанда неке
және отбасы заңының 5-бабына ілтеме жасаған жөн: Неке және отбасы
қатынастарына азаматтық заңдардың қолданылуы.
Осы заңның 3-бабында аталған, неке және отбасы заңдарымен
реттелмеген отбасы мүшелерінің арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке
қатынастарға азаматтық заңдар қоланылаы. Өйткені, ол неке және отбасы
қатынастарының мәніне қайшы келмейді.
Неке және отбасы заңында көзделген қатынастар заңдармен және
тараптардың келісімімен реттелмеген және оларға қолданылатын әдет-ғұрып
болмаған жағадйда, бұл олардың мәніне қайшы келмейтіндіктен, мұндай
қатынастарға ұқсас қатынастарды реттейтін неке отбасы және азаматтық
заңдарың нормалары (заң ұқсатығы) қолданылаы. Аталған жағдайға заң
ұқсатығын қолдану мүмкін болмаған жағдайда, неке және отбасы қатынастарының
субъектілерінің құқықтары мен міндеттері неке отбасы немесе азаматтық
заңдардың жалпы негіздері мен мәні адалдық, парасаталық пен әілеттілік
талаптары, яғни, қағидалары, принціптері негізге алынып айқындалады.
Демек отбасы қатынастары тек неке және отбасы туралы заңдармен
ғана реттеле қоймай азаматтық құқық нормаларымен реттеледі, өйткені,
біріншіден, олардың ережелері мен мәні жағынан неке және отбасы туралы
заңының ережелеріне қайшы келмейді, ал екіншіден отбасы қатынастарының бір
түрі ретінде мүліктік қатынастар болып табылады. Жалпы отбасы мүшелерінің
меншіктері бірлекен ортақ меншік болып табылады, ал оның ішіндегі ерлі
зайыптылардың ортақ меншігі. Бірлескен меншікке қатысушыларың әр қайсысы
оны билік етуге байланысты мәмілелер жасауға құқылы. Бірлескен меншіктегі
қатысушылардың үлесі тең еп есептеледі. Бірлескен ортақ меншіктегі үлесті
бөлу немесе одан бөліп шығару үлесті ортақ меншіктегі тәртіптей болады.
Ортақ меншіктегі үлестен несие беруші өндіріп алуға құқылы. Ерлі
зайыптылардың некеге тұрған кезде жинаған мүлкі ортақ бірлескен меншік
болып табылады. Олар неке шартында мүлікті үлесті немесе әр қайсысының
бөлек меншігі болады деп белгілеуге құқылы. әр қайсысының некеге дейінгі
жинаған мүлкі бөлек меншікке жатады. Жұбайлардың біреуі неке уақытысында
сиға алған немесе мұрадын алған және ортақ қаражатқа алынсада жеке
пайаланудағы заттар бөлек меншік болып табылады. пайдаланудағы заттар бөлек
меншік болып табылады. Жеке пайдалануындағы заттарға, мысалы, аяқ киімдері
, қол жүктері, киімдері және тағы басқа жұбайлардың жеке пайдалануындағы
заттары жатады. Бірақ мұндай мүлікке неке кезінде мүліктің құнын
өсіретіндей қаражатттар енгізілсе бірлескен ортақ меншікке жатқызылуы
мүмкін. Ортақ мүліктен өндіріп алу ерлі зайыптылардың екеуі де міндеттемеде
тарапқа жатуының немесе жатпауына байланысты шешіледі.
Жеке мүліктік қатынастарға мысал ретінде, жұбайлардың ажырасқаннан
кейінгі туындайтын алимент төлеуді айтып кетсе болады.
Ата аналардың кәмелетке толмаған балаларын асырап бағуға міндетті ,
кәмелетке толмаған балаларды асыраудың тәртібі нысанын ата аналар дербес
айқындайды .
Ата аналар өз балаларын асырап бағуға, алимент төлеуге , келісім жасауға
құқылы.
Егер ата анасы кәмелетке толмаған балаларын асырап бағуына алмаса,
кәмелетке толмаған баларды асыпа бауға арналған қаражат алимент ата
аналардан немесе олардың бірінен сот тәртібімен өндіріп алынады.
Міне осы жерде отбасы таралып кетсе де ата аналар мен баланың расаындағы
мүліктік қатынас узіліп қалған жоқ.
Ата аналардың алимент төлеу туралы келісімі болмағанда, кәмелетке
толмаған балалар асырап бағуға алынбағанда және сотқа талап арыз
берілмегенде қорғаншы және қамқоршы органдар кәмелетке толмаған балаларға
олардың ата анасына , біреуінен алимент өндіріп алу туралы талап қоюға
құқылы, яғни, ата аналары мүліктік қатынастан қашқақтаса да бәрібір сот
тәртібімен осы материалдық өтемақыларды өндіріп алуға болады.
Қазақстан республикасының Неке және отбасы Кодексінің 125 бабына
сай кәмелетке толмаған балалаларды асырап бағуға сот тәртібімен өндіріп
алынатын алименттің мөлшері ;
1.Алимент төлеу туралы келісім болмаған жағдайда сот кәмелетке толмаған
балаларға олардың ата аналарынан алиментті ай сайын мынандай мөлшерде;
бір балаға – ата насы табысының және өзге де кірісінің – ¼;
екі балаға – 13;
үш және одан да көп балаға - тең жатртысын өндіріп алынады;
2.Бұл үлестердің мөлшереін сот тарапынан материалдық немесе отбасылық
жағдайларына байланысты немесе назар аударарлық басқа жағдайларға
байланысты өзгертілуі мүмкін;
Ал осы заңның 129 – бабаына сәйкес еңбеккке жарамасыз кәмелетке толған
балаларын асырап бағуға алимент төлеуге міндетті;
2. Алимент төлеу туралы келісім болмаған жағдайда еңбекке жарамсыз
кәмелтке толмаған балаларға алимент төлеу мөлшерін сот алимент төленетін
кезде қолданып жүрген айлық есептік көрсеткішке еселенген қатынаында,
тараптардың материалдық және отбасылық жағдайлары мен назар аударарлық
басқа мүдделерін ескере отырып белгілейді.
Ал Неке және Отбасы құқығының 34 бабында мүліктік қатынастар
туралы, ерлі зайыптылардың әрқайсысының меншігі болып табылады.
1.Некеге тұрғанға дейін ерлі зайыптылардың әрқайсысына тиесілі
болған мүлкі.
2. Ерлі зайыптылардың некеге тұрған кезеңдегі сыйлыққа , мұрагерлік
тәртіппен немесе өзге де мәйілі жасау бойынша тегін алған мүлік;
3.Қымбат заттар мен басқа да сән салтанат заттарын қоспағанда, некеге
тұрған кезеңде ерлі зайыптылардың ортақ қаражаты есебінен сатып алынса да
жекек пайдалану заттары киім кешек , аяқ киім және басқалары
Отбасы мүшелерінің арасындағы пайда болатын қатынастардың тағы да
бір түрі – ол жеке мүліктік емес қатынастар болып табылады.
Жеке мүліктік емес қатынастардың екі түрі бар;
1. Мүлікпен байланысты жекемүліктік емес қатынастар
2. Мүлікпен байланысты емес жекемүліктік емес қатынастар
Мүлікпен байланысты жеке мүліктік емес қатынастарға , мысалы, жұбайлардың
ойындағы, кейін материалдық игілікке айналатын идеяны айтуға болады.
Ол авторлық құқықпен байланысты, яғни, мүлікпен байланысты жеке
мүліктік емес қатынастар әлі туындыға айналмаған идеялар.
Мүлікпен байланысты емес жеке мүліктік емес қатынастарға отбасы мүшелерінің
ар намысы , қадір қасиеті, беделі тағы басқа мүдделерді қамтиды.
Бұл қатынастар ешқандай жағдайда мүлікпен немесе өзге материалды
игіліктермен , заттармен ешқандай байланысы болмайды. Мұндағы негізгі идея
– ол отбасы мүшелерінің өзара сыйластығы, олардың жеке өміріне және
отбасылық өмірлеріне қол сұғынбаушылық.
Жалпы алғанда баланың тегін алуы , немесе оны ауыстыру , әке атану осы
материалдық емес игіліктердің барлығы отбасы қатынастарындағы мүліктік
емес игіліктер.
1. Құқық салалары жүйесіндегі неке және отбасы құқығының алатын
орны .
Құқық салаларының ішінде неке отбасы құқығының алатын орны ерекше,
себебі , Қазақстан Рес-ң Конституциясында Мемлекеттің ең басты байлығы –
адам және оның өмірі делінсе, сол адамды тәрбиелеудегі жанұяның ролі
Мемлекет үшін өте зор. Ал осы жанұяның арасындағы қатынастарды реттейтін ,
олардың қатысушыларының құқықтар мен міндеттерін белгілейтін ол неке және
отбасы құқығы.Неке отбасы құқығы Азаматтық Кодекс пен , Азаматтық іс
жүргізу Кодексімен, ҚР ның Азаматтығы туралы заңмен , Патронат туралы
үкіметтің қаулысымен , Нотариат туралы ҚР ның Заңымен , Тұрғын үй
қатынастары туралы ҚР ның заңымен, Білім туралы ҚР ның заңымен,
Азаматттық , Отбасылық және қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек көрету
туралы 1993 жылғы Конвенциямен , шет елден алимент өндіріп алу туралы
Конвенциямен қорғалады.
Егер біз, отбасын алып ондағы баланың құқықтарын бұзсақ онда
мемлекеттік органдармен балалардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау
жөніндегі Нью Йоркта қабылданған халықаралық шарт күшіне еніп ол тиісті
түрде қолданылады.
Егер ата ананың біреуі тиісінше міндетті алимент төлеуден жалтарып шет
елге қашып кетсе, онда шет елден алимент өдіріп алу туралы Конвенция
күшіне еніп , осы Конвенцияға қол қойған мемлекеттер алимент төлеуден
жалтарушыдан өз елінде алимент өндіріп беруге міндетті. Бірақ , кей
жағдайларда, конвенцияның өзімен ата аналардың алимент төлеуден босататын
жағдайлар да бар.
Алимент төлеуден босату ҚР ның Неке және отбасы Кодексінің 162 бабында
белгіленген.Онда;
1.Егер алимент төлеу туралы келісім болмаған жағдайда алимент мөлшері
сот тәртібімен белгіленген нен кейін тараптардың бірінің материалдық немесе
отбасылық жағдайы өзгерсе , сот кез келген тааптың өтініші бойынша
белгіленген алимент мөлшерін өзгерту немесе алимент төлеуге міндетті
адамды оны төлеуден босатуға құқылы;
2. Егер кәмелетке толмаған әрекет қабілетті адам алиментті төлеуге
міндетті адамға атысты қасақана қылмыс жасағаны немсе кәмелетке толған
адам отбасныда лайықсыз мінез құлық жасағаны анықталса , сот оған алимент
өндіріп беруден бас тарту,а құқылы;
Егер , балаға тиесінше орта білім берілмесе, онда білім беру
туралы ҚР ның заңы күшіне еніп , ата аналар жауаптылыққа тартылады. Ол
туралы неке отбасы құқығында былай делінген; Ата аналардың балаларды
тәбиелеуге және оларға білім беру жөніндегі құқықтары мен міндеттері;
1.Ата аналар өз балаларының денсаулығына қамқорлық жасауныа міндетті;
2.Ата аналар өз балаларын тәрбиелеуге құқығы бар және оған міндетті;
3.Ата аналар басқа жақтардан қарағанда өз балаларын тәрбиелеуге басым
құқығ бар;
4.Бала тәрбиелеуші ата аналар өздерінің қабілеттері мен қаржылық
мүмкіншіліктерінің шегінде балаға дене , психикалық , адамгершілік, ухани
жағынан дамуына қажетті өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ету үшін негізгі
жауапкершілікте болады;
5.ата аналары баланың орта білім алуын қамтамасыз етуге міндетті.
Міне осылайша құқық салалары жүйесінде неке отбсаы құқығы орын тапты.
Себебі, қандай да құқық саласы болмасын оның барлығы тікелей немесе жанама
болса да неке отбасы құқығымен байланысы болады.
II Тарау Неке шарты ұғымы мен мазмұны.
2.1. Некеге тұру шарттары;
Отбасы – қоғамның бастапқы ұясы. Сондықтан мемлекет отбасына ерекше
қамқорлықпен қарайды, мүмкіндігінше оған көмек көрсетеді, кімнің болмасын
оған заңсыз араласуына жол бемейді.
Демек, мемлект те адамдарға , некелі болып өмір құрған отбасына,
белгілі мөлшерде талап та қояды. Талаптар қоя отырып , мемлекет некелілерге
, отбасына қамқорлық көрсетуге міндеттенеді. Бұл талаптар тегіннен тегін
емес, ол азаматттардың ( жеткен жетістігі мен есеюіне және т,б,) қоғамның
(жақсы отбасы - игіліктің негізі) қамы үшін қойылады. Сондықтан отбасын
құру үшін заңда қаралған жағдайлар жасалуы керек. Некелік жас ерлер үшін –
18 жас, әйелдер үшін 17 жас болып белгіленген. Кейбір жағдайларда әйелдер
үшін некелік жас бір жылға қысқартылуы мүмкін. Некелік жасты бір жылға
қысқарту үшін некеге тұруға ниеттенген қыз өтінішті өзі жазуы керек.
Мұндай өтінішті қызбен келісе отырып, оның ата анасы немесе асырап алған
басқа да туысы жазуына болады. Некелік жастың бір жылға кемітілуі туралы
мәселені жергілікті әкімшілік шешеді. Әдетте, некелілікке қабілеттік
адамның 18 жасынан басталады деп танылған адамдар бұл құқығын өз еркінше
шешіп, өз ісіне өзі жауап береді Еегр некеге тұру 17 жасқа толмайынша
рұқсат етілмесе, 18 жасқа толғанда бұл мәселе толығынан шешілетіні
белгілі. Мұның өзі, атап айтқанда, ерлі зайыптылардың бала тәрбиелеудегі
тең құқығын , мүліктерді пайдалану, тағы басқа отбасы өміріндегі тең
құқықтық міндеттер мен мәселелерді шешіп , айқындау үшін де қажет.
Некеге тұру үшін некеге тұрушы еркек пен әйелдің өзара ерікті келісім
мен олардың неке жасына жетуі қажет. Неке осы Заңның 11 бабында аталған
мән жайлар болған жағдайда қиылмайды
Неке жасы.
Неке жасы еркектер мен әйелдер үшін 18 жас болып белгіленеді.Дәлелді
себептер болған жағдайда мемлекеттік тіркеуорны бойынша азаматтық хал
актілерін жазу оргадары неке жасын 2 жылдан аспайтын мерзімге төмендетуі
мүмкін.
Неке жасын төмендету туралы өтінішті некегк тұруға тілек білдірушілер
немесе олардың ата аналары , не қорғаншылары белгіленген неке жасын
төмендету қажеттігін туғызатын себептерді көрсете отырып қозғай алады.
Барлық жағдайларда неке жасын төмендетуге тек некеге тұрушылардың
келісімімен ғана жол беріледі.
Неке жасына толмаған адамдар арасындағы некеге ата аналарының не
қорғаншыларынының келісімімен ғана рұқсат етіледі.
Араларын да неке қиылуына жол берілмейтін адамдар.
Некеге тұруға;
1) біреуі болса да басқа тіркелген некеде тұрған адамдардың;
2)тікелей ата тегі бойынша және өзінен тарайтын жақын туыстардың
ата аналар мен балалардың , атасының, әжесінің және немерелерінің ата
анасы бір және ата анасы бөлек әкесі немес анасы ортақ ағалы інілер мен
апалы сіңлілердіңаға қарындастардың
3)асырап алушылар мен асырап алғандардың;
4)біреуінболса да психикалық ауруының немесе ақыл есі кемдігінің
саладарына сот әрекетке қабілетсіз деп таныған адамдардың арасында жол
берілмейді.
Некеге тұратын адамдарды медициналық тексеру;
Некеге тұруға тілек білдіруші адамдарға медициналық , сондай ақ
медициналық генетикалық мәселелер және реродукциялық денсаулық қорғау
мәселелері бойынша консультация беру ментексеруді мамандандырылған
денсаулық сақтау мекемелері және некег тұратын адамдардың екеуінің
келісімімен ғана жүргізеді.
Неке тұратын адамдарды тексерудің нәитжелері медициналық құпия болып
табылады жәнеол некеге тұруға ниеттенген адамға тексеруден өткен адамның
келісімімен ғана хабарлануы мумкін.
Некеге тұру тәртібі
Некег тұратын адамдардың тікелей қатысуымен неке мемлекеттік азаматтық
хал актілерін жазу органдарында қиылады.
Некег тұруға ниет білдірген адамдардың біреу азаматттық хал актілерін
жазу органына келе алмайтын ерекше жағдайларда неке мұндай адамның
тұратын жері бойынша қиылуы мүмкін.
Неке қию кезінде өкіл жіберуге жол берілмейді. Некені қию некеге
тұруға ниет білдірушілер азаматтық хал актілерін жазу органына арыз
берген күннен бастап бір ай мерзім өткен соң жүргізіледі. Дәләлді себептер
болған жағдайда неке қиюды мемлекеттік тіркеу орны боыыыыыыйынша
азаматтық хал актілерін жазу органы бір ай өткенге дейін неке қиюға,
сондай ақ осы мерзімді ұзартуға, бірақ бір айдан аспайтын мерзімге ұзартуға
рұқсат етуі мүмкін.
Ерекше мән жайлар болған кезде (жүктілік , бала тууы, бір тараптың
өміріне қауіп төнуі және т.б. мән-жайлар) неке өтініш берілген күні
қиылуы мүмкін.
Неке қиюды мемлекеттік тіркеу азаматтық хал актілерін мемлекеттік
тіркеу үшін белгіленген тәртіппен жүргізіледі. Азаматтық хал актілерін
жазу органдарының некені тіркеуден бас тартуына некеге тұруға тілек
білдіруші адамдар не олардың біреуі сотқа шағым жасай алады.
Әрие, нееклі болу екі жақтың – ер мен әйелдің толық келісуімен
шешіледі. Неке тек ешқандай мәжүр етушілік пен күштеусіз шешілгенде ғана
заңды болып есептеледі. Егер кімде кім әйелді некелесуге мәжбүр етсе,
мұндай іс қылмыс болып есептеледі. Мәжбүр етушілік әр түрлі болуы мүмкін.
Мысалы, ұрып – соғу, денесне жара түсіру, еркінен айыру, қорқыту , қоқан
лоққы жасау т.с.с. Неке мемлекеттік органдарда, азаматтық хал актісінде
тіркеліп жазылады. Бұл жағдайдың ерекше мәні бар. Ерлі зайыптылардың
құқығы мен міндеттері ЗАГС тен азаматтық хал актісінің жазбасы өткен соң
ғана күшіне ененді. Тек осыдан кейін ғана мемлекет ерлі зайыптылардың
құқығын қорғауды қолға алады, оларды заңды түрде некелескендер деп
есептейді, сондай ақ бұл отбасына қамқорлық жасайды, ар ұждананына ерік,
бостандық берілген жағдайда діни мекемелерге барып, солардың салт дәстүрі
бойынша некеге отыруға болады. ҚР ның заңы мұндай некеге бөгет жасамайды.
Бірақ заң мұндай некені заңдылық күші бар неке деп есептемейді. Мұның
өзі, егер екі жақтың бірінен шииеленісті жағдай тау қалса, мемлекеттік
орган сто , нотариат т.с.с. олардың құқығын танымайтындығын аңғартады
деген сөз. Халықтың , қоғамның бүгіні мен болашағы әротбасның тағдырымен
тығыхз байланысты. Сондықтан заң некеге тұрған адамдардың денсаулығына да
тлап қояды.
Төмендегідей жағдайларда некеге тұруға рұқсат етілмейді.
1.Егер некеге тұрғысы келген адам тағы да біреумен некеде болса;
Мұның өзі бір некелік принциптен туған жағдай. Басқа біреумен некеде тұр
деп ЗАГС те тұрған және бұзылмаған некені есептейді.
2. Туысқандар арасында , тікелей туысқандар мен жанама туысқандар
арасында некелесуге тыйым салынады. Бауырына салып , асырап алған балалар
да бұл жерде туысқан болып есептелетінінн есте ұстау керек. Тура туысқандар
деп бір әке, бір шешешден туғандарды айтсақ, жанама туысқандар деп шешесі
бөлек, әкесі бір, немесе , керісінше , әкесі бөлек, шешесі бір туысқандар
есептеледі. Бұлардың бәрі де туысқандар боп танылады да, бұлардың бір
бірімен некелесуіне тыйым салынады. Бұлардың барығы да әсіресе қазақ
халқының ежелден келе жатқан салт дәстүрі мен дет ғұрпынынң адамгершілікке
сүйенген, ғасырлар бойы қалыптасқан отбасылық парасат өмір философиясын
сақтаудан тұрса керек.
3.Тағы да атап айту керек, бауырына салып алған немесе асыраап алған
ұл мен қыз балалар бір ата ананың қолында , бір тәрбиеде , бір отбасында
өскендіктен, халқымыз бұларды бір туысқан балалар деп атап кеткен.
Сондықтан бұларды некелестіруге тыйым салынады.
4. Ақыл есі ауысқан немесе ақылы кем адаамдардың некелесуіне тыйым
салынады. Бұл үшін некелесуге ниеті бар адамдар бірінші жайын бірі жақсы ,
жете білуі қажет. Кем адамдар дүниеге кемелді ұрпаққәкеле алмайтыны есте
болуы қажет. Сондықтан отбасын құрндың үлкен жауапкершілігін әсіресе жастар
терен ұғынуы бірден бір өмір талабы болуы керек. Қалай болғанда да,
некелесетін адамдар ең алдымен бір бірінің денсаулық жайын білуі тиіс.
Тұрмыс құрып тұрғанда жұбайлардың тапқан жұбайлардың тапқан мүлкі ортақ
мүлік болып есептеледі. Мұндай мүлік жұбайлардың екеуінің табысымен
Жиналады. Кейде жұбайы жұмыс істемей, үй шаруасымен, балалар тәрбиесімен
айналасуы мүмкін. Мұндай жағдайдың өзінде де ерінің тапқаны екеуіне ортақ
мүлік болып саналады. Егер жұбайлардың арасында мүлікті бөлу мәселесі туа
қалса, олар мүлік тағдырын шешу жөнінде сотқа өтініш білдіре алады. Сот
мүліктің жиналуына байланысты барлық жағдайларды есепке алады және мәселені
әділ шешуге тиіс. Сот жұбайлардың құлық жағдайын (екеуі де дұрыс өмір
сүреді немесе олардың біреуі өзін дұрыс алып жүрмейді, спиртті ішімдікке
салынады және т.б.) бір біріне , балаларына қатынасн есепке алады. Ортақ
мүлікке жататын заттардың кейбіреуі (тұрғын үйі, автомобиль т.с.с.) ерінінң
немесе әйелінің атына жазылуына мүмкін. Бірақ, қалай болғанда да олар ортақ
мүлікке жататды. Сондықтан мұндай мүлікті бір бірінің келісімінсіз
сатуға,айырбастауға, біреуге сыйлауға екеуінің де құқы жоқ. Жұбайлар
жалпы ортақ мүлікті өзара келісіп пайдаланады, тағдырын келісіп шешеді.
Жұбайлардың әрқайсысының өзіне тән жеке мүліктерідн болады. Оған некеге
отырғанға дейінгі мүлкі, біреудің қалдырған мұрасы немесе берген сый татуы
жататды. Бұлар ортақ мүлік болып есептелмейті. Бұл мүліктерді әрқайсысы өз
екһркімен пайдаланады, сата алады, сыйға бере алады. Жұбайының жеке өзі
ғана пайдаланатын бұйымдары да (сыртқы киім, аяқ киім т.с.с.) жекек мүлікке
жататды. Бірақ, бірге өмір сүріп тұрғанда алынған қымбат заттар жалпы ортақ
меншік болып табылады.
Жұбайлардың әрқайсысы бір біріне зиян шектіргені үшін оның төлеуіне
өз мүліктерін салады.
Жұбайлардың біреуі қылмыс жасау нәтижесінде екіншісіне зиян келтірсе,
зиянды кінәлі жұбайы өз қаражатымен өтейді. Өзінің қараржты жетпесе , ортақ
меншіктегі үлесінің есебінен төлейді. Егер ортақ меншік қылмыс тың
салдарынан пайда болса немесе көбейсе, Зиянның орны ортақ меншіктен
толтырылады. Бұл мәселені егжей тегжейлі қарап, сот әділ шешімін шығаруы
қажет.
Осы айтылғаннан жұбайлардың арасындағы бір біріне деген адамгершілік
сезіммен қатар заң алдында жауапкершіліктері де байқалады. Талас тудырған
мүліктер тағдырын сот шешеді, сот алдында жұбайлардың екеуі де тең құқықты
пайдаланады, олрады міндеттері мен жауапкершіліктері де бірдей болады.
Жұбайлар бір бірінің алдында жаупты, бұл жауапекршілік адамгершілік
нормаларда ғана емес, заң алдында да сақталады. Заң алдында жауапкершілік
жұбайлардың бірі көмек қажет еткенде (аурулы болуына, еңбекке
жарамсыздығына, материалдық жағынан қамтылмағандығына және т.б. байланысты)
ал екіншісі өз еркімен көмек көрсетуден бас тартқанда туындайды. Осындай
жағдайда көмекке мұқтаж жұбайға екіншісінен алимент өндіріп беру
туралы сотқа шағынуына заң құқық береді. Сот бұл мәселені істің мән жайын
мұқият қарастырған нан кейін шешеді. Кейбір жағдайларда ері
алимент төлеу міндетінен босатылуы мүмкін. Кейбір отбасының берекесін
кетірген әйел болса (аналық міндетттерін орындамаса, ішідікке салынса
т.с.с.) ол алимент алу құқығынан айырылуы мүмкін.
Некенің бұзылуы ата аналық құқықтар мен міндеттерді барлық уақытта бірдей
тоқтатып тастамайды. Ата ананың балаларға қатысты құқықтары мен міндеттері
сақталады. Ата-ананың қасиетті міндеті балаларына қамқорлық көрсету.
Балалар келешек қоға м екенін жұрттың бәрі де біледі. Алайда, өкінішке
орай, осы қарапайым түсінікті ата аналар бәрі бірдей меңгере қоймаған.
Сондықтан, күн сайын балаларға қамқорлық көрсетуді талап ететін
адамгершілік нормалар мен қатар, заң ата аналар үшін балаларға қамқорлық
көрсету туралы құқықтық міндеттер белгілейді. Заң ата аналардан
балалардың заңды мүдделерін қананғаттандыруды талап етеді.
Баллалардың заңды мүддесі дегеніміз не? Ол, біріншіден – балалардың
денсаулығы; екіншіден – олардың білім мен мамандық алуына белсенді түрде
қамқорлық жасау; үшіншіден – баланы адамдар, қоғам, мемлекет алдында
азаматтық рухта тәрбиелеу. Мемлекет өз кезегінде отбасының берік болуына
белсенді түрде ықпал жасайды. Атап айтқанда, көп балалы отбасына
материалдық жәрдем жасайды, оларға фермерлік шарушылық ұйымдастыруға
қажетті көмек көрсетеді.
Ата аналарадың балаларға қатысты құқықтары мен міндеттері туралы.
Ата ана баласын оқыту , тәрбиелеу үшін мектепке дейінгі мекемелерге
жәнебасқа да оқу орындарына беруге құқылы. Әрине, ата аналар балаларын
кәмелеттік жасқа жетіп арнайы арнайы жоғары білім мен мамандық алып, өз
бетінше өмір сүргенг дейін демеп, жебеп жіберуге ұмтылатыны айқын.
Баланы тәрбиелеу – ата ананың құқығ ғана емес, соны мен қоса олардың
міндеті. ҚР ның заңы бойынша орта білім алуға балалар міндетті болса,
оларға оқу үшін жағдай жасап, қамқорлық көрсету – ата аналардың да
міндеті. Бұрын мектеп тек қана мемлекеттік болса, енді білім беру дәрежесі
мемлекеттіктен төмен емес жеке мектептер де құрылып жатыр. Мұнда жеке
мектепті бітіргенде берілетін куәлік мемлекеттік мектептермен бірдей
дәрежеде екенін атап айту керек. Ата аналар балаларын мемлектттік мектепке
де, жеке мектептерге де беруге құқылы. Кейбір мектептер гимназия,
коллледжер жеке ғылым салалары бойынша басқа мектептерге қарарғанда терең
білім береді. Мұндай мектептерге балалар өздерінін бейімділігі, қалауы
,мүддесі және мүмкіндігіне қарай орнастырылады.
Балаларды тәрбиелеу –құқығы ғана емес,адамдық және заңдылық міндетте.
Осымен байланысты балаларды қалай тәрбиелеу ісінде әр халықтың өзінін
ғасырлар бойы қалыптасқан әдет –ғұрып салт дәстүріне байланысты әдістері
бар .Орыс жазушысы әрі ғалым В.Даль тәрбиесіне былай деп анықтама береді;
киім кешекпен қамтамасыз ету мүддесіне қамқорлық жасау; тамақтандыруға
онша көңіл бөлмесе де болар ;ержеткенше киіндіру,ішіндіру ;оқытуға
уйретуге бәрін білуге баулу ;өмірге керек болатын нәрсенін бәріне
тәрбиелеуге аса көңіл бөлу.
Тәрбиелі адам дегеніміз - надандыққа қарсы ережесінін бәрін бір бойына
жинақтаған адам .
Ата-анарың борышы –баланың адамгершілігі жоғары ,қашанда әділдікке бой
ұрған тәрбиелі адам етіп қалыптастырып шығару
Ата-ана өз баласын ең алдымен ұлттық дәстүрге ,инабаттылыққа
тәрбиелейтіні табиғи нәрсе .
Жеке бір адам , әлдебір қоғамдық бірлестік (саяси , діни, дәне де
басқа ұйым) нәсілдік, ұлттық, әлеуметтік, діни төзбеушілікке бағытталған
жұмысты өз алдына міндеттетіп қоя алмайды. Басқаша айтқанда, басқа бір
ұлттың өзіндік сезіміне, салтына, дәстүріне күле қарауға, оны қорлауға
болмайды. Әр ұллттың дәстүрі, салты өзіне і штей жақын. Соонымен бірге кез
келген ұлт басқадан тыс, томаға тұйық тұра аламайды, басқа да көптеген
ұлттың өкілдерімен бірігіп тірлік кешеді. Осындай жағдайда балаларды тек
қана ұлттық дәстүрде, басқалардан біз артықпыз деп баулу рухында тәрбиелеу
өзгелермен бірге оқып, бірге әрекет етіп өзара үшнысуға септігін
тигізбейді. Көптеген жылдар бойы бір мемлекетте қазатар мен орыстар,
украиндықтар мен өзбектер, татарлар мен корейлер, немістер мен ұйғырлар
және басқа көптеген ұлттар бәріне ортақ, жалпыхалықтық дәстүрлер
қалыптастырғандары мәлім. Енді әркім өз алдына күн кешкен шақта мұның өзі
одан да зор маңызға ие болады. Өйткені Конституция Қ ның барлық
азаматтарын бірдей бір халық деп санайды.
Ата аналар өздерінің балаларын тәрбиелей отырып, оны қорғауға да
құқылы. Әлі жасы жетпегендіктен, өлі қабілеті толық қалыптаспағандықтан
балалар өз мүдделерін өздері қорғай алмайды. Сондықтан ата аналар,
біріншіден, балаларының құқығын қорғауға міндетті. Бұл оның мүлкіне де,
жеке басына да қатысты. Екіншіден, балалардың мүддесін қорғайды дегенде,
бұған заң жүзінде белгілентін құқық , мысалы , балалның мұрагер болу құқығы
да жатады. Құқықты қорғауға баланың құқығын бұзуға жол бермеу үшін күресу
мәселесі де қосылады. Ата аналар өз балаларының заңды өкілі болып
табылады. Мұның мәнісі ата ана баласы үшін кез келген мұқтажын қорғауға
құқылы . Мұнымен, ата ана қамқоршы мен қарамағына алушыдан ерекшеленіп
көрінеді.
Әке мен шешенің құқығы теңбң тең. Сондықтан екеуі де өзінің
кәмелеьке толмаған балаларының заңды өкілі болып табылады.
Ата аналар өздерінің баласына былай да теріс қарамайтыны табиғи нәрсе.
Дегенмен, өкінішке орай, өмірде басқа да жайлар кездесетіні сыр емес.
Тәрбиеден қате жіберілсе оның салдары ата ананаың өзіне тиеді.
Тәрбиесіздік пен адамгершілікке жатпайтын тәртіп балаға оңайға соқпайды.
Қоғам да , басқа адамдар да мұндай қылықтан зиян шегеді.
Мұның арты заңды , құқықты бұзушылыққа әкеліп соғатыны тағы бар.
Сондықтан өзінің борышын дұрыс атқармаған ата анаға заңның қолданатын
шарасы болады. Кейбір сирек жағдайларда ата ана өзінің ата аналық
құқығынан заң жүзінде айрылуы мүмкін.
Кейбір сирек кездесетін жағдайлар дегеніміз не? Біріншіден, егер ата
ана адамгершілік әдептілік тәрбиесімен айналыспаса , оқуы мен қалыпты
дамуына қажетті жағдай жасамаса , онда баласын тәрбиелеудегі өзінің
міндетінен жалтарғандыққа жатады. Екіншіден , мұндай жағдайда ата аналр
өздерінің құқығын теріс пайдаланған (оқуға баруына бөгет жасау, сабаққа
дайындалуына мүмкіндік бермеу , қайыр сұрауға мәжбүр ету, баланы басқа да
теріс қылықтарға ұрындыру) болып табылады. Үшіншіден, егер ата ана ұрып
соқса, қорқытса. Төртіншіден, ата ана өзінің адамшылыққа жатпайтын қоғамға
қарсы қылығымен зиянды түрде ықпал етсе , бесіншіден үнемі маскүнемдікке ,
наша қорлыққа салынса, ондай ата аналарды ата аналық құқықтан айырады.
Ата аналық құқықтан айырғаннан кейін ата ана мен бала арасындағы
байланыс тоқталады. Соттың шешімінен ата аналық құқығын жойған адамда енді
баласын тәрбиелеу құқығы болмайды, сондай ақ ол ата ананың да құқығы
жойылады. Ол ата ана енді басқа біреуден өзінің баласын сұрап ала алмайды,
баланың заңды өкілі бола алмайды, оның мүддесін қорғ,ауға да құқығы
болмайды. Бірақ ата аналық құқығы жойылған адам баланы материалдық жағынан
қамту міндетінен босатылмайды. Егер ата аналық құқығынан айрылғана адам
өзінің қателігін мойындаса, жеке басынынң тәртібін түзесе,, онда оның ата
аналық құқығы қайтадан қайтадан қалпына келтірілуі мүмкін.
Ата анасының қамқорлық жасауынан айрылған айрылған баланы тәрбиелеп,
мәпелеу мемлекетттің, қоғамның қасиетті борышы. Жетімдерге қамқор болу кез
келген халықтың қалыптасқан дәстүрі. Бұл жұмыснпен арнайы айналысатын
мемлекеттік органдар бар. Бұлар білім беру (қамқор болу , қарауына алу)
денсаулық сақтау, әлеуметтік қорғау орггандары. Ата анасыз қалған балалар
болса осы органдарға хабарлау керек. Олар панасыз қалған дарды өз
қарамағына алады , оларға қамқорлық жасайтын адамдар тағайындайды. Балалар
өздерін қорғай алмайтындықтан оларға қамқор болып , мүдделерін
қорпғайтын және жақтайтын адамдар белгіленеді. Қамқор адам 15 жасқа дейінгі
балалаларды қараауына алатын адам 15 тен 18 жасқа дейінгі балаларды алады.
1. Некені тоқтату және бұзу
Жұбайының қайтыс болуы және оны өлді немесе олардың біреуі хабар
ошарсыз кеткен деп жариялау салдарынан некенің тоқтатылуы
Неке ерлі зайыптылардың біреуінің қайтыс болуы немесе хабар ошарсыз
кеткен деп жариялау салдарынан тоқтатылады.
Сот қайтыс болды деп жариялаған немесе сот хабар ошарсыз кеткен деп
жұбайы келген және тиісті сот шешімі күшін жойған жағдайда некені ерлі
зайыптылардың бірлескен өтініші бойынша азаматтық хал актілерін жазу органы
қалпына келтіруі мүмкін.
Егер жұбайлардың екіншісі жаңа некеге отырса, некені қалпына келтіруге
болмайды. Егер неке қию кезінде тараптарға қайтыс болды немесе хабар
ошарсыз кетті деп танылған жұбайы тірі екні белгілі болса, бұл ереже
қолданылмайды. Неке ерлі-зайыптылардың біреуінің немесе екеуінің де өтініші
бойынша, сондай ақ сот әрекетке қабілетсіз деп таныған жұбайдың
қорғаншысының өтініші бойынша оны бұзу жолымен тоқтатылуы мүмкін.
Некені әйелдің жүктілігі кезеңінде және бала туғаннана кейінгі бір жыл
ішінде әйелдің келісімінсіз бұзуға болмайды.
Азаматтық хал актілерін жазу органдарында некені бұзу
Азаматтық хал актілерін жазу органдарында некені бұзу кәмелетке ортақ
балалары жоқ және бір біріне мүліктік жәнеде өзге де талаптар қоймайтын
ерлі зайыптылардың некені бұзуға өзара келісуі жағдайында жүргізіледі.
Ерлі зайыптыларға ортақ кәмәлетке толмаған балаларының болуына
қарамастан , ерлі зайыптылардың біреуінің өтініші бойынша, егер ерлі
зайыптылардың екіншісін;
1) сот хабар ошарсыз кеткен деп таныса;
2) сот әрекетке қабілетсіз деп таныса;
3) қылмыс жасағаны үшін кемінде 3 жыл мерзімге бас бостандығынан
айыруға сотталса, неке азамататық хал актілерін жазу органдарында бұзылады.
Некенің бұзылуын мемлекеттік тіркеуді азаматттық хал актілерін жазу
органы азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу үшін белгіленген
тәртіппен жүргізеді.
Азаматттық хал актілерін жазу органдарында некені бұзу кезінде ерлі
зайыптылардың арасында туындайтын дауларды қарау.
Некені бұзу кезінде ерлі зайыптылардың арасында туындайтын даулар
азаматттық хал актілерін жазу органдарында сот тәртібімен қаралады,
Некені сот тәртібімен бұзу;
1) Осы заңның 16 бвабының 2 тармағында көзделген жағдайларды
қоспағанда , ерлі зайыптыларда кәмелетке толмаған ортақ балалардың болуы,
2) ерлі зайыптылардың біреуінің некені бұзуға келісімі болмаған
кезде;
3) егер ерлі зайыптылардың біреуі өзінің қарсылығы болмауына
қарамастан, некені бұзудан өз әрекеттері не әрекетсіздігі арқылы жалтарса:
4)ерлі зайыптылардың бірі біріне мүліктік талаптары болған жағдайларда
жүргізіледі.
Ерлі зайыптылардың біреуінің некені бұзуға келісімі болмаған жағдайда
некені сот тәртібімен бұзу
Егер сот ерлі зайыптылардың одан әрі бірлесіп өмір сүруі және отбасын
сақтауы мүмкін еместігін анықтаса, неке сот тәртібімен бұзылады.
Ерлі-зайыптылардың біреуінің некені бұзуға келісімі болмаған жағдайда
сот ерлі зайыптыларды татауластыруға шаралар қолдануға және ерлі
зайыптыларға татуласу үшін үш ай көлемінде мерзім тағайындай отырып, істі
қарауды кейінге қалдыруға құқылы; Егер ерлі зайыптыларды татауластыру
жөніндегі шаралар нәтижесіз болып шықса және ерлі зайыптылар (олардың
біреуі) некені бұзуды талап етсе, неке бұзылады.
Өзге де негіздер бойынша некені сот тәртібімен бұзу
Кәмелетке толмаған ортақ балалары бар ерлі зайыптылардың сондай ақ осы
Заңның 18 бабаынынң 3 тармақшасында аталған ерлі зайыптылардың некені
бұзуға өзара келісімі болған жағдайда сот некені айырылысу себептерін
анықтамай ақ бұзады.
Некені сот тәртібімен бұзу ерлі зайыптылар ненекні бұзу туралы арыз
берген күннен бастап кемінде бір ай өткен соң жүргізіледі. Ерекше
жағдайларда сот осы баптың 2 тармағында аталғанынан кемірек мерзім
белгілеуі мүмкін.
Некені бұзу туралы шешім шығару кезінде сот шешештін мәселелер
Некені сот тәртібімен бұзу кезінде ерлі зайыптылар соттың қарауына
кәмелетке толмаған балалар өздерінің қайсысымен тұратындығы туралы
балаларды және е ңбеккке жарамсыз мұқтаж жұбайын асырауға қаражат төлеу
тәртібі туралы, бұл қаражаттың мөлшері туралы не ерлі зайыптылардың ортақ
мүлкін бөлу туралы келісім ұсына алады. Егер ерлі зайыптылардың расында осы
баптың 1 тармағында аталған мәселелер бойынша келісім болмаса, сондай ақ ол
келісім балалардың немесе ерлі зайыптылардың біреуінің мүдделерін
бұзатындығы анықталса , сот;
Неке бұзылғаннан кейін кәмелетке толмаған балалар ата анасының
қайсысымен тұратындығын айқындауға;
Балаларды асырауға алимент ата аналардың қайсысынан және қандай
мөлшерде өндіріліп алынатынын белгілеуге;
Ерлі-зайыптылардың олардың талап етуі бойынша олардың бірлескен ортақ
меншігіндегі мүлікті бөлуді жүргізуге;
Екінші жұбайдан асырауға қаражат алуға құқығы бар жұбайдың талап етуі
бойынша осы қаражатының мөлшерін айқындауға міндетті.
Егер мүлікті бөлу үшінші бір адамдардың мүдделерін қозғайтын болса,
сот мүлікті жеке іс жүргізіліп бөлу туралы талапты жеке істе қозғауға
құқылы.
Некенің ол бұзылған жағдайда тоқтатылу кезі
Азаматтық хал актілерін жазу органдарында бұзылатын неке азаматтық хал
актілерін жазу кітабында некенің бұзылғандығы мемлекеттік тіркелген
күнінен бастап , ал неке сотта бұзылған жағдайда – соттың шешімі заңды
күшіне енген күннен бастап тоқтатылады.
Сот некені бұзу туралы соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап
3 күн ішінде сот шешімінің көшірмесін шешім шығарылған жердегі, сондай ақ
неке қию мемлекеттік тіркелген жердегі азаматтық хал актілерін жазу
органына жолдауға міндетті.
Ерлі зайыптылардың азаматтық хал актілерін жазу органында некенің
бұзылғаны туралы куәлік алғанға дейін жаңадан некеге тұруға құқығы жоқ.
1. Қорғаншылық және қамқоршылық
Қорғаншылық және қамқоршылық белгіленетін адамдар.
Қорғаншылық және қамқоршылық Ата-ананың қамқорынсыз қалған (осы Заңның
101-бабының 1-тармағы) балаларға, оларды асырау, тәрбиелеу және білім беру
мақсатында, сондай-ақ олардың мүліктік және мүліктік емес құқықтары мен
мүдделерін қорғау үшін белгіленеді.
Қорғаншылық және қамқоршылық әрекет қабілеті шектеулі кәмелетке толған
адамдардың мүліктік және мүліктік емес құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін
де белгіленеді.
Қорғаншылық
Қорғаншылық он төрт жасқа толмаған балаларға, сондай-ақ психикалық
аурудың салдарынан немесе ақыл-есінің кемдігінен сот әрекетке қабілетсіз
деп таныған адамдарға белгіленеді. Қорғаншылық қайтыс болған немесе соттың
шешімімен өлді немесе хабар ошарсыз кетті деп танылған кәмелетке толмаған
адамның, әрекетке қабілетсіз немесе әрекетке қабілеті шектеулі кәмелетке
толған адамның мүлкіне тағайындалады. Егер қорғаншылық немесе қамқоршылық
белгілеген адамның басқа жерде мүлкі болса, онда осы мүлікті басқару үшін
қорғаншы және қамқоршы органдар мүліктің тұрғаны жерінде қорғаншы
тағайындалады.
Қамқоршылық
Қамқоршылық он төрт пен он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке
толмағандарға, сондай-ақ спирттік ішімдіктерге немесе есірткі заттарға
салынуы салдарынан сот әрекет қабілеті шектеулі деп таныған адамдарға
белгіленеді. Денсаулығының жай күйіне байланысты өзінің құқықтарын өз
бетінше жүзеге асыра алмайтын және міндеттерді орындай алмайтын кәмелетке
толған әрекет қабілеттігі адамдардың арызы бойынша оларға қамқоршылық
белгіленуі мүмкін.
Қамқоршы және қорғаншы органдар
106 баптың 1 тармағы Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 10 қаңтардағы №
116 3-тармағы заңмен алынып тасталады. Республикалық маңызы бар қаланың
Астананың, ауданның, (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті атқарушы
органдар қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі өз функцияларын:
• Кәмелетке толмағандарға қатысты білім беру мен денсаулық сақтаудың
жергілікті уәкілеттік органдар арқылы;
• Кәмелетке толғандарға қатысты халықты әлеуметтік қорғаудың жергілікті
уәкілетті органдары арқылы жүзеге асырылады.
Қорғаншы және қамқоршы органдар баланың және оны тәрбиелеудің үміткер
адамның (адамдардың) тұрмыс жағдайына зерттеу жүргізуге және зерттеу
актісін сотқа табыс етуге міндетті.
Қорғаншы және қамқоршы органдар өздерінің міндеттерін осы органдар туралы
Қазақстан Республикасының үкіметі бекітетін ереже негізінде жүзеге асырады.
Қорғаншылықты және қамқоршылықты белгілеу
Қорғаншы және қамқоршы органдар қорғаншылық пен қамқоршылықты қажет
ететін адамның тұрғылықты жері бойынша қорғаншылық пен қамқоршылық
белгілейді. Жекелеген жағдайларда қорғаншылық пен қамқоршылық қорғаншының
(қамқоршының) тұрғылықты жері бойынша белгіленуі мүмкін. Адамды әрекетке
қабілетсіз немесе оның әрекет қабілеттігі шектеулі деп тану туралы заңды
күшіне енген кезден бастап үш күн ішінде сот бұл туралы оған және
қорғаншылық және қамқоршылық белгілеу үшін сол адамның тұрғылықты жері
бойынша қорғаншы және қамқоршы органға хабарлауға міндетті. Адамды
қорғаншылықты және қамқоршылықты белгілеу қажеттілігі туралы тиісті
органдарға белгілі болған кезден бастап бір ай ішінде қорғаншылық және
қамқоршылық белгіленеді. Қорғаншы немесе қамқоршы тағайындауға мүдделі
адамдар сот тәртібімен шағымдануы мүмкін.
Қорғаншылар мен қамқоршылар
Мыналарды:
1) Сот әрекетке қабілетсіз немесе әрекет ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz